Gewoon wat in je hoofd zit
Bernie gooide het zakmes op
Knapp past in
sprookjessfeer
André
Aciman
uit Egypte
Moord in de
wildernis
van Texas
thriller
jeugdboek
vertaald
Achttien maanden had de
Amerikaanse auteur André
Aciman nodig om zijn boek met
herinneringen aan zijn geboorteland
Egypte te schrijven. Hij nam een jaar
vrij als docent Franse literatuur aan
de universiteit van Princeton, zodat
Out of Egypt kon worden voltooid.
Het boek werd begin vorig jaar in de
Verenigde Staten gepubliceerd. Al
voordat het verscheen, stond in de
'New York Times' een zeer positieve
recensie en ook over de andere
reacties heeft Aciman niets te
klagen. Het boek, waarvoor hij de
Amerikaanse Whiting Writers Award
kreeg, is behalve in Nederland en de
Verenigde Staten eveneens in
Spanje, Duitsland, Frankrijk en
Griekenland verschenen. Aciman
krijgt brieven van lezers uit
verschillende delen van de wereld.
„Sommigen laten me weten dat ik
hun eigen leven heb beschreven.
Over de Egyptische joden is nog niet
eerder een boek gepubliceerd."
Met zijn boek. dat in het Nederlands
vorig najaar onder de titel Uit Egypte
verscheen, heeft André Aciman (45) een fa
milieportret geschreven dat het midden
houdt tussen een autobiografische kro
niek en een familieroman. In 1905 vertrok
zijn familie uit Istanbul, om vervolgens
meer dan een halve eeuw in Egypte te wo
nen. Dat land werd voor de joden steeds
ongastvrijer, zodat in de jaren zestig het
vertrek uit het grote familiehuis onvermij
delijk werd. In Uit Egypte komen allerlei
figuren naar voren, zoals de beide groot
moeders die in maar liefst zes talen met
elkaar roddelen, de beeldschone en dove
moeder en de ontrouwe vader die zijn tex
tielzaak probeert te behouden. Voor Uit
Egypte putte Aciman uit eigen herinne
ringen of uit overgeleverde familieverha
len.
André Aciman (links): Binnen een dictatoriaal regime hebben de mensen nu eenmaal zwarte schapen nodig. foto GPD
om op zakengebied iets voor elkaar te krij
gen. Daarna probeerde hij om in Frank
rijk te gaan wonen, maar ook dat plan mis
lukte. Ik wilde heel graag naar de Verenig
de Staten verhuizen, omdat ik naar de
Amerikaanse universiteit wilde."
Comfortabel
..Bijna alle Egyptische joden zijn niet naar
Israel gegaan, om de eenvoudige reden
dat ze niet in het Midden-Oosten wilden
blijven. Misschien wilden ze zichzelf niet
zien als alleen maar joden. Dat geldt ook
voor mij. Om jood te zijn tussen joden is in
New York zeer comfortabel. Je weet datje
altijd naar Israël kunt gaan. Maar zolang
dat niet hoeft, blijf ik liever in de Verenig
de Staten."
Dertig jaar geleden verliet Aciman Egyp
te Onlangs keerde hij weer terug naar zijn
geboorteland voor een kort verblijf. Was
het niet moeilijk om terug te keren0 ..In
feite was het erg simpel. Ik wist over het
algemeen wat ik er zou aantreffen En ver
der heb ik geen monumenten bekeken,
maar de plekken die belangrijk voor mij
zijn geweest. Ik ben er geweest als gast
van een Amerikaanse school Vlak daar
naast stond een Egyptische school. Door
de ramen hoorde ik weer de manier waar
op teksten klassikaal worden opge
dreund. Het systeem van de propaganda
is dus nog steeds niets veranderd. Er zit
iets sadistisch in dat hele schoolsysteem.
De kinderen worden als het ware geher
senspoeld."
Aciman kwam naar New York toen hij ze
ventien was ..Ik leef hier nu al aardig wat
jaren, dus je zou kunnen zeggen dat ik een
echte Newyorker ben. Iedereen hier komt
in feite uit een ander land. dus New York is
een smeltkroes van verschillende cultu
ren. Ik voel me hier thuis, ik zou niet er
gens anders kunnen leven Er gebeurt hier
bijvoorbeeld meer met de Italiaanse ope
ra dan in Italië. Het is prettig om te weten
dat al die dingen voorhanden zijn."
Herinneringen
„Er waren een paar waargebeurde verha-
len die ik in mijn boek wilde vertellen",
zegt Aciman, die op gastvrije wijze zijn be
zoek ontvangt in zijn woning aan de west
zijde van Manhattan. „Ik wilde met mijn
eerste boek geen fictief werk schrijven.
