Gospel is medicijn
zonder bijwerking
Kozakken zijn hitgevoelig
Rhetta Hughes trekt
met koor door Nederland
Net als belcanto,
goed voor de stem
kunst cultuur
23
Silvester concerten
VRIJDAG 22 DECEMBER 1995
De gospel is als een kledingstuk. Soms is het een tijdje uit de mode,
maar het komt altijd weer terug, aldus Rhetta Hughes, de ster uit
The Glory of Gospel die momenteel langs de Nederlandse zalen trekt. Ze
is blij verrast door het grote enthousiasme van het publiek. „De zaal
wordt een eenheid. Blank, zwart, man of vrouw, iedereen wordt
gegrepen door de heftige emoties. De gospel is springlevend."
De tien formidabele zangers en zange
ressen van The Glory of Gospel leg
gen op het podium hun hele ziel en zalig
heid in het uitdragen van de boodschap
achter de gospel: het overleven. Avond
aan avond moeten ze opnieuw de emoties
doorstaan die hun voorouders de gospel
deden bedenken. Rhetta Hughes: „Het is
een moeilijke show. De gospel is puur en
eerlijk. Dat moetje weten over te brengen
op het publiek, anders loopt iedereen in de
pauze al weg."
Big mama's
Dat gebeurde niet tijdens de première in
Carré. De zangers, onder wie twee authen
tieke 'big mama's' en de diepe, melo
dieuze zuidelijk Amerikaanse bassen,
maakten dat de zaal aan het einde van de
voorstelling was veranderd in één swin
gende massa.
De aankondiging Starring Rhetta Hughes
is wellicht wat voorbarig, want ook Mi
chelle David weet met haar zangkwalitei
ten te imponeren en 'big mama' Jean
Cheek doet qua stemgeluid zelfs niet on
der voor een grote ster als Aretha
Franklin. De betiteling van Rhetta Hug
hes als ster van The Glory of Gospel, heeft
waarschijnlijk meer te maken met het feit
dat zij geen onbekende is bij het Neder
landse publiek. De 56-jarige zangeres
schitterde eerder namelijk in Josephine
en The Sound of Motown. „Ik ben erg ge
lukkig dat ik in Nederland de kans krijg
zoveel mooie voorstellingen te doen.
Daarom wil ik het publiek alles geven. Ie
dere avond opnieuw."
Slaven
De eerste helft van de voorstelling staat in
het teken van de geschiedenis van de go
spel, die begon toen Afrikanen gevangen
werden genomen en als slaven naar Ame
rika werden verscheept. De spirituals
maakten hun leven nog enigszins draag
lijk, het gaf ze de kracht ondanks alle el
lende op de plantages toch door te gaan.
Hughes ziet de gospel nu als een positieve
erfenis van de verschrikkingen die haar
voorouders moesten doorstaan. „De ge
schiedenis is belangrijk. En hoe verschrik
kelijk het ook was, er komt toch altijd iets
positiefs uit voort. De zwarte Amerikanen
Rhetta Hughes: Met de gospel ga ik terug
naar het Afrika van mijn herinnering.
gaan gebukt onder hun zware verleden als
slaven, Europa had de holocaust. Ieder
een heeft zijn eigen verhaal en bedenkt
manieren om het leed te verzachten.
Daaraan danken wij onze muziek. Ik heb
geen man en geen kinderen. Maar ik heb
mijn moeder nog èn de gospel. Dat maakt
mij ontzettend gelukkig."
Rhetta Hughes heeft zich haar hele leven
verwant gevoeld met de songs die haar
voorouders haar nalieten. „Met de gospel
ga ik terug naar het Afrika van mijn herin
nering. Zoals zoveel zangers ben ik in de
Scène uit The Glory of Gospel, foto's GPD
kerk begonnen. De priester deed er niet
toe, het koor was veel belangrijker. Toen
ik kind was,, werkten we overdag voor de
blanken, maar 's avonds waren we ge
scheiden. De gospel gaf ons de kracht om
als zwarten in Amerika te kunnen overle
ven."
Vrijheid
Volgens Hughes is de gospel meer dan ge
woon een lied. „De gospel onderga je, be
leef je. Alle oer-emoties komen los. Som
mige mensen bezoeken psychiaters, maar
ie kunt beter een gospel zingen. Het is een
medicijn waai' je geen nadelige gevolgen
van ondervindt."
Het tweede deel van The Glory of Gospel
staat in het teken van de vrijheid, ver
beeld door vrolijke opzwepende songs.
