Een multinational
uit de 17e eeuw
Soul is een klassiek genre
Verleden
tan VOC
len toon
Oplossing
vrije tijd
39
Big
John
Russell
puzzelen
Horizontaal
Verticaal
ff
ff
postzegels
DANMARK
BATAVIA
ZATERDAG 20 MEI 1995
De afdeling Nederlandse
Geschiedenis van het
(„sterdamse Rijksmuseum
,onthoe Nederland groeide en
loeide tot een volwassen
itie. De bezoeker kon al
reclit voor de Nederlandse
lentiteit ten tijde van
alkeniers en piekeniers. Nu
jner zeventien vitrines
lijjekomen waarin de lof
tordt gezongen op de
[trenigde Oostindische
Compagnie, de Hollandse
lindelsvereniging die op de
voer en de staten van
Holland en Zeeland machtig en
lijk maakte. De opstelling gaat
iiopde zakelijke en
kstuurlijke kanten van het
bedrijf.-
In de nieuwe VOC-vitrines in het
Amsterdamse Rijksmuseum
zijn vondsten opgesteld uit VOC
scheepswrakken en objecten die
bewaard zijn gebleven in de collec
ties van het Rijksmuseum. Ook
hangt er een reeks portretten van
de hoogste VOC-functionarissen,
de gouverneurs-generaal uit de pe
riode tussen 1602 en 1797. De schil
derijen, die meestal werden ge
maakt door 'compagnieschilders',
zijn afkomstig uit het paleis van de
gouverneur-generaal in het voor
malige Batavia. Ze zijn ettelijke
keren elders in Indië onderge
bracht en pas na de Tweede We
reldoorlog naar Nederland ge
transporteerd.
De VOC werd in 1602 opgericht. De
regering van de Nederlandse Re
publiek probeerde in deze onder
neming de belangen van particu
liere handelsondernemingen te
bundelen. De VOC werd een orga
nisatie die het midden hield tussen
een onderneming en een staat. Het
bedrijf ontwikkelde zich tot de
grootste handels- en transporton
derneming ter wereld. De VOC was
belangrijk voor de Nederlandse
economie maar ook voor die van
Azië.
Multinational
Volgens Bas Kist, conservator af
deling geschiedenis was de Hol
landse Verenigde Oostindische
Compagnie volstrekt uniek verge
leken bij de andere Oostindische
Compagnieën, zoals die van
Frankrijk of bij voorbeeld Enge
land. „De Engelse compagnie is
een soort koloniaal gouvernement
geworden, terwijl de VOC tot het
eind toe een handelsonderneming
bleef. Het gekke is dat wij de ge
schiedenis van dat immense be
drijf onderwaarderen. We zouden
De wapens van de Vereenigde Oostindische Compagnie en van de stad Batavia. foto G
er eigenlijk trots op moeten zijn.
Het is een onderneming geweest
op wereldniveau. Je kunt de VOC
beschouwen als een multinational
met 35.000 werknemers, vooral
Aziatische employés."
De VOC bestond uit zes Kamers:
Amsterdam, Hoorn, Enkhuizen,
Middelburg, Delft en Rotterdam.
Amsterdam had een groot over
wicht maar aan de raad van de He
ren Zeventien was het centrale be
stuur toevertrouwd. De VOC on
derhandelde met landen op eigen
gezag. Eigenmachtig sloot de com
pagnie verdragen met inheemse
vorsten. Om de handel ongestoord
te laten verlopen en om concurren
ten de baas te zijn werden schepen
bewapend en forten gesticht. Om
haar belangen veilig te stellen trad
de VOC ook als militaire macht op.
De VOC had het recht om in Indië
als gezagsdrager op te treden, het
recht- om oorlog te voeren en vrede
te sluiten.
Bas Kist vindt die verregaande be
voegdheid vanzelfsprekend:
„Voordat er in een buitenpost ant
woord kwam op een bericht uit
Amsterdam was er een jaar ver
streken. De verantwoordelijkheid
lag bij de beheerder in de buiten
post, die moest zelf beslissingen
nemen. Er moesten ter plekke
competente personen worden aan
gesteld." Volgens Kist werkte die
grote afstand tussen Holland en
Indië wel een enorme bureaucrati
sering in de hand. „Omdat de Hol
landse directie niet ter plekke kon
zijn, schreef men overal reglemen
ten voor."
