Spil waar Walcheren om draait
Blues Unplugged '95
doet Vlissingen aan
PZC
Plaatsnaam
Afrikaanse ritmes in De Stenge
Riet Kruitbosch heeft
honderd kerststallen
zeeland
Middelburg
School in Hansweert
krijgt eindelijk naam
week 40
dans
collectie
MAANDAG 2 OKTOBER 1995 7
del. In de loop van de elfde eeuw heeft
de Graaf van Vlaanderen er een ver
sterkt huis. In de tweede helft van de
twaalfde eeuw krijgt de stad reeds
stadsrechten. Dan heeft de kerk zich
er al gevestigd. Aan de binnenring, be
staande uit Sint-Pieterstraat, Noord
straat en Lange Delft, staan twee pa
rochiekerken: de Westmonsterkerk
aan de markt en de Noordmonster (bij
het huidige Hofplein). Omstreeks 1100
heeft de stad reeds een groep geestelij
ken, waarschijnlijk verbonden met de
Westmonsterkerk. Uiteindelijk heeft
dit geleid tot de Norbertijnenabdij,
gewijd aan Maria. De abdijkerken - de
Koorkerk voor de geestelijken, de
Nieuwe kerk voor de abdijparochie -
met de toren ('Lange Jan') bepalen het
centrum tot de huidige dag.
In de middeleeuwen heeft de stad met
de abdij een grote rol gespeeld. Van
daaruit werden overal nieuwe paro
chies gesticht en bezittingen verkre
gen. De politieke invloed was gigan
tisch. Reeds in de begintijd was het
wereldlijk gezag in de abdij onderge
bracht.
Toen in de Tachtigjarige Oorlog Mid
delburg overging naar de prinsgezin-
den ging de laatste bisschop, Nicolaas
de Castro, met zijn geestelijken en het
Spaans garnizoen via Terneuzen naar
Heeft Gapinge zijn naam ontleend aan een Gaper? Heeft IJzendijke iets met ijs te maken? Wie was de heilige
Laurens naar wie dat Walcherse dorp is genoemd? Sommige plaatsnamen hebben een duidelijke betekenis. Andere
zijn lastig of zelfs helemaal niet te verklaren. In deze rubriek PLAATSNAAM nemen Lo van Driel en Ad Steketee
de namen van Zeeuwse plaatsen en wateren onder de loep.
door Lo van Driel
en Ad Steketee
Wie in Brigdamme - een gehucht
ten noorden van Middelburg -
woont, leeft in de schaduw van de
grote stad. Het gehele Walcherse
platteland richt zich historisch op
Middelburg. Alleen Vlissingcn heeft
eeuwenlang in zekere zin in de slag
schaduw van de abdijstad een eigen
ontwikkeling doorgemaakt, dankzij
de haven en de marine. Nu hebben die
steden zich verenigd. In een stadsge
west.
Het hele Zeeuwse gewest richt zich
naar Middelburg. Daar wordt de pro
vincie bestuurd, worden de beslissin
gen genomen. In de hoofdstad wordt
recht gesproken, wordt subsidie ver
leend. worden havenschappen en wa
terschappen 'aangestuurd'. Zo is het
al eeuwen.
Vaak wordt gezegd dat het aan de
mentaliteit te merken is. Een Middel
burger zou arroganter zijn en ambte-
lijker. Er zou niet de ingetogen be
scheidenheid heersen van de provin
ciaal. Aanmatigend en pretentieus. Is
dat Middelburg in Zeeuwse ogen?
Over geen plaats in Zeeland is zoveel
geschreven. Het zijn niet de gerings-
ten onder het volk die de geschiedenis
van de abdij en de naaste omgeving
beschreven. Van J. Huizinga tot M. P.
de Bruin hebben historici het verhaal
achter het historisch centrum, de vele
pleinen en de talloze monumenten
verteld.