Een van de krachten van de voorstelling is
dat de decors en kostuums sober gehou
den zijn. Het bespelen van de zaal komt
geheel aan op de kwaliteiten van de zan
gers en zangeressen. Als zij zich onder het
publiek begeven, zit niemand meer op zijn
stoel en verandert de zaal in één swingen
de massa. „Eigenlijk duurt dat moment
iets te kort", vindt Rhetta Hughes. „Dat is
juist de kracht van de spiritual: het gevoel
van vreugde datje kunt overbrengen door
elkaar aan te raken."
Het Praise the Lord en Hallelujah domi
neert de gospel. Toch hoef je volgens Hug
hes niet gelovig te zijn om gospels te kun
nen zingen. „Het is meer een soort medita
tie, een vervanging voor vriendschap,
troost en een uitlaatklep voor verdriet. Ik
kan me de laatste keer dat ik in de kerk
was zelfs niet eens meer herinneren. Ik
heb genoeg aan de gospel." Volgens Hug
hes zijn de zwarte Amerikanen hun voor
ouders nog steeds dankbaar voor de go
spel. „Daarvóór had Amerika eigenlijk
geen muziek. De Engelsen brachten Mo
zart mee, maar dat swingt niet, daar kun
je je emoties niet in kwijt. De gospel stond
aan de wieg van alle muzieksoorten, van
de jazz tot de rap."
Zwart, blank, man of vrouw, volgens Hug
hes kan iedereen gospels zingen. „Wij
dachten dat ritmische songs waren voor
behouden aan zwarten. Maar toen was
daar ineens iemand als Elvis. We keken
onze ogen uit dat een blanke ons wist te
evenaren. Maar hij had het ons eerst zien
doen! Iedereen kan het, alleen wij doen
het al langer. Wij hebben deze muziek van
onze voorouders geèrfd."
Berrit de Lange
The Glory of Gospel slaat maandagmiddag 25
december in De Doelen in Rotterdam en dins
dagavond 26 december in de Stadsschouwburg
in Antwerpen.
Don Kozakkenkoor: Eeuwenoude traditie.
De kozakken komen eraan. Langzaam maar
zeker veroveren zij de wereld. De
komende weken trekken ze door Nederland:
zestien zangers en zes musici uit Rusland
onder leiding van de Nederlandse dirigent
Marcel Verhoeff. En al vindt hij het zelf een
beetje raar klinken: „We brengen muziek met
een zekere 'hitgevoelighcid'. Kijk maar eens
hoe de mensen reageren op die oude
kozakkenliederen. Ze kennen Kalinka. maar
dit...
Het koor bestaat sinds 1993. Maar al in
de jaren twintig ontstond er in Bulga
rije een koor dat onder diezelfde naam we
reldfaam verwierf. Het was gevormd door
Russen die na de revolutie van 1917 naar
het Westen waren gevlucht. Maar na de
dood van leider Serge Jaroff verdween het
koor in de vergetelheid.
De zangers die zich vandaag het Don Ko
zakkenkoor noemen wortelen direct in de
eeuwenoude traditie van kozakken. „Ei
genlijk betekent het woord kozak vrij
man", vertelt dirigent Verhoeff. „En dat
was vroeger iets bijzonders in een land vol
lijfeigenenen. Strikt genomen waren de
kozakken landlopers. Vagebonden, met
een heel eigen manier van leven, die gezin
nen stichtten en een eigen sociaal leven
opbouwden. Ze leefden van wat ze vonden
in de bossen en wat de jacht opleverde."
Elite
De kozakken hebben zich door de eeuwen
heen zowel negatief als positief gemanifes
teerd. Positief, omdat ze een sterke groep
vormden waarvan de leden het altijd voor
elkaar opnamen. Vandaar dat de tsaren
hen destijds in dienst namen en inzetten
bij opstanden en oorlogen. Je vond ze te
rug in de voorste linies. Elitetroepen. Er
bestonden elf regimenten, genoemd naar
him gebied van herkomst, zoals de Siberi
sche kozakken. Oeral-kozakken en de ko
zakken uit het stroomgebied van de rivier
de Don, de Don-kozakken.
Met de Russische revolutie verdwenen de
ze kozakken-eenheden. Maar toen Boris
Jeltsin in 1992 besloot hen hun oude rech
ten terug te geven, werd niet lang daarna
weer een regiment kozakken opgericht.
En toen het regiment besloot ook een koor
te vormen, werd Verhoef gevraagd diri
gent te worden. „Ze kenden ze mij van eer
dere concerten in Rusland."
„Dit nieuwe koor bestaat uit professio
nals. kozakken van oorsprong. We bou
wen aan een nieuwe traditie, met bekende
liederen en folklore te brengen, samen
met de oude muziek van de kozakken.
Ook liturgische muziek hoort daarbij.
