Geef me kauwgum, een snoepje, een dollar PZC Hervorming in Cuba lijkt een illusie reportage 31 ZATERDAG 6 JANUARI 1996 Op het eerste gezicht lijken de voorzichtige hervormingen in Cuba enige vruchten af te werpen. Winkels en horecabedrijven die vorig jaar voor onbepaalde tijd gesloten leken te zijn, hebben hun deuren weer geopend. Wat exclusief aan toeristen voorbehouden was, is nu ook toegankelijk voor Cubanen. Maar wie het eiland beter kent, maakt zich weinig illusies. In vergelijking met een jaar geleden ziet het centrum van Havana er veel levendiger uit.Tal van restaurants openen hun deuren zoals dit café Rapido, waar de bediening op roller skates geschiedt. El Norte waait in Cuba. Een harde noor denwind heeft de anders zo tropische hoofdstad in z'n greep. Cadeautje van de Amerikanen, zegt de Cubaan en lacht. Huizehoge golven met witte schuimkop pen slaan op de rotsen van El Malecon, de lange boulevard die Havana van de zee scheidt. Mannen grijpen naar hun hoed, kinderen hollen dwarrelende kranten ach terna. Met veel moeite haalt een boer de kroppen sla uit het zijspan van zijn Russi sche motorfiets. De familie Cruz Madeira, een gefingeerde naam, is al vroeg in touw. Zij hebben, zoals veel van hun companeros, een zogenoem de 'paladar' in eigen huis. een clandestien restaurant waar zowel buitenlanders als Cubanen kunnen eten. Caridad en haar man Vladimir werkten beiden in een groot ziekenhuis. Eerst gaf Vladimir de moed op; elke dag zeker een uur op de gua-gua (de bus) wachten en dan voor een appel en een ei in een microscoop turen om de ene cel van de andere te kunnen onderschei den. Het nijpende gebrek aan medicijnen, de eentonige maaltijden. Met de paar pesos die de staat hem voor z'n diensten schonk, kon hij geen enkele kant op. Caridad laat de distributiezegels zien, se geven recht op een handdoek per jaar. een paar schoenen, zolang de scha mele voorraad strekt. Aan het rantsoen rijst heeft niemand genoeg. Maar, probeer ik, vergeleken met vorig jaar ziet het leven op straat er toch iets florissanter uit. Was er toen niets te koop, behalve van een schichtig kijkende buur man die de broodjes kaas in de kinderwa gen van z'n zoontje verstopte, nu duiken overal kleine handeltjes op. Voor de bio scoop worden pinda's verkocht, verpakt in strak opgerolde puntzakjes. Gammele tafeltjes Er schijnen wisselkantoren te zijn waar een peso 'convertible' 1 dollar opbrengt. Aan de kant van de straat, meestal in ei gen tuin, staan gammele tafeltjes met plastic gebaksdozen vol zoetigheden. Men frituurt 'churros' op straat, wat smakeloze aardappelkoekjes. De bakker heeft weer brood. Ook de 56 delen verzameld werk van Lenin zijn bijna overal tweedehands verkrijgbaar. Meewarig schudt Caridad het hoofd. „No te creas", zegt ze. Geloof het maar niet. „Allemaal schijn, een druppel op een gloeiende plaat. Je weet niet hoe erg die mensen moeten lijden om hun nering te beschermen, hoe ze lastig worden geval len." Vanaf 1 januari wordt, voor het eerst sinds de Revolutie, belasting geheven. De eige naar van een paladar met 12 tafels moet vierhonderd dollar per maand gaan beta len. Het is één van de maatregelen in het onlangs door Fidel Castro aangekondigde pakket Hervormingen. Ik kijk Caridad ongelovig aan, hoe kan dat nou? Dat verdienen ze nauwelijks. Zij heeft er blijkbaar minder moeite mee. ook daar schijnt wel weer een mouw aan te passen zijn. Vladimir zorgt nu, samen met zijn moeder, voor de boodschappen, een zware taak die nu iets verlicht is omdat het de Cubanen is toegestaan dollars te bezitten. Voor het restaurant kunnen ze nu inkopen doen op de markt in Havana. Aan de ingang van de markt moet ik, als buitenlandse, een kaartje van 1 peso ko pen, iets minder dan een cent. Heel anders dan op de kleurrijke en verzorgde Mexi caanse markten, ligt het voedsel hier