In de ban van een agressieve man
Amerika bezorgd over geweld op het scherm
PZC
Maar gitaar spelen kan ze niet meer...
reportage
Vrouwen in
gevaarlijke
relaties
Copycats
zorgen voor
dodelijke
incidenten
VRIJDAG 22 DECEMBER 1995 31
TT ij leek een man uit duizenden. Een
IJ knappe kerel, een echte vént zo te
zien. En ook nog zo attent! Voor Paidien
was Mikos het helemaal. Hoewel. kort na
de kennismaking gedroeg hij zich behoor
lijk brutaal, op het onbeschofte af, jegens
haar vrienden en kennissen.
„Onthutsend, jazeker - maar aan de an
dere kant ook imponerend. Zelfs verfris
send. Want ik kwam uit een geitewollen-
sokken-wereldje en daar ontbrak elk te
ken van stoerdoenerij." Achteraf had er
toen al een lichtje moeten branden. Wat
Mikos er allemaal uitkraamde - dat kon
gewoon niet. Driedubbele clichés, die niet
temin ivelgemeend uit z'n mond rolden.
Het recht van de vrouw is het aanrecht;
die vent is een mietje, een kanaalwarrior -
dat soort dingen.
Paidien maakte daar aanvankelijk geen
punt van. Alleen als hij het verbaal echt te
bont maakte, corrigeerde ze hem. Natuur
lijk zonder vriendlief te kwetsen, Mikos
was toch al zo licht ontvlambaar... En
waarom zou ze hem te hard vallen? Er is
immers geen koe zo bont of er zit een vlekje
aan. En een man kan toch veranderen?
Paulien wilde wel even zien wie van de
twee de sterkste was. Zij was als jong
meisje al in de rol van moeder van haar
moeder' gedrukt en van zoiets ivord je
vandaan te gaan. Zijn schofferingen, van
stompen tot messen gooien, liet ik gevoel
loos over me heen komen, dag in dag uit."
heel gauw een volwassen meid. Laat die
Mikos maar voor haantje spelen, ze zou
hem die rare streken wel afleren!
Mooi niet. „Zijn gedrag werd almaar
slechter. Intuïtief wist ik dat er iets niet
klopte, maar daar sloeg ik geen acht op.
Nu zeg ik: als een vent zich onaangepast
gedraagt, ingaat tegen de normen en
waarden waaraan je hecht - tja, dan moet
je breken met je relatie, punt."
Onaangepast
Wat 'onaangepast' inhoudt, kan Paidien
precies vertellen. „Toen hij mijn collega's
niet respecteerde, simpelweg omdat ze an
ders waren, zat hij al fout. Bovendien ging
hij zich naar mij toe ook steeds botter ge
dragen. Mikos zei bijvoorbeeld dat ik niet
mooi was, als vrouw niet veel voorstelde.
Die vernedering heeft me niet zozeer ge
griefd alswel uiterst onzeker gemaakt. Je
kijkt om de haverklap in de spiegel en tel
kens denk je: 'Inderdaad, hopeloos. Aan
dit misbaksel valt niks meer op te knap
pen'. Erg toch?"
Maar Mikos mocht blijven. Ook toen hij
zijn 'geliefde' onder de neus ivreef. dat ze
in veel opzichten niet deugde. „Ik kon niet
koken, niet behoorlijk de huishouding
doen, niet praktisch handelen - hij schilde
me af als een ui." Waar Paulien ivèl goed
in was - onderivijzen, gedichten maken,
gitaar spelen, schilderen, organiseren -
daar hoorde ze hem nooit over.
Het 'verniksen' duurde bijna vier jaar,
één aanhoudende nachtmerrie. Opval
lend is dat Paulien én door een reeks rode
lichten heen denderde in de verkerings-
tijd én door reed toen de macho haar ten
huwelijk vroeg. Oké, ze aarzelde wel even
maar de opkomende gevoelens van tivijfel
drukte ze snel weg. Niet voor niets had hij
haar heilig bezworen dat zijn gedrag na
het huwelijk radicaal zou veranderen.
