Soms is de reis leuk, soms eng Pavlova danste voor de duivel PZC Mythe van een ballerina kunst cultuur 19 Beth Yahp Schokkende ontvoering thriller VRIJDAG 30 JUNI 1995 De debuutroman The Crocodile Fury van Beth Yahp sleurt de nuchtere lezer weg uit een wereld waarin de ratio het voor het zeggen heeft. Het boek van de Maleisisch- Chinese schrijfster puilt uit van de verhalen over geesten. In Australië is het goed verkocht en al met twee prijzen bekroond. Zo'n tien jaar geleden arriveerde Beth Yahp in dit land om te studeren en zij is er gebleven. Het thuisfront in Maleisië is opgetogen èn verwonderd. Boeken schrijven en daarvan kunnen leven, bestaat zoiets?! Onlangs is De drift van de krokodil ook in Nederland uitgegeven, als 125-ste uitgave in de romanreeks van Novib. In de kinderjaren van de Malei- sisch-Chinese schrijfster Beth Yahp (31) leek iedereen omringd door onzichtbare wezens. Zo was het na het avondeten tijd om ge zellig samen te griezelen. De mensen gingen dan bij elkaar zit ten om verhalen over geesten uit te wisselen. „Die verteltraditie heeft een amusementswaarde", zegt Beth Yahp. „Net als bij een griezelfilm kun je zo in een be schermde omgeving en op een grappige manier extreme gevoe lens hebben." Als klein meisje wist zij gewoon niet beter dan dat tussen hemel en aarde veel bestaat wat een mens niet kan bevatten. Dat was eng. maar zij kon tegelijkertijd ook erg genieten van de verhalen die haar met de paplepel werden ingegoten. „De Chinezen maken bijvoorbeeld vlak voor nieuwjaar een kleverige cake voor de keu kengod. Elk jaar gaat hij naar de hemel om verslag te doen van wat een huisgezin heeft gedaan. Zij geven hem vooraf die cake zo dat zijn mond vastgeplakt zit en hij geen slechte dingen over ze kan vertellen." In haar roman De drift van de krokodil borduurt zij voort op de oude Chinese verhalen. Boven aardse wezens trekken in vele soorten en maten aan de lezer voorbij. Geesten van de heuvel, het oerwoud, de krokodil, de zee. Samen met nog veel meer ge heimzinnige zaken speelt dit al les zich af rondom een klooster waarin nonnen jonge kostschool meisjes moeten temmen. Zelf noemt Beth Yahp De drift van de krokodil een sprookje waarover zij tegen de lezer zou willen zeg gen: „Kom, ik neem je mee op een reis die soms leuk en soms eng, maar wel veilig is." Postorder-bruid Het boek draait om een groot moeder die geesten verdrijft, een moeder die tot het christendom is bekeerd en een 'kloostermeis je' dat met die uiteenlopende cul turen opgroeit. Voor Beth Yahp zijn vrouwen een voorname in spiratiebron: „Die moeder in het verhaal is een vrouw die zichzelf opoffert terwille van de familie en de vrede. Zij is erg nodig, om geld te verwerven voor haar man en kinderen die kunnen doen wat zij zelf willen. Zo leefde mijn moe ders generatie. Omdat zij een meisje was ging mijn eigen moe der niet langer dan een paar jaar naar school. Desondanks heeft zij zichzelf veel geleerd. Maar die zelf opgedane kennis onderschat zij", verzucht Yahp. „Ik denk dat mijn moeder erg getalenteerd is. Ik betreur wat zij allemaal had künnen zijn, als haar niet was verteld dat haar plaats in huis was en haar familie het allerbe Beth Yahp: Geesten hebben amusementswaarde, foto GPD langrijkste. Zij mocht zich niet door haar eigen wensen laten lei den." Een andere opmerkelijke figuur uit het boek is de geliefde van een rijke man. In de ogen van Yahp is zij het tegengestelde van alles wat vertrouwd is. Stil. myste rieus. mooi, ondergeschikt. Echt het stereotype van de Aziatische vrouw. 'De Ander', zo omschrijft zij haar ook. „Het lukt vrouwen nooit zo'n perfect wezen te zijn. Zij bestaat gewoonweg niet." Toch zijn er mannen die zoeken naar zo'n droomvrouw. „Som mige Australische mannen kun nen geen vrouw vinden. Ik denk wel eens dat zij gewoon een sla vin willen. Er zijn bureaus die een huwelijk met een Filippijnse of Thaise vrouw voor ze regelen. De ze vrouwen zijn arm en hebben familie die ze moeten ondersteu nen. 