Middelburg
De burcht van Middelburg dateert uit
de periode van de vroege middeleeu
wen, de negende eeuw. Op de opge-
slibde zandruggen, de verzande geu
len, wordt dan een reeks van ringwal-
len gebouwd tegen de dreiging van de
invallen van de Noormannen. Deze
oude plaatsen zijn herkenbaar aan de
namen die eindigen op 'burg': Oost
burg, Souburg, Middelburg, Dom
burg, Burgh. De middelste burg werd
de belangrijkste.
Waarom heeft juist Middelburg zich
tot zo'n belangrijke nederzetting ont
wikkeld? Is het de veilige, centrale lig
ging geweest met een goede verbin
ding via de Arne? De burg heeft zich al
vroeg tot een administratief en mili
tair centrum ontwikkeld met veel be
drijvigheid en een toenemende han-
de moederabdij in Antwerpen. Sinds
die tijd is de abdij geen kerkelijk cen
trum meer. maar alleen de zetel van
het bestuur. Maar verschillende abdij
gebouwen hebben aan de merkwaar
digste zaken huisvesting gegeven. Zo
was er in de tegenwoordige Staten
zaal, de oude refter, een tijd lang een
gymnastieklokaal.
Brigdamme
Aan de oude weg van Middelburg
naar Sint Laurens ligt Brigdamme.
Nu een gehucht, maar het wordt reeds
genoemd in een tekst uit de twaalfde
eeuw. Een dochterparochie, gewijd
aan de Heilige Martinus. van de Mid
delburgse Noordmonsterkerk. Later
een oude heerlijkheid, die in handen
was van de Familie van Borsselen.
De naam Brigdamme is in verband ge
bracht met een kapel die er gestaan
zou hebben, gewijd aan de Ierse hei
lige Brigitta. Die naamsverklaring is
niet aannemelijk. In de eerste plaats
is zo'n verkorting van de naam van
een heilige uitzonderlijk. In de tweede
plaats is er een goede taalkundige ver
klaring mogelijk. Brig(ge) is een va
riant van brug. In het Zeeuwse dialect
komt dit verschijnsel meer voor: een
rik is een rug, een pit is een put. Het
ligt meer voor de hand Brigdamme op
te vatten als een brug bij of naar een
dam in een geul. Restanten van de
kerk van Brigdamme zijn in de Twee
de Wereldoorlog opgeruimd en ge
bruikt voor bunkers.
Nog zoals vroeger ligt Brigdamme in
de schaduw van de stad. Voor de toe
risten heeft die stad Walcheren op
schaal nagebouwd. Zo komt ook haar
positie goed tot uiting.
De schrijver Nescio liet zijn personen
die werkelijke wereld beleven vanaf
het dak van de Grote Kerk te Veere:
„Urenlang zaten ze samen op 't dak
van 't Hospitaal en keken over Wal
cheren, over de Kreek en 't Veergat en
den ingang van de Oosterschelde en
den toren van Zierikzee, nu in 't Noor
den. En daar had je Goes en Lange
Jan, den toren van Middelburg, de spil
van Walcheren, het hart der wereld".
Dit is de 99ste en laatste aflevering van de
serie Plaatsnaam. Begin november ver
schijnt een bewerking van de artikelen in
boekvorm: Zeeuwse plaatsnamen. Van
Aardenburg tot Zonnemaire bij Uitgeverij
ADZ te Vlissingen
door
Wendy van Laarhoven
HANSWEERT - Het woord
ligt op het puntje van zijn
tong. Zo graag wil directeur
J. A. M. Bogers de nieuwe
naam van de Katholieke ba
sisschool in Hansweert ver
tellen. Hoewel hij moeite
heeft het voor zich te hou
den, blijft hij geheimzinnig
doen tot de onthulling dins
dag 3 oktober. Op die dag be
staat de onderwijsinstel
ling twintig jaar.
Het is een vreemde zaak, een
school zonder naam. Dat
vonden ook verschillende
kinderen en ouders. „We kre
gen steeds meer vragen over
het feit dat we naamloos wa
ren". zegt Bogers. Eind vorig
jaar besloot de school dat de
leerlingen een naam moch
ten bedenken en werd een
prijsvraag uitgeschreven.
