en Bevelandse enclave op Walcheren
PZC
nywave festival viert
erde lustrum feestelijk
O
p Q
4 --irfF I
Plaatsnaam
De muren hingen hier vol
met gevonden wieldoppen
zeeland
op
collecties
w
|P
v
Biologisch museum
opent vleugel met
griezelige collectie
week 24
jazz
Regen en Armando
valse noten op het
Schelde Jazz Festival
MAANDAG 12 JUNI 1995
e ziet het eigenlijk al met
een: dit is het nieuwe land.
leen middeleeuwse kerken,
[en kleinschalige verkave-
je hoort het ook als je oor
j,bt voor het dialect. De au-
ichtone Nieuwlanders spre-
jn een soort Zeeuws dat neigt
•ar het Bevelands en destijds
Ijs ook de klederdracht on-
iglchers. Het dorp Nieuw-
ffid is een typisch dijkdorp;
[t is dus niet ontstaan vol-
ens het Walcherse model
[aarineen rond dorpsplein de
lattegrond bepaalt.
lowland is pas gesticht in de
pventiende eeuw op initiatief
L de Bevelandse ambachts-
fcren in 's-Heer Arendskerke.
twee grote platen die ten
[sten van Walcheren lagen
Irden toen bedijkt. De zuide-
L kwam het eerst aan de
lurt en werd na de bedijking
|nt Joospolder genoemd,
har ontstond een kleine ne-
pzetting met dezelfde naam,
Ie later veranderde in Oude-
jrp De noordelijke plaat
erd de Middelburgse Polder
daar ontstond het dorp
èuwland, recht tegenover de
onding van de Middelburgse
aven. Van hier kon men via
n waterloop naar de Schelde
ren bij het Fort Rammekens.
j de havenmond was een veer
aar 'net dorp Nieuwland. Ter
aatse heet het daar nog Veer-
am.Het veerhuis staat nu wat
isoleerd temidden van een
looppunt van autowegen,
aar net als toen kun je er wat
inken.
aagmolens
peen oude kaart is te zien dat
nieuwe polders een geome-
jsche indeling gekregen heb-
>n. De Bevelandse initiatief-
imers hadden de polders be
emd voor de graanbouw,
ieuwland en Oudedorp waren
de eerste plaats agrarische
idercettingen. Zo is het lang
ibleven, maar al in vorige eeu-
en bestond er ook enige in-
Zuid-oost Walcheren op de Visscher-Romankaart rond 1650.
dustrie. Een van de Nieuwland-
se dijken heet Zaagmolendijk,
wat erop wijst dat op die plaats
zaagmolens stonden waar de
aangevoerde boomstammen
werden verwerkt tot timmer
hout. Uit Nieuwland zijn de
zaagmolens verdwenen, in
Middelburg bleef deze nijver
heid nog lang bestaan.
De landbouwprodukten wer
den meestal per schip afge
voerd. Toen de waterweg die
naar het zuiden liep verzandde
en ingepolderd werd, ging het
vervoer nog per schip via het
Arnekanaal. In de vorige eeuw
werd er een zij kanaal naar
Nieuwland gegraven halver
wege Arnemuiden en Middel
burg. Het einde van dit vaarwa
ter was lange tijd een laad- en
losplaats voor de binnensche
pen. Het smalle kanaal bestaat
nog steeds. De bieten worden
er echter niet meer verladen,
maar er liggen nog enkele
jachten en andere vaartuigen.
Er is in Zeeland wel geen rusti
ger aanlegplaats te vinden. Je
hoort er het verkeer van de na
bije snelweg, maar de gebrui
kers vinden deze plek heel aan
genaam. Wat ze niet zo aange
naam vinden is dat de NS een
brug over het Arnekanaal zo
danig wil veranderen dat het
haventje onbruikbaar zal wor
den. Men zoekt nu creatief naar
een oplossing.
Tot in de vorige eeuw moest je
per boot over het Sloe, het wa
ter tussen Walcheren en Zuid-
Beveland. Niet ver ten oosten
van Nieuwland was er een lan
dingsplaats voor de veerboot.
