Dorp op zoek naar geluk
PZC
Neoedatsjino
reportage
ZATERDAG 6 MEN995 2^\
de van alle voormalige staatsboerderijen
in de obi ast Novosibirsk en maakte von?
jaar 250 miljoen roebel winst. Maar in te
loonsector staat het dorp op de twee na
laagste plaats.
Enns legt in het blauw geschilderde kleine
houten gebouwtje waar de administrate
is gehuisvest uit, dat het niet anders kan
Er moet nu eenmaal worden geherinves
teerd. En dat is niet zijn enige zorg. Ooi
Enns vindt dat Neoedatsjino door moei
gaan met wat de Duitse mennonieten o|>
bouwden met niet-roken, niet-drinken es
hard werken. De eerste twee mogen nu.
liefst met mate, maar hard werken moei
En daarom dient Neoedatsjino Duits If
blijven.
Alweer dankzij de mennoniet-en en hiE
Duitse achtergrond is Neoedatsjino geze
gend boven de omringende dorpen. Enni
krijgt hulp van de Gesellschaft für Techni:
sche Zusammenarbeit (GTZ), een Duits:!
overheidsinstelling die een soort ontwik
kelingshulp bedrijft die de naar Duitslanïj
terugkerende stroom etnische Duitser:!
uit de voormalige Sovjetunie moet indamI
men.
In de praktijk betekent dit dat de vrijge-j
komen huizen van naar Duitsland ver]
trokken dorpelingen door Enns worden)
toegewezen aan etnische Duitsers die w
gevolg van het opgekomen nationalism:
in Kazachstan hun toevlucht in Rusland
zoeken. Die nieuwelingen, nakomelingen
van Wolga-Duitsers die in de oorlog doo:
Stalin naar Kazachstan werden gedepor
teerd. spreken weliswaar nauwelijks)
Duits en zeker niet het mennonietiscti:
plat-Duits, maar het blijven Duitsers. E:
zolang hun aantal op een redelijk nivea;
blijft, zorgt de GTZ voor hulp.
„We moeten natuurlijk wel in de gate:
houden dat belastinggeld wordt besteed
voor de bestemde doelen", zegt de Duits
landbouwdeskundige Hermann, die toe
vallig net op 'inspectiebezoek' komt. ft
hoogblonde Duitser, met zonnebril ft
trendy rap-capuchon aan het trainings
jack, zegt dat Neoedatsjino van alle dor
pen die hij in de provincie Novosibirsk on
der zijn hoede heeft, de meeste perspectie
ven biedt.
Hiërarchie
„Er is hier kennis, een goed management,
en harde werkers", stelt hij tevreden vast
In vijfjaar tijd is er een worstfabriek gekc-
men, een nieuwe graanopslagplaats, na
dert een klein hotel met sauna en zwem
bad voor al het buitenlands bezoek zij:
voltooiing, en zal straks de eerste zonne
bloemolie uit een pers komen.
Maar veel lijkt onveranderbaar. .Zevente
procent van de gezichten in de lokale be-'
sturen zijn nog hetzelfde. Zij houden vee
tegen, bepalen in feite hoe er wordt ge
leefd", zegt Enns. De produktie van de
worstfabriek gaat dus behalve naar de
dorpelingen voornamelijk naar allerlei
soorten chefs uit het district. 'Blat' (con
tacten) moetje namelijk houden, en voor
wat hoort wat.
De 'Duitsers' van Neoedatsjino zijn in da'
opzicht meer 'gerussificeerd' dan ze den
ken. „Je moet nooit tegen de wind in spu
gen," zegt Gerhard Neufelds ten antwoord
op de vraag hoe het kan dat een slechte
sovchoz-voorzitter als Proskoerin noj
steeds op zijn stoel zit, ook al blijft zijn be
drijf verlies lijden. Met andere woorden
tegen de macht valt niet op te tornen.
Misschien sluit het Duitse gevoel voor
hiërarchie goed aan bij de Russische on
derworpenheid aan 'de leider'. Enns word'
'aanbeden', zijn energie geprezen, te'
neemt alle beslissingen, hij bepaalt de te
nen, hij maakt uit wie zich als certificaat
houder mag aansluiten bij de AO Neoe
datsjino.
Zoals het ook volstrekt normaal wordt ge
vonden dat de vader in het gezin bepaal!)
wat er gebeurt. Sara Neufeld werd twee
jaar geleden door pa en zoons weggehaald
uit Omsk, waai1 ze een bakkersopleidin?
volgde en een eigen woninkje had gevon
den. „Te gevaarlijk voor haar in die stad "-
zo werd geoordeeld. Sara legde zich mok
kend neer maai- weigert, vooralsnog toe K
geven aan de aandrang van vooral pa ft
broers om pu eindelijk eens te trouwen.
Voor vrouwen en zeker echtgenotes dwin
gen de omstandigheden en de traditie in
Neoedatsjino tot slaafsheid aan de mat
Als hij moe van het werk komt, dient hei
eten op tafel te staan, de kinderen ver
zorgd. de koe gemolken. Maar ook hte'
wordt voorzichtig aan zekerheden ge
tornd. „Wij hebben te weinig te zeggen'
roept Neufelds spontane dochter Helena
„Die mannen, dan zitten ze in zo'n verga
dering van de AO, luisteren naar directe®
Enns en zeggen niets. Pas als ze naar bui
ten komen beginnen ze onder elkaar K
discussiëren. Dan denk ik, zat ik daal
maar."
