Europa is
zeker niet
bevrijd van
epidemieën
Haastige opmars van de mobiele telefoon
Infectieziekten zorgen
voor verrassingen
Een held op
batterijen
reportage
24
ZATERDAG 20 MEI 1995
Hij is niet de man om paniek te zaaien, meer een waarheidsvinder.
En het moet gezegd: „Een epidemie van een dodelijk virus is niet
voorbehouden aan Afrika. De Spaanse griep heeft in Europa begin deze
eeuw miljoenen mensen gedood. Nee, die tijd is niet voorgoed voorbij.
Je weet gewoon dat het weer gaat gebeuren. En we zullen bijna zeker te
laat zijn. Kijk maar naar de polio-epidemieën."
Dr J. Ossewaarde bestudeert infectie
ziekten in het laboratorium voor vi
rologie van het Rijksinstituut voor Volks
gezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) in
Bilthoven. Het gruwelijke Ebola-virus dat
huishoudt in Zaïre komt er niet voor. Te
gevaarlijk. Maar kweekjes polio, mazelen,
hepatitus en HIV zijn er heel gewoon. ,.E-
bola behoort tot het hoogste gevaren-ni
veau: P4. Wij gaan vooralsnog tot P2.
Voorzieningen voor P3-onderzoek staan
op het programma. Tot die tijd kunnen we
voor de diagnose van het Ebola-virus te
recht in de Verenigde Staten en Engeland.
Alleen daar bestaan laboratoria die aan
de strengste veiligheidseisen voldoen."
Spannend
De honderdvijftig medewerkers op het ge
bied van infectieziekten van het RIVM
volgen de ontwikkelingen in Zaïre op de
voet. Via internationale contacten, Inter
net en laboratoria in Londen en Atlanta
blijven ze op de hoogte van de laatste
stand van zaken. Bereikt het virus de
hoofdstad Kinshasa, kunnen de lijken van
de slachtoffers tegen de culturele tradities
in toch worden verbrand, maar ook: welke
protocollen hanteren landen. België wil
vliegtuigpassagiers die vanuit Zaïre op
Brussel landen, medisch onderzoeken.
Nederland piekert voorlopig niet over
controles. Het RIVM, dat de overheid ge
vraagd en ongevraagd adviseert, is niet
bevreesd dat Ebola Nederland zal teiste
ren. De wetenschappers zijn uitermate ge
boeid. „Wij zijn natuurlijk niet blij dat er
doden vallen. Maar vraag een brandweer
man wat hij van brand vindt. Het is wel
spannend", bekent dr M. Sprenger, hoofd
van het Centrum voor Infectieziekten Epi
demiologie (CIE). Het is ook allemaal zo
toevallig. De Amerikaanse film Outbreak,
gebaseerd op een dodelijk virus in Zaïre,
gaat in première en in precies dat land
slaat het zeldzame Ebola toe. Sprenger
moet de film nog gaan zien, maar weet al
van collega's dat het verhaal tamelijk
waarheidsgetrouw is.
Angst
Door die samenloop van omstandigheden
is iedereen een beetje geïnfecteerd door de
gekte rond het virus. Wereldwijd informe
ren radio, televisie en kranten dagelijks
over de ontwikkelingen in Zaïre. Berich
ten uit angst verzonden en verslonden.
Want het Ebola-virus mag dan het meest
dodelijke virus ter wereld zijn (90 procent
van de besmette mensen sterft binnen
twee weken), het heeft in deze epidemie
nog geen honderd levens geëist. De sterfte
door honger, oorlog, malaria, hepatitus.
griep, wat dan ook, is vele malen hoger.
Het is het dramatische verloop van de
ziekte en de angst voor een ongebreidelde
verspreiding, die Ebola in de schijnwer
pers zet.
