Intieme
band met
schrijvers
Feministische Antonia opent filmdagen
Tilly Hermans
fondsredacteur
bij Meulenhoff
Tomas Ross geeft
zijn eigen visie op
Indonesië-kwestie
kunst cultuur VRIJDAG 11 AUGUSTUS 1995 17
Achtervolging in Groningen
Willeke van Ammelrnoy speelt de hoofdrol in de film Antonia. fotoGPD
Thrillerschrijver Tomas Ross.
oeken maken is mensenwerk. Maar de meeste lezers
t hebben geen idee hoe een uitgeverij werkt. Wie neemt
welke beslissingen en hoe komt een boek tot stand? Tilly
Hermans is fondsredacteur bij Meulenhoff. „Auteurs zeggen
vaak: ik heb het gevoel dat ik voor jou schrijf. Die band is
heel intiem".
Ogen in doodsangst staren
je vanaf de omslag aan.
Rechtsonder staat 'Nederland
se thriller', waarbij de twee I's
in 'thriller' zijn vervangen door
twee revolvers. Toch komt er
geen vuurwapen aan te pas in
De prooi, het thrillerdebuut
van freelance journalist Frank
Noë (1959). Er worden slechts
wat harken en schoffels op on
reglementaire wijze gehan
teerd. Maar het verhaal speelt
zich dan ook grotendeels af op
het Groningse platteland.
Daar schieten ze niet, kenne
lijk.
De hoofdrol in De prooi is weg
gelegd voor landmeter Lam
bert Greveling. die op een kwa
de dag een jonge vrouw onder
zijn terreinwagen ziet verdwij
nen. Zij is niet meteen dood en
ziet in het ziekenhuis - op het
moment dat Lambert vol
schuldgevoelens haar bezoekt -
kans in comateuze toestand
de woorden 'Mimi Zuid' te pre
velen. Een week later overlijdt
ze.
Nieuwsgierig naar de achter
grond van het slachtoffer
speurt Lambert naar Mimi
Zuid. Hij vindt haar - een vols
lank, sproeterig, beugeldra-
gend rekenwonder, dol op liter-
pakken vla - en wordt halsover
kop verliefd.
Door zijn kennismaking met
Mimi raakt Lambert echter
verstrikt in een familiedrama:
zijn geliefde blijkt lijdend voor
werp te zijn van een psycholo
gisch experiment van haar va
der. Mimi is vader Zuid beu en
vlucht, maar pappa vindt de
proef nog niet voltooid en jaagt
achter haar aan. Aangezien
Lambert zich om Mimi bekom
mert, vindt ook hij geteisem op
zijn weg. Lambert vertelt zijn
wederwaardigheden aan zijn
broer, die ongelovig reageert:
„Gevolgd, in Groningen? Hou
op, zeg". Uiteindelijk vindt er
een beslissende confrontatie
plaats, op het platteland, in
een verlaten kas, inclusief ge
bruik van Hendrik-Jans tuin
gereedschap. Dan ook komt
Lambert erachter wat de over
reden vrouw met de zaak te
maken heeft.
De prooi is een niet onverdien
stelijk debuut: de finale is tot
op zekere hoogte spannend, de
dialogen zijn smakelijk en hu
moristisch en 'het noorden'
wordt in beeldende taal neer
gezet. Noë ziet echter geen
'kans zijn verhaal van het Ka-
meleon-achtige karakter te
zuiveren. Je blijft als verstede
lijkte lezer denken: het zal daar
op 't mooie Groninger land niet
zo erg zijn. Volgende keer toch
maar een revolver gebruiken,
Frank?
Peter Kuijt
Frank Noë - De prooi, uitgeverij
Bert Bakker, 197 pag. 24,90
In de Lundiakast achter haar bu
reau staat een appelschilappa
raat. Gekregen van de dichter K.
Michel. Een felgekleurde houten
kat komt van Carolijn Visser. Iets
verder ligt een bos bijna lichtge
vend blauwe namaaktulpen die ze
kreeg toen Gerhard Durlacher vo
rig jaar de AKO-prijs won.
Tilly Hermans zou het vreselijk
vinden als haar overkwam wat on
langs gebeurde bij uitgeverij Atlas,
zegt ze. Daar stapte Boudewijn
Büch op om terug te gaan naar De
Arbeiderspers, zijn oude 'huis'.