Pas in 1871 werd het veer ver
vangen door een dam, de Sloe-
dam. Die dam was nodig voor
de aanleg van een spoorlijn van
Vlissingen naar het vasteland
van Brabant en verder. De aan
leg van de dam gebeurde uiter
aard nog met mankracht. Op
oude foto's uit die periode zijn
ze nog te zien, de mannen die
met opgestroopte mouwen de
spade hanteerden en hun krui
wagens duwden. En de opval
lend kleine zeilboten die het
materiaal aanvoerden. In 1871
was de dam klaar en kon men
verder werken aan de spoor- en
wegverbinding. Een bijko
mend voordeel was dat de Sloe-
dam een verdere inpoldering
van het Sloe gemakkelijker
maakte. Maar dat gebeurde
pas ongeveer tachtig jaar later,
in de jaren vijftig.
De naam Sloe bestond in de
middeleeuwen hier nog niet.
Pas op een kaart in de beroem
de atlas van Blaeu uit 1638
staat deze waternaam aange
geven. Vóór die tijd heette deze
geul het Jonker Fransengat, zo
genoemd naar Jonker Frans
van Brederode, die ontdekte
dat dit water goed bevaarbaar
was geworden. Kennelijk ver
anderde de positie van slikken
en geulen in dit gebied voort
durend. zodat men steeds de
beste weg moest zoeken met de
groter wordende schepen. In de
zuidelijke Sloepolder heet nog
een weg naar Jonker Frans.
Sloe wordt meestal in verband
gebracht met het woord 'sloot'.
In andere Germaanse talen ko
men varianten voor, zoals
Schloe in het Duits en Slough
in het Engels, telkens met de
betekenis 'modderig water'.
Het is geen buitenissige naam
tussen Walcheren en Beveland.
Vlakke
Meer naar het zuiden lag een
ander water, het Vlakke. De
naam is doorzichtig: een brede,
rustige watervlakte. Het hy-
droniem komt in Nederland
meer voor, bijvoorbeeld in de
naam Overflakkee. Het ooste
lijk deel van het eiland Goeree
werd dus naar een water ge
noemd.
Een grote watervlakte tussen
Zuid-Beveland én Walcheren.
Inmiddels is deze voor een
groot deel ingepolderd, voor de
landbouw en de industrie. Of
andersom.
Herre Stegenga
een feestelijke gebeurte-
hoort een echte feest-
vindt de organisatie van
lierikzeese Anywave pop-
'ïl. Daarom is voor de vie-
van het derde lustrum
■en Hèze gecontracteerd
ilsmijter. Met een bruisen-
lix van tex mex, polka en
folk zullen de Limburgers
lag 16 juni de feesttent op
[op proberen te zetten. Vol-
Anyw ave-program meur
vanDijke is Anywave (van
Jerdag 15 tot en met zater-
juni) het enige Zeeuwse
len van Rowwen Hèze dit
gloednieuwe cd 'Zondag
uiden' staat het zestal weer
in de belangstelling. En-
aren geleden brak de groep
pk door met de hit 'Bestel
"Sindsdien is het alsmaar
Maarts gegaan met Row-
'eze Een succesvol optre-
Pinkpop in 1992 vestigde
aaam definitief in Neder-
St ondanks de teksten die
onvervalst Limburgs dia
orden gezongen. De band
van plan met deze ge
woonte te breken getuige het ref
rein van het nummer 'Limburg':
,,'t Is een kwestie van geduld,
rustig wachten op de dag, dat
heel Holland Limburgs lult."
Verder zal hoofdzakelijk Zeeuws
worden gesproken in de tent en
de zaal van Stichting Brogum
aan de Julianastraat, waar Any
wave voor de vijftiende keer
wordt gehouden. De overige
groepen die aantreden komen
immers gebruikelijk uit de pro
vincie. Een uitzondering is dit
jaar gemaakt voor de Officials
van Goeree-Overflakkee. „Maar
dat hoort toch al bijna bij Zee
land", meent Brogumvoorzitter
Peter Groen die alvast op de sa
menvoeging vooruit wil lopen.
