Televisiescherm krijgt vleeskleurtje
Wim Kan opgepoetst
Terugblik
op een
fenomeen
kunst en cultuur
VRIJDAG 22 DECEMBER 1995 2 5
Hop Hop. het programma waar hij toen
nogal veel kritiek op kreeg.'
Naast veel fragmenten zijn er gesprekken
met mensen die hem kenden of met hem
werkten, zoals Wout van Liempt. zijn im
presario. met wie hij de conferences maak
te en de spiekborden. Ru van Veen. zijn
pianist, leeft niet meer. Wel wordt de sa-
lonmuziek gebruikt, die hij maakte met
het Ensemble Trocadero, om de film van
passende achtergrondmuziek te voorzien.
..Zo is hij er toch ook nog een beetje by
betrokken."
Van Veen was getrouwd met Sant Heijer-
mans, die eerder deel uit maakte van het
ABC-Cabaret. En toen Corry niet meer
kon zingen, maar Wim toch. aan het eind
van de show bijstond, in zijn afscheids
liedje. was zij het die de tekst zong. die
Corry dan playbackte.
„Lang niet al ons materiaal wordt ge
bruikt". vertelt Groeneveld „Zo laten we
niet zien hoe eenvoudig ze leefden. Ze had
den dan wel een paar huizen, maar dat
was puur om op plaatsen te kunnen zijn.
waar ze van hielden en waar Wim vroeger
met zijn vader ook al kwam. Maar als je
weet hoe simpel ze leefden. Toch lieten ze
meestal anderen voor hun eten zorgen,
want Corry kon niet zo goed koken. Maar
ik laat dat weg, het zou de film te triviaal
maken."
„Wel hebben voor de film de 'geluksplek-
ken' opgezocht. Ze zijn natuurlijk veran
derd. Van Liempt kijkt in Scheveningen
nog steeds uit op hun flat. maar daar wo
nen nu andere mensen, net als in hun huis
je op de Veluwe en in het huis in Kudel-
staart. Maar waar Kan verbood bomen te
kappen, daar is dat nu wèl gebeurd. En
wie houdt daar nog rekening met een spin-
neweb op zijn weg? Van Kan moest je daar
voorzichtig omheen lopen. Waar vind je
nog zo'n romanticus?"
Mislukt
In 1982 gaf Kan zijn laatste, zo dramatisch
mislukte oudejaarsconference. Steunend
op hoogtepunten uit die mooie en letter
lijk voorbeeldige carrière. Groeneveld:
„Hij had het nooit moeten doen. Opna
men laten zien hoe moe hij was. Boven
dien was het geen conference die hij al
maanden in het theater had gedaan. Die
voorbereiding miste hij. En toen Boude-
wijn Büch later het door Kan geschreven
boekenweekgeschenk besprak op de tele
visie, gooide hij dat in de prullenbak Weer
een klap."
Kan overleed in het vroege najaar van
1983 aan kanker. „In de dagboeken lees je
daar weinig over. Wel zie je dat hij kort
voor zijn dood nog noteert dat hij heeft ge
fietst. Hij heeft aan de ziekte nooit toege
geven, totdat hij niet meer kon."
Wat rest is de herinnering. Maar dat de
KRO zo'n lange documentaire uitzendt
om half negen, als de meeste kijkers moe
ten worden bereikt, getuigt van durf die
een commerciële omroep niet gauw zal to
nen. En dat de VARA zo'n documentaire
niet heeft, 'zijn' omroep...?"
Maar wat heeft Kan nog te bieden? „Zijn
liedjes zijn mooi. En dat zogenaamde kif
ten met iemand uit het publiek, is tijdloos.
Ook de fragmenten over Den Uyl en Van
Agt doen het nog. Maar wie kent nog mi
nister Nelissen? Toch kent onze regie-as
sistente van 28 jaar, hele stukken van de
conferences uit haar hoofd, vooral ook
omdat haar ouders zo van Wim Kan hiel
den. Maar of dat ooit terugkomt 9 En die
intieme oudejaarsavondsfeer...? Ik denk
het niet. We zijn minder onschuldig ge
worden, denk ik."
Hans Visser
Wim Kan Hoog boven de bomen kijk ik terug,
documentaire, KRO, vandaag IvrijdagNed 1.
20.31 uur
Liefhebbers van niet al te heftige erotische
films moeten tegenwoordig ware
huismussen zijn geworden. Met name sinds de
komst van de commerciële tv-zenders is het
aanbod in de categorie 'pikant, doch niet te
kruidig' immers fors toegenomen. De
angsthazen onder de liefhebbers van dit genre
kunnen gerust zijn: het is niet langer
noodzakelijk om voor het visueel erotisch
vertier met gleufhoed en zonnebril de porno
afdeling van de videotheek binnen te sluipen.