Want die hoort bij dit koor omdat de ko
zakken vroeger ook kerkmuziek verzorg
den."
„Omdat de Russisch-orthodoxe kerk
geen orgel kent. heeft de bas bij ons die rol.
We hebben er zelfs een die lager komt dan
de bastonen van het klavier. Een kwestie
van cultiveren en natuurlijk ook een gave
Gods. Want hun inspiratie putten ze voor
een groot deel uit hun geloof. We openen
de concerten dan ook vanuit een mystieke
rust."
Nuances
v Het is geen groot koor. „Dat heeft deze
muziek ook niet nodig. Met wat minder
stemmen kun je de nuances beter later ho
ren. Samen vormen deze stemmen wel een
hechte groep. En dat is te merken. Vorig
jaar zijn we voor het eerst op reis gegaan
en ik ben niet ontrevreden. En onze cd
haalde meteen de klassieke Top Tien. Een
paar weken geleden waren we een paar
minuten op de Duitse zender ZD F. Daar
na moesten we in Berlijn uitzien naar een
grotere zaal. omdat de belangstelling
enorm blijkt te zijn."
„Het doet ons goed dat juist het onbeken
de. maar wel typische kozakkenrepertoire
goed aanslaat. Ook in Moskou, waar we
deze concertreeks zijn begonnen. Het
oude communisme is voorbij, net als de
tijd van het ontwortelen, die daarop volg
de. De bevolking weet weer waar het om
gaat."
„Nog tien tot vijftien jaar en er is een heel
ander Rusland. Want ik zie daar al heel
andere dingen dan op televisie. Geen ma
fia. geen ultra-rechts. Maar het echte Rus
land. dat herrijst. Dit volk heeft zo'n enor
me kracht in zich. Elke keer geven ze mij
een les psychologie, laten ze hun veer
kracht zien."
Inmiddels hebben de kozakken Marcel
Verhoeff benoemd tot officier en hem een
tweede voornaam geheven: Nicolavitsch:
„Dat vitsch betekent zoon. En Nico is de
naam van mijn vader die ook dirigent was,
maar helaas is overleden. Dat Nicola
vitsch is daarmee voor bij een prachtig
eerbetoon."
Hans Visser
Het Don Kozakkenkoor komt. 25 december in
Rotterdam; 27 december in Eindhoven. 30 de
cember in Antwerpen en 31 december in Breda.
Met een gitaar onder de
arm wandelde Rein
Kolpa destijds het conserva
torium binnen. Popzanger
wilde hij worden. Zijn eerste
nummers had hij al geschre
ven. Maar het liep anders.
Als klassiek tenor verzorgt
hij de komende weken met
de bariton Marco Bakker en
drie Hongaarse solisten, het
Straussorkest Boedapest,
een koor en ballet in Neder
land de traditionele reeks
Silvester Nieuwjaarsconcer
ten. „Een feest", weet Kolpa
uit ervaring.
Vanuit zijn geboorteplaats
Maasland verhuisde hij des
tijds naar Noord-Holland
omdat daar op niveau het
lichte reprtoire werd onder
wezen. Maar door een school-
produktie van de Purcells
opera Dido en Aeneas ging
hij verloren voor de pop. Lief
de op het eerste gezicht, die
hem nu tot ver buiten de
grenzen voert. „Sindsdien
zette ik alles opzij voor de
klassieke muziek. Pop-zin
gen ben ik verleerd. Daar doe
je dingen met je stem die je
bij het klassieke zingen juist
vermijdt."
„Hoewel... je ziet dat musi
cals tegenwoordig ook kla-
siek worden bezet. Zelf zou ik
graag zo'n musical uit de ja
ren twintig willen zingen,
want die zijn nog voor ge
schoolde stemmen geschre
ven. Fred Astaire was geen
groot zanger, maar wel klas
siek geschoold. En natuur
lijk West Side Story. Voor To
ny. de hoofdrol, zou ik zonder
meer mijn carrière even opzij
zetten."
Invallen
Na Alkmaar volgde de ope
raklas van het Amsterdamse
Sweelinck Conservatorium.
Vervolgens was hij twee jaar
verbonden aan de studio van
de Opera in Keulen. Een
kweekvijver voor het grote
podium: „Studeren en mee
werken aan de grote produk-
ties. Goed voor je repertoire
want je speelt alles door el
kaar. En soms moetje plotse
ling invallen."
„Zo werd ik op een ochtend
gebeld: die avond moest ik
invallen in Billy Budd van
Britten. Meteen studeren en
die avond dook ik 'in het
diepe'. Ik zong mijn partij bij
de orkestbak en op het to
neel werd mijn rol geplay-
backed. De tweede dag heb
ik na een regierepetitie zelf
gespeeld. Daarom is in
Duitsland de souffleur zo be
langrijk. Zonder die man
geen voorstelling."
