Soms is de reis leuk, soms eng
Pavlova
danste voor
de duivel
PZC
Mythe van
een ballerina
kunst cultuur
19
Beth Yahp
Schokkende
ontvoering
thriller
VRIJDAG 30 JUNI 1995
De debuutroman The
Crocodile Fury van Beth
Yahp sleurt de nuchtere lezer
weg uit een wereld waarin de
ratio het voor het zeggen heeft.
Het boek van de Maleisisch-
Chinese schrijfster puilt uit van
de verhalen over geesten. In
Australië is het goed verkocht en
al met twee prijzen bekroond.
Zo'n tien jaar geleden arriveerde
Beth Yahp in dit land om te
studeren en zij is er gebleven.
Het thuisfront in Maleisië is
opgetogen èn verwonderd.
Boeken schrijven en daarvan
kunnen leven, bestaat zoiets?!
Onlangs is De drift van de
krokodil ook in Nederland
uitgegeven, als 125-ste uitgave in
de romanreeks van Novib.
In de kinderjaren van de Malei-
sisch-Chinese schrijfster Beth
Yahp (31) leek iedereen omringd
door onzichtbare wezens. Zo was
het na het avondeten tijd om ge
zellig samen te griezelen. De
mensen gingen dan bij elkaar zit
ten om verhalen over geesten uit
te wisselen. „Die verteltraditie
heeft een amusementswaarde",
zegt Beth Yahp. „Net als bij een
griezelfilm kun je zo in een be
schermde omgeving en op een
grappige manier extreme gevoe
lens hebben."
Als klein meisje wist zij gewoon
niet beter dan dat tussen hemel
en aarde veel bestaat wat een
mens niet kan bevatten. Dat was
eng. maar zij kon tegelijkertijd
ook erg genieten van de verhalen
die haar met de paplepel werden
ingegoten. „De Chinezen maken
bijvoorbeeld vlak voor nieuwjaar
een kleverige cake voor de keu
kengod. Elk jaar gaat hij naar de
hemel om verslag te doen van
wat een huisgezin heeft gedaan.
Zij geven hem vooraf die cake zo
dat zijn mond vastgeplakt zit en
hij geen slechte dingen over ze
kan vertellen."
In haar roman De drift van de
krokodil borduurt zij voort op de
oude Chinese verhalen. Boven
aardse wezens trekken in vele
soorten en maten aan de lezer
voorbij. Geesten van de heuvel,
het oerwoud, de krokodil, de zee.
Samen met nog veel meer ge
heimzinnige zaken speelt dit al
les zich af rondom een klooster
waarin nonnen jonge kostschool
meisjes moeten temmen. Zelf
noemt Beth Yahp De drift van de
krokodil een sprookje waarover
zij tegen de lezer zou willen zeg
gen: „Kom, ik neem je mee op een
reis die soms leuk en soms eng,
maar wel veilig is."
Postorder-bruid
Het boek draait om een groot
moeder die geesten verdrijft, een
moeder die tot het christendom
is bekeerd en een 'kloostermeis
je' dat met die uiteenlopende cul
turen opgroeit. Voor Beth Yahp
zijn vrouwen een voorname in
spiratiebron: „Die moeder in het
verhaal is een vrouw die zichzelf
opoffert terwille van de familie en
de vrede. Zij is erg nodig, om geld
te verwerven voor haar man en
kinderen die kunnen doen wat zij
zelf willen. Zo leefde mijn moe
ders generatie. Omdat zij een
meisje was ging mijn eigen moe
der niet langer dan een paar jaar
naar school. Desondanks heeft
zij zichzelf veel geleerd. Maar die
zelf opgedane kennis onderschat
zij", verzucht Yahp. „Ik denk dat
mijn moeder erg getalenteerd is.
Ik betreur wat zij allemaal had
künnen zijn, als haar niet was
verteld dat haar plaats in huis
was en haar familie het allerbe
Beth Yahp: Geesten
hebben
amusementswaarde,
foto GPD
langrijkste. Zij mocht zich niet
door haar eigen wensen laten lei
den."
