Doel balanceert op de
rand van de afgrond
wmmiMw
Uitbreiding haven
laat geen ruimte
voor oude dorpjes
PZC
reportage
ZATERDAG 28 OKTOBER 1995
Bijna twintig jaar geleden vloog: een staatssecretaris in een
helikopter over 'het bedreigde gebied'. Nauwelijks teruggekeerd op
aarde nam hij het in bewogen bewoordingen op voor het pittoreske
Doel, het voormalige vissersdorpje aan de Schelde, waar het leven de
jaren voordien nagenoeg was lamgelegd door de eeuwige expansiedrift
van de grote buurman, de wereldhaven Antwerpen. De havenbaronnen
zagen hun driften enkel beteugeld door die ellendige dorpjes op de
linkeroever van de Schelde en beraamden samen met bevriende
bestuurders in het geniep een aanslag. Kallo, Meerdonk, Verrebroek,
Kieldrecht en Doel moesten doodbloeden. Dus werden geen bouw- en
verkavelingsvergunningen meer afgegeven en werd een voorzichtig
begin gemaakt met onteigeningsprocedures.
De bevolking reageerde opstandig. En de bevlogen staatssecretaris
draaide de klok snel terug. De dreiging moest uit de lucht, de dorpen
verdienden bescherming. Op Doel lag een mooie toekomst te wachten.
Een toeristisch watersportcentrum zou het worden, geconcentreerd
rond een prachtige jachthaven. Nu, oktober '95, balanceert Doel
opnieuw op het randje. Over de vier kerncentrales, een paar honderd
meter benoorden het dorp, maakt niemand zich nog druk. De dreiging
komt nu uit het zuiden. Het containertijdperk eist z'n tol.
UITBREIDING HAVEN
ANTWERPEN (linkeroever)
«■H geplande containerhaven
tym wordt aangelegd staat ter discussie
Frans Pauwels (82) sloft over de dijk
naar de steiger aan de Schelde. Hij is
z'n leven lang al Doelenaar en heeft het er
nog steeds naai- z'n zin. Van het kerncen
tralepark vlak voor z'n deur heeft hij nooit
last gehad. „Alleen stoom komt eruit. Ik
denk dat de straling énkel schade doet
aan de mensen die in de centrale werken."
Op de dijk wijst hij naar het zuiden. Op
een paar honderd meter van Doel ligt een
waterbekken, dat bij het graven van het
Doeldok, jaren geleden, dienst deed als
bassin voor de zandzuigers. Daar net voor
bij zou de insteek voor de nieuwe contai
nerhaven moeten komen, de derde grote
containerterminal in het havengebied.
„En dan zullen ze daar wel een dijkje of
iets dergelijks aanleggen en er boompjes
op planten, zodat wij geen last hebben van
al dat lawaai."
Pauwels heeft vertrouwen in de bestuur
ders. „Ze hebben Doel toch altijd nog niet
van de kaart willen vegen hè... 't zal wel
loslopen."
Antwerpen heeft haast met de aanleg van
de derde containerterminal. Op de rechte
roever is de Europaterminal overvol en
wordt hard gewerkt aan de voltooiing van
de Noordzeeterminal, ten noorden van de
Zandvlietsluis. Als die in oktober volgend
jaar in gebruik wordt genomen, mag de
sprong over de Schelde niet te lang meer
op zich laten wachten. De wereldwijde
containertrafieken groeien immers nog
steeds als kool en wil Antwerpen blijven
meedoen in de keiharde concurrentie
strijd om die trafieken, dan moeten snel
beslissingen worden genomen over de lo
catie en aanleg van de derde Scheldeter-
minal. Rotterdam denkt tenslotte al har
dop aan een tweede Maasvlakte en ook in
Zeebrugge staan de bulldozers klaar om
de verwachte groei van 4,5 procent in de
trafieken binnen te halen.
Varianten
Half september koos een projectgroep van
topambtenaren van het Vlaamse ministe
rie van Openbare Werken en van het Ha
venbedrijf van Antwerpen uit vijftien va
rianten het beste, althans minst proble
matische ontwerp. Het werd direct door
gestuurd naar minister Baldewijns van
Openbare Werken met het verzoek onge
veer vijf miljoen gulden beschikbaar te
stellen voor een haalbaarheidsstudie. De
beslissing van de minister wordt binnen
enkele weken verwacht. Na de studies zou
begin '97 het startsein kunnen worden ge
geven voor het eigenlijke werk. Een jaar
later zou dan alvast de eerste 1200 meter
kade in gebruik kunnen worden genomen.