'Mail order-brides' (postor der-bruiden) worden ze ge noemd. Dat betekent trouwens niet dat alle Australische man nen met een Aziatische vrouw hetzelfde zijn." Giechelend: „Zelf ben ik ook getrouwd met een blanke man. Hij is aardig en doet de afwas." Wat voor iemand wil zij zelf ei genlijk zijn? Er volgt een lachsal vo: „Zelf ben ik het liefst de on zichtbare verhalenverteller die alles onder controle houdt." Het thuisfront was aanvankelijk veel minder gecharmeerd van haar schrijfambities. Hadden haar ou ders daarvoor na hun eigen ar moedige start al die moeizaam verdiende dollars in de opleiding van hun dochter geïnvesteerd? Beth was naar Australië ge stuurd om daar te studeren. Toen zij na die studie in een winkel ging werken om te kunnen schrij ven, begrepen zij daar weinig van. In Maleisië is literatuur een luxe. Rondkomen van schrijfac tiviteiten lukt hoogstens in de journalistiek. Maar inmiddels heeft Beth Yahp met haar goed verkochte debuu troman in Australië al twee prij zen gewonnen. „Mijn ouders zijn van mening veranderd", vertelt de schrijfster. „Zij zijn blij. 'Wow, kun je hiermee iets verdienen?', zeiden ze. Mijn moeder is trots. Zij vindt het boek leuk, vooral omdat ik het geschreven heb. Volgens mijn vader had het twin tig procent korter gekund. Net als mijn moeder is hij geen lezer van literatuur. Tegenwoordig is hij wel mijn agent in Maleisië. Zij heeft het wel eens moeilijk ge had met de onenigheid met haar ouders vóórdat zij doorbrak. Hoe kwam het dat zij toch doorzette? „Mijn liefde voor taal en litera tuur heeft me op de been gehou den. Het helpt ook als je denkt dat schrijven boven alles gaat. Verder komt het misschien door mijn karakter. Ik ben erg kop pig" Wang An Oe Beth Yahp, De drift van de krokodil, uitgave van de NOVIB, ISBN 90 263 1374 8, f29,50. Officieren van justitie wijzen er in hun requisitoir steeds op: slachtoffers van het sterk ge groeide aantal geweldsmisdrijven zijn jaren, zo niet hun hele leven lang ernstig getraumatiseerd. Angst voor het duister, voor - lief bedoelde - aanrakingen, voor mensen. U denkt dat de officieren overdrijven? Integendeel. Lees het goed geschreven en huiveringwek kende Mijn angst voorbij van de in 1992 ontvoerde Stephanie Slater. De 25-jarige Britse makelaarsas sistente Stephanie werd ruim drie jaar geleden ontvoerd door ie- mand die zich als potentiële hui zenkoper had voorgedaan. De man die zich Bob liet noemen, stopte zijn slachtoffer het grootste deel van de tijd in een smalle kist. Tot op het laatst - na ontvangst van de half miljoen gulden losgeld - toonde Bob zich een onbereken bare dader. Tegenover zijn kleffe pogingen aardig gevonden te wor den door de willoze vrouw, stonden bijvoorbeeld zijn angstaanjagende verhalen over z'n partner in het kwaad. Ook tijdens de zitting trachtte Bob, die in werkelijkheid Michael Benniman Sams heette, de schuld op de Grote Onbekende te schuiven. Zonder goedkope sentimentaliteit en met goed gevoel voor spanning vertelt Slater haar schokkende re laas. Uit alles spreekt een. ook door haarzelf waarschijnlijk nooit gedachte moed om alle vernede ringen - zoals de lang verzwegen verkrachting op de eerste ontvoe ringsdag - te trotseren. Arno Ruitenbeek Stephajue Slater Pat Lancaster: Mijn angst voorbij - Luitingh-Sijthoff, f29,90. Rijk was ze, dat wist iedereen. Maar hoe rijk? Getrouwd ook, zei ze. Maar was dat wel zo, en met wie deed ze het? En dood ging ze. Maar waren haar laatste woorden in Hotel Des Indes inderdaad: „Geef me mijn kostuum van de Stervende Zwaan nog eens aan?" Voor Jean Thomassen heeft Anna Pavlova, de legendarische romantische ballerina (1881-1931), dit soort intieme geheimen niet meer. En straks voor niemand meer, die zijn boek leest. Maar hij wil nu gerust al wat onthullingen kwijt. Kind aan huis lijkt hij in Hotel des In- des. Als was hij de directeur zelve, zo zwierig zwaait Jean Thomassen de deuren van de Anna Pavlova-suite open. Heilige grond. Alleen een portret boven de schouw, door hem zelf geschilderd, herin nert aan het verblijf van de beroemdste ballerina aller tijden. Sheet-monitor en scherm geven op pijnlijke wijze het heden daagse gebruik aan van de ruimte waarin zij haar laatste adem moet hebben uitge blazen. Thomassen is er als de kippen bij om deze mythe alvast overboord te gooi en. „Pavlova stierf helemaal niet in deze suite, maar in de kamer hiernaast, num mer 