Corruptie
Ook corruptie was aan de orde van
de dag. Er werden speciale officie
ren aangesteld die de corruptie,
veelal particuliere handel, moes
ten bestrijden maar dat sorteerde
niet veel effect. Er werd officieel
door de Compagnie maar dus ook
onderhands lustig handel gedre
ven in verfstoffen, tabak, porselein
en edele metalen. Vette winsten
werden gemaakt op specerijen,
waarvan de VOC rond het midden
van de 17de eeuw het monopolie
had. Het Rijksmuseum toont ook
de manier van verpakken. Vaten
en balen, potten, flessen en krui
ken, waaronder de fameuze 'baard
mannetjes' staan in de uitstalkas-'
ten. Ook de betalingsmiddelen als
baar zilver, het gereedschap, de
eerste brandspuit van de schilder/
fabrikant Jan van der Heijden, een
drukkerij en de zorg van de scheep
schirurgijn spreken tot de verbeel
ding.
De VOC stelde eigen ambtenaren
aan. Er was geen centraal gezag
totdat de Heren Zeventien in 1609
de eerste gouverneur-generaal,
Pieter Both aan het hoofd van de
onderneming in Indië stelden. Zijn
opvolger was de legendarisch Jan
Pieterszoon Coen, de man uit
Hoorn, die als onderkoopman bij
de VOC in dienst trad en in 1607
naar Indië vertrok. Zeven jaar la
ter werd hij benoemd tot directeur-
generaal en eerste raad van Indië
en in 1617 volgde de benoeming als
gouverneur-generaal. Als een rijk
man keerde hij naar Hoorn terug,
trouwde er maar ging in 1627 weer
scheep naar Indië waar hij twee
jaar later aan dysenterie overleed.
Zijn spijkerharde optreden - op de
puinhopen van Jacarta stichtte hij
Batavia, een vaste zetel van de
VOC - ondervond kritiek, ook van
tijdgenoten. Volgens Bas Kist
kunnen we vanuit ons moderne
standpunt Coen een agressieve po
litiek verwijten maar mogen we
niet vergeten dat Coen op dat mo
ment door Holland uitgestuurd
was in oorlogstijd. Met de Span
jaarden en de Portugezen werd om
het hardst gevochten om de we
reldmacht.
Mossel
Een veel minder bekende gouver
neur-generaal, die het ambt van
1750 tot 1761 bekleede, was Jacob
Mossel uit Enkhuizen. In 1719 voer
hij nog als lichtmatroos maar hij
klom op tot hoogste man van de
VOC. Mossel trof bezuinigings
maatregelen om de financiën van
de VOC te saneren. Tegelijkertijd
verhoogde hij de salarissen om de
corruptie in te dammen. De parti
culiere handel poogde hij in te per
ken en hij beeindigde de oorlog
met de Javaanse vorsten. Maar on
der Mossel werd de VOC-vloot in
Bengalen op de Ganges verslagen
door de Fransen en Engelsen. Had
de VOC tot dan talrijke vestigin
gen in India en de controle over
heel Ceylon, nu eiste Engeland de
hegemonie in India op. Oorlogen
legden de scheepvaart lam en dat
maakte het verval van de VOC on
stuitbaar.
De neergang van de VOC werd be
spoedigd door een teruglopende
markt die geenszins rechtvaardig
de dat er zulke hoge dividenden
werden uitgekeerd. Het kwam de
VOC op een schuldenlast te staan
waai- ze aan het eind van de 18de
eeuw bijna onder bezweek. Een
faillissement kon worden voorko
men doordat de staat de compag
nie met haar schulden en middelen
overnam.