De geselecteerde variant 'A7' gaat uit van
een getijdehaven, parallel aan het nog
nauwelijks gebruikte Doeldok. dat moge
lijk weer gedeeltelijk zou moeten worden
gedempt. De haven zou moeten worden
voorzien van 4200 meter kade met daar
omheen ongeveer 200 hectare bedrijfster
rein. Aan de noordwestelijke kant van de
■êÊÊtê. .r-
mA
al
Doel, onder de rook van Antwerpen.
haven, op een boogscheut van Doel, zou
2500 meter kademuur worden aangelegd,
aan de zuidoostkant 1700 meter. Aan de
uiterste zuidzijde van de nieuwe terminal
wordt ruimte vrijgehouden voor de bouw
van een tweede sluis, die naast de be
staande Kallosluis voor een goede ont
sluiting van de Waaslandhaven zou kun
nen zorgen. En daarmee zou het Baal-
hoekkanaal plotseling compleet overbo
dig worden.
De plannenmakers bestudeerden alle mo
gelijke varianten. In de meeste gevallen
kwamen de dorpen op de linkeroever er
slecht af. Doortrekking van het Doeldok
richting Schelde (met een sluis) zou onher
roepelijk het einde van Doel zijn geweest.
En was gekozen voor bijvoorbeeld een lo
catie ten noordwesten van het kerncen
tralepark - pal tegen de Zeeuws-Vlaamse
grens, dan zou het dorp op een eilandje te
recht zijn gekomen en in dat isolement
een zachte dood sterven. Maar één ding
stond dus steeds voorop: Doel moet blij
ven!!!
Op 24 september 1967 leek in het Oost-
Vlaamse Sint Niklaas een volksopstand
uitgebarsten. Meer dan 5000 woedende
Waaslanders trokken door de straten van
de stad. Op verschillende kruispunten
werden met tractoren en andere land
bouwwerktuigen versperringen opgewor-
pe. „Stop de grondroof', scandeerde de
massa. Nu, in '95, lijkt niemand het meer
in z'n hoofd te halen te protesteren tegen
de voortschrijdende industrialisatie op de
linkeroever, of die nu havengebonden is ol
niet. De rapporten spreken immers boek
delen en de geachte bestuurders hameren
er dagelijks op: de eertijds zo lieflijke pol
ders vormen het kloppend hart van de
Belgische economie. Protesten? Ja, héél
voorzichtig. Want 'de nieuwe tijd' hou je
niet tegen, zeker niet met strobalen op de
weg...
In 1975 vormde Doel, door de jaren heen
uitgegroeid tot hét symbool van de eeu
wige 'strijd' van de polderbewoners tegen
de al te opdringerige wereldhaven Ant
werpen, voor het eerst het decor van de
Scheldewijdingsfeesten. Achterliggende
gedachte van de organisatoren: 'De weer
baarheid van Doel bewijzen in de donkere
periode van de havenexpansie en indus
trialisatie van de linkeroever'. Het bouw-
verbod dat nog tot 1978 werd gehand
haafd, kostte Doel bijna het leven. Hon
derden mensen hadden hun biezen ge
pakt, er blijven er nauwelijks 1000 over
Nu. in '95, zijn het er nog iets meer dan 900.
Maar terwijl het dorp nu weer wat uit het
dal klautert, staan de landmeters op-
nie,uw op de dijk.
Schrikbeeld
Tekst uit. een pamflet: 'De opmetingen ter
hoogte van de Doelse haven laten vermoe
den dat Antwerpen geen rekening houdt
met 'de mens' in dit ontwikkelingsgebied.