Daar kwam nog eens bij dat ook zij haar
leven wilde beteren. Had Mikos niet een
beetje gelijk met zijn verwijten? Was haar
gedrag niet de ware oorzaak van zijn ge
welddadigheid? Ze moest zich maar ivat
meer voegen naar zijn wensen, dan kwam
het met hem best in orde.
Het kwam niét in orde. Paulien zweefde
niet zachtjes naar een echte relatie maar
raakte verzeild in een demonisch overle-
vingskamp. Meteen al na het huivelijk.
Toen gingen haar ogen ivel open maar he
laas. ze bleek niet in staat het roer te wen
den. „Ik heb er alles aan gedaan om het
tussen ons niet stuk te laten lopen. Nu
weet ik dat het veranderen van zo'n man
nooit kan lukken."
Jn het begin denk je: 'ivat aantrekkelijk,
zo'n sterke vent. Die zal je ivel tegen de
grote, boze icereld kunnen beschermen'.
Maar vroeg of laat begin je door te krijgen
dat die stoere meneer zelf uiterst kwets
baar is en je langzaam maar zeker in het
ongeluk stort. Op het moment dat je hem
wil corrigeren, heb je de poppetjes aan het
dansen. Dan gaat zo iemand schreeuwen
en slaan."
Over de oorzaken van zijn gepantserd ge
drag heeft Paulien icel een vermoeden.
Een opeenstapeling van negatieve erva
ringen moet Mikos kapot hebben ge
maakt. Een nare jeugd, slechte verhou
ding met zijn ouders die jarenlang niet
met elkaar wilden spreken en als alloch
toon een reeks harde confrontaties mee
gemaakt met veel 'medelanders'. „Begrijp
me goed. ook niet-allochtonen kunnen zo
veel op hun bordje krijgen dat ze geen be
hoorlijke relatie met een ander kunnen
aangaan. Maar ik zat met een verknipte
Griek."
Bijna dagelijks ivas het raak Schelden,
schoppen, slaan, treiteren. De Siameesjes
van Paidien bij de staart pakken en ze
over de leuning van het balkon laten bun
gelen. „Dat vond ik héél erg. Je raakt er
zelf kierewiet van. Ik weet nog dat ik een
van m'n katten bijna een doodschop heb
gegeven uit solidariteit. Zo vanlaat ik je
nu maar snel uit je lijden verlossen, dan
kan die sadist je tenminste niks meer
doen. Daarvan is hij zó geschrokken dat
hij die poes nooit meer heeft gepakt.
Datlien niet helemaal in de war raakte,
dankt ze aan haar werk. Ze bleef lesgeven
en ze bleef sporten, ivat er ook gebeurde.
Maar waarom ging ze niet weg bij Mikos?
„Ik kon dat niet. Ik voelde me zó volstrekt
waardeloos, dat ik geen reden zag bij hem
Moordpogingen
Maar de misère werkte wél door, als een
bijtend zuur Er kwam een moment waar
op Paulien alle gevoel voor tijd. plaats en
richting kwijt was. „Ik kon niet meer klok
kijken. Als ik in de auto zat, wist ik niet
meer waarop ik moest drukken om hem in
beweging te krijgen, zelfs de keus tussen
rechts en links kon ik niet meer maken."
En nog kwam de bodem niet in zicht.
Zover was het pas toen Mikos diverse ke
ren had geprobeerd haar te vermoorden.
Toen lukte het Paulien niet meer haar on
houdbaar geivorden positie te blijven ba
gatelliseren. Eindelijk kon ze haar isola
tie doorbreken, iemand in vertrouwen ne
men en vervolgens van haar man weg
vluchten.
Paulin noemt zich nu een gelukkige
vrouw. „Ik heb een gouden bestaan. Met
m'n werk gaat het goed en ik heb nu een
lieve man plus tivee schatten van kinde
ren. Wat ik nog zou willen zeggen? Dat el
ke vrouw haar recht op respect moet be-
waken. Praat met anderen over nare er
varingen. En blijf dat doen. net zo lang tot
iemand zich iets aantrekt van je lot."