in slordige bergjes uitgestald. Uien, veel uien, bananen, een enkele avocado, wat groenten, kip en varkensvlees, De variatie is niet echt groot. Netwerk Toch zijn er paladars die vorstelijke ge rechten op het menu hebben staan. Een hele kreeft, voor acht dollar. Waar ze het vandaan halen weet niemand, in de loop der jaren heeft iedereen zijn eigen netwerk gecreëerd. Voor drie stukken zeep krijgt Caridad bananen van een coöperatie vlak buiten de stad. De zeep ruilt ze weer met haar klanten, vrouwen die bij haar hun na a's boulevard Malecon, verweerde huizen, overvolle appartementen en fietsen voorkoming van diefstal maar uit één van de bovenramen gehangen worden. gels komen lakken. Of ik niet vergeet haar een paar potjes te sturen als ik weer thuis ben. Caridad heeft, vlak na Vladimir, ook haar baan opgezegd. Het is een groot probleem in Cuba. Dat iedereen gratis toegang heeft tot scholing, tot de Universiteit, is een van de verdiensten van de Revolutie, maar de salarissen zijn zo laag (ongeveer 180 pesos, op de zwarte markt doet de dollar 25 pe sos) dat het werk niet meer opweegt tegen de beloning. Vooral het vervoer breekt iedereen op. De langste rijen staan altijd bij de bushalte. De door Nederland geleverde stadsbussen zijn niet opgewassen tegen het tropische klimaat, de raampjes zijn te klein en kun nen niet open. Om in een keer veel mensen te vervoeren, en de enorme schaarste aan transportmiddelen iets te verlichten, rij den in Havana de zogenaamde 'kamelen', of 'vivoras' (slangen): oude Roemeense vrachtwagens met opleggers en twee gro te cabines voor de passagiers. En als je te laat komt, klaagt Caridad, om dat de gua-gua volzat en de volgende pas drie kwartier later kwam, krijg je een aan tekening. Thuisblijven en zelf iets begin nen is minder demoraliserend en levert vaak meer op. Trouw Net als de meeste Cubanen blijft de fami lie Cruz trouw aan hun president. In hun huiskamer wordt kritiek op El Coman- dante nauwelijks geduld. Het is een intel ligente en hardwerkende man. vinden ze. Vladimir zag hem ooit om vier uur 's nachts van zijn werkpaleis naar één van z'n huizen aan de haven Hemingway rij den. Diep in hun hart voelen ze zich schul dig dat ook zij niet meer meewerken aan de collectieve opbouw van een socialisti sche samenleving. Ze worden er in de straat een beetje op aan gekeken. Bij Ivan en zijn vader Lazaro een eindje verderop gaat net de kurk van de fles als ik langskom met een brief van een naar Me xico uitgeweken familielid. Don Lazaro houdt de brief eerst tegen het licht, er schijnt niets groens doorheen. Ivan ver ontschuldigt zich steeds voor zijn vader, een militant revolutionair die net zo fel ge kant is tegen het imperialisme, de vluch tende Cubanen en de boycot van de Ame rikanen als Fidel zelf. Bestonden de tegenstellingen eerst tus sen de 'fidelistas' en de anti-revolutionai ren, nu gaapt een kloof tussen degenen die wel of geen dollars hebben. „Zij die tegen ons land zijn" - Lazaro verheft zijn stem - „moeten hier weggaan, laten ze opdonde ren naai- Miami." Ivan houdt zijn blik strak naar beneden gericht als hij zijn va der antwoordt: „Maar pa, ze zijn niet te gen ons land, maar tegen de regering. Dat is heel wat anders." Pa wil nergens van weten als ik Ivan bijval en opper dat zijn zoon niet de enige is met dissidente ideeën over de regering van Fi del Castro. Wie de kans krijgt, wie het ge brek aan vrije meningsuiting beu is, lucht zijn hart bij iedere willekeurige buitenlan der. „Zie je nou wel", zegt Ivan. „Iedereen bekritiseert ons systeem." „Hoho", roept don Lazaro nu, hij praat met zijn wijsvin ger op ons gericht. „Hoho. niet iedereen jongetje, niet iedereen. Jullie jongelui zijn beïnvloed door anderen, het is jullie alle maal aangepraat." Ivan maakt duidelijk dat hij het gesprek moe is, het is natuurlijk niet