111. Dat mag niemand weten, want anders wordt 111 niet verhuurd." Speurtocht Zes jaar lang gaf de Haagse schilder zich samen met vriendin en ex-ballerina Ine Veen over aan een grondige speurtocht naar de waarheid achter deze vrouw, die met haar danskunst en présence de hele wereld aan haar voeten had - en dat in proporties, waarbij een hedendaagse ster als die van Pavarotti acuut zou verbleken. Niet alleen het publiek, ook de pers was weg van haar, getuige een kranteverslag naar aanleiding van 'De Stervende Zwaan', de solo die Fokine voor haar had geschreven: „Hier heeft Anna Pavlova de onstoffelijke grade en de rhytmische zweving van de traditionele balletkunst overgebracht naar de mystieke sferen van de regionen, die slechts aan de nimfen en feeën van Sprookjesland en de godinnen van de bo- venaardsche mythe bekend zijn." (Henri Borel, Het Vaderland, 24 april 1927). Lopen tegenwoordig biografen al de deur plat bij nog levende megasterren om geen detail - hoe onbenullig ook - te hoeven missen, vroeger was dat heel anders. Ze ker in het geval van Anna Pavlova, die in de persoon van Victor d'André een mana ger had waar 'Kolonel' Parker (de man netjesmaker van Elvis Presley) volgens Thomassen wel eens goed de kunst van af gekeken kon hebben. D'André liet haar maar één ding doen, en dat was dansen. Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, zeven dagen per week. Kas sa! D'André strooide de nieuwsgierige pers zoveel zand in de ogen, dat zijn Anna niet eens meer hoefde te overlijden om nog tot in het einde der tijden voor sprook jesprinses door te gaan. Ware het niet dat Thomassen er met zijn nieuwsgierige neus tussenkwam. „Ine kreeg in 1986 het idee een expositie te wij den aan Anna Pavlova, naar aanleiding van haar vijftigste sterfdag. We kregen medewerking van iedereen, van oude Russische adel die haar nog gekend had tot het London Museum, waar haar kos tuums in een afgesloten kelder lagen te vergaan. Die expositie kwam er. in 1991, hier in Hotel des Indes. Maar wat me al meteen opviel tijdens onze zoektocht, was dat zoveel kranteknipsels en naslagwer ken elkaar tegenspraken. Vaak ook nog op de meest wezenlijke feiten." Wantrouwen Thomassen noemt voorbeelden. Sterfdag, sterfjaar, leeftijd, doodsoorzaak. Op den duur kreeg zijn gezonde wantrouwen de overhand: niets geloofde hij meer. De waarheid achter de mythe moest, meer dan een halve eeuw na dato maar eens goed aan het licht komen. De biograaf uit noodzaak: „Over Pavlova als danseres is deel van de erfenis opeiste. Alleen al Pa vlova's landhuis Ivy House, vlakbij Lon den, moet nu volgens Thomassen een slor dige 15 miljoen gulden waard zijn; in één luttele week verdiende ze volgens hem al een bedrag, dat nu op acht a negen ton zou neerkomen. D'André, opgejaagd door deze en vele an dere fraude-aantijgingen, koos eieren voor zijn geld en verdween praktisch in het niets. Hij stierf in 1944. Thomassen kan zich er kwaad over ma ken, dat niemand haar tot op heden een op feiten gebaseerde biografie waardig heeft geacht. „Alles stopt bij haar dood. in 1931. Alle berichtgeving over de talloze processen die naderhand gevoerd zijn, al le nog in levende kennissen van wie ik er enkele gesproken heb. niets vind je daar van terug in naslagwerken." Onecht Terloops rekent Thomassen nog af met een andere mythe. „Weet je dat Pavlova eigenlijk helemaal niet Pavlova heette? Ze was een onecht kind, met als vader een schatrijke joodse bankier uit Sint Peters- burg. Maar ja, dat kon natuurlijk niet in een sterk antisemitisch Rusland." Vooruit, nog één mythe aan diggelen. Een dubbele. „Haar laatste woorden, in kamer nummer 111. D'André maakte er het vol gende van. Op haar sterfbed zou ze tegen haar kleedster hebben gezegd: 'Wil je me mijn kostuum van De Stervende Zwaan nog een keer aangeven?' Heel melodrama tisch, precies volgens het sprookje. Ik heb die kleedster gesproken, en die herinner de zich iets heel anders: 'Marguerite, wil je die witte Lanvin-jurk weer terugbrengen? Kan ik het geld opsturen naar mijn wees kindjes.' Dat balletkostuum interesseer de haar geen zier meer." En tot slot, haar dood. Geen dubbele long ontsteking waar zelfs haar Russische lijf arts het