Toch moet een mens heel wat doen om be
smet te raken met het virus. Ebola laat
zich niet door de lucht meevoeren, zoals
griep. Aanhoesten. zoals met tbc, is ook
niet voldoende. Wie besmet wil raken met
Ebola moet in contact komen met sperma
of bloed. Omdat de patiënten binnen en
kele dagen herkenbaai' zijn door bloedin
gen uit ogen, oren en neus komt dit weinig
voor. Het snelle en gruwelijke verloop van
het virus is min of meer een geluk bij een
ongeluk: de kans op verspreiding is veel
kleiner dan die van bij voorbeeld het HIV-
virus dat geen uiterlijk vertoon kent.
Bedelarij
Geen wetenschapper die maalt om de
overbelichting van Ebola. Er wordt ten
minste weer over infectieziekten gepraat.
In de veronderstelling dat we ziekmaken
de micro-organismen hadden overwon
nen, is het lange tijd stil geweest. Alleen
de onderzoekers zelf waarschuwden voor
epidemieën, maar die geluiden werden af
gedaan als navelstaarderij en bedelarij
om onderzoeksgeld. De mensheid had in
1980 immers korte metten gemaakt met
het pokkenvirus dat alleen al in de acht
tiende eeuw zestig miljoen mensen het le
ven heeft gekost. Tbc-klinieken hadden
hun deuren toen al gesloten. Massale vac
cinatieprogramma's boden weerstand te
gen polio, mazelen, difterie. De strijd te
gen de ziekteverwekkers leek in het Wes
ten zo goed als gewonnen.
Aan de misplaatste euforie kwam snel een
einde. In 1983 werd bekend dat het een vi
ms was dat de mysterieuze ziekte aids ver
oorzaakte. Overal ter wereld werd geld
vrijgemaakt om onderzoek te doen naar
middelen tegen aids. Het nieuwe vims
overschaduwde alle andere oude, bijna
dood gewaande infectieziekten. Veel labo
ratoria werden afgebouwd alsof de laatste
tbc-bacillen, malariaparasieten of difte-
riebacteriën in eenzaamheid zouden weg
kwijnen.
Dr J. Ossewaarde:
Bacteriën zijn
slim en snel. Hun
weerstand tegen
anti-biotica
groeit,
foto GPD
Een slachtoffer van het ebola-virus in Zaïre wacht op medische hulp.
„Infectieziekten speelden voor beleids
makers geen rol meer. Ze zeiden: we heb
ben toch vaccins en anti-biotica? Maar je
hebt het pas voor elkaar als een ziektever
wekker honderd procent is uitgeroeid, zo
als het pokkenvirus, dat komt alleen nog
voor in laboratoria", weet Ossewaarde.
Alle andere bijna dood gewaande virus
sen, bacteriën en parasieten leven nog en
slaan toe als de mens hen daartoe de kans
geeft. En dat gebeurt meer en meer. Infec
tieziekten zijn internationaal in opmars.
Sprenger: „Vluchtelingen nemen ze mee
uit hun vaderland, toeristen pikken
vreemde virussen op in het buitenland,
maar ook voedsel en goederen kunnen
dragers zijn van infectieziekten." Zo haal
de de Amerikaanse staat Texas in 1985 on
vermoed gele koorts binnen met eenparn-
autobanden uit Japan, waarin zich et:
Aziatische muggelarf had genesteld.
Eenmaal meegenomen gedijen infectie,
ziekten het beste in gebieden waar veè
mensen op een kluitje wonen en de hv
giëne te wensen overlaat. Sociaal vena]
en het wegvallen van vaccinatieprograif.
ma's in Rusland heeft de deur openge»
voor difterie. Honderden mensen zijn in
middels aan deze verstikkende ziekte ij
keel en strottehoofd gestorven. De bacte
rie heeft zijn weg gevonden naar Scandi
navië, waar de eerste ziektegevallen zijn
gemeld.
India boezemde de wereld vorige zomec
angst in met gevallen van pest. Reizigers
uit het besmette gebied werden bij thuis
komst medisch gecontroleerd. Ook Vie-
nam, Tanzania en Madagaskar hebbc-a
opnieuw kennis gemaakt met de middel
eeuws aandoende pest.
Cholera reist sinds de jaren zestig de we
reld rond. Daar waar de sanitaire voorzie
ningen en hygiëne slecht zijn. slaat de ba:
terie toe. Van Afrika, Zuid- en Midder.