Kijk hem toch eens snikken, fluistert
Paulien. „Hoor toch eens wat-ie zegt: hij
zal me niet meer slaan. Nóóit meer. Ik alleen
kan hem begrijpen. Tegen mij durft hij zijn
zwakheden te bekennen en tegen niemand
anders. Alleen mij durft-ie nog te vragen om
een herkansing. Ach, wat een lieverd. Nou
smeekt hij zowaar of ik hem die wil geven."
En óf Paulien wil. Wat geeft
het een warm gevoel van
binnen als een man je zó, in ei
gen hulpeloosheid verloren, toe
spreekt! Mag je dan als vrouw
niet gelukkig zijn? Want jij bent
toch maar de enige aan wie hij
zich optrekt, beterschap be
looft.
In werkelijkheid valt er weinig
te juichen. Een vrouw, die in
zo'n soort positie verkeert, heeft
juist alle reden zich zorgen te
maken over haar toekomst. Alle
kans dat zij vastzit in het stro
perige web van een geweldda
dige man, opgesplitst in ex
treme gedragsvormen. Zo is hij
de macho, die met woord en
daad anderen te lijf gaat, en zo is
hij beklagenswaardig machte
loos, emotioneel uiterst kwets
baar.
De verleiding voor de vrouw is
groot de stumper dan weer in
genade aan te nemen. Te gelo
ven, dat hij in wezen niet zo
agressief is als hij eerder tegen
haar was, maar slechts een
zwak mens die te veranderen is.
Als ze nou maar haar uiterste
best doet, dan moet het toch
een keer lukken?
En dan gaat het weer mis. Het
wrede spel heeft vaak hetzelfde
verloop: van schreeuwer, schop-
per, treiteraar naar zielig hoopje
zondaar, die om vergeving
smeekt en om hulp jammert, en
vandaar weer terug naar de
schreeuwer. 'De fascinatie bij de
vrouw voor de waargenomen al
macht van de man kan nog
meer toenemen als zij - zo'n een
voudige, jonge vrouw - hèm kan
helpen. Sommige vrouwen kun
nen het geweld van hun vriend
'verdragen', omdat het voort
komt uit zijn gevoelige, kwets
bare kanten die hij alleen aan
haar durft te tonen. Zij voelen
zich dan ware redders'.
Signalen
Dat is een van de kernthema's
van het pas verschenen boek De
illusie van veiligheid, waarin de
klinisch psychologe Sylvia Mas
tenbroek aandacht vraagt van
met name de jonge vrouw voor
de waarschuwingssignalen in
een gevaarlijke relatie. Signa
len, die haar kunnen attenderen
op de latente gewelddadigheid
van de partner.
Weer een probleem waarmee
valt te scoren? Van dit cynisme
is Sylvia niet gediend. Ze hoeft
maar te wijzen naar het spraak
makende onderzoek van Renée
Römkens, dat in '92 onder de ti
tel 'Gewoon geweld? Omvang,
aard, gevolgen en achtergron
den van geweld tegen vrouwen
in heteroseksuele relaties' werd
gepubliceerd, om haar vaststel
ling dat hier sprake is van een
grote nood te kunnen
rechtvaardigen.
De cijfers spreken boekdelen.
Van de duizend geïnterviewde
vrouwen bleken er tweehon
derd met agressie in de relatie te
worden geconfronteerd en een
op de negen had het zelfs een
lange periode erg te verduren.
Het onderzoek van Römkens
heeft allerlei mythen onderuit
gehaald. Bijvoorbeeld de wijd
verbreide veronderstelling als
zou geweld alleen in lagere so
ciaal-economische kringen
voorkomen. Onzin! Het gebeurt
net zo veelvuldig in de beste fa
milies. Ook blijkt het niet waar
te zijn, dat ervaren geweld in de
jeugdjaren van vrouwen tot ge
volg moét hebben dat dit soort
ellende zich in latere levensepi
soden herhaalt.