Een andere opmerkelijke figuur
uit het boek is de geliefde van een
rijke man. In de ogen van Yahp is
zij het tegengestelde van alles
wat vertrouwd is. Stil. myste
rieus. mooi, ondergeschikt. Echt
het stereotype van de Aziatische
vrouw. 'De Ander', zo omschrijft
zij haar ook. „Het lukt vrouwen
nooit zo'n perfect wezen te zijn.
Zij bestaat gewoonweg niet."
Toch zijn er mannen die zoeken
naar zo'n droomvrouw. „Som
mige Australische mannen kun
nen geen vrouw vinden. Ik denk
wel eens dat zij gewoon een sla
vin willen. Er zijn bureaus die een
huwelijk met een Filippijnse of
Thaise vrouw voor ze regelen. De
ze vrouwen zijn arm en hebben
familie die ze moeten ondersteu
nen. 'Mail order-brides' (postor
der-bruiden) worden ze ge
noemd. Dat betekent trouwens
niet dat alle Australische man
nen met een Aziatische vrouw
hetzelfde zijn." Giechelend: „Zelf
ben ik ook getrouwd met een
blanke man. Hij is aardig en doet
de afwas."
Wat voor iemand wil zij zelf ei
genlijk zijn? Er volgt een lachsal
vo: „Zelf ben ik het liefst de on
zichtbare verhalenverteller die
alles onder controle houdt." Het
thuisfront was aanvankelijk veel
minder gecharmeerd van haar
schrijfambities. Hadden haar ou
ders daarvoor na hun eigen ar
moedige start al die moeizaam
verdiende dollars in de opleiding
van hun dochter geïnvesteerd?
Beth was naar Australië ge
stuurd om daar te studeren. Toen
zij na die studie in een winkel
ging werken om te kunnen schrij
ven, begrepen zij daar weinig
van. In Maleisië is literatuur een
luxe. Rondkomen van schrijfac
tiviteiten lukt hoogstens in de
journalistiek.
Maar inmiddels heeft Beth Yahp
met haar goed verkochte debuu
troman in Australië al twee prij
zen gewonnen. „Mijn ouders zijn
van mening veranderd", vertelt
de schrijfster. „Zij zijn blij. 'Wow,
kun je hiermee iets verdienen?',
zeiden ze. Mijn moeder is trots.
Zij vindt het boek leuk, vooral
omdat ik het geschreven heb.
Volgens mijn vader had het twin
tig procent korter gekund. Net
als mijn moeder is hij geen lezer
van literatuur. Tegenwoordig is
hij wel mijn agent in Maleisië.
Zij heeft het wel eens moeilijk ge
had met de onenigheid met haar
ouders vóórdat zij doorbrak. Hoe
kwam het dat zij toch doorzette?
„Mijn liefde voor taal en litera
tuur heeft me op de been gehou
den. Het helpt ook als je denkt
dat schrijven boven alles gaat.
Verder komt het misschien door
mijn karakter. Ik ben erg kop
pig"
Wang An Oe
Beth Yahp, De drift van de krokodil,
uitgave van de NOVIB, ISBN 90 263
1374 8, f29,50.
Officieren van justitie wijzen er
in hun requisitoir steeds op:
slachtoffers van het sterk ge
groeide aantal geweldsmisdrijven
zijn jaren, zo niet hun hele leven
lang ernstig getraumatiseerd.
Angst voor het duister, voor - lief
bedoelde - aanrakingen, voor
mensen. U denkt dat de officieren
overdrijven? Integendeel. Lees het
goed geschreven en huiveringwek
kende Mijn angst voorbij van de in
1992 ontvoerde Stephanie Slater.
De 25-jarige Britse makelaarsas
sistente Stephanie werd ruim drie
jaar geleden ontvoerd door ie-
mand die zich als potentiële hui
zenkoper had voorgedaan. De man
die zich Bob liet noemen, stopte
zijn slachtoffer het grootste deel
van de tijd in een smalle kist.