Toen vatte ik het plan op om mijn herin
neringen zo te ordenen dat ze zouden le
zen als een roman. En dat heb ik gedaan.
Sommige recensenten hebben me kwalijk
genomen dat ik die twee vormen met el
kaar heb vermengd. Dan schreven ze bij
voorbeeld dat ik mensen aan het woord
laat in de tijd voordat ik was geboren. Ik
zou dus die gesprekken niet kunnen heb
ben reconstrueren. So what? Ik heb mijn
boek voor een belangrijk deel gemaakt op
basis van dingen die ik heb gehoord, dus
in grote lijnen heb ik me aan de waarheid
van de geschiedenis gehouden. De kamer
was er al, ik hoefde alleen nog maar de
meubelen erin te plaatsen. De personages
wilde ik zo levensecht mogelijk neerzet
ten, dus heb ik ze gebaseerd op bestaande
figuren."
Een van de aangrijpendste delen van het
boek is het hoofdstuk waarin de schooltijd
van de hoofdfiguur wordt beschreven.
„Mijn schooltijd was afschuwelijk", bena
drukt Aciman. „Ik was de enige jood in
een klas met ongeveer dertig kinderen. We
kregen tijdens de poëzielessen pure anti-
Europese en anti-joodse propaganda
voorgeschoteld. Iedere keer wanneer het
woord 'jood' werd genoemd, bevroor ik.
Om die reden kon ik niet leren, gedurende
twee jaar nam ik niets op. Wanneer ik later
iets vervelends meemaakte, vergeleek ik
dat altijd met mijn schoolperiode in Egyp
te op het Victory College. In de tijd van de
Engelsen heette die school Victoria Col
lege. Die verandering van de naam zegt al
voldoende. En door erover te schrijven
raakte ik van die periode niet verlost. Ik
geloof dan ook niet dat het schrijven iets
beter maakt, of zoiets. Je zet gewoon iets
op papier wat je in je hoofd met je mee
draagt. Maar de pijn blijft."
Scholier
André Aciman was een scholier in de jaren
zestig. De Egyptenaren hadden toen toch
duidelijk kunnen weten wat tijdens de
Tweede Wereldoorlog met de joden is ge
beurd? ..Ik denk niet dat die dingen zo
werken. Bij de Egyptische overheid waren
bijvoorbeeld veel ex-nazi's werkzaam. En
de antisemitistische propaganda werkte
ook na de oorlog zeer goed. Binnen een
dictatoriaal regime hebben de mensen nu
eenmaal zwarte schapen nodig. Haat ver
sterkt een totalitair regime. En het antise
mitisme is niet alleen daar aanwezig,
maar bijvoorbeeld ook in de Verenigde
Staten. Sommige zwarte politici gebrui
ken jodenhaat om de band van hun eigen
groep te versterken. En dat werkt."
Waarom ging de familie in de jaren zestig
niet naar Israël? „Veel mensen hebben mij
die vraag eveneens gesteld. Waarom we
niet gingen, is dat Israel binnen ons uni
versum niet bestond. Daar komt bij dat
we totaal niet religieus waren. Mijn fami
lieleden groeiden op in Turkije, waardoor
ze naar het Westen keken Door oorlog
somstandigheden belandden ze in Egyp
te. En daarna wilden ze alleen maar naar
Europa vertrekken, of naar de Verenigde
Staten. Mijn familie vertrok naar Italië,
maar daar slaagde mijn vader er niet in
In New York ging Aciman naar colleges,
schreef zijn dissertatie over de zeventien-
de-eeuwse Europese literatuur en had hij
vervolgens als zakenman verschillende
baantjes. Omdat hij nooit een dagboek
had bijgehouden, was hij voor het schrij
ven van Out of Egypt voor een belangrijk
deel afhankelijk van zijn herinneringen.
..Er is een brief bekend van James Joyce,
waarin hij om allerlei gegevens vraagt
voor zijn boek 'Ulysses'. Vragen over hoe
veel trappen er in die kerk of hoeveel win
kels er in een bepaalde straat zijn. Hij
deed dat omdat hij heel precies die wereld
weer wilde geven En ik heb soms ook
oude buren, mijn ouders of kennissen over
de hele wereld om informatie voor mijn
boek gevraagd. Maar over het algemeen
kon ik afgaan op de dingen die ik al wist."