Westafrikaans
De gewoonte op donderdag
avond 'iets anders' te doen,
wordt dit jaar in ere gehouden.
Na het grote succes van de Ne
derlandstalige avond vorig jaar
werd aanvankelijk getracht
voor deze editie iets dergelijks
op poten te zetten. De keus is
echter gevallen op Ifang Bondi,
een Westafrikaanse band die re
gelmatig buitenlandse tournees
maakt. Peter Groen verwacht
een spetterend optreden, mede
gezien het succes van het Tanza-
niaanse Tatunane dat eerder dit
jaar in Brogum op de planken
stond.
Overigens is het de bedoeling
vaker wereldmuziek te program
meren, aldus Groen. Verder veel
bekende Zeeuwse namen zoals
Mind Link, Check it Out!. As de
Brandweer en Bonechild. Van
Dijke meldt dat Drowning Acci
dents - die onlangs nog een cd-
single op de markt brachten -
hebben afgezegd. „Uit elkaar",
verklaart de programmeur. Als
vervanger is Electric Movement
aangewezen.
Het programma in een notedop:
donderdag Ifang Bondi (21.30-
23.00 uur). Vrijdag: As de Brand
weer, Rowwen Hèze en de Un
derdogs (21.00-1.30 uur). Zater
dag The Gain, Mind Link, Bone
child, Busted, Scaloway, Trou
ble in Paradise, Lucy -not the
whore. Officials. Mamilla Para
dise, Electric Movement, De Ar-
rogantjes. Check it Out!, Cross-
head the Southside Horns en
Jn geval van Noot (13.30-2.30
uur). Anywave is gratis toegan
kelijk, behalve op vrijdag. Dan
wordt een entreeprijs gevraagd.
enHeze is de hoofdact op het Any wave-festival in Zierikzee.
-y
Kt J
J. Koeman bij een kleine collectie van zijn verzameling gevonden wieldoppen.
foto Dirkjan Gjeltema
door Harmen van der Werf
Het was 'al rommel' wat
er in de binnenwanden
van het hoofdsteunpunt Vier-
wegen bij Kapelle zat. Dat
kon natuurlijk niet langer zo.
Rijkswaterstaat, dienstkring
Midden- en Noord-Zeeland,
moest renoveren. Het werk is
gedaan. De binnenwanden
zijn vernieuwd en schoon.
„En het hing hier net hele
maal vol", zegt J. Koeman.
Vierwegen is Koemans Rijk.
Hij zwaait de scepter over het
hoofdsteunpunt, van waaruit
Rijkswaterstaat Rijksweg
A5& op orde houdt. Op het
buitenterrein liggen stapels
en stapels verkeersborden.
Containers met pekel staan
klaar. Die kunnen zo op een
vrachtwagen, als het glad
mocht worden.
Ergens achterin het opslag
terrein. onder een afdak, staat
Koemans verzameling, een
beroepshalve bijgehouden
verzameling, maar het is toch
meer dan dat. Hij graait in de
volle container en heeft dan
een goed exemplaar te pak
ken. „Kijk, dat is nog een
mooie metalen."
Koeman houdt de wieldop
omhoog en rommelt verder,
op zoek naar een volgend bij
zonder geval. „Vroeger, hè",
praat hij door, „hadden al die
auto's metalen wieldoppen.
Twintig jaar geleden. Die vlo
gen er niet zomaar af. Maar
nu. Ze zijn bijna allemaal van
kunststof."
Merken
Veel wieldoppen van bekende
automerken zitten er niet tus
sen. Een enkele Mercedes-
wieldop. Mazda. Eén van een
Saab. Maar met name wiel-
versierselen van het 'univer
sele' soort. Die zijn voor en
kele tientjes per set van vier al
te koop bij winkels die het van
een hoge omloopsnelheid
moeten hebben. Eén merk-
wieldop kost snel het dub
bele.