Tot op het laatst - na ontvangst
van de half miljoen gulden losgeld
- toonde Bob zich een onbereken
bare dader. Tegenover zijn kleffe
pogingen aardig gevonden te wor
den door de willoze vrouw, stonden
bijvoorbeeld zijn angstaanjagende
verhalen over z'n partner in het
kwaad. Ook tijdens de zitting
trachtte Bob, die in werkelijkheid
Michael Benniman Sams heette,
de schuld op de Grote Onbekende
te schuiven.
Zonder goedkope sentimentaliteit
en met goed gevoel voor spanning
vertelt Slater haar schokkende re
laas. Uit alles spreekt een. ook
door haarzelf waarschijnlijk nooit
gedachte moed om alle vernede
ringen - zoals de lang verzwegen
verkrachting op de eerste ontvoe
ringsdag - te trotseren.
Arno Ruitenbeek
Stephajue Slater Pat Lancaster: Mijn
angst voorbij - Luitingh-Sijthoff,
f29,90.
Rijk was ze, dat wist iedereen. Maar hoe rijk? Getrouwd
ook, zei ze. Maar was dat wel zo, en met wie deed ze
het? En dood ging ze. Maar waren haar laatste woorden in
Hotel Des Indes inderdaad: „Geef me mijn kostuum van de
Stervende Zwaan nog eens aan?" Voor Jean Thomassen
heeft Anna Pavlova, de legendarische romantische
ballerina (1881-1931), dit soort intieme geheimen niet meer.
En straks voor niemand meer, die zijn boek leest. Maar hij
wil nu gerust al wat onthullingen kwijt.
Kind aan huis lijkt hij in Hotel des In-
des. Als was hij de directeur zelve, zo
zwierig zwaait Jean Thomassen de deuren
van de Anna Pavlova-suite open. Heilige
grond. Alleen een portret boven de
schouw, door hem zelf geschilderd, herin
nert aan het verblijf van de beroemdste
ballerina aller tijden. Sheet-monitor en
scherm geven op pijnlijke wijze het heden
daagse gebruik aan van de ruimte waarin
zij haar laatste adem moet hebben uitge
blazen. Thomassen is er als de kippen bij
om deze mythe alvast overboord te gooi
en. „Pavlova stierf helemaal niet in deze
suite, maar in de kamer hiernaast, num
mer 111. Dat mag niemand weten, want
anders wordt 111 niet verhuurd."
Speurtocht
Zes jaar lang gaf de Haagse schilder zich
samen met vriendin en ex-ballerina Ine
Veen over aan een grondige speurtocht
naar de waarheid achter deze vrouw, die
met haar danskunst en présence de hele
wereld aan haar voeten had - en dat in
proporties, waarbij een hedendaagse ster
als die van Pavarotti acuut zou verbleken.
Niet alleen het publiek, ook de pers was
weg van haar, getuige een kranteverslag
naar aanleiding van 'De Stervende
Zwaan', de solo die Fokine voor haar had
geschreven:
„Hier heeft Anna Pavlova de onstoffelijke
grade en de rhytmische zweving van de
traditionele balletkunst overgebracht
naar de mystieke sferen van de regionen,
die slechts aan de nimfen en feeën van
Sprookjesland en de godinnen van de bo-
venaardsche mythe bekend zijn."
(Henri Borel, Het Vaderland, 24 april
1927).
Lopen tegenwoordig biografen al de deur
plat bij nog levende megasterren om geen
detail - hoe onbenullig ook - te hoeven
missen, vroeger was dat heel anders. Ze
ker in het geval van Anna Pavlova, die in
de persoon van Victor d'André een mana
ger had waar 'Kolonel' Parker (de man
netjesmaker van Elvis Presley) volgens
Thomassen wel eens goed de kunst van af
gekeken kon hebben.
D'André liet haar maar één ding doen, en
dat was dansen. Van 's morgens vroeg tot
's avonds laat, zeven dagen per week. Kas
sa! D'André strooide de nieuwsgierige
pers zoveel zand in de ogen, dat zijn Anna
niet eens meer hoefde te overlijden om
nog tot in het einde der tijden voor sprook
jesprinses door te gaan.