Rob Bouber
De VOC-vitrines zijn dagelijks te zien in
het Rijksmuseum Amsterdam van 10 tot
17 uur.
ver zijn gewicht is al zo veel
'gezegd. Maar over z'n muzikale
(wicht? In het buitenland wel. Bill
foley was blij met hem. Percy Sledge
teeg tranen in zijn ogen toen hij hem
"Joptreden. In Duitsland behoort hij
liio'n jaar of dertig tot wat hijzelf
stempelt als 'de kliek': de kring van
iifenommeerde artiesten die noch
»r elkaar noch voor het publiek
ouwelijks meer een misser kunnen
oken. En als ze dat onverhoopt toch
«ner alleen als menselijker door
'®rden beschouwd.
In Nederland ligt dat een beetje
anders voor Big John Russell.
Terwijl hij toch een Nederlander is.
hier al vanaf zijn veertiende (en dat
is inmiddels zo'n dikke dertig jaar
geleden) woont. Maar... misschien
komt de erkenning voor hem nu
ook hier. Wie zijn nieuwe (live-)CD
'Big John Russell, 30 years live in
Europe' hoort kan niet anders dan
door de knieën gegaan.
Op enige schaal gebeurt dat al. De
single van de CD, 'Point your fin-'
ger' is bij de vele radiostations in
Nederland goed ontvangen met als
consequentie dat de plaat ook
vaak wordt gedraaid.
Russell is er blij mee. „Een hit
helpt altijd. Hoewel ik moet zeg
gen dat als je jonger bent je daar
aan meer hangt. Je wilt het onmid
dellijke succes, de onmiddellijke
erkenning, je bent ongeduldig en je
weet diep in je hart datje zo slecht
nog niet bent. Maar dat wil je wel
bevestigd zien."
Om de sfeer van Russells muziek
te bepalen een paar namen uit het
genre waarin hij zich al die jaren al
beweegt: Fats Domino, Otis Red
ding, Little Richard. En wellicht
voor nog beter begrip: Russell was
de stem van Spooky in het duo
Spooky and Sue die halverwege de
jaren zeventig hits hadden met on
der meer 'Swingin' on a star' en
"You talk too much'.
En altijd was er die eigen band met
optredens vooral in het buiten
land. Soul, reggae en rock and roll.
Nog steeds heeft hij daarmee suc
ces. Je zou je kunnen afvragen of er
niet eens wat eigentijds repertoire
bij zou moeten.
Reacties
„Dat vraag ik me ook af, maar ge
loof me of niet: ik neem me dat ook
wel eens voor aan het begin van
een concert, maar ik kom er nooit
aan toe. Ik probeer het wel, maar
dan hoor ik aan de reacties dat het
publiek dat andere wil. En denk
niet dat het publiek alleen uit
ouderen bestaat. Het verbaast mij
ook. Laatst kwam er een meisje
naar me toe dat zei: Mijn moeder
vond het zo erg dat ze niet kon ko
men. We zouden samen gaan. want
ik ben een even grote fan als zij."
„Ik denk dat het met het genre dat
ik speel heeft te maken. Ik ben er
langzamerhand van overtuigd ge
raakt dat soul een klassiek genre
is. Ik wist dat trouwens diep in
mijn hart heel vroeger al. Je kunt je
als je soul speelt niet permitteren
een noot fout te spelen, je moet
exact het juiste tempo aanhouden.
Dat geldt voor alle musici met wie
je op dat moment op de Bühne
staat. Valt. er een uit het tempo,
speel je een foute noot, dan valt het
hele stuk in elkaar."
„Je kan je dus weinig vrijheden
permitteren. Je wordt gedwongen
je niet modieus te gaan gedragen,
kortom soul staat niet toe datje de
eigenheid verloochent, omdat je
zelf zou denken dat je met je tijd
mee moet gaan en er daarom maar
een paar zogenaamd moderne ar
rangementen tegenaan moet gooi
en. Waar ik nu zo blij om ben. is dat
er een groot publiek, althans gro
ter dan toen ik begon, dat weet te
waarderen. En ik ben blij natuur
lijk dat ik dat mag meemaken."
„Toen ik jong was, was er de erken
ning van groten in het vak. Ik was
veertien toen ik werd gevraagd om
met The Beatles in The Star Club
in Hamburg te spelen. Kun je je
dat voorstellen? Ik werd gehaald
en gebracht, want de volgende dag
moest ik weer naar school. Bill Ha
ley, voor wie ik moest invallen, be
dankte me. hoe ziek hij ook was. in
zijn kleedkamer. 'Jij hebt mijn
show gered', zei hij."
