Uitzendkrachten leg je
gemakkelijk in een la
Flexibel werken
reportage ZATERDAG 20 MEI 1995 25
res", doceert hij. Wetgeving kan vertra
gend werken en doordat veel mensen zon
der baan zitten, komen de sociale lasten
terecht op de schouders van een relatief
kleine groep. De politiek zou volgens hem
te weinig aan die problemen doen.
„Om concurrerend te blijven, moetje als
bedrijf de kosten drastisch verlagen." Of
het laten 'afvloeien' van eigen personeel,
zoals bij Dow de afgelopen jaren ook is ge
beurd, dan de makkelijkste manier is?
,,Bij ons niet", zegt Westerlaken. ..Want
arbeidskosten zijn bij ons laag. Onder
houdskosten zijn bijvoorbeeld veel hoger.
Daar zijn we dus erg mee bezig, om het on
derhoud terug te dringen."
Opmerkelijk: het aantal vaste krachten
bij Dow is afgenomen, terwijl dat niet
wordt gecompenseerd door een toename
van 'los-vast-personeel'. ..Een kwestie van
optimaliseren", zegt Westerlaken. Hij
noemt het efficiënter regelen van de aan-
en afvoer van goederen: ..De logistiek bij
voorbeeld is zwaar geoptimaliseerd. We
zijn 'on-line' met grote klanten, de voorra
den zijn echt zo klein mogelijk."
Leegloop
Ook bij de NV Haven Vlissingen is geen
sprake van explosieve stijgingen van in-
leen-personeel. Het bedrijf kiest er niet
voor drastisch te snoeien in het perso
neelsbestand en de pieken op te vangen
met bijvoorbeeld uitzendkrachten. „We
accepteren nog een stuk leegloop: dat we
soms te weinig werk hebben voor onze ei
gen mensen", verklaart Veraart. Boven
dien betwijfelt hij of in de relatief kleine
Zeeuwse regio voldoende tijdelijk perso
neel te vinden is van redelijke kwaliteit.
De vraag is echter hoe lang de NV dit be
leid kan volhouden. Zeer flexibele bedrij
ven leggen een grote druk op firma's met
een groot bestand aan vast personeel.
„Die hebben een doelmatigheidsvoor-
sprong", vindt Veraart. „Maar aan de
kwaliteit van zulke firma's valt te twijfe
len."
Een naam die. wanneer het gaat om flexi
biliteit in de Zeeuwse haven, regelmatig
valt, is de Stevedoring Company Zealand
bv. gevestigd te Ritthem en vallend onder
de Indigo-services-paraplu van Stoffels.
Gefluisterd wordt dat bij de Stevedoring
Company niet of nauwelijks vaste mensen
in dienst zijn. af en toe vallen de woorden
'koppelbaas-achtige praktijken' te beluis
teren. Niemand durft dat echter hardop te
stellen.
Praatjes
H. Taekema. directeur van de Stevedo
ring Company Zealand, veert overeind in
zijn stoel. „Van wie heeft U begrepen dat
ik geen vaste mensen in dienst heb? Ik
heb er 34." Dat er praatjes rondgaan over
zijn bedrijf, dat weet hij overigens al lan
ger. Vanaf het begin, toen hij samen met J.
Hoondert van Hoondert Stuwadoring in
de Bijleveldhaven begon, heeft 'men'
sceptisch tegen hen aangekeken. „Toen
was hier niets dan een zandvlakte. Wel
licht vreesden anderen hier voor concur
rentie", meent Taekama. Stoffels, wan
neer het gaat over de geruchten rond Ste
vedoring: „Die zullen wel in de wereld zijn
gekomen door het strenge veiligheidsbe
leid bij dat bedrijf. Sommige mensen kun
nen zich daar niet in vinden. Maar je moet
de zaken toch strak aanpakken. Anders
ga je onderuit."
Onnodige sceptische geluiden, menen
Stoffels, Taekema en Hoondert. Het per
soneel komt fluitend naar het werk en
gaat fluitend weer de poort uit. zeggen zij.
„De motivatie is sterk. Het gaat goed en
we zijn relatief kleine bedrijven, met korte
lijnen. Wij zitten niet als gladde managers
in glazen kooien. De jongens kunnen hier
zo binnenlopen."