Ware het niet dat Thomassen er met zijn
nieuwsgierige neus tussenkwam. „Ine
kreeg in 1986 het idee een expositie te wij
den aan Anna Pavlova, naar aanleiding
van haar vijftigste sterfdag. We kregen
medewerking van iedereen, van oude
Russische adel die haar nog gekend had
tot het London Museum, waar haar kos
tuums in een afgesloten kelder lagen te
vergaan. Die expositie kwam er. in 1991,
hier in Hotel des Indes. Maar wat me al
meteen opviel tijdens onze zoektocht, was
dat zoveel kranteknipsels en naslagwer
ken elkaar tegenspraken. Vaak ook nog
op de meest wezenlijke feiten."
Wantrouwen
Thomassen noemt voorbeelden. Sterfdag,
sterfjaar, leeftijd, doodsoorzaak. Op den
duur kreeg zijn gezonde wantrouwen de
overhand: niets geloofde hij meer. De
waarheid achter de mythe moest, meer
dan een halve eeuw na dato maar eens
goed aan het licht komen. De biograaf uit
noodzaak: „Over Pavlova als danseres is
deel van de erfenis opeiste. Alleen al Pa
vlova's landhuis Ivy House, vlakbij Lon
den, moet nu volgens Thomassen een slor
dige 15 miljoen gulden waard zijn; in één
luttele week verdiende ze volgens hem al
een bedrag, dat nu op acht a negen ton zou
neerkomen.
D'André, opgejaagd door deze en vele an
dere fraude-aantijgingen, koos eieren
voor zijn geld en verdween praktisch in
het niets. Hij stierf in 1944.
Thomassen kan zich er kwaad over ma
ken, dat niemand haar tot op heden een
op feiten gebaseerde biografie waardig
heeft geacht. „Alles stopt bij haar dood. in
1931. Alle berichtgeving over de talloze
processen die naderhand gevoerd zijn, al
le nog in levende kennissen van wie ik er
enkele gesproken heb. niets vind je daar
van terug in naslagwerken."
Onecht
Terloops rekent Thomassen nog af met
een andere mythe. „Weet je dat Pavlova
eigenlijk helemaal niet Pavlova heette?
Ze was een onecht kind, met als vader een
schatrijke joodse bankier uit Sint Peters-
burg. Maar ja, dat kon natuurlijk niet in
een sterk antisemitisch Rusland."
Vooruit, nog één mythe aan diggelen. Een
dubbele. „Haar laatste woorden, in kamer
nummer 111. D'André maakte er het vol
gende van. Op haar sterfbed zou ze tegen
haar kleedster hebben gezegd: 'Wil je me
mijn kostuum van De Stervende Zwaan
nog een keer aangeven?' Heel melodrama
tisch, precies volgens het sprookje. Ik heb
die kleedster gesproken, en die herinner
de zich iets heel anders: 'Marguerite, wil je
die witte Lanvin-jurk weer terugbrengen?
Kan ik het geld opsturen naar mijn wees
kindjes.' Dat balletkostuum interesseer
de haar geen zier meer."
En tot slot, haar dood. Geen dubbele long
ontsteking waar zelfs haar Russische lijf
arts het genezende antwoord op schuldig
bleef - de versie van D'André. „Veel erger
nog, een enkele", vermomt Thomassen
zich in de rol van aanklager. „D'André liet
haar vlak voor haar bezoek aan Holland
letterlijk in de kou staan. Naïef als ze in
alle opzichten was. zette ze haar zinnen
die fatale winter op een jas van sabelbont.
Veel te duur, oordeelde haar manager.
Ook een jas in goedkoper bont. zoals de
winkeleigenaar voorstelde, paste niet in
D'André's budget. En zo tekende hij haar
doodvonnis. Toen ze doodziek van een
longontsteking in Des Indes lag. was hij
bij de hoeren - daar heb ik bewijzen voor.