genezende antwoord op schuldig bleef - de versie van D'André. „Veel erger nog, een enkele", vermomt Thomassen zich in de rol van aanklager. „D'André liet haar vlak voor haar bezoek aan Holland letterlijk in de kou staan. Naïef als ze in alle opzichten was. zette ze haar zinnen die fatale winter op een jas van sabelbont. Veel te duur, oordeelde haar manager. Ook een jas in goedkoper bont. zoals de winkeleigenaar voorstelde, paste niet in D'André's budget. En zo tekende hij haar doodvonnis. Toen ze doodziek van een longontsteking in Des Indes lag. was hij bij de hoeren - daar heb ik bewijzen voor. Toen de lijfarts van koningin Wilhelmina haar consulteerde met als dringende ad vies haar onmiddellijk te opereren, sloeg D'André zijn mening in de wind. In allerijl werd haar Russiche lijfarts uit Parijs op getrommeld. Anderhalve dag later kwam die aan. te laat. Ze stierf door acute bloed vergiftiging, als gevolg van een verkeerd aangelegde drain. D'André was ondertus sen vertrokken naar Londen, om haar bankrekeningen leeg te plunderen. Een duivel, een schurk, waar de Italiaanse ma fia nog van kan leren." Urn Laat niemand denken, zo beweert Tho massen, dat zijn biografie de wereld inge- slingerd wordt ter meerdere eer en glorie van de biograaf zelf. Bij toeval heeft hij ge woon een van de meest merkwaardige la cunes in de (ballet)geschiedenis opgevuld. „En waar het me nu in wezen om te doen is, dat is de verplaatsing van de urn van Pavlova. Nu bevindt die zich in een ontoe gankelijke ruimte van het beroemde cre matorium Goldersgreen, boven de urn van D'André - als die trouwens niet vast- gemetseld was, had ik 'm meegenomen. Die hoort daar niet." „In haar testament heeft ze immers ge vraagd om haar as te verplaatsen naar haar geboortegrond zodra de communis ten er niet meer waren. Welnu, dat is al weer een aantal jaren een feit. Dacht je dat de Russen zelf daar achteraan gingen? Welnee. Pas toen ik sprak met de toenma lige Russische ambassadeur in Neder land, Tcickvaidze, maakte die er werk van. En nu heb ik goede hoop dat er een Anna Pavlova-theater annex museum in Moskou komt." Annelies Vlaanderen Publikatie: Anna Pavlova 1881-1931. Triomf van een megaster van de auteur Jean Thomassen (met een inleiding van Ine Veen) verschijnt naar venoachting in juli by de Amsterdamse uitgeve rij Van Soeren Co. Foto links: Ballerina Anna Pavlova: Triomf en tragedie. alles al geschreven, een hele bibliotheek vol. Dat komt goed uit. want ballet kan me gestolen worden. Over Pavlova als mens is echter heel weinig bekend, en dat terwijl ze een uitstraling moet hebben ge had die in een hele eeuw maar een paar vrouwen beschoren is. Ze kon niet alleen dansen. Geboren in het plaatsje Ligowo vlakbij Sint Petersburg, had ze ook een ontzaglijk groot Russisch hart. Russische vluchtelingen hielp ze, honderden Russi che weesjes gaf ze in de buurt van Parijs een onderkomen, ondersteunde ze extra met benefietconcerten. Zij is - of ik moet me sterk vergissen - ook de uitvinder van het idee dat nu Foster Parents Plan heet. Niet dat het aansloeg: op de zevenduizend brieven die ze naar Amerikaanse miljo nairs en biljonairs schreef met het verzoek een Russisch weesje op afstand te onder steunen, kreeg ze zegge en schrijve één reactie, van Ford. Woe-dend was ze." Haar man/manager D'André schreef di rect na haar dood een boek. „Ha, als je dat leest weet je meteen waar de oorsprong van de Bouquetreeks ligt. Mierzoet! Klopt niets van." Waarom D'André de werkelijkheid zoveel geweld aan heeft gedaan, is Thomassen wel duidelijk. „Leugen nummer één: Pa vlova en hij waren helemaal niet ge trouwd! Dat was een publiciteitsstunt eer ste klas, met als grootste triomf een groot artikel over hun zogenaamde huwelijksin zegening op de voorpagina van 'The New York Times'. D'André heeft die stunt trou wens twee keer uitgehaald, in Rusland zijn ze ook nog eens gehuwd. Trouwpapie- ren zijn nooit gevonden! Als zij maai' in het nieuws kwam, dat was zijn drijfveer." Die leugen is na haar dood achterhaald door haar moeder, die haar rechtmatige Onder: Anna Pavlova, geschilderd door Jean Thomassen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1995 | | pagina 19