Of Taekema inderdaad veel met los-vast-
krachten werkt? „Dat wisselt. Er werken
hier zo'n vijftien tot twintig part-timers en
als het echt druk is wil ik wel eens mensen
inlenen van uitzendbureaus." Zijn collega
Hoondert zegt 35 vaste krachten te heb
ben. en zo'n vijftien 'inleenmensen'. Of
Taekema's mensen bij vakbonden zijn
aangesloten? „Er zullen er best bijzitten.
Maar dat weet ik niet zeker."
Jaarverslag
Om de door hen genoemde cijfers over het
personeel desgevraagd te staven, tonen
Hoondert en Taekema enkele computer
uitdraaien. Daarop staan namen en data
waarop mensen in vaste dienst zijn geko
men en eventueel weer zijn vertrokken.
De cijfers die ze noemden worden daarop
echter niet gehaald. Het computersys
teem is nieuw en nog niet 'up-to-date'.
luidt de verklaring. Of er dan geen jaarver
slag is waaruit blijkt hoeveel vaste en los
se krachten er in dienst zijn? Taekema:
„Ik heb geen enkele behoefte om dat te to
nen." Bovendien, zo zegt hij, staat daar
niets in over aantallen personeelsleden.
Of er dan geen instanties zijn waaraan hij
zulke cijfers moet overleggen? „Het staat
niet in papieren die naar derden gaan."
Navraag bij de Kamers van Koophandel
in Middelburg en Terneuzen leert dat zij
geen jaarverslag van de Stevedoring Com
pany bezitten. Wél heeft Terneuzen het
jaarverslag van Indigo Services, maar
aantallen personeelsleden bij Stevedo
ring zijn daar volgens een woordvoerder
van de Kamer niet uit op te maken. Bv's
zijn niet verplicht cijfers over werknemers
aan de Kamer van Koophandel door te ge
ven, al doen veel bedrijven het vrijwillig.
Overigens: volgens Felius van de belas
tingdienst zijn bv's verplicht hem wél te
melden hoeveel mensen zij in dienst heb
ben. Openbaar zijn die gegevens echter
niet».
Duur
Een bedrijf met veel ervaring op het flexi-
bele-arbeidsvlak is Kamps Straal- en In
dustriële Spuitwerken bv uit Goes. „Wij
kennen dat al een kwart eeuw", zegt be
drijfsleider M. de Bruine. Zes mensen zijn
er in vaste dienst: een administratieve
kracht, twee stralers, een spuiter, een hef
truckchauffeur en De Bruine zelf. De be
drijfsleider piekert er niet over om extra
vaste krachten in dienst te nemen. Er is
niet het hele jaar werk en spuiters en stra
lers zijn duur.
Soms is het druk bij Kamps. Erg druk. Zes
dagen per weelj twaalf uur per dag werken
is dan geen uitzondering. Of dat wettelijk
is toegestaan? „Het. is aan die jongens wat
ze willen. Ik ken al die regels niet. Ik ken
maar één regel: je mag geen overwerk
weigeren. Maar als ze naar een bond willen
stappen, houden we ze niet tegen."
Om de spuiters de gelegenheid te geven
aan één stuk door te werken, neemt De
Bruine uitzendkrachten in dienst voor het
opruimen, vegen of verf roeren. ..'t Is mak
kelijk hè, met die uitzendkrachten", zegt
de bedrijfsleider. „Als je ze niet nodig
hebt, kun je ze gewoon even in de la leg
gen."
Caroline Moerland en
Marco van Barneveld
Uitzendkracht Jan Baaij, 23 jaar, gewa
pend met diploma's MAVO, MTS en
op computergebied: „Ik wil vrij zijn, ze
moeten niet op m'n vingers kijken. Ik had
een paar jaar terug een vaste baan als ver
tegenwoordiger, maar daar ben ik mee ge
stopt. Op medische gronden. Stress? Nou,
ja... nee... ik was niet hotel de botel of zo.
Alleen iedere keer dat gezeik van die klan
ten. Niet dat ik niet goed verkocht hoor, ik
verkocht prima. Ik had er gewoon geen lol
meer in."
„Sindsdien werk ik via Randstad. Wantje
kunt wel solliciteren en solliciteren en
maar thuis blijven zitten, maai- dat is ook
niks. Door uitzendwerk probeer ik in een
vaste baan te rollen. Iedere uitzendkracht
heeft dat, denk ik. M'n neef is ook zo bij
een accountantsbureau gekomen. En be
drijven waar een vacature komt, vragen
steeds vaker om uitzendkrachten. Dat
voorkomt ellenlange procedures."