Amerika tot in het door oorlog geteisterde
Koerdistan en Afghanistan. Alleen al
Zuid-Amerika heeft de bacterie in twee
jaar tijd tweehonderdduizend mense-
ziek gemaakt.
Ook als de mens te veel neemt van de na
turn-, slaat deze ongenadig terug. Dia
mantzoekers in Nigeria werden door mui
zen geïnfecteerd met de dodelijke Lassa
koorts. Muizen in Argentinië en Bolivia
straften opdringerige landbouwers af me:
het Junin-virus, dat jaarlijks enkele hor.
derden levens eist. En dichter bij huis:
contact met muizen heeft in Oost-Europa
het Hantaan-virus onder mensen ge-
bracht. Wie ermee besmet raakt, kan reke
nen op inwendige bloedingen, koorts, uit
val van de nieren en niet zelden de door}.
Poliovirus
Nog altijd ver weg? In 1993 maakte het po-
liovirus in Nederland 68 mensen ernstig
ziek, van wie er twee overleden. Contact
met familieleden in Canada zorgde ooi
daar voor verspreiding van het virus.
Na zeventig jaar komt er in Nederland
weer meer tuberculose voor. Vanaf 1920is
het aantal gevallen van tbc gedaald. Bijna
dachten we de ziekte te hebben uitgebar
nen, maar sinds drie jaar stijgt het aantal
ziektegevallen (onder asielzoekers). En er
ger: niet iedereen is eenvoudigweg me:
een chemotherapie te genezen. Indestn'd
tussen bacterie en de farmaceutische in
dustrie is de eerste aan de winnende hand
Ossewaarde: „Bacteriën zijn slimmere:
sneller. Hun weérstand tegen anti-biotica
groeit. Kijk naai' tbc. Er duiken steeds
meer gevallen op die ongevoelig zijn voor
verschillende medicijnen."
Infectieziekten zijn meesters in het misle.
den van de mens. De bacterie die cholera
veroorzaakt, weet zich zo te vermommea
dat het menselijk afweersysteem hem me:
als ongenode gast herkent. Zo kan mes
sen die eerder cholera hebben overleefde:
denken immuun te zijn, alsnog de dasom
worden gedaan.
Door de vele gedaanteverwisselingen var.
ziekteverwekkers worden we jaarlijks
weer verrast door het griepvirus. Virolo-
gen zijn inmiddels aardig bedreven in he:
samenstellen van een vaccin, maar on
danks een miljoen griepprikken stervenin
Nederland jaarlijks gemiddeld tweedui
zend mensen aan griep. Bijna alle slacht
offers zijn ouder dan zestig jaar en hebben
een verminderde afweer door hart- en
vaatziekten of ademhalingsproblemen,
Spaanse griep
Gemiddeld eenmaal in een mensenleven
duikt er een griepvirus op dat niet slechts
vermomd is, maar een heel nieuwe vorm
heeft aangenomen waartegen niemand
anti-stoffen heeft. In 1918 was het de
Spaanse griep die wereldwijd naar schat
ting 22 miljoen levens eiste; meer dan in
de vier oorlogsjaren die eraan voorafgin
gen. En weer is het mogelijk dat een griep
zo vernietigend zal toeslaan, daarvan rijn
Sprenger en Ossewaarde overtuigd. De
generatie mensen die de Spaanse griep
heeft meegemaakt en over anti-stoffen be
schikt, is bijna dood. De bevolking is dus
steeds minder beschermd.
Amerikaanse wetenschappers zijn ai
naarstig op zoek naar een vaccin tegen de
nog onbekende wereldepidemie. Virussen
bij eenden en varkens in China worden
nauwgezet in kaart gebracht. Deze dieren
fungeren vaak als tussengastheer van in
fluenza. In contact met eenden en varkens
springt het virus over naai' de mens en be
gint zijn reis over de wereld. „Als er een
nieuwe Spaanse griep uitbreekt, zullen we
bijna zeker te laat zijn met een vaccin. Het
kost driekwart jaar voordat het vaccin be
schikbaar is. De tweede golf, die een jaar
later komt, kunnen we wel met een nieuw
vaccin voorkomen."