„Ik heb de neiging om te zeggen dat ik de
schrijver van slechts één boek ben. Maar
het vreemde is dat ik Out of Egypt aanvan
kelijk helemaal niet wilde schrijven. Som
mige vrienden hadden mij aangeraden om
het boek te maken, daarom heb ik het ge
daan. Ik heb met mijn boek een verloren
wereld willen oproepen. Maar eigenlijk
ben ik veel liever een schrijver van fictie,
van klassieke romans. Omdat ik dat ooit
wilde, ben ik literatuur gaan studeren.
Dus ik denk dat ik heel andere boeken dan
Out of Egypt kan maken. Ik wil op dit mo
ment nog één boek over Egypte schrijven
en daarna ga ik me toeleggen op fictief
werk."
Jacob Moerman
André Aciman Uit Egypte - Meulenhoff. Am
sterdam - 45.-
Rotsspleethagedissen, coyotes,
katfretten. damhinden en
poema's huppelen in al dan niet
buitensporige aantallen door Het
spoor van de kat, de eersteling van
de Amerikaanse schrijfster Ne
vada Barr. Een thriller die zich niet
in de grote stad afspeelt, dat moge
duidelijk zijn. Barr, fulltime park
wachter in Mississippi, houdt het
dicht bij 'huis' en doet in haar de
buut verslag van moord en dood
slag in de wildernis van West-Te-
xas. En ranger Anna Pigeon mag
het een en ander oplossen.
Pigeon vindt op een van haar toch
ten door het Texaanse wildpark de
stoffelijke resten van een collega
parkwachter. Haar verwondingen
doen bij de parkautoriteiten het
vermoeden rijzen dat ze is gedood
door een poema en als represaille
wordt er een exemplaar van die be
dreigde diersoort afgemaakt. Pi
geon twijfelt of de standrechtelijk
omgebrachte poema daadwerke
lijk de dood van haar collega op z'n
'geweten' heeft en gaat op onder
zoek uit. Als daarna nog een park
wachter op raadselachtige wijze
het moet afleggen tegen een bosje
ratelslangen en Pigeon zelf ook bij
na het loodje legt. lijkt haar ver
moeden van een misdrijf beves
tigd.
Barr weet van dit gegeven een
adembenemende thriller te ma
ken. Af en toe laat ze Pigeon echter
wat al te uitgebreid mijmeren over
haar eigen persoonlijke beslom
meringen - ben ik lesbisch? - en
haar relatie met collega's danwel
met haar minnaar, milieufanaat
Rogelio. Maar dan is er haar zuster
Molly, psychiater te New York, die
haar middels een gratis telefonisch
consult weer met beide benen op
de woestijngrond zet.
Barr trekt alle registers open om
de lezer op het puntje van z'n stoel
te brengen. Niet alleen vanwege de
sterk oplopende spanning, maar
ook omdat ze haar verhaal lardeert
met spectaculaire beschrijvingen
van de zinderende Texaanse na
tuur. Warm aanbevolen voor win
terse avonden!
Peter Kuijt
Nevada Barr: Het spoor i
Atlas, 34.90.
1 995 was lang geen kwaad kin
derboekenjaar, maar kwam
pas in de tweede helft op gang.
Alleen al de stapel met oorspron
kelijk Nederlandstalig werk (on
geveer 200 nieuwe titels) rigou
reus uitdunnen levert altijd nog
een twintigtal boeken op die ook
over een aantal jaren nog gelezen
zullen worden. Hoogtepunten
zijn Blote handen van Bart
Moeyaert en Het boek van Bod
Pa door Anton Quintana.
In De klokken luiden witte vlok
ken (een 'Belgisch winterboek'
met bijdragen van 23 auteurs,
1994) komt een kort verhaal van
Bart Moeyaert voor dat nu het
begin blijkt van zijn novelle Blo
te handen. De geschiedenis
speelt zich af op een oudejaars
avond die begon met een uit de
hand gelopen 'spelletje': „We lie
pen Betjemans tuin in. Niet eens
op kousevoeten, maar met zware
laarzen aan. Ik werd raar kwaad
in mijn hoofd, Bernie niet. ik wel.
Ik haalde Betjemans eend uit
zijn lage hok. en begon er mee te
gooien. Een lekke bal met vleu
gels. Ik gooide het beest almaar
hoger, het ging vanzelf. Op het
laatst echt hoog, de eend vloog
niet meer, die was zijn vleugels
vergeten, dat hadden we kunnen
weten. Het dier was te oud en te
lam van het wonen in dat lage
hok. Het was maar een eend, een
ding dat de slager alleen op zon
dag verkocht, en met de feestda
gen. maar het leefde wel. en mis
schien kon je ervan houden."