„Het is toch niet meer dan logisch
dat je op zo'n moment, als begin
nend musicus denkt: de erkenning
door het grote publiek komt ook
onmiddellijk. Wat je vervolgens
gaat doen is: telkens als je een
plaatje hebt gemaakt bij de radio
zitten en afwachten of het wordt
gedraaid. Is dat niet het geval, dan
zitje in zak en as."
Armoedig
„In feite is het emotioneel een ar
moedig bestaan. Datje, zelfs als je
volgens professionele maatstaven
iets kimt. jezelf zo afhankelijk
maakt van andere mensen. Aan de
andere kant: het is inherent aan
dit vak. Maar dat weetje niet als je
jong bent. Dan denk je dat alle
mensen het zelfde inzicht hebben
als de mensen die je in je eigen vak
ontmoet."
„Je moet er ouder voor worden om
te kunnen inzien dat het anders in
elkaar steekt. Er zijn musici die
hun leven lang alleen maar in ei
gen kring worden gewaardeerd.
Als je geluk hebt, maak je mee dat
het getij keert. Ik prijs mezelf ge
lukkig dat ik mag ervaren dat kwa
liteit in wat je doet steeds meer
gaat tellen."
Els Smit
Sleutelwoord kruiswoordraadsel:
37- 114-31- 110-80- 70- 34- 115.
Schrijf uitsluitend het gevonden sleutelwoord op een briefkaart en
stuur dit naar onze puzzelredactie.
Uw briefkaart moet uiterlijk woensdagmorgen in ons bezit zijn op
het volgende adres:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 AL VLISSINGEN
Vermeldt uw naam, adres en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs een VW-
bon van f50.—. Tweede, derde en vierde prijs een VW-bon van f25.
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de PZC-
bijlage 'Vrije Tijd' van volgende week.
De prijswinnaars van de doorloper van
vorige week zijn:
Mw. C. Slaakweg-de Vos, Van Til-
burghstraat 39. Driewegen (VW-bon
50.—): de drie VW-bonnen van 25.—
gaan naar A. Jansen, J. Tooropstraat-
24 te Schoondijke. Y. H. van der Lugt,
Meestoof 71 te Middelburg en A.P. v.d.
Horst, A. Dekenstraat 28 te Vlissingen.
De prijzen worden zo spoedig mogelijk
toegezonden.
1 Indianenstam; 6 dun panne
koekje; 11 pausennaam; 12 pa
pegaai; 14 dik; 15 godsdienst; 17
waterdoorlatend; 19 deel v. h.
oor: 20 kunstmatige insemina
tie <afk.); 21 behoeftig: 23 hals
doek; 25 voertuig; 26 verbin
ding: 27 gedroogd gras: 29 af
hangend deel: 31 enkelvoudig;
32 welpenleidster; 34 voordat;
35 haast; 36 vogel: 37 periodieke
wind: 40 afslagplaats bij golf; 41
lof; 42 muurholte: 45 lus; 47
soort erwt: 49 spil; 51 ooruil: 52
helium (scheik.); 53 dof; 55 ake
lig; 56 zwaardwalvis; 58 ge
zichtsorgaan; 59 vouw; 60 eike
schors; 61 boomvrucht: 62 cilin
der; 63 geul: 65 wintersportarti
kel; 67 vlekkenwater; 68 voeg
woord; 70 voorschrift; 72 zilver
(scheik.); 73 planten; 75 strijd
macht; 78 iel; 80 elektrisch gela
den deeltje; 82 goudgewicht: 84
brandstof; 87 kostuum: 89 tus
sen (Fr.); 91 gelofte: 92 wending:
94 snaarinstrument: 95 lil; 97
van goede kwaliteit: 98 ijzerhou
dende grond; 99 bestemming:
100 lidwoord; 102 vreemde
munt: 103 titel; 104 jong dier.
106 voorzetsel: 108 windrich
ting: 109 totaal: 110 familielid;
112 lievelingskostje; 114 beval
lig; 115 ernstig.