Uiteindelijk is er eentje uit
gekomen, maar die blijft nog
geheim. „Ik kan alleen ver
tellen dat het iets met
scheepsvaart te maken
heeft."
De onthulling begint dins
dag om 10.15 uur. De letters
worden de avond tevoren in
het donker op de school be
vestigd. Het kind dat de
naam heeft verzonnen krijgt
de eer die te onthullen. Deze
scholier krijgt als beloning
een dagje in het zwempara
dijs De Roompot in Wissen-
kerke aangeboden. „Voor
hem of haar wordt het heel
spannend: hij of zij weet nu
ook nog niks." Daarna krij
gen de scholieren een ca
deau van het schoolbestuur.
Verder maken de kinderen
een rondvaart door het ka
naal. „Dit gedeelte van de
dag past precies bij de niewe
naam." K J. van Dorsten,
voorzitter van de Schippers
vereniging, is de hele dag
aanwezig.
J. A. M. Bogers foto Willem Mieras
door Caroline Moerland
HEINKENSZAND - Een dof
fe dreun bonkt door de don
kere zaal in De Stenge in
Heinkenszand. Met schijn
baar gemak geeft een groep
jonge vrouwen zich ovei1 aan
het Afrikaans aandoende rit
me. Plotseling verstomt de
trommel en overheerst het
geluid van blote voeten, die
uitgekiende figuren 'tekenen'
op het zwarte zeil.
Zeeland liet zaterdag en zon
dag tijdens het amateurdans-
festival zien wat het op dit ter
rein te bieden heeft. Zaterdag
schreven rond de honderd
mensen, in leeftijd variërend
van tien tot zestig, zich in voor
workshops in het Goese Ly
ceum. Marjorie Helstone liet
hen ruiken aan Afro-dans. Ol-
ga de Graaf toonde wat
Streetdance is en Mestre Pau-
lao gaf les in de 'vechtdans'
Capoeira. Na de klassen pre
senteerden de dansers elkaar
wat ze hadden geleerd
's Avonds was er gelegenheid
om te genieten van een profes
sionele act: Het Dansend
Hart bracht 'De engel en ik'.
Zondag was het open podium
in De Stenge. De stichting
Dansz en zeven Zeeuwse cho
reografes presenteerden
's middags dertien voorstel
lingen. 's Ochtends hielden de
groepen generale repetitie en
testten ze de vloer, de muziek
en de belichting.
Open podium betekent
geenszins dat de bezoeker zo
maar binnen mag lopen. Wie
te laat in De Stenge arriveer
de. werd doorverwezen naar
het balkon met de waarschu
wing zo zachtjes mogelijk te
doen. Dans vergt concentra
tie. Open podium betekent
wel dat creatief gezien alles
mag en alles kan De deelne
mende groepen, van profes
sionele dansscholen tot
gymnastiekverenigingen, bo
den een gevarieerd program
ma. De bezoekers konden ge
nieten van moderne, klas
sieke. jazz- en zelfs tapdans.
De meeste deelnemers waren
tussen de dertien en achttien
jaar. Maar ook de allerjong
sten presenteerden zich. Acht
leerlingen van balletstudio
Free in Goes brachten 'Licht',
een choreografie van Nel Lu-
teyn. De zeven- en achtjarigen
zagen er schattig uit: witte
maillots en pakjes met pof
mouwen. knotjes in het haar
en wijd uitstaand tule rokjes
die licht gaven in het donker.
Levendig
Mede-organisator van het fes
tival en artistiek leider van
Dansz Lia Sorber zei blij te
zijn dat er 'weer wat levendig
heid' is in de Zeeuwse danswe-
reld. Het voorlaatste ama
teurfestival. twee jaar gele
den. bood slechts vijf optre
dens. Voor de eerste twee ver
sies van het festival was er
meer belangstelling, maar
toen deden ook volksdans
groepen mee.