„Tuurlijk heb ik ook veel brieven gehad
met 'helaas... u niet...'. Dat demotiveert,
ja. En dan hebben d'r vaak nog honderden
op dat ene baantje geschreven. Zoals bij
Mars een keertje: zeshonderd brieven
voor een baan als junior-vertegenwoordi
ger. Maar waar ik 't meeste mee zit: op zo'n
vacature reageren niet alleen werklozen,
maar ook mensen die al een vaste baan
hebben. En die worden dan vaak aangeno
men. Hoe langer je werkloos bent, hoe
moeilijker het wordt."
Nummertje
„En ja, als uitzendkracht ben je soms echt
een nummertje voor bedrijven. Dan kom
je net ergens binnen, krijgt een overall aan
en kun je aan de lopende band. Dan weet
je van niks: niet waar de kantine is, niet
waar het EHBO-kistje is, niks. Of die ene
keer dat ik voor een ander uitzendbedrijf
dan Randstad zou werken. Stond ik keu
rig al om tien voor half zeven 's ochtends
langs de weg voor een busje dat me om
half zeven zou oppikken. Om kwart over
zeven stond ik er nog. Zeiden ze bij het uit
zendbureau: 'oh ja, we waren vergeten je
op de lijst te zetten'. Kreeg ik laatst een
brief van dat bureau, of ik ergens wilde
werken. Nou, mooi niet: die gasten laten
een jaar niks horen en dan begint het sei
zoen weer en kunnen ze je ineens gebrui
ken."
„Nu doe ik magazijnwerk, dat bevalt me
heel goed. Nee, je moet er niet te veel over
denken of het wel werk is op je eigen ni
veau, natuurlijk. Vorig jaar had ik dat een
tijdje. Dacht ik: 'jongens, waar ben ik nou
mee bezig? Dan liever thuis zitten'. Tja, er
is weinig uitzendwerk op niveau te vin
den. Maar je kunt binnen een bedrijf na
tuurlijk ook opklimmen. Al blijft het las
tig. Ooit zei een personeelschef tegen me:
'ik zou je wel willen houden, maar ik vind
datje te veel hersens hebt voor deze func
tie. Ik ben bang dat ik je ook weer snel
kwijt raak'. Vervelend, maar wel eerlijk
van hem."
„Ja, 't is moeilijk, vast werk vinden. M'n
vrouw heeft wel een vaste baan. Misschien
willen we over een paar jaar een kleintje.
Maar als ik dan niks heb, dan kim je niks.
Geen huisje kopen, niks."
Core-business
Dromen.van een vaste baan, maar voor
onbepaalde tijd ronddolend op het 'flexi-
arbeidcircuit'; ze komen er steeds meer,
mensen als Jan Baaij. De economie wordt
almaar grilliger, werkgevers zijn op hun
hoede. Vaste mensen aannemen is leuk,
maar hoe lang kun je ze houden? Stort de
economie niet binnenkort weer in? Veel
grote bedrijven reorganiseren, snijden in
het personeelsbestand. De 'core-busi-
ness', daar richten ze zich op: doen waar
voor je bedrijf bedoeld is, doen waar je
goed in bent. Dus niet zélf onderhoud ple
gen, maar dat uitbesteden. Een techni
sche dienst? Eigenlijk niet nodig om dat
in eigen hand te houden. Een vaste kern
personeel met veel vakkennis en daarom
heen een zwerm los-vastkrachten. Dat is
het ideaal van veel bedrijven, op dit mo
ment.
Lastig puntje: veel gereorganiseerde be
drijven maken nu weer aardige winsten,
maar nieuw vast werk levert het nauwe
lijks op. Vervelend voor werkzoekenden,
maar uitzendbureaus varen er wel bij. „In
theorie is het mogelijk: een bedrijf met één
directeur en de rest inleen-personeel",
zegt R. P. Borsje van Tènce uitzendbu
reau in Middelburg.
'Wij zijn de barometer van de economie',
stellen sommige uitzendbureaus. Gaat
het slecht, dan merken zij het als eerste.
Gaat het goed, idem dito. „Zo hadden wij
het eerste kwartaal van dit jaar- dertig pro
cent meer uitzendkrachten dan vorig jaar
rond dezelfde periode", zegt O. H. Tromp,
woordvoerder van ASB-uitzendbureau in
Zeeland. „Want het gaat weer beter en
werkgevers merken dat uitzendkrachten
makkelijk zijn. Geen dure advertenties in
kranten bijvoorbeeld."