de eerste keer dat dit onderwerp ter tafel komt Boven dien eindigt het steevast met dezelfde mo noloog van don Lazaro. ...Een overgangs fasegeduldde Amerikaanse boyco- tonoverwinnelijk....Fidel heeft het goed met ons voor.... Later in de lobby van Hotel Nacional, waar het Zeventiende Internationale Filmfestival van de Latijnsamerikaanse cinema zich die dagen afspeelt, trakteer ik Ivan op een 'mojito', de nationale drank: rum. limoen, ijs en een mintachtig takje. Hij voelt zich duidelijk ongemakkelijk. We hebben het over zijn vader. Ivan be grijpt zijn standpunten wel. Vooral oudere mensen zijn bang dat iets anders dan het communisme zal lijken op de toestand van voor 1959. Nu hebben ze in ieder geval schoenen aan hun voeten, nu kan ieder een lezen en schrijven, krijgt men een pen sioen en gratis gezondheidszorg. Onder Fulgencio Batista moet het vooral voor arme mensen gruwelijk zijn geweest. Zij zijn er zonder twijfel op vooruit gegaan. Fidel, zegt Ivan, mag een uitstekend guer rillaleider zijn geweest, maar als econoom is hij fataal. Ivan kan tal van voorbeelden geven. De plotselinge ingevingen van de president waardoor maanden werk op eens volkomen nutteloos werden. Een Cubaanse scenarioschrijver is bij ons komen zitten. Hij vertelt moe te worden van dat geschop tegen de Amerikanen. Niemand gelooft volgens hem meer in een invasie van de Verenigde Staten waarop de bevolking zich permanent dient voor te bereiden. En dat de problemen verdwe nen zullen zijn wanneer de Amerikanen hun boycot opheffen is ook nog maar zeer de vraag. Benneton De scenarioschrijver denkt dat Cuba uit eindelijk voor de economische openingen in het huidige Chinese communisme zal kiezen. In wezen is dat al aan de hand. Sinds kort treft men in plaats van door de staat aangebrachte socialistische graffiti als 'Ik leef in een vrij land', nu op weg van het vliegveld naar de stad billboards aan met 'United Colors of Benetton', 'Pepso- dent' en 'Omo'. Om maar iets te noemen. Van een voormalig medewerker op de Ne derlandse ambassade weet ik dat inves teerders staan te dringen om hun steentje bij te dragen aan het toerisme in Cuba. Hijzelf begon onlangs een consultatiebu reau voor joint-ventures in de hoofdstad. Jorge Perrugoria, acteur in de film Fresa y Chocolate, begroet ons. Hij is op weg naar de verjaardag van Tomas Gutiérrez Alea, een groot Cubaans cineast en regisseur van genoemde speelfilm. Zijn nieuwe film Guantanamera, waarin een stoffelijk overschot van Guantanamo naar Havana moet worden vervoerd, was niet eens de openingsfilm van het festival. Te veel kritiek op de bureaucratie van het systeem, denken wij. Het heeft de regis seur nogal geraakt, zegt Jorge. Na zoveel jaren zulk belangrijk werk voor de Cu baanse cinema te hebben verricht, wordt hij nu uitgespuugd en genegeerd. En dat nog wel terwijl hij ernstig ziek is. Later hoor ik dat hij een prijs heeft gekregen voor zijn hele oeuvre Bijna zie je dames in avondjurk uit de prachtige herenhuizen komen, klaar voor het casino, zich koelte toewaaiend op de ronde balkons van hun villa's, mannen do mino spelend op het door pilaren onder steunde overdekte terras vlak voor de deur van hun huis. De werkelijkheid is anders. Over een muurtje slenteren verveelde jongeren. De huizenrij aan de overkant, een galerij met negentiende-eeuws stucwerk, ornamen ten en schitterende gevels, is totaal verve loos en vervallen. Waar een poging tot res tauratie is gedaan, ligt een grote berg steen en zand in de tuin, die volgens om woners vast nooit zal worden opgehaald. Havana lijkt in die zin sprekend op het ty pe volksdemocratie dat Oost-Europa vroeger zo tekende. De kale, slecht ver lichte winkels met vrijwel lege toonban ken, de onverschilligheid wanneer het om consumptiegoederen gaat. Geblondeerd Een paar jonge, overwegend zwarte vrou wen