Dominant
Geen onzin, zo stelde Römkens
vast, is de bewering dat agressie
in de man/vrouw-verhouding
samenhangt met het gedrag
van de man in de relatie en de
wisselwerking tussen de part
ners. De man ontpopt zich als
een dominante, bezitterige fi
guur, die het slachtoffer met
toenemende agressie in de hoek
drijft, gedreven door een onles
bare behoefte telkens opnieuw
het bewijs te hebben dat 'zijn'
vrouw hem met lijf en ziel radi
caal is toegedaan.
Vreselijk is de vaak brute drift,
waarvan de vrouw de dupe is,
maar niet minder de psychische
Veel vrouwen worden met agressie in hun relatie geconfronteerd.
kwelling. Zij is immers continu
in uiterste verwarring. Wat is
dat voor een man, die de ene
keer zo liet is en net moment
daarop, zonder een aanwijsbare
reden, zo gemeen kan zijn? Zij
kan de twee uitersten, die het
gedrag van haar partner voort
durend bepalen, niet met elkaar
rijmen. Wat moet zij daarmee?
Het is een misvatting te denken
dat het boek van Mastenbroek
pasklare antwoorden biedt.
..Het is niet de bedoeling ge
weest om vrouwen die in de val
zitten, met een reeks aanwijzin
gen te bestoken", zegt Sylvia.
„Dirigeren van buitenaf zet ook
weinig zoden aan de dijk. De in
nerlijke verlossing moet het
slachtoffer zichzelf schenken.
Die komt dichterbij naarmate
de vrouw beter beseft in wat
voor een beroerde situatie ze
verkeert. In dat proces van be
wustwording kan dit boek een
nuttig instrument zijn."
Waar moet een vrouw die ver
liefd is dan op letten? En wordt
van haar niet meer gevraagd
dan zij kan opbrengen, want
liefde maakt toch blind? „Mis
schien wel in de eerste, emotio
neel heftige periode", meent
Sylvia, „maar wanneer eenmaal
het moment van de keuze - wil
ik met die man verder of niet - is
aangebroken, mogen gevoelens
van verliefdheid toch geen over
heersende rol meer spelen."
Sylvia Mastenbroek vindt dat
vooral de ontluikende vrouw, zo
gemakkelijk in verwarring te
brengen door tegenstrijdige ge
voelens, een steun in de rug in
haar avontuur met 'de' man
maar al te goed kan gebruiken.
Maar hoe vreemd het ook mag
schijnen, methodische, op on
derzoek geschoeide therapieën
zijn weinig voorhanden Je zou
zeggen dat gedurende de meer
dan twintig jaar waarin de Blijf
van m'n lijf- huizen floreren, de
hulpverleners een keur aan
doeltreffende gereedschappen
zouden hebben ontwikkeld.
Daar blijkt nog veel aan te
schorten.
„Ook wel begrijpelijk", vindt
Sylvia, „die opvanghuizen wa
ren uitsluitend bedoeld om ra
deloze vrouwen weer op adem te
laten komen. Men veronderstel
de dat ze daarna zelf wel hun
psychische problematiek zou
den kunnen oplossen. Sommi
gen waren daartoe inderdaad in
jgfe staat, maar een aantal vrouwen
niet. Zij hebben gespecialiseer
de therapie hard nodig. In the
rapeutische opvanghuizen is
die wel op gang gekomen, maar
in het algemeen moet daar nog
hard aan gewerkt worden."
Macho's
Toch geeft het boek van Mas
tenbroek. begeleid door de Vak
groep Sociale Vrouwenstudies
Universiteit Utrecht, al indrin
gend aan wanneer een vrouw
zich achter de oren moet gaan
krabben. Zij omschrijft een aan
tal gedragingen van mannen in
de begintijd van de relatie, die
zacht gezegd opvallend mogen
worden genoemd. De macho's
met de grote mond en de losse
handjes manifesteren zich op
verschillende manieren. Een
stel negeert systematisch de
partner door langdurig te zwij
gen of weigert op vragen daar
over antwoord te geven. Of ze
mokken lang omdat hun 'gelief
de' dingen heeft gedaan die hun
niet aanstaan, weer anderen
houden zich nooit aan gemaak
te afspraken. Of ze nemen met
hun lichaamshouding en drei
gende taal veel ruimte in beslag,
waardoor vrouwen zich steeds
meer in de hoek drukken om
een botsing te voorkomen.