Met televisie en programmagids zit ook de
schuwe ero-fan gebeiteld, want het aantal
programma's met seks als uitgangspunt is
allang niet meer op de vingers van één hand te
tellen.
Daaronder rekenen we overigens niet
alleen de puur erotische thrillers en
films die met name bij SBS 6 en Veronica
met grote regelmaat worden uitgezonden.
Of RTL's Bedtime Stories op woensdag,
en. op maandag en donderdag de SBS-
reeks Hot Line, een soort poëtische en wat
wazige natuurfilm waarin aantrekkelijk
gevormde personages in allerlei seksa-
vonturen verzeild raken.
Ook de programma's waarin gepraat
wordt over seks en de daarbij te gebruiken
attributen zijn populair. Bij SBS 6 doet
Goedele Liekens dat 's zaterdags in 'Over
sex gesproken'. Veronica heeft op dezelfde
avond Manouk van der Meulen ingezet.
De actrice, bij het grote publiek bekend
van haar rol als Daphne in de soap 'Onder
weg naar Morgen', praat nu in 'De Lekkere
Sexshow' over de condooms, vibrators en
penisvergrotende middelen uit de winkel
keten van Christine le Due. Ook bij Vero
nica te zien is <op vrijdag) de zestiendelige
reeks 'De geschiedenis van de Erotiek' die
historisch verantwoorde onderwerpen als
Monarchie en Erotiek of Mode als onder
deel van de Verleiding onder de loep
neemt.
En dan hebben we nog voormalig Medisch
Centrum West-dokter Rob van Hulst, die
voor SBS 6 op stap gaat in de rosse buur
ten in een aantal grote steden. Elke maan
dag zien we Van Hulst druk in de weer tus
sen pooiers en hoeren, bij de danseressen
van de Bananenbar of de keurig in het pak
gestoken bordeel-uitbater.
Heroïne
Ook de Belgische tv-journalist Jambers,
op zowel RTL en SBS 6 te zien, weet hoe
hij zijn publiek moet bedienen. Hij praat
dus bij voorkeur met getrouwde homofie
len, met mannen die naar de hoeren gaan
of, zoals laatst, met hoeren zelf. Heroine-
prostituées toonden hem in een smoeze
lige hotelkamer hoe ze de klant tot hun
gerief brachten. Op RTL 5 babbelt actrice
Kiki Classen op dat moment in 'Waar val
len vrouwen voor' over relaties tussen
mannen en vrouwen. Ook de 20-delige
reeks Vraag 't aan Dolly met Camilla
Braaksma in de hoofdrol, mag niet ont
breken aan deze - onvolledige - opsom
ming. De zogeheten 'comedy' staat bol
zoeken waarom seks mensen zozeer bezig
houdt. En ik besef ook wel dat je met seks
hoge kijkcijfers scoort. Nou. die kan Vero
nica wel gebruiken, zou ik zeggen."
Onlangs hield voormalig EO-voorzitter
Bert Dorenbos, tegenwoordig kruisridder
tegen abortus, een ludieke actie tegen de
stortvloed van porno op televisie. Hfj
maakte een rondgang langs de Hilver-
sumse omroepgebouwen en gaf daar zijn
rode 'bezinningsrozen' af. 'Red uw kind.
Porno Nee', zo luidde de tekst op de kaar
tjes die aan de rozen bungelden. Zijn tocht
startte bij het Veronica-gebouw. volgens
Dorenbos 'Het boegbeeld van de porno op
tv' Het gebouw van die andere notoire
boosdoener, de nieuwe zender SBS 6. ove
rigens in Amsterdam gevestigd, wist hij
niet te vinden, maar ook daar kunnen ze
rekenen op - tenminste - een vermanende
brief van Dorenbos' stichting Rainbow/
Schreeuw voor Leven.
Programmaleider Bart Soepnel van SBS
6 kan de actie van het anti-porno-comité
niet waarderen. „We brengen een heel ge
varieerd programma. Een heel klein deel
daarvan bestaat uit erotische program
ma's. Dat zijn mooi gefilmde program
ma's waarin mensen op natuurlijke wijze
de liefde bedrijven. Wij brengen geen har
de porno, geen films die aanzetten tot ge
weld. geen sex met kinderen, of dieren. Ik
zie hier niets aanstootgevends in. Ik zou
meneer Dorenbos wel willen vragen wat
wfj hier voor kwaad mee aanrichten.