Baalhoekkanaal. Verrebroek- en Doel
dok, verdieping van de Schelde, een
nieuwe zeesluis en een derde containerter
minal tonen de steeds weerkerende ex-
pansiezucht van Antwerpen overduide
lijk aan. Steeds bedreigingen voor de lin
keroever en voor Doel.' Het schrikbeeld
staat de Doelenaren duidelijk voor ogen:
verlies van alle dorpsbewoners in de 'bui
tenwijken', verlies van de groene long en
belangrijke buffer (het landbouwgebied
rond Doel), aanleg van grote verkeerswe
gen, tunnels en spoorwegen, geluidshin-
fotografie Charles Strijd
der. luchtverontreiniging, waardeverlies
van de eigendommen en een permanente
stress bij de bewoners, die zich van alle
kanten bedreigd voelen. „In 1977 beloofde
staatssecretaris Mark Eyskens ons met de
hand op het hart dat Doel en de polders
eromheen zouden worden gespaard. De
leefbaarheid zou behouden blijven en zelfs
verbeteren", zegt een anoniem lid van het
Scheldewijdingscomité ('ik moet oppas
sen voor m'n baan'). „De bedreigde pol
derdorpen vormen na de herindeling nu
allemaal onderdeel van de gemeente Be-
veren. Vroeger hadden we al niets te ver
tellen en maakte Antwerpen de dienst uit.
Maar ook he't. grote Beveren moet zich
haast alles laten welgevallen. Het gaat om
ontwikkelingen op het grondgebied van
Beveren. maar Antwerpen bepaalt wat er
gebeurt."
Burgemeester Frangois Smet begrijpt het
best. Diep in z'n hart had hij ook liever ge
zien dat Antwerpen aan zijn deur voorbij
was gegaan. Ja echt. hij meent het. Voor
het geld hoeft het niet, want ooit is afge
sproken dat de opbrengsten van de ha
vengebonden industrie naar Antwerpen
gaan. Alleen overige industrievestigingen
zijn lucratief voor de gemeentekas van Be
veren. Zo'n derde containerterminal slokt
een flink deel van de linkeroever op en op
die manier worden de vestigingsmogelijk
heden voor 'gewone' industrie dus be
perkt. „Maar we kunnen niet anders dan
meewerken, zij het onder duidelijke voor
waarden. Beveren mag zich niet verliezen
in kleinburgerlijk denken en Antwerpen
buiten de deur houden. Er staan immers
enorme belangen op het spel: je hebt te
maken met een wereldhaven, die eigenlijk
enkel nog in westelijke richting kan uit
breiden. Dat hou je niet tegen."
Leefbaarheid
Smet is blij met de 'cultuuromslag' op het
schoon verdiep van het Antwerpse stad
huis. Vroeger werden de kleine buurge
meenten voor voldongen feiten geplaatst,
nu is het gemeentebestuur van Beveren al
in een pril stadium bij de planontwikke
ling betrokken. Het biedt Smet en de zij
nen de mogelijkheid de vinger aan de pols
te houden en te voorkomen dat de polder
dorpen het loodje leggen. „Behoud van de
leefbaarheid staat voorop. De mensen in
met name Doel moeten kunnen blijven
ademen. Je kunt natuurlijk niet eisen dat
ze straks helemaal niets zullen horen van
de activiteiten in die containerhaven. Tij
den veranderen nu eenmaal en ook de leef
omstandigheden. De straat waarin ik
woon was vroeger ook heel rustig; nu is
het er hartstikke druk. Zo gaat dat. Vraag
is of je een grote berg om Doel heen moet
leggen. Het leven in zo'n put lijkt mij ook
niet zo aantrekkelijk
De burgemeester denkt eerder aan be
houd van de landbouwgrond als natuurlij
ke buffer en aan extra groen in het land
schap. Smet weet zich gesteund door de
gemeenteraad, die trouwens vindt dat
Antwerpen nu eindelijk eens met een goed
uitgewerkte totaal-visie op de ontwikke
ling van de linkeroever moet komen; de
huidige fragmentarische aanpak zorgt nu
keer op keer voor onrust onder de polder
bewoners.
Blind paard
De politieke groepering Agalev (Anders
Gaan Leven; de Vlaamse Groenen)
plaatst vraagtekens bij de goede voorne
mens van de dames en heren bestuurders.
„Het heeft er alle schijn van dat Antwer
pen als een blind paard door de wei den
dert", zegt woordvoerder Jan Verstraeten
in Kieldrecht. „Van een duidelijk, afgewo
gen beleid is absoluut geen sprake. Ant
werpen breidt uit om uit te breiden.. En
omdat ze het in andere havens ook doen.