„Vernieuwend zijn zulke pro-
dukties dus niet. Ze speelden
daar al 25 jaar Die Zauber-
Rein Kolpa: Als tenor speel je vaak de helci.
flöte in dezelfde regie. Veel
repetitietijd is er voor zo'n re
prise dus niet. Daarom moet
je daar niet te lang blijven.
Bovendien raak je als solist
voor concerten uit de roula
tie, want je bent niet be
schikbaar."
Na Keulen deed hij ervaring
op met tal van regisseurs. De
befaamde Harry Kupfer bij
voorbeeld. „Prettig om mee
te werken, weet wat hij wil,
prachtige ideeën." En na
tuurlijk dirigenten, zoals vrij
recent met Lawrence Renes,
met wie hij bij de Nederland
se Reis Opera op tournee
was met Le Nozze di Figaro.
Stoffig
„Prima operadirigent. Jam
mer dat we daarmee niet
overal in Nederland hebben
opgetreden. Oosteuropese
gezelschappen komen daar
wel. Helaas, want dat zijn C-
en D-produkties. Want al zijn
de zangers goed. die voor
stellingen. zijn stoffig en ou
bollig. Die houden de slechte
naam van de opera hoog, ter
wijl de tijd van de dikke so
pranen en tenoren met wijd
gespreide armen voorbij is."
„Jammer want zo komt het
publiek niet in aanraking
met de visie van nieuwe re
gisseurs. Vroeger dragide al
les om de zangers, regie en
een aankleding kostten al
leen maar geld. De wereld is
tegenwoordig visueel inge
steld, daar moet je rekening
mee houden."
„In de regie draait het nu om
eenvoud, om grote lijnen.
Ook dat is van deze tijd.
Mensen zoeken een rust
punt. Maar voor zangers is
het moeilijker geworden.
Een aria werd vroeger aange
past aan de stem. En als ie
mand met een bepaalde aria
veel succes had, werd die
domweg in allerlei andere
opera's geplaatst, of dat nu
paste of niet."
Als free lance-zanger krijgt
hij volop de kans zich breed
te ontwikkelen. Precies wat
een zanger aan het begin van
zijn carrière nodig heeft. Een
tournee door Zwitserland
met My Fair Lady naast een
reeks uitvoeringen van
Bachs Weihnachts Orato
rium. En zijn agenda vult
zicht met allerlei concerten
en oratoria als Handels Mes
siah, Bachs Matthaus Pas
sion en een serie bij de Neder-
lande Reis Opera met Maha-
gonny van Bertolt Brecht en
Kurt Weill
Strauss
Bij dat alles ziet hij de ko
mende Sylvester Tournee als
een feestelijke afwisseling.
„Je hebt nu die rage rond
Strauss, die André Rieu
heeft ontketend. Maar deze
traditie bestaat al langer."
„Operette is fantastisch om
te zingen. Het is net als bel
canto. goed voor de stem.
Kijk. André Rieu brengt die
muziek in arrangementen,
maar wij bieden The Real
Stuff. Operette met echte
zangers, waar die muziek
voor is geschreven. Zingen
heeft een directheid. Daar
kun je niet omheen. Een duet
heeft emotie, die moet je als
publiek kunnen en aren."
„En natuurlijk is het muziek
die je na het tweede couplet
zo kunt meezingen. Je voelt
dat het publiek meeleeft en
dat moet ook. Anders dan bij
de opera waar de mensen
vooral absorberen. Operette
is een feest. Een heerlijk
avondje uit voor het publiek.
We hebben een Weens pro
gramma met Strauss. Léhar
en iets van Robert Stolz dat
hij componeerde naar aan
leiding van een bezoek aan
Amsterdam."
Rein Kolpa is een van de wei
nige tenoren in dit land van
bassen en baritons. „Het is
voor mannen de naar ver
houding onnatuurlijkste
stem, zoals de sopraan bij de
vrouwen Maar als tenor
speel je vaak de held en die
zijn niet altijd interessant.
Geef mij maar rollen die je
kunt spélen Hoe saai is de ti
telrol in Der Zigeunerbaron
Maar die aria Als flotter
Geist, die ik in de komende
concerten zing. die is fantas
tisch."
Hans Visser
Het Silvester Nieuivjaarsconcert
ivordt 27 en 28 december gegeven
in Rotterdam; 29 december in
Goes; 30 december in het Con
certgebouw in Amsterdam; 4 ja
nuari in Breda; 9 januari in Ant
werpen; 10 januari in Eindho-