1 Bijbelse naam; 2 reeds; 3 ker
ker; 4 hoofddeksel; 5 achter; 6
muzieknoot: 7 wild zwijn; 8
troefkaart; 9 heilige (afk.i; 10
deel v. d. verhaal; 13 file; 16 bol
gewas; 18 serre; 19 stuk stof; 20
specerij; 22 vruchtenbrij; 24 win-
tervoertuig; 25 vrucht; 26 ent: 28
illinium (scheik.); 30 droogoven:
31 mijlpaal <afk.); 33 houtskool:
35 uiting v. verdriet; 38 sterren
beeld; 39 schande: 41 wandver
siering; 43 tennisterm: 44 jong
konijn; 46 balspel; 47 het ge
kookte; 48 nachtgewaad; 50 ont
vangkamer; 52 uitroep v. vreug
de; 54 speelgoed; 55 loofboom;
57 steen; 58 oktober (afk.): 64 go
din v. d. vrede; 66 gering; 69 lor;
71 schrijfbehoefte; 74 buisje v.
zacht metaal; 76 betrouwbaar;
77 trant; 79 schildersgerei; 81 te
vredenstellen; 82 zangwijs; 83
hemellichaam; 85 luizeëi; 86
denkbeeld; 87 jongensnaam; 88
amfibie: 90 regeringsreglement;
93 eerwaarde vader (Lat.); 95
stuf; 96 wat; 99 schaapkameel;
101 draaikolk: 104 plomp; 105
boksterm: 107 rondedans; 109
selenium (scheik.); 110 deel v. d.
bijbel; 111 motorschip (afk.); 113
voorzetsel.
spelonkevenmens
telefoonaraedom
riemfortrittele
almmeterbehalve
kleiruneeeakker
bonntitelvlarel
uitgevertissute
iradeegelantier
teneureconoomma
erosvanhgstoepa
nodeeratooirlor
keerlilbarettra
abeelavalbleuaa
neleenenveertig
slingerkatapult
Oplossing vrijdag
s
o m p
r
e
r
O
t
a
ver
t
a
1
O
r
ede
n
a
t
e
a
r e
b
e
m
s
b
a m b
O
e
1
a
t
a
1 b u m
r
a
e
n
u 1 i
d
e
a
a
1
d
u i t
O
e
r
a
1
e
r k e
r
s
a
r
a
k
e r n
s
t
r
a
s
r
u i t
e
r
m
i
s
O
k e r
1
i
n
d
e
m
a k a
a
k
O
O
r
HET gemeenschappelijke the
ma van de Europa-zegels is
dit jaar 'vrede en vrijheid'. De ze
gels van het voor de Zweedse kust
liggende Finse eilandenrijkje
ALAND die 5 mei verschenen, at
tenderen op Aland als gedemilita
riseerd gebied in de Oostzee. In
1921 werd namelijk een conventie
ondertekend, waarin werd be
paald dat binnen de grenzen van
Aland zich geen militaire troepen
mogen bevinden. Op zegels in de
waarde van 2,80 Fmark (oplage
450.000) en 2,90 Fm. (500.000) gesti
leerde vredesduiven.
DENEMARKEN heeft het 4 mei
niet bij twee Europa-zegels gela
ten, maar daar nog eens twee aan
alle aspecten van deze lange en
verschrikkelijke oorlog worden be
licht. De vier zegels tonen achter
eenvolgens: 3,75 kr.. de saluerende
veldmaarschalk Montgomery in
Kopenhagen (Europazegel); 5,00
kr., de bevrijding van de concen
tratiekampen: 10.000 Skandina-
viërs werden met witte bussen en
vrachtwagens uit Duitsland ge
haald (Europa-zegel); 8,75 kr., het
droppen van containers met wa
pens en explosieven voor het ver
zet; 12.00 kr.. de ontsnapping van
duizenden Deense joden via het
zuiden naar Zweden.
De 3,75 kr.-zegel zit ook in een
boekje van tien stuks (37.50 kr.) en
er is weer een postkaart versche
nen. ook met de 3,75 kr.-zegel (prijs
4,75 kr.).