Een redacteur heeft zo'n persoon
lijke band met zijn schrijvers, dat
zij het weggaan van een auteur zelf
zou ervaren als een scheiding,
compleet met gevoelens van afge
wezen zijn, rouw en woede.
„Mijn schrijvers zeggen vaak: ik
heb het gevoel dat ik voor jou
schrijf. Ik ben de eerste lezer bui
ten hun schrijftafel en daardoor
wordt de band die je samen hebt
heel intiem. De buitenwereld
speelt in dat stadium nog geen en
kele rol".
De lijst van Nederlandse auteurs
die Tilly Hermans bij Meulenhoff
begeleidt, is indrukwekkend. On
der hen Gerhard Durlacher, Char
lotte Mutsaers, Adriaan van Dis,
Nelleke Noordervliet, Carolijn Vis
ser, Lieve Joris, Betsy Udink, Ma-
riet Meester en Oek de Jong.
Ook was ze de vaste redacteur van
Renate Rubinstein. Deze weken is
ze druk bezig met het samenstel
len en redigeren van het vierde en
laatste deel van Rubinsteins ver
zameld werk. „Renate was op 16
november jarig en 23 november is
het precies vijf jaar geleden dat ze
overleed. Dus haar verzameld
werk moet per se in november
klaar zijn, dat is een erekwestie
voor mij".
Verder werkt ze nu een dag per
week met Rudy Kousbroek aan
Terug naar Negri Pan Erkoms,
waarin de schrijver op zoek gaat
naar zijn Indische jeugd. Dat bete
kent veel praten, overleggen en fo
to's uitzoeken. Niks komkommer
tijd dus, hoewel het wel prettig is
dat de telefoon deze dagen zo wei
nig gaat.
Klassieke talen
Tilly Hermans (44) werkt al sinds
1968 bij Meulenhoff en is daarmee
de langst zittende van de drie lite
raire fondsredacteuren. Ze is sinds
begin dit jaar hoofdredacteur. Vers
van school (gymnasium alpha)
stapte ze indertijd naar Johan Po
lak, schrijver, uitgever en classi
cus, om over haar toekomst te pra
ten. „Want ik was heel goed in klas
sieke talen en ik wilde graag iets
met schrijvers gaan doen".
Polak kon haai- zelf geen baan aan
bieden, maar hielp haar wel ver
der. Zo kwam Tilly eerst korte tijd
bij Allert de Lange terecht, en
daarna bij Meulenhoff. „Ik heb hier
echt een opleiding door het hele
bedrijf gekregen. Ik begon als se
cretaresse, ik ben produktie-assis-
tente en redactie-assistente ge
weest. Daarna werd ik bureaure
dacteur, wat bij andere uitgevers
eindredacteur heet. Het wil zeggen
datje de teksten verzorgt van ma
nuscript tot eindresultaat".
Tilly Hermans moest in haar eer
ste jaren bij Meulenhoff van haar
baas, Theo Sontrop, iedere week
verplicht een boek lezen. Een infor
mele cursus wereldliteratuur waar
ze nog steeds blij mee is. „Ik las on
der meer de reeks Literair Pas
poort, een serie van dertig boeken
waar grote namen inzaten als Ga
briel Garcia Marquez".
Er is erg veel veranderd in de ze
sentwintig jaar dat Tilly Hermans
in de uitgeverij werkt. Zo heeft ze
het manuscript van In De Boven
kooi van Maarten Biesheuvel nog
van de eerste tot de laatste letter
uitgetikt. Als dank voor die klus
nam Biesheuvel Tilly op in een lijst
met namen van schepen in het ver
haal Oculare Biesheuvel.
Tegenwoordig leveren bijna alle
schrijvers hun werk op floppy aan.
„Maar dat betekent niet dat ik
achter het beeldscherm zit te re
digeren. Dat doe ik op een print,
want ik moet altijd kunnen laten
zien wat ik aan veranderingen
voorstel".
Publiciteit
Nog een verschil met vroeger is dat
het belang van de publiciteit
enorm is toegenomen. Het in
goede banen leiden daarvan is een
belangrijk deel van Tilly's werk.