Hoeveel wieldoppen Koeman
jaarlijks binnenkrijgt weet hij
niet. Tientallen? Meer dan
honderd? In de container zit
ten er zeker vijftig. „Die zijn
allemaal zo'n beetje van dit
jaar", denkt de steunpuntbe
heerder. „Ze komen vooral
binnen, als we de bermen la
ten opschonen voor het maai
en."
Vóór de binnenwanden van
de grote garageloods werden
vervangen, hing hij ze stuk
voor stuk op. „Mooi als deco
ratie." En die enkele autobe
stuurder die langskwam om
een wieldop, kon er zo eentje
van de wanden plukken.
Want Koeman zit niet op z'n
spullen.
Schoonmaken
Speciaal voor het bezoek
heeft hij twee vernieuwde
wandpanelen opgevuld. Zo'n
veertig wieldoppen bungelen
aan draadjes. Keurig netjes
schoongemaakt. „Want vies
zijn ze. Even mijn handen
wassen." Kapotte wieldop
pen liggen op de grond. IJze
ren beugel kwijt. Klemmetjes
afgebroken. „Ze vliegen er
niet voor niets af."
Koeman hing vroeger ook de
kapotte op. „De wanden
moesten snel vol, hè." Die ra
ce tegen de klok heeft hij ge
had. De kapotte gaan tegen
woordig de kunststofbak in,
voor recycling. En trouwens,
hij weet nog niet eens of hij
wel verder gaat met z'n deco-
wall.
,,'t Kost veel tijd, hoor, om die
dingen op te poetsen en op te
hangen. En straks, als dit be
kend is, zullen ze wel weg zijn.
Staan de liefhebbbers of men
sen die een wieldop hebben
verloren, in lange rijen voor
ons gebouw. Dan ben ik met
vakantie."
door
Cathelijne van der Laan
Een donkere tunnel met
niets anders dan grote
griezelige insekten om je
heen. Dit klinkt als een enge
droom. In feite is het een
van de nieuwe bezienswaar
digheden die het Zeeuws
Biologisch Museum in Oost
kapel le deze week presen
teert. Het museum heeft na
melijk iets te vieren, zegt di
recteur A. van der Hoef.
Donderdag 15 juni wordt de
nieuwe vleugel met educa
tiezaal, filmzaal en koffie
kamer geopend. Ook zal de
museumwinkel voor het
eerst open zijn voor bezoe
kers.
De tunnel met het insekten-
diorama is onderdeel van de
zomerexpositie 'Grote grie
zels'. Deze tot nu toe groot
ste tentoonstelling van het
museum is donderdag voor
het eerst te bezichtigen.
Ruim twintig sterk vergrote
geleedpotige insekten van
staal, met ogen van halfedel
steen staan opgesteld. Tal
loze foto's uit de wereld van
inheemse insekten gemaakt
met macro-optiek hangen
aan de muur. „Maar het
hoogtepunt van de collec
tie". zegt Van der Hoef, „is
wel de vijftig keer vergrote
reuze griezel in het midden.
Na deze beproeving kunnen
insektenvrezers uitwaaien
in de Heemtuin."
De eerste fase van de Hortus
Zelandiae is donderdag na
melijk ook voor het eerst te
bezoeken. In deze tuin be-
A. van der Hoef
vindt zich een hoogstam-
boomgaard en een recon
structie van het Zeeuwse
kleilandschap compleet met
drinkput, greppels en mei
doornhagen. Ook is er een
vliedberg op ware grootte te
zien en te beklimmen. In het
midden van de tuin liggen
negen thematuinen waaron
der een moerastuin. een vlin
dertuin en een duintuin. Ge
sterkt door de rust van de
Zeeuwse tuinen kunnen ge
vluchte bezoekers dan altijd
nog besluiten hun niet afge
ronde bezoek aan de 'Grote
griezels' af te maken, hoopt
de directeur.