Of veel mannen vertonen plot
selinge stemmingswisselingen,
of een hyper macho-gedrag. Een
van de vrouwen bekent aan Syl
via dat haar man als een wilde
over de weg raasde: „Gevaarlijk
autorijden, hij deed niet anders.
Als het heel dichte mist was met
150 over de snelweg scheuren,
over de streep. Ik voelde me dan
warm worden, maar dat mocht
ik niet laten merken, Stil er
naast zitten en hopen datje het
overleeft."
Maar ook overmatige bemoei
zucht en sociaal isolerend ge
drag zijn signalen die vrouwen
tot nadenken kunnen stemmen.
Sylvia: „Dan ben ik niet iemand
die zegt 'je moet dit of dat doen'.
Bedreigde vrouwen zitten in
een proces, waarin ze zelf het
moment van een heldere beslis
sing bepalen. Anderen kunnen
daarbij hulp bieden zowel emo
tioneel als praktisch. Wat ook
van grote steun kan zijn is een
dagboek, waarin zij alle nare er
varingen optekenen. Mogelijk
dat de eerste ergernis misschien
niet meer dan terloops wordt
genoteerd, maar als het menens
wordt kan bij teruglezen van
het dagboek een bepaalde lijn
in de reeks agressieve handelin
gen worden vastgesteld. Ja, dat
helpt echt."
Sylvia Mastenbroek overweegt
begin volgend jaar in Amster
dam te starten met een cursus,
die vrouwen in hun verhouding
met mannen kan helpen om
niet verwikkeld te raken in on
mogelijke posities, met uiterst
nare gevolgen voor hun welzijn.
Jos Bouten
'De illusie van veiligheid', door Syl
via Mastenbroek UotgeveriJ Jan
van Arkel, Utrecht. Prijs f29.90.
De Disney-studio's brachten in 1993
de film The Program uit. over leden
van het footballteam van een highschool
die de spanningen van het succes niet
aankonden en zich in alcohol- en drugs
misbruik stortten. In een scène gingen zij
in een 'lef-test' midden op een drukke
weg liggen, terwijl auto's op centimeters
langs hen raasden.
Een paar weken na het uitkomen van de
film deden enkele tieners in Oregon dit
voorbeeld na. De gevolgen waren er naar.
Twee jongens kwamen om het leven. Dis
ney haalde de film meteen uit de roulatie
en bracht hem pas terug op het scherm
nadat regisseur David Ward er de nage
aapte scène uitgeknipt had. „Ik wilde al
leen maar laten zien waar stress toe kan
leiden", verdedigde Ward zich.
Het met tragische gevolgen naapen van
wat in films gebeurt is niets nieuws. Dat
bleek vorige week in New York, waar
twee voortvluchtige mannen benzine
spoten in het hokje waarin Harry Kauf
man muntjes voor de metro verkocht.
Daarna hielden zij er een lucifer bij. Het
loket ontplofte en Kaufmann liep zware
verbrandingen op over 70 procent van
zijn lichaam.
De misdaad was een getrouwe kopie van
een incident in de nieuwe en succesvolle
film Money Train, met Wesley Snipes en
Woody Harrelson in de hoofdrollen.
Filmmaker MGM heeft het Disney-voor-
beeld uit 1993 niet gevolgd en Money
Train draait gewoon verder. Maar boze
politici vonden dat 'Hollywood" medeve
rantwoordelijk is voor wat Kaufmann is
overkomen.
De Republikeinse presidentskandidaat
senator Bob Dole rook politiek gewin en
haalde uit naar wat hij de verdorvenheid
van Hollywood noemt, die de Ameri
kaanse jeugd verpest en aanzet tot mis
daden. Hij verzweeg dat het in brand ste
ken van metro-hokjes in het echt al vele
malen is voorgekomen en dat de film eer
der een kopie van de werkelijkheid is dan
andersom.