De blinde wraak daarna van
Betjeman zal later op de avond
leiden tot een minstens zo gena
deloze afstraffing: ,.U bent mijn
vader niet", zei ik. „Dat weet ik."
zei hij. „En u zult het nooit wor
den ook."
Dramatische kracht
Recht toe recht aan opgeschre
ven zou het verhaal een anek
dote geweest zijn over een kleine
jongen die machteloos en vol
walging moet aanzien hoe de
man die met zijn hand van plas
tic 'alles sloeg waar een hart in
zat' zich in zijn leven en dat van
zijn moeder en zijn zusje heeft ge
drongen. Door de lezer echter in
flarden te confronteren met de
gebeurtenissen vanaf kerst
avond tot aan het vuurwerk op
de laatste dag van het jaar. geeft
Bart Moeyaert wat aanvankelijk
kwajongenswerk leek zo'n dra
matische kracht, dat je ergens
halverwege het boek de neiging
moet onderdrukken je met het
Illustraties van Peter van Poppel in Blote handen.
verhaal te bemoeien door de
beide jongens te weerhouden
van wat onherroepelijk zal zijn:
'Bernie haalde zijn zakmes uit
zijn broekzak en gooide het op in
zijn linkerhand. Hij keek of ik
keek wat hij deed. en verborg
toen zijn handen op zijn rug. „Je
moet kiezen." zei hij. Ik fronste
mijn wenkbrauwen. Ik keek naar
zijn linkerschouder en daarna
naar zijn rechterschouder. „Kie
zen?" zei ik. „Ja." Hij knikte.
„Kies links of rechts." Hij
kuchte het vliesje van zijn stem
af. „Het is geen spel, Erwt. Je
moet kiezen", fluisterde hij.
„Mijn mes of je blote handen."
Niet vaak roepen een uitgewo
gen taal en haast terloopse zin
nen zulke sterke beelden op dat
je zelfs lange tijd later nog het ge
voel hebt alles met eigen ogen ge
zien te hebben.
Noordenwind
Even filmisch zijn de eerste ali
nea's in Het boek van Bod Pa van
Anton Quintana: 'De noorden
wind blies stof en nog eens stof de
heuvels binnen. Stof dat als een
rode mist over de velden walm
de. dat tussen je tanden knarste
en onder je oogleden, stof dat
overal binnendrong, in je neusje
oren, in je geest. En na het stof
kwam de wind zelf, met de balda
digheid van een uitgelaten hond.
Alles wat niet stevig vastzat ruk
te hij los en voerde hij mee. En
dat was alleen nog maar een
beetje dollen van de wind. Als hij
echt kwaad wilde, joeg hij een
scherp stuk hout dwars door een
tent. erin en eruit, en net zo ge
makkelijk spieste hij een onge
lukkig paard.'
Met de wind komt uit het noor
den. waar helemaal niets was.
een ruiter aangereden: Bod Pa,
een knoestige mismaakte dwerg
met een verwoeste kop. steke
blind en op een sullig paardje.
Het grootste deel van de 291 pa
gina's zal hij een raadsel blijven
Voor de lezer, en nog meer voor
de jongen Perregrin Pelgrim i,
die hoopt dat de cynische sja
maan hem van zijn ongelukig
been zal genezen, maar om de
oren geslagen wordt met duister
heden als: „Gaan om te gaan.
Pelgrim. Wie eenmaal gaat. gaat
verder. Aan het einde wacht het
mes. Of eerder. Het mes heeft ve
le vormen. Ziekte. Verval. De
mentie. Alle mensen wacht dat
lot. Maar niet gaan. niet verder
gaan. druist tegen de natuur in.
Dat geeft maar heimwee. Wat
wilde je ook weer? O ja. dat watje
later juist niet meer wilde. Wat
wil je dan nu? Niet meer willen
watje wilt."
Anton Quintana. die in 1973 de
buteerde met Padjelanta en voor
De bavianenkoning in 1983 de
Gouden Griffel kreeg, schreef
acht jaar na De voorman een
boek waarin nauwelijks iets lijkt
te gebeuren, maar dat tot de
spannendste van de laatste jaren
gerekend mag worden.
Jan Smeekens
Bart Moeyaert Blote handen, met te
keningen van Peter van Poppel Que
ndo. Amsterdam 94 pag vanaf 10
jaar; 22.90
Anton Quintana Het boek van Bod
Pa Quendo, Amsterdam: 291 pag
vanaf 15 jaar: f 34,90
Van Padjelanta. Op leven en dood in
de toendra verscheen kort geleden
een vijfde druk als Jeugdsalaman
der, f 11,00.