Volgens Sorber hadden de
dansers tijdens de laatste ver
sie van het festival te veel het
gevoel te worden 'bejureerd'.
„Nu gaat het puur om het ple
zier." Overigens hielden twee
onopvallende aanwezigen
van het Landelijk Centrum
voor Amateurdans (LCAi de
presentaties in de gaten. Ze
waren naar De Stenge geko
men om te beoordelen of de
groepen in aanmerking ko
men voor deelname aan de
landelijke LCA-presentatie in
Leeuwarden op 11 en 12 de
cember.
Een scene uit één van de voorstellingen tijdens het amateurdansfestival in De Stenge in Hein
kenszand. foto Willem Mieras
/an onze verslaggever
VLISSINGEN - Op televisie
rijn regelmatig optredens te
:ien van rockers die unplugged
iun repertoire ten gehore bren-
;en. Denk maar aan Eric Clap-
on of Nirvana. Toch waren er
oordat deze rage begon, al ar-
iesten die met hun akoestische
itaar een nummertje speelde.
Vis de unplugged-'hype* voorbij
s. zullen zij er nog steeds zijn.
5elfs als al die anderen weer
ets nieuws hebben gevonden.
Tijdens het festival Blues Un-
ilugged '95, in Vlissingen op 6
iktober in het Arsenaaltheater,
rordt een variëteit aan traditio-
lele bluesstijlen gepresenteerd,
(aast unieke live-acts zijn ook
listorische filmfragmenten te
len. Legendarische blues-gi-
anten komen op het witte doek
•eer tot leven. Volgens de orga-
lisatie is dit 'niet het zoveelste
ileusfestival'.
n de films zijn blues-grootheden
e zien die de geest van weleer
proepen. Voor de kenners niet
nbekend zijn onder andere
ightin' Hopkins (de oom van
IB King). Sonny Terry Brow-
ie McGhee en Son House. Af-
isselend zullen twee blanke en
twee zwarte, zeer bekende, live-
acts aantonen dat bleus ook
vandaag de dag nog veel te bie
den heeft.
Doug MacLeod
Een van hen is Doug MacLeod
uit de Verenigde Staten. Hij was
jarenlang een zeer gewaardeerd
gitarist binnen de elektrische
blues scene. Hij had zijn eigen
formatie: The Doug MacLeod-
band. Deze werd in 1993 ontbon
den zodat Macleod zich volledig
op zijn eerste liefde kon storten:
de akoestische blues. De gitarist
mag als één van de beste songw
riters van de hedendaagse blues
worden beschouwd. Dat wordt
benadrukt door de talloze cover
versies van zijn songs door be
kenden uit het genre, zoals Al-
bert King en Papa John Creach.
Volgens de organisatie van
Blues Unplugged moet er méér
geboden worden dan alleen be
kende namen. Het is pas echt ge
slaagd als er ook ontdekkingen
te doen zijn. Nat Reese 1924) en
Howard Armstrong (1909) zou
den wel eens de verrassing van
het festival kunnen worden.
Reese, met zijn doorleefde zang,
is de prominentste traditionele
bluesartiest van West Virginia in
de VS.
Howard 'Louie Bluie' Arm
strong is al meer dan 60 jaar pro
fessioneel muzikant. Zijn voor
naamste instrumenten zijn de
mandoline en de viool. Hij ver
leende onder andere zijn mede
werking aan de film 'The Color
Purple' van Steven Spielberg.
Zowel Reese als Armstrong ont
vingen de National Heritage Fel
lowship Award, Amerika's
meest prestigieuze onderschei
ding voor traditionele kunstvor
men.
Tijdens het festival zullen nog
drie artiesten hun opwachting
maken. Het duo John Cephas en
Phil Wiggins en gitarist John
Moonev. Deze maakte enkele ja
ren geleden in België zijn debuut
tijdens de Belgium Blues Night.
Sinds een aantal jaren speelt hij
vrijwel uitsluitend elektrische
blues. De muzikant uit New Or
leans werkte onder andere sa
men met The Neville Brothers.