Gitarist Wim Overgauw
Porgy Bess.
i actie tijdens het openingsconcert in
foto Peter Nicolai
door Arnold Parre
Toen het looporkestje in de
Noordstraat op zaterdag
middag langs kwam maakten
twee festivalgangers ver
kleumd wat danspasjes onder
de paraplu. Het had wel iets
vertederends, die schuifelende
pasjes van dat oudere echtpaar.
De gedachte aan een warme kop
koffie in het restaurant won het
ook bij hen snel van de muziek.
Onder een zich ontladend
grauw wolkendek ging de
streetparade gewoon door,
langs trieste terrassen en voor
de regen vluchtende mensen.
Gelukkig was er het overdekte
terras van Ter Nose dat een
goed uitzicht bood op de mysici
in de Stage Bus. Een enthou
siast applaus klonk op tijdens
een solo van de jonge saxofonist
van de Frank van de Berge
Groep toen de zon weifelend, zij
het voor even, doorbrak.
Iets verderop legde een comité
lid uit dat hij de grote tent van
verleden jaar nu wel erg miste.
Maar de gezelligheid van weleer
had door de streetparades en de
optredens op de terrassen weer
terug moeten komen. De neer
gutsende regen echter haalde
wel een erg grote streep door het
plan de Scheldestad in een ge
zellig jazzfestijn om te toveren.
Het slechte weer maakt echter
ook creatief. Zo had de uitbater
van de Graanbeurs de nauwe
Nieuwstraat voor zijn etablisse
ment overspannen met een dek
zeil. Daaronder zat een enthou
siast publiek dat ontspannen
luisterde naar de Jumping Blues
en de Peter Lipa Band. De slag
regen op het tentzeil probeerde
vergeefs op de maat mee te tik
ken. Het waren toch wel valse
noten.
Gelukkig hadden de podia van
Porgy Bess, de Jazzboot en
hotel L'Escaut, waar het serieu
zere werk zich afspeelde, geen
last van het weer. Buiten, zo ver
geleek een liefhebber van klas
sieke muziek het, waart de luch
tige geest van Johan Strauss,
binnen hoor .je het geniale van
Gustav Mahler
In Porgy Bess leverden de gi
taristen Philip Catherine en
Wim Overgauw tijdens het ope
ningsconcert gedegen vakwerk.
Het nieuwe Rob van Bavel Quin
tet had in de Belgische trompet
tist Bert Joris zijn nieuwe ster.
Les Petits Beiges bracht op de
boot swingende muziek. Het Ko
ninklijk Zigeunerorkest Tata
Mirando presenteerde zich op
een overvolle boot zonder Ar
mando. Die was ergens blijven
steken tussen Berlijn en Amers
foort. Maar dit gemis had geen
weerslag op het enthousiasme
van het orkest, dat door velen
als buitenbeentje werd gezien op
dit 23e Schelde Jazz Festival.
Zaterdagavond heersten de ko
kende ritmes in Porgy Bess.
De groepen Bacan en Nueva
Manteca deden het regenwater
op het dak van de jazztempel
snel verdampen.
The Ray Gelato Giants sloten
zondag het jazzfestival af. Bleke
Engelse jongens, gestoken in di
to kostuums, die in reuzevaart
een gelikt programma neerzet
ten. Zanger/tenorist Ray Irwin
weet zich daarbij gesteund door
medemusici die ook voor de bac
king vocals verzorgen. Een
groep waarvoor elke jazzliefheb
ber - ongeacht welke stijl hij of
zij aanhangt - warm liep. Door
hun aanstekelijke muziek lieten
ze de 'muzikale' zon op. een zon
netje dat tijdens dit festival ge
durende de eerste twee dagen op
reces was.
Heeft Gapinge zijn naam ontleend aan een Gaper? Heeft IJzendijke iets met ijs te maken? Wie was de heilige
Laurens naar wie dat Walcherse dorp is genoemd? Sommige plaatsnamen hebben een duidelijke betekenis. Andere
zijn lastig of zelfs helemaal niet te verklaren. In deze rubriek PLAATSNAAM nemen Lo van Driel en Ad Steketee
de namen van Zeeuwse plaatsen en wateren onder de loep.
VUBSINGEN,