Amy Tan: De honderd geheime
zintuigen (oorspronkelijke titel:
The Hundred Secret Sences, Bert
Bakker. 352 blz„ 39,90. vertaald
door Peter Abelsen). Nieuwe ro
man van Amy Tan. auteur van De
vreugde- en gelukclub en De
vrouw van de Keukengod. Het ver
haal gaat over de Chinees-Ameri
kaanse Olivia, die dertig jaar lang
wordt achtervolgd door de wereld
van 'yin', verhalen over geesten die
in een andere tijd roversvrouwen,
zendelingen of huursoldaten wa
ren.
lb Michael: Kilroy Kilroy (Bezig
Bij. 310 blz„ ƒ49,90. vertaald door
Gerard Rasch)
Roman uit 1989 van lb Michael,
een van de bekendste schrijvers
van Denemarken. In 1994 won hij
de Grote Prijs van de Deense Aca
demie.
In Kilroy Kilroy komen twee ver
haallijnen samen: een piloot die
zijn identiteit verliest na een vlieg
tuigongeluk en een Westerse toe-
riste die tijdens haar reis door Chi
na en Tibet, in een geheimzinnige
samenzwering beland.
Radek Knapp (geb. 1964) is een
schrijver van Poolse komaf die
momenteel in Wenen woont en in
Duitsland als literaire sensatie van het
jaar w ordt beschouwd. En dat laatste
dan op basis van zijn verhalenbundel
Franio, een debuut met vijf verhalen
die in vertaling ruim 120 bladzijden
beslaan.
Knapp schreef met Franio is
een samenhangende bundej.
Dat wil zeggen: de vijf verhalen
spelen zich alle af in een en hetzelf
de plaatsje in dezelfde tijd en ook
sommige personages komen in
verschillende verhalen voor. Dat
plaatsje heet Anin en ligt ergens op
het Poolse platteland. Niet te ver
van Warschau, maar ook weer ver
genoeg om een wereldje op zich te
vormen.
Knapp geeft het gehucht soms een
sprookjesachtig aanzien, maar net
als in sommige sprookjes kan het
in Anin soms vreselijk spoken, ver
loopt niet alles even logisch en
slaat de sfeer soms om in pure drei
ging. Een huisje van koek en mar
sepein kan ook klopgeesten her
bergen.
Het eerste verhaal heet dan ook
'Tombka en de duivel'. Tombka is
een jonge man die zo ongeveer elk
meisje in en om Anin al het hof
heeft gemaakt en weer even hard
heeft laten vallen. De vrouw die
niet voor hem valt. wordt een ob
sessie. Ze heet Malinka. En of
schoon over haar wordt gezegd dat
er iets niet aan haar deugt, pro
beert Tombka het toch met haar
aan te leggen. Met als resultaat dat
hij zelf net zo door de duivel beze
ten raakt als Malinka inderdaad is
De dood speelt in de vijf verhalen
van Knapp een grote rol. Meer pre
cies de zelfmoord. Dat is het geval
in 'Franio'. het titelverhaal en met
een beste verhaal van de bundel,
en ook in 'De komeet'. De zelf
moordenaar in dat verhaal is ook
al zo'n vrouwenjager. Het mooie en
tegelijkertijd zielig-trieste aan de
ze Lukas is dat hij zo druk is met
vrouwen jagen dat hij geen tijd
voor zelfmoord heeft. Maar hij is er
van overtuigd dat de natuur hem
een handje zal helpen. Volgens
Lukas komt er een reusachtige ko
meet op de aarde af. De inslag zal
alle leven doen verdwijnen. ..Hij
zal datgene doen waar ik geen tijd
voor heb. Hij zal een eind maken
aan het bespottelijke leven dat ik
leid - snap je dat ventje?"
Met dat ventje bedoelt hij de ver
teller van de verhalen, een jongetje
uit Anin dat in een wonderlijke we
reld rondloopt. Het 'kikkerper
spectief biedt Knapp de mogelijk
heid de voor een kind vaak won
derlijke dnjfveren van volwasse
nen extra te benadrukken.
Het zijn knappe verhalen die
Knapp schrijft. Met name in het
Middeneuropese gebied sluit hij
aan bij de sprookjestraditie en wel
licht dat daarom de waardering
daar ook zo groot is. Een sensatie
zou ik Franio echter niet willen
noemen. Ook al omdat de twee
laatste verhalen duidelijk minder
van kwaliteit zijn dan de eerste
drie. Bovendien vind ik vijf een
beetje weinig. In Anin en zijr) won
derlijke bevolking had meer geze
ten.
Theo Hakkert
Radek Knapp Franto Verhalen - ver
taling Gerry Bruil - 121 blz.. f 29,50 -
De Bezige Bij.