Voor de echte liefhebbers is het
Blues Unplugged '95 concert een
unieke kans. Het festival is te be
zoeken op 6 oktober in Vlissin
gen in het Arsenaaltheater. Op 7
oktober in Turnhout (B i, op S ok
tober iti Blankenberghe iBi en in
Leuven (Bi op 9 oktober.
door Wendy van Laarhoven
GOES - Vier weken voor kerst
is altijd een drukke periode
voor Riet Kruitbosch uit Goes.
Dan haalt ze ongeveer honderd
stoffige kerststallen van zolder
om ze uit te stallen in de woon
kamer. Als echte katholieke
Limburgse was ze van jongs af
aan al gefascineerd door alles
wat te maken had met de ge
boorte van Christus. Maar om
nou te zeggen dat ze een super-
fanatieke kerstgroep-verzame
laar is, dat gaat te ver. Daar
leent het religieuze object zich
niet echt voor, vindt ze.
Met op de achtergrond klassieke
muziek toont Riet een gedeelte
van haar collectie. „Het was me
te veel werk om alles naar bene
den te verhuizen." Er staan stal
len gemaakt van klei. hout.
steen, glas, koper, puzzelstuk
ken, brooddeeg en zelfs mais-
blad. Het vinden van aparte
kerstgroepen vormt voor Riet de
grootste uitdaging. Ze hecht
veel waarde aan bepaalde crite
ria, ze koopt niet alles. „Vorig
jaar zag je bijvoorbeeld veel be
ren-kerstgroepen. Die loop ik re
soluut voorbij Jezus en Maria
waren toch ook geen beren,
maar mensen."
Buitenland
Riet denkt dat de fascinatie al
les te maken heeft met haar af
komst. Bij haar ouders thuis
stond altijd een grote kerststal
in de kamer- „Die leek net echt.
Zo erg zelfs dat onze hond plaste
op het gras dat bij de stal lag",
lacht de Limburgse. Zoals het
wel vaker gaat met verzamelen
was het niet een bewuste keuze
van Riet. Ze kocht nadat ze
trouwde één kerststal en die
heeft ongeveer tien jaar in de
huiskamer gestaan. Op een ge
geven moment kreeg ze van fa
milie uit het buitenland allerlei
kerststallen uit Nigeria. Mexico
en Mali. „Die stallen waren zo
mooi. ik denk dat ik toen ben be
gonnen met mijn verzameling."
Het religieuze aspect is erg be
langrijk voor Riet Voor haar
staat een kerststal symbool voor
kerstmis en verdient dan ook
een waardige plek. „Onder de
boom kan dus echt niet." Verder
ergert ze zich een beetje aan het
commerciële circus rond kerst
mis. „Het betekent bijna niets
meer voor de mensen. Voor ve
len zijn beelden van Maria en Je
zus net zoiets als een kop en een
schotel." Toch heeft Riet er wel
begrip voor en ze bekent dat ze
er zelf ook een beetje aan mee
doet. „Kijk, het is niet zo dat ik
met kerst als een tut bij mijn
stalletjes blijf zitten en iedereen
veroordeel. Nee. ik koop ook
nieuwe kleren en ga lekker er
gens eten."
Limburg
De meeste stallen koopt ze in
winkels in Limburg. Daar zijn ze
het hele jaar te koop. in Zeeland
alleen net voor kerst. Verder zit
Riet bij de Vereniging Vrienden
van de Kerstgroep Nederland.
Daar wisselt ze adressen uit en
praat ze over de laatste nieuw
tjes op kerststal-gebied. „Wij
zijn voornamelijk hoeders van
grote stallen in kerken. Die gaan
vaak naar antiekwinkels. Daar
zijn we dus op tegen. De stallen
moeten naar een kerkelijk mu
seum."
Riet Kruitbosch bij een paar kerststallen uit haar collectie.
foto Willem Mieras
tthn Cephas en Phil Wiggins