Monique de Knegt
Het nieuwste elektronische speeltje:
de mobiele telefoon, of, voor
insiders: de handheld. Opdat wij
meteen iets kunnen terugzeggen, nü
kunnen beslissen, voordat het te laat is.
'Die meneer of mevrouw is belangrijk
zeg'.
Haast. Een volksziekte die lang
zamerhand epidemische vor
men begint aan te nemen. Niks kan
meer wachten, een ieder beweert
dat als we nü geen tijd hebben om
zijn boodschap tot ons te nemen,
dat voor immer een gemiste kans
zal betekenen. Voor ons, uiteraard.
De elektronica-industrie vaart er
wel bij, bij deze Haast. Vroeger bel
den mensen gewoon later op de dag
even terug als we de telefoon niet
aannamen. Nu móeten we een ant
woordapparaat bezitten, de beller
wil nü iets tegen ons zeggen en an
ders hoeft het al niet meer.
En van het een kwam het ander. Te
gen een antwoordapparaat is het
lastig een ingewikkelde redenering
van tien minuten op te hangen.
Daartoe moesten wij dus ook maar
een fax aanschaffen, voor een drin
gende brief, of om ons te laten zien
wat voor spannend papier zij wel
onder ogen hadden, en wij niet.
Al die eenzijdige communicatie laat
echter toch te wensen over. Wie
echt Reuze Haast heeft, wil gewoon
antwoord. Daarom worden wij,
communicerende consumenten, nu
gek gemaakt met het nieuwste elek
tronische speeltje: de mobiele tele
foon, of, voor insiders: de handheld.
Opdat wij meteen iets kunnen te
rugzeggen, nü kunnen beslissen,
voordat het te laat is. Had je daar
voorheen nog een auto als privé-te-
lefooncel bij nodig, vandaag de dag
is het pas menens als je een telefoon
uitje binnenzak kunt toveren.
Gehaktballen
Kennelijk raakt dat gebaar een ge
voelige snaar bij de ware telefoon
junks: die meneer of mevrouw is be
langrijk zeg, die kan niet eens vijf
minuten over straat lopen/ fietsen/
rijden, of ze hebben hem of haar nog
nodig. J an en Allevrouw, van de yup
in driedelig tot de voetbalfan in
glimmend trainingspak loopt te
genwoordig in zo'n ding te kletsen.
Omdat hij nog even gauw een aan
deeltje moet verpatsen of omdat hij
stante pede wil weten hoe laat de
gehaktballen gaar zijn.
Dat telefoneren de aandacht afleidt
van wat wij eigenlijk op straat ko
men doen, deert de bewegende op
beller nauwelijks. Veilig Verkeer
Nederland en de Algemene Ver
keersdienst van de Rijkspolitie vin
den dat maar gevaarlijk. Met came
ra's toegeruste auto's hebben gere
gistreerd hoe telefonerende auto
mobilisten op snelwegen beginnen
te slingeren, opeens langzamer
gaan rijden, ook hun tweede hand
nodig hebben om in zakken te zoe
ken naar pennen en agenda's, niet
naar de weg kijken maar naar de
passagiersplaats waar zich kenne
lijk hun aantekeningen bevinden.
Of telefonerende automobilisten
daadwerkelijk ongelukken maken,
daarop heeft niemand zicht-, omdat
geen brokkenpiloot achteraf toe
geeft dat hij niet zat op te letten of
geen twee handen aan het stuur had
om het razendsnel te kunnen om
gooien.
Ongelukken
Je hoeft niet in een auto te zitten om
dankzij een telefoon een gevaar op
de weg te zijn. Met eigen ogen zien
we een totaal in luisteren opgaande
beller op een drukke straat zowat
van zijn fiets gereden worden. Een
boos gebarende voetganger-met-te-
lefoon steekt over zonder de aan
stormende bestelbus te zien.