Detachering
Plexi-arbeid. het is er in allerlei soorten en
maten. 'Los-vast-contracten' (op oproep
basis). korte deeltijdcontracten en 'O-uren-
contracten' (eveneens oproepbasis) bij
voorbeeld. En dan is er het detacheren:
een detacheringsbureau neemt iemand in
vaste dienst en plaatst die persoon bij een
bedrijf dat verzekert hem of haar voor een
bepaalde tijd te houden. Externe flexibili
sering, zo heten deze zaken. Want er is ook
iets als intern flexibiliseren. A. Veraart,
hoofd personeelszaken van de NV Haven
Vlissingen: „Bijvoorbeeld een kraanma
chinist iets anders laten doen wanneer er
yoor zijn eigenlijke functie even geen werk
is. Of variabele werktijden."
Een Zeeuw die een dik belegde boterham
verdient aan de flexibiliserings-tendens is
M.A. Stoffels, ook bekend als CDA-sta-
tenlid. Hij is president-commissaris van
be Indigo Services Group uit Terneuzen.
Omzet in 1994: zo'n 150 miljoen. Indigo
heeft dochter-ondernemingen die zich
toeleggen op schoonmaken, uitzenden.
De economie wordt grilliger, flexibel werken is het antwoord.
'Als je ze niet nodig hebt, leg je ze gewoon even in de la.
Makkelijk hoor, die uitzendkrachten.' Werkgevers maken weer
winsten, uitzendbureaus doen het goed, maar vast werk blijft vaak
uit. Ronddolen op het 'flexi-arbeid-circuit' en hopen op een vaste
baan is het lot van velen. Over efficiency, aantasting van het
sociale stelsel en gefluister over koppelbazen.
In de haven van
Vlissingen bieden
uitzendkrachten
uitkomst in tijden van
plotselinge drukte,
foto Lex de Meester
Grootwinkelbedrijven
zoals de supermarkt
van Port Zélande,
maken regelmatig
gebruik van 'los'
personeel,
foto Lex de Meester
Omdat voor tijdelijk
personeel moeilijk is
na te gaan, af aan alle
'spelregels' wordt
voldaan, hebben de
bonden een sterke
voorkeur voor vaste
d ienst verbanden,
foto Ruben Oreel
werving en selectie, detachering en goede
renoverslag.
De Verenigde Staten vormen een voor
beeld voor Stoffels, ook de man achter
Tènce. „In de VS bieden ze zelfs thuiszorg
aan in uitzendverband." Zijn ideaal: een
bedrijf dat dag en nacht service (lees:
'menskracht') kan leveren. In vastigheid
gelooft Stoffels niet meer. Dat werkne
mers dat zouden nastreven, ontkent hij.
„Er zijn heel wat jongeren die de markt
willen verkennen, bewust een opstapje
zoeken naar een vaste baan."
Niet te stuiten
Minder blij met geschetste ontwikkelin
gen is iemand als T. Strous, districtsbe
stuurder van FNV-Zeeland. „We betreu
ren het in hoge mate, maai- het is voor ons
niet in de klauw te houden. Het gaat alle
maal sluipenderwijs. Ook via CAO'S is het
niet te stuiten." Waarom Strous de trend
betreurt? Een opsomming volgt: „Los-
vastkrachten hebben weinig zicht op een
definitief contract, de beloning is lager,
het is afhankelijk van toevallige resulta
ten van een bedrijf of je kan blijven of niet
en voor ons zijn zulke werknemers moeilij
ker te organiseren."
Wel steekt Strous ook de hand in eigen
bonds-boezem en nuanceert hij zijn ver
haal. Zo staken de bonden tijdens de op
komst van de 'flexi-trend'. begin jaren
tachtig, de kop in het zand. „We deden of
het niet bestond." Dat was echter niet vol
te houden en sinds het eind van de jaren
tachtig is de Dienstenbond onderhande
lingspartner voor uitzendkrachten. „En
we wijzen niet alle vormen van flexibilise
ring af. Wèl zijn we mordicus tegen dienst
verbanden op oproepbasis bijvoorbeeld.
Wij stellen dat er een zekere mate van eco
nomische zelfstandigheid moet zijn."
Districtsbestuurder van de Dienstenbond
is P. Smit, met als specialisatie 'Zeeland'
en uitzendwerk. Hij vertelt dat uitzend
krachten in principe vallen onder de CAO
van het bedrijf dat hen inleent. Vangnet
vormt een CAO gesloten tussen de Dien
stenbond en de Algemene Bond van Uit
zendkrachten (ABUOok Smit noemt het
organiseren van uitzendkrachten lastig.