„Ik krijg per dag gemiddeld drie
verzoeken voor Adriaan van Dis
binnen. Ik heb daarover dagelijks
contact met hem. Ik denk mee. Zeg
bijvoorbeeld: je bent nu hard aan
het schrijven, is het wel wenselijk
als je afgeleid wordt of is dit optre
den of interview juist nuttig of
leuk. Ik ben daarin een beetje lite
rair agent".
Sommige schrijvers leggen Tilly
delen van hun boek voor als het
nog niet helemaal af is of vertellen
haar welke kant het verhaal op
gaat. Zo heeft ze niet alleen een be
geleidende, maar ook een stimule
rende functie. Gerhard Durlacher
noemde haar zelfs 'de vroedvrouw
van mijn boeken'.
Debutanten
Debutanten binnenhalen hoort er
ook bij. Meulenhoff krijgt dagelijks
drie tot vijf manuscripten aange
boden. Welke ze eruit pikt? „Le
vendige beginscènes; iemand die
meteen een bepaalde sfeer weet op
te roepen, die een eigen toon heeft,
iets bijzonders".
Maar eigenlijk kan ze makkelijker
uitleggen wat een tekst niet goed
maakt. „Reisverhalen die begin
nen met 'Gisteren stapte ik in de
taxi en ging daar- en daarheen' bij
voorbeeld. Het verbaast mij wel
eens dat mensen kennelijk niet we
ten dat een goed boek iets anders
is dan een brief aan vrienden. Uit
geven is nu juist: iets maken dat
verder reikt dan je vriendenkring".
Behalve auteurs als Carolijn Vis
ser of Gerhard Durlacher, die het
prettig vinden om heel intensief
contact te hebben tijdens het
schrijven, zijn er ook auteurs die
kant en klare manuscripten afleve
ren, zoals eertijds Frans Kellen-
donk.
„De keuze voor de manier van
werken is aan de schrijver. Maar
als ik lang niks hoor, ga ik na een
tijdje wel trekken. Marcel Möring
bijvoorbeeld zit al een jaar of twee,
drie aan zijn nieuwe boek te
werken. Ik heb hem van de week
gevraagd om binnen twee of drie
maanden iets te laten zien. Want
op een gegeven moment moet een
schrijver toch beginnen zijn werk
los te laten".
Tilly Hermans vindt het begelei
den van auteurs 'heel inspirerend',
en soms ook lastig. „Wantje moet
je zo verplaatsen in iemands
hoofd". En ze raakt in veel gevallen
betrokken bij het persoonlijk le
ven van haar schrijvers. „Want als
er iets aan de hand is met iemands
hypotheek of met zijn familie,
beïnvloedt dat ook het schrijven".
Het gaat om het geheel. Meulen
hoff geeft geen boeken uit, maar
schrijvers. Het is dan ook heel
slecht voor een auteur, vindt Tilly
Hermans, om van uitgever te ver
anderen. Omdat de continuïteit
zoekraakt en omdat een schrijver
de greep verliest op wat er met zijn
oude boeken gebeurt.
Waardering
Intensief overleg en wederzijdse
waardering zijn de pijlers van haar
werk. Dat leidt soms tot een hech
te vriendschap. Adriaan van Dis
droeg zijn boek Zilver aan Tilly op.
Ze kende hem voor hij ging schrij
ven al als vertaler van Breyten
Breytenbach en ze leerden elkaar
beter kennen toen ze in 1982 samen
een grote bloemlezing samenstel
den, Het land der letteren.
Is het niet moeilijk kritiek te leve
ren op werk van mensen met wie je
zo'n nauwe band hebt? Enerzijds
niet, vindt Tilly, omdat het beoor
delen van het werk vaak de basis
van de vriendschap was. „Als ik
kritiek heb probeer ik dat wel heel
duidelijk te brengen, zodat er geen
misverstand over kan bestaan.
Maar het blijft altijd vervelend. Ik
loop soms echt met klompen in
mijn maag rond. Want ik weet hoe
hard iemand heeft zitten werken,
en hoe onzeker schrijvers kunnen
zijn. Ik vraag me wel eens af waar
om mensen in godsnaam willen
schrijven. Maar ik hoor steeds
weer dat het een heerlijke bezig
heid is".