Toen de lijfarts van koningin Wilhelmina
haar consulteerde met als dringende ad
vies haar onmiddellijk te opereren, sloeg
D'André zijn mening in de wind. In allerijl
werd haar Russiche lijfarts uit Parijs op
getrommeld. Anderhalve dag later kwam
die aan. te laat. Ze stierf door acute bloed
vergiftiging, als gevolg van een verkeerd
aangelegde drain. D'André was ondertus
sen vertrokken naar Londen, om haar
bankrekeningen leeg te plunderen. Een
duivel, een schurk, waar de Italiaanse ma
fia nog van kan leren."
Urn
Laat niemand denken, zo beweert Tho
massen, dat zijn biografie de wereld inge-
slingerd wordt ter meerdere eer en glorie
van de biograaf zelf. Bij toeval heeft hij ge
woon een van de meest merkwaardige la
cunes in de (ballet)geschiedenis opgevuld.
„En waar het me nu in wezen om te doen
is, dat is de verplaatsing van de urn van
Pavlova. Nu bevindt die zich in een ontoe
gankelijke ruimte van het beroemde cre
matorium Goldersgreen, boven de urn
van D'André - als die trouwens niet vast-
gemetseld was, had ik 'm meegenomen.
Die hoort daar niet."
„In haar testament heeft ze immers ge
vraagd om haar as te verplaatsen naar
haar geboortegrond zodra de communis
ten er niet meer waren. Welnu, dat is al
weer een aantal jaren een feit. Dacht je dat
de Russen zelf daar achteraan gingen?
Welnee. Pas toen ik sprak met de toenma
lige Russische ambassadeur in Neder
land, Tcickvaidze, maakte die er werk
van. En nu heb ik goede hoop dat er een
Anna Pavlova-theater annex museum in
Moskou komt."
Annelies Vlaanderen
Publikatie: Anna Pavlova 1881-1931. Triomf van
een megaster van de auteur Jean Thomassen
(met een inleiding van Ine Veen) verschijnt naar
venoachting in juli by de Amsterdamse uitgeve
rij Van Soeren Co.
Foto links:
Ballerina Anna
Pavlova: Triomf
en tragedie.
alles al geschreven, een hele bibliotheek
vol. Dat komt goed uit. want ballet kan
me gestolen worden. Over Pavlova als
mens is echter heel weinig bekend, en dat
terwijl ze een uitstraling moet hebben ge
had die in een hele eeuw maar een paar
vrouwen beschoren is. Ze kon niet alleen
dansen. Geboren in het plaatsje Ligowo
vlakbij Sint Petersburg, had ze ook een
ontzaglijk groot Russisch hart. Russische
vluchtelingen hielp ze, honderden Russi
che weesjes gaf ze in de buurt van Parijs
een onderkomen, ondersteunde ze extra
met benefietconcerten. Zij is - of ik moet
me sterk vergissen - ook de uitvinder van
het idee dat nu Foster Parents Plan heet.
Niet dat het aansloeg: op de zevenduizend
brieven die ze naar Amerikaanse miljo
nairs en biljonairs schreef met het verzoek
een Russisch weesje op afstand te onder
steunen, kreeg ze zegge en schrijve één
reactie, van Ford. Woe-dend was ze."
Haar man/manager D'André schreef di
rect na haar dood een boek. „Ha, als je dat
leest weet je meteen waar de oorsprong
van de Bouquetreeks ligt. Mierzoet! Klopt
niets van."
Waarom D'André de werkelijkheid zoveel
geweld aan heeft gedaan, is Thomassen
wel duidelijk. „Leugen nummer één: Pa
vlova en hij waren helemaal niet ge
trouwd! Dat was een publiciteitsstunt eer
ste klas, met als grootste triomf een groot
artikel over hun zogenaamde huwelijksin
zegening op de voorpagina van 'The New
York Times'. D'André heeft die stunt trou
wens twee keer uitgehaald, in Rusland
zijn ze ook nog eens gehuwd. Trouwpapie-
ren zijn nooit gevonden! Als zij maai' in het
nieuws kwam, dat was zijn drijfveer."
Die leugen is na haar dood achterhaald
door haar moeder, die haar rechtmatige
Onder: Anna
Pavlova,
geschilderd door
Jean Thomassen.