Waar vind je ze, is de vraag. Bij sommige
bureaus mag de bond bijvoorbeeld wel fol
ders neerleggen, bij andere weer niet.
Rechtspositie
Op allerlei manieren probeert de Dien
stenbond de rechtspositie van uitzend
krachten te verbeteren. Zo wordt bedrij
ven gevraagd er zo min mogelijk in dienst
te nemen. Ook pleegt de bond overleg met
de ABU. Bedoeling is de prijs van de uit
zendkracht op zijn minst gelijk te schake
len aan die van een vaste kracht en de mo
gelijkheid van een pensioenregeling te be
kijken.
Ook vanuit hogere economisch-weten-
schappelijke kringen klinken kritische ge
luiden. Sommigen betwijfelen zelfs of de
sociale zekerheid wel overeind kan blij
ven. 'Wij zijn daar zeer pessimistisch over',
schreven onlangs bijvoorbeeld prof dr B.
van Praag en drs J. Kamps. Van Praag en
Kamps zijn respectievelijk directeur van
de stichting voor economisch onderzoek
van de Universiteit van Amsterdam en di
recteur van KPMG Bureau voor Econo
mische Argumentatie. 'Investeren in een
vaste aanstelling', aldus Van Praag en
Kamps, 'is de laatste twee decennia ris
kanter geworden en dat geldt eens te meer
nu alle uitwegen voor de werkgever, zoals
VUT en WAO, worden afgesloten'.
Alles wat vroeger zo zeker leek verdwijnt
door de flexibiliteit, menen de twee econo
men: werk, salaris, hypotheek, woon
plaats, levensstandaard, de mogelijkheid
om kinderen te onderhouden... permanen
te onzekerheid is troef. En wat het in
standhouden van het sociale stelsel be
treft, stellen zij dat bij een toenemende po
pulariteit van flexi-arbeid de werkgever
niet de leegloopkosten betaalt, maar de
toch al onder druk staande sociale fond
sen. Bovendien: administratief zou het
bijna ondoenlijk zijn om uitkeringen te
baseren op de grote aantallen werkgevers
en inkomentjes die een willekeurige uit
zendkracht binnen een paar jaar kan heb
ben gesleten.
Verzorgingsstaat
Over controle gesproken: G. Felius. con
trole-ambtenaar bij de Belastingdienst
Ondernemingen Goes, heeft het er moei
lijk mee. Het is voor hem steeds lastiger
om na te gaan óf mensen in loondienst zijn
bij een bedrijf en of voldoende aan sociale
premies is afgedragen. Gaat dat niet ten
koste van de verzorgingssaat? „Goeie
vraag. Maar als belastingdienst kunnen
we de situatie niet veranderen", reageert
hij.
Economische sectoren waarin de flexibili
teit volgens sommigen een hoge vlucht
neemt zijn bijvoorbeeld stuwadoorsbe-
drijven (laden en lossen van zeeschepen),
de zware industrie, elektriciteitsproduk-
tiebedrijven, off-shorebedrijven en de che
mie. A. Veraart, hoofd personeelszaken
van de NV Haven Vlissingen bijvoorbeeld,
is veel met het ondewerp bezig. Een be
langrijke vraag voor hem, wat personeels
beleid betreft: „Verkleinen we de organi
satie om de kosten te drukken of proberen
we onze mensen aan het werk te houden
en zekerheden als vaste werktijden op te
geven?"
Alles moet steeds efficiënter, schetst hij
het probleem. Daarom is het zaak steeds
soepeler om te gaan met het 'arbeidspo
tentieel'. „Een eigenaar van een schip zegt
niet 'ach, jullie hebben het nu druk. ik
wacht wel even'." Bij de NV werken nu
zo'n 10 procent minder vaste krachten
dan enkele jaren geleden. Bij de afdeling
onderhoud bijvoorbeeld zijn er mensen
verdwenen. De kwaliteit van spullen gaat
immers omhoog en wanneer er dan iets
kapot gaat is het onderhoud zó specialis
tisch datje het beter kunt uitbesteden.
Efficiency
Ook drs M. Westerlaken, vice-voorzitter
van de raad van bestuur van Dow Chemi
cal in Terneuzen, neemt direct het woord
'efficiency' in de mond wanneer het gaat
om ontwikkelingen in het bedrijfsleven.
„In Nederland speelt een aantal proble
men. De hoge collectieve lastendruk, veel
werkloosheid en lange inspraakprocedu-