Ambities
Zelfheeft ze absoluut geen literaire
ambities. Tilly Hermans vindt het
leuk om mensen met elkaar in con
tact te brengen, bijvoorbeeld op de
maandelijkse borrel van Meulen
hoff. Het idee van een literaire sa
lon spreekt haar aan. Ze vertelt
met plezier hoe de Amerikaanse
schrijfster Jayne Anne Phillips,
toen ze in Amsterdam was, een
avondje ging stappen met Marcel
Möring. Idee van Meulenhoff.
Overstappen naai1 een andere uit
geverij, ooit? Ze lacht smakelijk:
„Soms denk ik wel eens: hoe zou
het zijn om de redacteur van Hugo
Claus te zijn. Maar ik ben erg ver
knocht aan mijn eigen schrijvers,
hoor. Meulenhoff is er nu honderd
jaar, het moet nog maar honderd
jaar blijven. Er zit zoveel moois in
dat fonds".
Inge van den Blink
Thrillerschrijver Tomas
Ross (pseudoniem van Wil
lem Hoogendoorn) heeft in dit
Indonesie-jaar een poging ge
daan zijn 'faction'-techniek -
fictie, maar gebaseerd op feiten
- los te laten op de kwestie In
donesië van eind jaren veertig.
Ross is erkend specialist op dit
gebied en de lezer dient bij
voorbaat voor lief te nemen dat
waar de feiten niet langer meer
voldoende zijn het boek te
schragen, Ross gewoon door
gaat op basis van 'maar zo had
het toch künnen gebeuren?'
Dat levert vaak fascinerende
therorieën op, die meestal ook
nog spannend zijn opgeschre
ven.
Dat is ook gelukt met dit boek.
De Broederschap, waarin hij
poogt de geschiedenis van de
verzelfstandiging van Neder-
lands-Indië nader te verklaren,
althans een duiding te geven
van enkele merkwaardige ge
beurtenissen uit die periode,
waarvan nog steeds niet hele
maal duidelijk is waarom ze
precies plaats vonden en wie er
achter zaten.
In de epiloog van het boek
noemt Ross er een paar op, die
hij dan al via 'faction' heeft ver
klaard. Ik noem er een paar: er
is in mei 1945 een moord ge
pleegd op een Haagse advo
caat, die zou beschikken over
belastend materiaal tegen
Haagse politici. In oktober ver
ongelukte op mysterieuze wij
ze een KLM-toestel bij Glas
gow. In de wrakstukken wer
den pakketten diamanten van
onbekende herkomst gevon
den. In mei 1949 overleed in Ba
tavia onverwacht de generaal
Spoor. Vergiftiging?. Opstan
delingenleider Westerling weet
in 1950 te ontsnappen uit stren
ge Nederlandse hechtenis, na
dat een aantal uitleveringsver
zoeken van Indonesië is afge
wezen.
Chantage
Het boek begint in een Haags
Indonesisch restaurant waar
twee agenten, Pieter Nolten en
Aafke Toet, van de Centrale
Veiligheidsdienst zitten te
eten. De man die zij schaduwen
valt dood neer - vergiftigd! Hij
blijkt iets te maken te hebben
met een poging tot chantage
door een onbekende groep ('De
Broederschap'), die Haagse po
litici wil dwingen de uitver
koop van Indië aan de nationa
listenleider Soekarno te sta-
De door Marleen Gorris
geregisseerde tragikomedie
Antonia is gekozen als openingsfilm
van de vijftiende editie van het
Nederlands Film Festival (20 tot en met
29 september in Utrecht). Willeke van
Ammelrooy speelt de hoofdrol: een 80-
jarige boerin, die op de dag dat ze zal
sterven, terugziet op een leven waarin
ze zich zelden heeft laten ringeloren
door mannen.
Na een besloten vertoning tij
dens het Festival van Cannes
- alleen vrouwelijk publiek was
daar welkom - typeerde het Ame
rikaanse vakblad Variety de film
van Gorris als een zeer geslaagde
'feministische feel good-movie'.
Naast Willeke van Ammelrooy
spelen onder anderen Els Dotter
mans, Jan Decleir, Marina de
Graaf en Dora van der Groen in
Antonia mee.