„We hebben niet gedacht: hoe verzinnen
we een leuke manier om een metroloket
op te blazen", zei een producent van de
film. „We vroegen ons juist af: hoe wor
den metroloketten opgeblazen en heb
ben dat in de film gebruikt." Het is de
'kip-en-het-ei-vraag'. die telkens gesteld
wordt al gepraat wordt over de effecten
van het geweld in de film en op tv voor de
samenleving.
Natural born killers is één van de films die vragen oproept over geweldaddigheid op
het scherm.
In 1993 spraken de film- en tv-producen-
ten af te proberen het geweld in de film te
beheersen, maar daarvan is niets te
rechtgekomen. En nu er verkiezingen
voor de deur staan proberen vooral con-
foto GPD
servatieve politici, die niets moeten heb
ben van die poel van links verderf die zij
Hollywood vinden, via de kiezers invloed
op de filmindustrie uit te oefenen.
Het is opmerkelijk dat men zich nu ein
delijk zorgen begint te maken over het
geweld op het scherm, want tot nog toe
maakte conservatief Amerika zich alleen
druk om seks. Deskundigen blijven ech
ter verdeeld over het antwoord op de
vraag of geweld op het scherm leidt tot
geweld op straat, of dat film en tv alleen
weergeven wat in de samenleving toch al
leeft.
„Sommigen denken dat de straat veili
ger worden als je de bioscopen maar sluit
en de tv uitzet", zei Jack Valenti. de voor
zitter van de Amerikaanse organisatie
van filmproducenten. „Maar je kunt nu
eenmaal geen rekening houden met one
venwichtige mensen." Miljoenen hebben
Money Train gezien en de film heeft maar
tot een incident geleid, zo merkte hij op.
Afgelopen week is hier op de tv tot in den
treure over gedebatteerd. De filmwereld
zegt onwomwonden dat het geweld op
het scherm het gevolg is van het geweld
in de samenleving. „Films zijn bedoeld
om mensen de opwinding te bieden die
zij in het dagelijkse leven niet vinden",
zei een psycholoog. „En dus moet je in
onze gewelddadige samenleving steeds
verder gaan."
Naapers, of 'copycats' zoals ze hier wor
den genoemd, zijn er altijd geweest. In
1973 leidde een scène uit Clint East
woods Magnum Force, waarin een man
gedwongen wordt gootsteenontstopper
te drinken, al tot een dodelijke kopie. En
in 1984 stak een vrouw haar ex-echtge
noot in brand op precies dezelfde manier
als was voorgedaan in de film The Bur
ning Bed.
Zo waren er de drie tienermeisjes uit
Ohio die in 1993 een spuitbus gebruikten
om hun kamer in brand te stichten. Na
geaapt van de 'Vuur is Leuk'-aflevering
van de animatie-serie Bcavis en But-
thead. Een vijfjaar oud jongetje deed het
hen een week later na. Het kostte zijn
driejaar oude zusje het leven.
Een tiener in Kansas vermoordde vorig
jaar zijn stiefmoeder en halfzus op dezelf
de manier als getoond werd in Oliver
Stones omstreden film Natural Bom Kil
lers. En een Newyorker die in 1992 zes
mensen om het leven bracht, sneed zijn
slachtoffers van de keel tot de onderbuik
•open, naar hij later verklaarde precies
zoals hij het gezien had in Paul Verhoe-
vens Robocop.
Maar de filmindustrie ontkent dat ge
weldfilms tot geweld leiden en seksfilms
tot meer verkrachtingen. Sommigen ha
len nu eenmaal inspiratie uit een film.
Maar wie dat doet gaat al met een ver
knipte geest naar de bioscoop. De film
geeft hen hooguit het laatste duwtje
waardoor zij over de schreef gaan. „Films
doden niet. Mensen doden", zo wordt la
coniek gezegd.
Hans de Bruyn