DUITSLAND heeft op 5 mei ruim
aandacht geschonken aan het ein
de van de Tweede Wereldoorlog.
Niet alleen met een van de twee
Europa-zegels (vrede en vrijheid),
maar ook nog met een velletje met
twee zegels en met een velletje,
waarin één zegel zit. De 100 pf.-Eu-
ropa-zegel, die als randschrift
heeft '1945 Ende des Krieges' is in
bruinrood uitgevoerd met in het
midden een kleine vierkante uit
sparing waarin enkele soldaten
door de schemering sloffen. Een
mooie zegel.
De andere Europa-zegel in de
waarde van 200 pf. is uitgevoerd in
blauw en toont enkel de twaalf
sterren van de EU. Deze zegel heeft
als randschrift 'Aufbruch nach Eu
ropa'.
Beide zegels zijn ontworpen door
Ernst Jünger van wiens hand ook
het velletje komt '50. Jahrestag der
beendigung des Zweiten Weltkrie-
ges'. Beide zegels van 100 pf. zijn
bijzonder treffend. Ook hier heeft
Jünger net als bij de 100 pf.-Euro-
pazegel in egale kleurvlakken een
vluchtelingen die met een oude
kar. waarop de gezinsleden, naar
hun vaderland terugkeren. Hier
als tekst 'Vertreibung und Verlust
der Heimat'.
Het tweede velletje met een zegel
van 100 pfennig herdenkt '50. Jah
restag der Befreiung der Gefange-
nen aus den Konzentrationsla-
gern'. Op de zegel een tralie, ge
knipt uit kampkleding, met daar
op een kampnummer en verder
een stuk prikkeldraad. Op de vel-
rand namen van de kampen
Auschwitz, Auschwitz-Birkenau,
Auschwitz-Monowitz, Bergen-Bel-
sen, Buchenwald, Dachau, Dora-
Mittelbau. Flossenbiirg, Gross-
Rosen, Herzogenbusch, Kauen.
Klooga, Krakau-Plaszow. Lublin-
Majdanek. Mauthausen, Natzwei-
ler. Neuengamme, Ravensbrück.
Riga, Sachsenhausen, Stutthof,
Vaivara, Warschau und alle Ande
ren.
Verder verscheen 5 mei nog een 100
pf.-zegel ter gelegenheid van het
100-jarig bestaan van het Deut
sche Schillergeselschaft (motief:
silhouet van de dichter Friedrich
von Schiller (1759-1805), zijn hand
tekening en het museum in Mar-
bach) en een 100 pf.-zegel naar aan
leiding van 150 jaar Vinzenz-confe-
renties in Duitsland (portret van
de Franse priester en ordestichter,
de heilige Vinzenz von Paul (1581-
1660) en embleem).
toegevoegd om de 50-jarige bevrij
ding te herdenken. En dan nog.
zegt. de Deense post. kunnen niet
vierkantje uitgespaard met op de
ene zegel rokende puinhopen en de
tekst 'Zerstörung von Stadten und
Dörfer' en op de andere zegel
IN 'T KORT: Spanje: 3 januari,
persm. zegels koning Juan Carlos,
19 ptas en 30 ptas; 20 januari,
Spaanse film, 30 ptas, 'Belle Epo
que' van Fernando Trueba 1955)
en 60 ptas. 'Volver a empezar' van
José Luis Garcia 1944): 25 ja
nuari, 900 jaar stadsrechten voor
Logrono, 30 ptas., gezicht op Lo-
grono; 30 januari, velletje met. 130
ptas-zegel t.g.v. nat. thematische
postzegeltentoonstelling Filatem
in Granada, op de zegel een
sneeuwster, een plantje uit de Sier
ra Nevada; 9 februari, paddestoe
len, 19 ptas, Coprinus comatus en
30 ptas, Dermocybe cinnamomea;
24 februari, mineralen, drie zegels
van 30 ptas. met aragoniet, het mu
seum Don Felipe de Borbón en do
lomiet: 9 maart, dag van de postze
gel. 30 ptas., 19de eeuws schild van
een postkantoor in Madrid.
Hero Wit
foto G PD
Big John Russell.