zetten hun Chinese fiets tegen een hekje. Geblondeerd haar, strakke lycra broeken, flonkerende sieraden, het oogt allemaal even vrolijk en uitgelaten. Ze gaan naar Engelse les. Heb ik al een slaap plaats? Zoek ik soms een paladar? Er is altijd wel een neef, oom of nicht die een paar dollars kan gebruiken „Regalame un chicle, un caramelo." Een klein meisje vraagt me om een kauw- gumpje. een snoepje. Ik kan haar niet hel pen, zodat ze me daarna om een dollar vraagt. Mannen sissen naar buitenlandse vrouwen, „chica, mag ik je wat vragen." Ook mannelijke toeristen worden zelden met rust gelaten. Als er niet om dollars ge vraagd wordt, krijgen ze wel een prosti- tuée aangeboden. De mensen in deze stad zijn desalniette min opvallend vriendelijk. Meestal bereid tot een gulle lach en als het maar even kan, haalt men een instrument van huis en speelt de sterren van de hemel. De Cu baanse op de dansvloer is werkelijk een wonder op twee benen, alsof ze geen mid denrif heeft. rolt zij haar lichaam ware het een aanzwellende golf op de maten van salsa, son, merengue of de bolero. Mariana deelt het statige huis waar zij vroeger met haar vader en moeder woon de, nu met drie andere gezinnen. Haar broer ligt languit op bed. koptelefoon op. Hij doet de hele dag niks anders, zegt zijn zus. Ze wil daar weg, maar ook dat is niet eenvoudig. Officieel kan niemand een huis kopen in Havana, de enige manier om te verhuizen is woningruil. Corruptie Hemingway We wandelen terug naar Habana Vieja, het oude gedeelte van de stad. langs La Floridita, de beroemde bar waar Ernest Hemingway tien Daiquiri-cocktails (door H. J. A. Hofland ooit 'natte sneeuw met al cohol' genoemd), op een rij liet zetten en ze achter elkaar opdronk. Een jongetje gooit een stukje kalk tegen de muur, het blijkt een spelletje te zijn, wie de duidelijkste af druk weet te maken heeft gewonnen. In vergelijking met een jaar geleden ziet het centrum er veel levendiger uit. De er barmelijke huisvesting is hetzelfde geble ven, maar er zijn bars geopend en in de res taurants. vorig jaar exclusief terrein van een handvol toeristen, zitten nu ook Cu banen. Trottoirs van marmeren plavuizen doen denken aan de tijd dat Havana een van de mooiste Caribische steden ter we reld was. Amerikaanse auto's, DeSoto's, Hudsons en nog enkele Studebakers schuiven be daard voorbij, vaak nog in perfecte staat. Daar zijn uiteraard allemaal manieren op gevonden die vaker wel dan niet met geld (lees dollars) gepaard gaan. Sinds kort be staan er tussenpersonen die huizen zoe ken en een commissie vragen, daarna ligt het aan de capaciteiten van een even ille gale advocaat of de vaak fictieve ruil door gaat, Voor tienduizend dollar heb je kans op een klein appartement. De verleiding van de corruptie is hier net zo onweer staanbaar als in elk ander Latijnsameri kaans land. Lokt Miami, vraag ik haar. Mariana denkt er wel eens aan. Daar blijft het meestal bij, wat moet ze doen in Miami, en haar ouders dan? Nee, ze zou de zonsondergang waar ze zo dikwijls samen met haar vrienden op de Malecon naar kijkt, voor geen goud wil len missen. Of ik het verhaal ken van die vrouw uit Miami die haar Cubaanse fami lie na jaren ging bezoeken. De veerboot van Havana naar de havenplaats Cojimar werd onderweg gekaapt door 'balseros', zoals de vluchtelingen worden genoemd, ze was binnen twee dagen weer thuis. Weg van de hotels en regeringsgebouwen wordt bij wijze van bezuinigingsmaatre gel de elektriciteit 's avonds afgesloten. Met een klein zaklantaarntje vinden we de weg terug. Dan houd ik een taxn die mij naar het hotel brengt. De rit kost vijf dol lar. een maandsalaris. Katrien Gottlieb Chinese Don Quichot bestrijdt namaakhandel Wang Hai, een 23-jarige ondernemende Chi nees, die zich bij voorkeur kleedt in een rode wijdzit- tende broek en een wollen muts