Handig? Belangrijk om overal be
reikbaar te zijn? Ook een veelge
hoord argument: het kost me geld
als ik niet aanspreekbaar ben? Een
bellende marktkoopman is zo druk
bezig zijn leverancier te woord te
staan, dat het zijn klanten allemaal
te lang duurt en ze een voor een af
druipen.
Maar goed. Al zijn het altijd de ma-
fiose types die voorop lopen met de
aanschaf van dit soort peperduur
speelgoed, er zijn beroepen waarin
het echt heel onhandig is als je bij
voorbeeld gewoon tijdens kantoor
uren onbereikbaar bent. Makelaars
die veel op pad zijn, artsen, verte
genwoordigers, noem maar op. Wat
staat de eerbare belastingbetaler
nou te wachten als hij of zij deze
aanschaf overweegt?
Mobiele telefoon raakt een gevoelige snaar bij 'telefoon-junks', foto GPD
Om te beginnen is de zogeheten mo
biele telefonie weer zo'n branche
waarin het onmiddellijk afkortin
gen en Engelse vaktermen begint te
regenen zodra je je als overduidelij
ke leek presenteert in een winkel.
Die kreten laten we voor wat ze zijn,
wij willen gewoon weten wat het
kan en wat het kost. Maakt de ge
wone autotelefoon gebruik van een
etherfrequentie, dus van een radio
zender om contact te leggen, de
nieuwere handheld is een digitaal
toestel dat werkt op een accu, een
oplaadbare batterij dus. Hoewel het
kwaliteitsverschil op dit moment
nog niet zo heel groot is, timmeren
de fabrikanten erg hard aan het di
gitale systeem, waardoor de voor
spelling is dat dat op termijn veel
beter zal zijn. In elk geval heeft een
autoloze dus nooit last van ether
storingen en is hij niet af te luisteren
omdat je niet werkt met een verkap
te radiozender. Ze doen het geen
van beide in delen van Nederland
met erg veel water of erg weinig
zendtorens of allebei, dus vanuit
Friesland of de Betuwe bellen is al
gauw een probleem.
Prijzig
Een handheld is zo'n aanschaf
waarbij vanaf de eerste minuut de
meter begint te lopen. Behalve het
pittig geprijsde apparaat zëlf betaal
je 92 gulden aansluitkosten, ben je
minstens 45 gulden per maand
kwijt aan een telefoonabonnement
en betaal je minimaal 35 cent per te-
lefoon-'tik'. Dat laatste kost bellen
tussen 20.00 en 08.00 uur, en binnen
de bebouwde kom. Andere tijdstip
pen en andere verbindingen en het
tarief ligt dubbel of drie keer re
hoog.
De prijzen van de losse handheld
zelf lopen uiteen van een gulden o.
zeshonderd voor eentje die valt ti
de categorie Groot Lomp, tot
1500 gulden voor een apparaatje
dat half zo groot is als een gewone
telefoonhoorn. Duurder beteken,
behalve kleiner en lichter bij voor
beeld ook dat je langer kunt bellen,
dat de batterij sneller oplaadt, dat
er meer dan één batterij bij zit, dat
je er een snoertje bij krijgt waarmee
je hem aan de sigaretteaansteker®
je auto kunt opladen, dat hij dis
creet in je zak trilt als je wordt ge
beld in plaats van hinderlijk te pie
pen en meer van dat soort grapjes.
In totaal ben je minstens duizend
gulden lichter voordat je eén tele
foontje hebt kunnen plegen, of je
moet er eentje nemen die al na eei
half uur praten leeg is en maar een
half etmaal stand-by is op één accu
lading. Heel dure bieden bijna an
derhalf uur spreektijd en zijn 36uu.
te bellen zonder tussentijds opia-
den.
Al met al zien ze er eigenlijk mee-
uit als uit hun krachten gcB1®*.
rekenmachientjes dan als te.
foons. Voor wie het eigenlijk all#
te doen is om het gewichtige W-
komen: hou een zakjapanner tG -
je oor en praat daartegen. Zo
er al voor een paar tientjes hee.
langrijk uit.
Mieke ZijW"