Slecht voor de moraal? Sinds wanneer
zijn blote mensen slecht voor de moraal?
Adam en Eva liepen immers ook naakt
door het paradijs."
Volgens Soepnel klopt de gehanteerde
aanduiding 'seksprogramma's' al niet. In
zijn ogen zijn de programma's van Goe
dele Liekens en Rob van Hulst niet te ver
gelijken met erotische series als Aphrodi-
sia of Hot Line, waar in totaal zo'n zestig
afleveringen van zijn aangekocht. „Het
stoort me, dat we worden geportretteerd
als zender met veel seksprogramma's.
Over Sex Gesproken is een puur informa
tief programma, waar we veel goede reac
ties op krijgen."
Soepnel ontkent dat de erotische pro
gramma's worden gebruikt om kijkers
naar de zender te lokken, zoals RTL Plus
dat een paar jaar geleden ook deed. Toen
de massa's kijkers naar films als 'Bumsen
in Lederhosen' het station voortaan blin
delings wisten te vinden, werd de pro
grammering omgegooid. RTL werd een fa
miliestation.
Soepnel: „Erotische films zijn geen lokaas
bij ons, meer een gezellig toetje. Natuur
lijk, we zijn een commercieel station en we
willen heel graag veel kijkers, maar niet
ten koste van alles,"
Monique Brandt
Niet meer weg te denken: de
oudejaarsavondconference. Een
cabaretier die opvallende
gebeurtenissen van het afgelopen
jaar wat relativeert, opdat
Nederland met een opgeruimd
gemoed het nieuwe jaar ingaat. De
ene keer is het Seth, dan weer Freek
en nu loopt Youp van 't Hek zich
warm. Allen grijpen terug naar
datgene waarmee Wim Kan, diep in
de jaren vijftig begon. Hij deed het
niet eens jaarlijks, maar wel zo
indrukwekkend dat het altijd zo
leek.
Op die oudejaarsavonden bracht Wim
Kan Nederland terug tot de omvang
van een veilige huiskamer. Als een huis
vriend met een glas wijn binnen handbe
reik speelde hij met de gure boze wereld,
ver buiten de goed dichtgeschoven gordij
nen. Maar hoe dichtbij Kan ook leek te
zijn, zo veraf stond hij in werkelijkheid.
Wim Kan en zijn vrouw Corry Vonk waren
tot aan hun dood voor menigeen een raad
sel. Interviews waren zeldzaam en de rod
dels daardoor soms te talrijk.
In de documentaire Wim Kan, hoog boven
de bomen kijk ik terug, die de KRO van
avond (vrijdag) uitzendt, poogt Ria Groe
neveld 'het raadsel Kan' te verklaren. Een
'beetje', want Kan zal altijd een mysterie
blijven. Wim Kan, de grote kleinkunste
naar, de grote twijfelaar ook. De man die
via de radio zijn publiek op 31 december
bij de televisie weghaalde, die later toch
op televisie verscheen en toen meteen de
hoogste kijkdichtheid haalde die ooit in
Nederland is gemeten, maar die uiteinde
lijk op 'zijn' avond, op zijn uur, door dat
zelfde medium werd 'opgegeten'.
De herinneringen aan Kan wil Ria Groe
neveld oppoetsen. „Kan was groots. Nog
steeds de standaard voor de huidige caba
retiers. Die huiselijkheid, die intimiteit,
heeft niemand ooit kunnen evenaren. Als
je bij een voorstelling achter in de zaal zat,
was het toch alsof je bij hem op schoot
zat."
„Corry was belangrijk voor hem. Zij hield
hem met al zijn twijfels bij elkaar. Gaf hem
de veiligheid die maakte dat hij op het to
neel zijn grenzen kon overschrijden. Daar
kon hij de boze wereld aan. Zonder haar
zou hij nooit dat latere succes hebben be
reikt. Zijn muze was ze niet, want als zij
om een grap lachte, was die volgens Kan
niet leuk."
„Misschien was zijn keuze voor Corry ook
een keuze voor zijn veiligheid. Toch zocht
hij avontuur, op lange wandelingen, uitge-
ust met zijn 'noodrantsoen': een reep cho
colade en een flesje pils. Langs de zee
waadde'hij door plassen of in de bergen
door een rivier. Want hij wilde uren lopen
en kletsnat thuiskomen. Zijn vader had
dat ook: lopen en lopen."