op. heeft een dure smaak. Hij stroopt de sjiek- ste winkels in Peking af voor produkten van exclusieve merken als Gucci, Pierre Cardin en Sony. In plaats van dat hij door zijn aanko pen platzak raakt heeft hij in de afgelopen acht maan den enkele jaarsalarissen verdiend, uitgerekend om dat de goederen die hij kocht allemaal namaak wa ren. De jonge Wang die zelf twee jaar in de Chinese hoofdstad actief is geweest als verko per, maakt namelijk handig gebruikt van een nieuwe wet in China. Een consu ment kan een produkt met een vervalst etiket terug brengen naar de winkel en ter vergoeding eisen dat de winkelier twee keer de prijs van het artikel aan hem of haar terugbetaalt Wang Hai deed dat twaalf keer en wist alleen al in het geval van namaak zakrekenma- chientjes 2500 gulden aan compensatie op te strijken. Geen gek resultaat in een land waar het gemiddelde inkomen in de steden op 500 gulden per jaar ligt. Vorige maand kende de Stichting voor Consumen ten Bescherming in China een prijs van 1000 gulden toe aan Wang die in de offi ciële pers zowel wordt afge schilderd als een wereld vreemde Don Quichot en als een heldhaftige consumen tenactivist. „De actie van meneer Wang helpt in de strijd tegen oneerlijke con currentie en beschermt be drijven die produkten pro duceren en verkopen met merknamen. Hierdoor zul len de namaakprodukten uit de winkels verdwijnen en dat is ook in het belang van de consumenten", al dus het hoofd van de stich ting, Li Yanshou. Wang Hai begon zijn lucra tieve avontuur voorzichtig met de aankoop van twee 'Sony' koptelefoons voor drie gulden per stuk. Hij liet deze testen door een echte Sony-dealer en het bleken namaakprodukten. Wang kocht vervolgens de gehele vervalste voorraad van een stuk of tien op en bracht ze later terug. Hij kreeg zijn geld terug en de eerste vier tientjes compensatie kon hij ook in zijn zak steken. Daarna heeft hij onder meer vervalste leren jacks, cein- tures en koffers gekocht. Zijn grootste slag sloeg hij bij de aanschaf van honderd zogenaamde 'Casio'-zakre- kenmachientjes die 25 gul den per stuk kostten. Drie dagen later retourneerde hij de handel en was 2500 gul den rijker. Bijverschijnsel Namaakgoederen in China zijn een hardnekkig bijver schijnsel van de experimen ten met het kapitalisme. Handige jongens weten geld te slaan uit de meerwaarde die de merkbewuste Chi nese consument nu bereid is te betalen voor internatio naal bekende en Chinese merken. Vervalsingen varieren van computerprogamma's tot muziek, films en boeken en van sterke drank tot kle ding. schoenen en zelfs au to's. Alleen al Amerikaanse bedrijven verliezen hierdoor ruim 1,5 miljard gulden aan omzet. In februari vorig jaar wisten de Amerikanen een hardbevochten overeen komst te sluiten met de Chi nezen over de bescherming van geestelijke eigendoms rechten. De toen gemaakte afspraken blijken nog niet erg strikt in praktijk te wor den gebracht. De Chinese autoriteiten, •»met opnieuw onderhande lingen met de Verenigde Staten in het verschiet over de bestrijding van de pro- duktie van namaakgoede ren. gebruiken Wang nu als voorbeeld voor de massa om de piraterij uit te roeien met hulp van de consumenten. „Laat in elke stad tiendui zend Wang Hai's opduiken", moedigde een officiële krant. Winkeliers zijn over het al gemeen niet zo blij met Wangs' activiteiten. De ac tievoerder, kreeg van een van hen te horen: „Ik heb er geen bezwaar tegen u de compensatie te betalen, als u het niet erg vindt om te sterven." Sommigen zien in hem een held. Een grossier die zelf het slachtoffer is ge weest van zwendelaars heeft zelfs een verzekering afgesloten voor Wang* die hem 2.000 gulden uitbetaalt als hij 'gewond raakt bij de uitvoering van zijn plicht'. Y vonne van der Heijden

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1996 | | pagina 31