Het affiche van dit festival is ont
worpen door Jos Stelling, de man
die vijftien jaar geleden de initia
tiefnemer was van het nationale
filmfestival. De Utrechtse cineast
biedt een sterk aan zijn eigen film
De Vliegende Hollander herinne
rende voorstelling van een in lom
pen gehulde man die, gekneveld
aan dikke zwevende touwen,
voortstrompelt door een weids
maar plat landschap met ergens in
de verte nog een klein molentje.
Het is een stellig adequate verzin
nebeelding van de minder floris
sante staat waarin momenteel de
Nederlandse cinema verkeert. Met
een begroting van ruim 1,4 miljoen
gulden beschikt het festival even
wel over voldoende middelen om
de minnaars van Nederlandse film
kunst gedurende tien dagen een
hart onder de riem te steken.
Met betrekking tot het prestige en
de financiële vooruitzichten van
het festival zelf is het voor direc
teur Jacques van Heijningen een
opsteker dat Philips zich heeft la
ten verleiden tot meerjarige steun.
Het concern wordt hoofdsponsor
van het festival en exclusieve
sponsor van het Film Gala waar op
29 september de Gouden Kalveren
zullen worden uitgereikt en dat dit
keer in het speciale teken komt te
staan van 100 jaar Nederlandse ci
nema. De AVRO-televisie zal van
uit de Koninklijke Nederlandse
Jaarbeurs in Utrecht rechtstreeks
de festiviteiten rond de prijsuitrei
king verslaan op Nederland 1.
Het speciale historische accent
van deze vijftiende editie van het
festival zal eerder, op 21 septem
ber, een hoogtepunt krijgen tij
dens de herpremière van de in 1917
gemaakte speelfilm Het Geheim
Van Delfteen uit de legendarische
Filmfabriek Hollandia in Haarlem
afkomstig drama dat lange tijd
verloren was gewaand, maar waar
van recent een kopie werd terugge
vonden. De volledig gerestaureer
de film werd door Henny Vrienten
voorzien van nieuwe muziek die in
Utrecht 'live' zal worden uitge
voerd door het Basho Ensemble
onder leiding van Jurrien Sligter,
met voor deze gelegenheid verster
king door Joost Belinfante en Fay
Lovski.
Pieter van Lierop
ken, om het maar even kort sa-
men te vatten.
Ross geeft een fraai sfeerbeeld f
van het Den Haag in de zomer
van 1948, toen de guldens nog
van papier waren, een enkeltje j
met de tram zeventien-en-een-
halve cent kostte, iedereen
rookte en premier Drees amb
tenaren thuis ontving, waarbij
zijn vrouw thee en mariakaak-
jesserveerde.
Uiteindelijk leidt het spoor IJ
naar Indië/Indonesië zelf, waar h
de politionele acties onder
Amerikaanse druk waren op-
gegeven, de sfeer behoorlijk j
nerveus was en de voorstan- j
ders van een eenheidsstaat
(Soekarno en de zijnen) een j
zware politieke strijd leverden
met de voorstanders van een
federatieve staat (bijvoorbeeld
de Molukkers).
Jenever
Ook van de toenmalige Gordel
van Smaragd geeft Ross mooi
de sfeer weer. Behalve veel ge- f
rookt wordt er in Indië veel ge
noten van de prachtige natuur
en van jenever, die weliswaar fl
thriller
ijskoud in kelkjes worden ge- B
dronken, maai1 voor de zeker- [1
heid per fles besteld.
Zoals bekend, liep het slecht af
met de federalisten, hielp de h
CIA een handje de nationalis-
ten in het zadel te krijgen en
waren de politieke verhoudin- s
gen in Nederland lang ver
stoord door 'de kwestie'. Eigen- R
lijk ontsprong alleen Wester- ij
ling de dans,
Het boek is dan knap ingewik
keld geworden, want om de
plot goed te kunnen volgen
moet de lezer een beetje kennis
hebben van de Indonesische I
kwestie, van Nederlandse poli-
tieke verhoudingen en ook nog jj
al die Nederlandse, Ameri-
kaanse en Indonesische hoofd-
en subfiguren uit elkaar hou- I
den. Desondanks houdt Ross
de vaart er in, zodat in combi
natie met wat geweld en een
vleugje seks een zeer leesbaar
boek is ontstaan.
Inderdaad, zo had het toch
kunnen gebeuren?
James McGonigal
Tomas Ross - De Broederschap, uit
geverij De Fo7itein. 303 pagina's,
29,90