„Onderweg kon hij zich uitstekend ver
maken met de jeugd. Dat is soms verkeerd
begrepen, wat leidde tot roddels. De poli
tie heeft hem daar zelfs ooit vragen over
gesteld. Jarenlang heeft hem dat achter
volgd. De film gaat daar niet te veel op in,
zulke verhalen moeten niet een nieuw le
ven krijgen. Want ze zijn onbegrijpelijk als
je weet hoe enorm hij Corry was toege
wijd."
„Bovendien wist Corry alles over hem.
ook over zijn 'wandelvriendinnen', de
meisjes met wie hij lange tochten maakte.
Corry belde ze soms zelf op: of ze niet weer
met Wim konden wandelen. Maar of dat
iets erotisch had? Zijn minnares was het
toneel. En zonder Corry had hij die 'dame'
nooit kunnen onderhouden."
„Ik heb zijn blocnote gezien uit de dagen
dat zij (in 1982) in het ziekenhuis lag. Lief
desbrieven. Hij dacht alleen aan haar,
niets kon hem nog schelen. Hij sliep naast
haar en wandelde met haar toen ze aan fy
siotherapie toe was. Eenvoudig was dat
niet, want ze kon agressief en humeurig
zijn."
Kan, zoon van de populaire minister J. B.
Kan, bezocht de toneelschool, raakte be
trokken bij allerlei cabaret-initiatieven en
richtte samen met Corry Vonk het ABC-
Cabaret op. De groep was op tournee in
Nederlands-Indië, toen de Tweede We
reldoorlog uitbrak. Na de bezetting door
Japan, verdween Corry in een vrouwen
kamp en werd Wim te werk gesteld in Bir
ma.
Genre
Na de oorlog zetten ze het ABC-Cabaret
voort. Samen met jong talent als Frans
Halsema, Jenny Arean, Jacco van Renes-
se, Wieteke van Dort, Frits Lambrechts en
ook Sieto Hoving en Rijk de Gooyer speel
den ze vóór de pauze een gevarieerd pro
gramma. Daarna ontwikkelde hij 'zijn'
genre: de politieke conference, waarmee
hij sinds de jaren vijftig ook voor de radio
optrad. Een sensatie. Kan bleef de radio
trouw, ook nadat de televisie Nederland
had veroverd.
„Kan was bang voor dat medium", vertelt
filmmaakster Ria Groeneveld. Hoewel hij
al vóór de oorlog op verzoek van televisie
pionier Erik de Vries bij Philips met Corry
aan de eerste Nederlandse experimenten
meewerkte. „Ook zij hield er niet van.
Nooit was ze haar tekst kwijt, maar toen
opeens wel."
Kan had publiek bezit kunnen worden,
maar waakte daarvoor. „Hij leefde met
Corry in een 'bunker'. Mensen die hem
kenden, spreken nog altijd over 'meneer
Kan'. Typerend. Dat verschil tussen Kan
op het toneel en privé, is moeilijk te ver
klaren. Niet vanuit zijn jeugd en niet door
zijn kampjaren."
„Hij kwam beslist uit een leuk gezin. Zijn
vader speelde in het Nederlands elftal. Hij
was ook minister van landbouw in een za
kenkabinet. Iemand die zijn werk niet te
zwaar nam. Ging op de fiets naar officiële
gelegenheden met de steek in de fietstas.
De kinderen speelden met de sabel van
zijn uniform. En Wims broer Jan, inmid
dels in de negentig, vertelde dat Wim als
kind al uitstekend allerlei mensen kon na
doen."
„Van zijn kompanen uit het kamp weten
we dat hij Corry daar enorm heeft gemist.
In Birma, in gevangenschap, droomde hij
ervan haar terug te zien en bij het water in
Kudelstaart, waar ze een woonboot had
den, een echt huis te bouwen. Een archi
tect heeft dat bij hem in het kamp ontwor
pen. In dat huis zouden ze moeten wonen,
mèt een kleine Wimmie. Dat huis is er ge
komen, maar die kleine Wimmie niet."
Een van de heel weinigen die tot de wereld
van Wim Kan en Corry Vonk mocht beho
ren, is Frans Ruhl. Hij kwam bij Kan toen
die nog zijn 'klasje' had voor vóór de
pauze. Hij bleef voor Kan werken, ook
toen hij alleen nog maar soloprogramma's
speelde.
Veiligheid
„Misschien kun je Frans zien als een aan
genomen kind. Hij was anders dan Kan.
Dacht niet veel over het leven na. Had een
soort roekeloosheid over zich, wat iemand
als Kan, die niets aan het toeval overliet,
enorm moet hebben aangesproken. Frans
was de enige die bij hen in hun huis in-
Zwitserland mocht logeren. Hij had er
zelfs een eigen kamer."