Dat is natuurlijk te zot voor woorden, te
meer daar er hele poldergebieden aan
worden opgeofferd. Kijk naar dat Verre-
broekdok. Dat moest en zou er komen. In
'91 zou worden begonnen met de aanleg;
het is er nóg niet. Veel te hoog gegrepen
allemaal. Het Doeldok ligt er wel, maar
wordt niet gebruikt. En bovendien maar
blijven mekkeren over de uitdieping van
de Schelde en het Baalhoekkanaal. Vraag
is waar al dat geld vandaan moet komen,
zeker als je ziet dat ook Zeebrugge en
Gent allerlei peperdure projecten bij de
minister op tafel leggen..."
Agalev is overigens niet tegen de industrie
en niet tegen uitbreiding van de haven. De
partij erkent de noodzaak van een tweede
toegang tot de Waaslandhaven en de
bouw van een derde containerterminal.
Maar... op voorwaarden. De Groenen den
ken bijvoorbeeld dat de polderbewoners
beter af zijn met de doortrekking van het
Noordelijk Insteekdok en de aanleg van
een tweede sluis in het zuidelijk deel van
dat dok, dan met een compleet nieuw te
graven getijdedok.
Kallo is al bijna van de kaart verdwenen.
Wordt het Verrebroekdok dan toch nog
aangelegd, dan staat ook de toekomst van
Verrebroek op het spel. Kieldrecht, aan
gebouwd tegen Nieuw-Namen, legt het
•loodje als het Kieldrechtdok en het Baal
hoekkanaal worden aangelegd.
Berustend
En Doel? Stappen de Doelenaren over een
paar jaar 's morgens uit hun bed, dan sto
ten ze hun grote teen nog net niet tegen
een container, maar het ergste valt te vre
zen. „Want het wordt hier natuurlijk veel
drukker en rumoeriger", vreest Angeline
Lubin in de Hooghuisstraat. Ze heeft een
affiche tegen het raam geplakt. 'Stop de
Wurggreep. Geen Containerterminal in
Doel', schreeuwt het papier. Ze baatte ja
renlang een kroeg uit bij de Londenbrug
in Antwerpen en dacht in Doel eindelijk
rust te vinden. Haar overbuurman René
Marijn maakt zich niet druk. „Ik heb altijd
in Doel gewoond en ik vrees niets." Zo
denken veel Doelenaren erover. Ze zien
wel wat er van komt en wachten af, berus
tend bijna, moegestreden.
De postbode-op-ronde heeft wel een me
ning, maar durft hem niet uit te spreken
en de oude heer Constant de Bruycker,
wandelend op de dijk. slaakt slechts een
diepe zucht. „Destijds had ik hier een
zaak, maar door de bouwstop kon ik niet
moderniseren. We dachten nog dat de ker-
centrales voor klandizie zouden zorgen,
maar dat is ook flink tegengevallen. Ze
hebben voor de werknemers villaparken
ver buiten Doel gebouwd en die mensen
kopen hier niks, nog niet eens een pakje
sigaretten. Weet je wat m'n buurman
laatst zei? Laat die kerncentrales maar
ontploffen, dan gaan we er met z'n allen
aan en als we dan met die hele massa voor
de hemelpoort staan, komen ze niet aan
sorteren toe. Op die manier geraken we
makkelijker binnen. De mensen zijn het
vechten beu."
Een ingezonden stuk in de 'Gazet van
Antwerpen' van 12 oktober. Een veront
ruste Doelenaar schrijft: „Indien de inwo
ners van Doel in die omstandigheden
moeten verder leven, dan is het beter dat
men Doel van de kaart veegt, hoe zwaar
dat voor de plaatselijke bevolking ook
mag zijn. Dat men de bewoners die willen
vertrekken behoorlijk uitbetaalt. Dat is
volgens mij de meest eerbare oplossing. Ik
zie echt geen valabele redenen om het
dorp in andere omstandigheden nog lan
ger te beschermen. Of zal Doel enkel mo
gen blijven bestaan om als toeristische at
tractie te dienen voor de zondagsmens
jes?"
Wout Bareman