Van dat laatste 'klasje' zijn in de docu
mentaire beelden verwerkt, afkomstig
van een 16 mm-film die door dat klasje als
kerstcadeau voor Corry en Wim is ge
maakt. Dat was nog uit de tijd van Hop
Wim Kan in 1979.
gaan doen. Op zich vind ik dat een pnma
idee, maar ik wil dan wel weten wat mijn
functie is. Ik wil, als ik het vak presenteren
een beetje onder de knie heb. graag de ge
sprekken wat meer uitdiepen, wat scher
per ondervragen. 'Dit is nu dan wel een pe-
nisvergrotend middel, maar wérkt het
ook?' Dat soort dingen. Ik wil niet alleen
dienen als verkooptoko van erotische
spulletjes."
Van der Meulen kreeg, om zich een beetje
in het onderwerp te verdiepen, een zestal
erotische video's mee naar huis. „Dan
denk je 'goh, dat dat bestaat." Ze hoopt
met het programma bepaalde zaken uit
de taboesfeer te kunnen halen. „Dit pro
gramma past wel bij me. Ik doe graag din
gen die licht controversieel zijn. zonder
dat ik me meteen ga afvragen of ik mijn
imago niet schaadt Ik moest allerlei
straatinterviews houden en niemand gaf
toe weieens een pornovideootje te huren.
Terwijl er dagelijks duizenden van die din
gen over de toonbank gaan! Dan zie je dat
er nog steeds een taboe rust op seks. Daar
bij vind ik het boeiend om uit te kunnen
Lange tijd kreeg de radio de voorkeur.
Manouk van der Meulen
Komt de woorden seks of porno in de titel
voor. dan weet Van Dammen al: dat wordt
een kijkdichtheid van tien procent. (Eén
procent kijkdichtheid staat voor onge
veer 137.000 kijkers.) Is de titel wat ver
sluierd. dan is de kijkdichtheid niet meer
dan een paar procent.
Eén van de best scorende programma's
uit de geschiedenis van de kleine zendge
machtigde RVU. was bijvoorbeeld de do
cumentaire 'Pornografie, van Eros tot Me
gabyte', over de geschiedenis van de por
no. Dat programma, overigens een 'keu
rige' film, haalde een kijkdichtheid van
bijna tien procent.
Taboe
Manouk van der Meulen werd pas heel
kort geleden benaderd voor een show die
nu al op het scherm is: De lekkere Sex
Show. Hierin praat ze over allerhande sek-
sattributen. „Ik kreeg een conceptje in
handen, ik zei 'ja' en vervolgens hebben
we de drie afleveringen in zeven uur tijd
opgenomen Er wordt nog over gepraat of
we een reeks van dertien afleveringen
van de platte en smakeloze dubbelzinnig
heden. Over seks, natuurlijk.
„Je kunt gerust stellen dat er nog nooit
eerder zoveel programma's over sex op de
Nederlandse buis te zien zijn geweest",
zegt René van Dammen van de dienst
Kijk- en Luisteronderzoek (KLO) van de
NOS. „Met name de laatste maanden,
sinds de komst van SBS 6 en het commer
ciële Veronica is dat aanbod toegenomen.
Een programma over seks scoort altijd.
Het is een makkelijke manier om veel kij
kers te trekken op de late avond. In de
meeste gevallen gaat het dan ook nog om
programma's die qua produktiekosten re
delijk goedkoop zijn. zoals Over sex ge
sproken met Goedele Liekens. Een uit
komst dus voor een commerciële zender."
Vrouwen
Wie dacht dat voornamelijk mannen de
late avonden gebruiken om via tv wat ero
tisch vertier op te doen. komt bedrogen
uit. De kijkcijfers van KLO - nauwkeurig
uitgesplitst in leeftijd, welstandsklasse,
opleiding, leeftijd en geslacht - bewijzen
dat vrijwel evenveel vrouwen kijken. Wel
kijken vrouwen vaker naar informatieve
programma's over seks. terwijl mannen
liever een 'recht-zo-die-gaat'-erotische
film zien. Het kijkerspubliek van pro
gramma's over seks is doorgaans lager op
geleid. Van Dammen: „Dat is wel opmer
kelijk. Normaal schakelen juist de hoger
opgeleide kijkers laat in. Bij programma's
over seks gebeurt het omgekeerde. Hoger
opgeleiden haken dan juist af."
Het succes van een programma over seks
hangt voor een groot deel af van de titel, zo
weet Van Dammen. De omroepgidsen
worden immers selectief uitgeplozen.
Goedele Liekens
Kan bij het Amsterdamse De La Mar Theater.