Hans Geleijnse
In West-Siberië tussen de steden
Omsk en Novosibirsk ligt het
gehucht Neoedatsjino. Neoedatsjino
betekent letterlijk vertaald Geen
Geluk. Maar dat is in september 1990
voor PZC-correspondent Hans
Geleijnse niet de reden om het dorp
te bezoeken. Neoedatsjino wordt in
meerderheid bewoond door
mennonieten, doopsgezinden die
afstammen van drie eeuwen geleden
uit Nederland en Duitsland
verdreven volgelingen van de
prediker Menno Simonsz. Ze spreken
nog steeds een aan het Nederlands
verwant dialect, plat Duits.
Vijf jaar later, aan het einde van zijn
correspondentschap in Moskou, trekt
Geleijnse nogmaals naar
Neoedsatsjino. Een reportage over
het lot van een dorp in een
wereldmacht in verval.
De 'skyline' van Neoedatsjino blijkt ge
wijzigd. Naderend over de modderige
landweg van Ivanovko, twintig kilometer
westelijker, steken drie, vlak bij elkaar
staande watertorens af tegen de blauwe
voorjaarshemel. Vijf jaar geleden was
Neoedatsjino aan de horizon herkenbaar
aan twee van die even hoge torens.
De derde kwam er nadat Michail Sergeje-
vitsj Gorbatsjov eind december 1990 de
wereld liet weten dat aan zijn bewind een
einde was gekomen. De Sovjetunie hield
op met bestaan, het communistische we
reldrijk werd een legpuzzel van onafhan
kelijke staten. Boris Nikolajevitsj Jeltsïn
beloofde het nieuwe Rusland een gouden
toekomst.
In Neoedatsjino hadden ze belangrijker
zaken aan het hoofd. Op 23 december
1990, drie dagen voordat Gorbatsjov zijn
strijd tegen Jeltsin definitief opgaf, werd
de 35-jarige Andrej Ivanovitsj Enns daar
met gejuich ontvangen. Hij, zoon van de
voormalige voorzitter van de sovchoz
(staatsboerderij), voormalig tractorbe
stuurder en voormalig partijsecretaris,
keerde op verzoek van wijze mannen te
rug naar zijn geboortedorp om een nieuw
tijdperk in te luiden.
In 1995 is Enns de ongekroonde koning
van Neoedatsjino. Dank zij hem, zeggen
de dorpelingen, staat Neoedatsjino nu op
eigen benen. In augustus 1991, toen het
GKchP van de dronkelap Janajev de we
reld verraste met een operette-achtige
staatsgreep, was Neoedatsjino in staat
van oorlog met 'keizer' Aleksandr Pros
koerin, de almachtige voorzitter van de
sovchoz Pervomajsk (Eerste Mei).
Connecties
Proskoerin had sinds zijn aantreden in
1975 vanuit zijn thuisbasis in het 1900 in
woners tellende Pervomajsk de gelijkna
mige Sovchoz weten uit te breiden tot vier
dorpen, waarvan Neoedatsjino als 'Een
heid nummer drie' door het leven ging.
Pervomajsk leed echter al jaren verlies.
En drie kilometer verder waren zij van
Neoedatsjino het zat om jaar in jaar uit
veertig procent van alle sovchoz-verdien-
sten in te brengen, zonder er van Proskoe
rin veel voor terug te krijgen.
Enns wist dankzij zijn connecties (pa had
een invloedrijke baan in Moskou) de strijd
in het voordeel van Neoedatsjino te be
slechten. Nedoetsjino werd een zelfstan
dige sovchoz, en kreeg 5300 hectare weide
en bouwgrond, landbouwmachines, tien
vrachtwagens en twee koeiestallen toege
wezen uit het bezit van Pervomajsk.
Het nieuwe tijdperk leek aangebroken.
Enns vormde tijdens de privatiseringsgolf
in 1992 de sovchoz om tot een Aktsionjer-
noje Obtsjtsjestvo (aandeelhoudersmaat
schappij). Maai- de geschiedenis met de
derde watertoren was een teken aan de
wand.
Bij de bouw van de tweede, zo'n vijftien
jaar geleden, was het al goedkoper om de
oude, in slechte staat verkerende toren te
laten staan. Het grootste nadeel ervan
was dat de hoogte niet toereikend was
voor voldoende druk op het water.
Dit euvel is echter met de twee nieuwere
niet verholpen. De oorzaak: voor de bouw
van de torens is steeds dezelfde hijskraan
beschikbaar. Die moet uit Omsk, 120 km
westelijker, komen en is niet hoog genoeg.
„Bij de bouw van de tweede was het pro
bleem om die kraan los te krijgen van de
partijbazen in Omsk. Dat lukte Proskoe
rin dankzij zijn contacten. Nu hebben we
die niet meer nodig, maar er is onvoldoen
de geld om een hogere, uit Novosibirsk te
laten komen. Dus moesten we dezelfde uit
Omsk huren", vertelt Sergej Nazarov, ver
antwoordelijk voor de veestapel - 400
koeien en 700 varkens - van Neoedatsjino.
Zo kan er veel en tegelijk weinig verande
ren.
Vervoermiddel
Neoedatsjino bestaat uit vier straten,
waarlangs zo'n tweehonderd lage boeren
woningen. opgetrokken uit steen en hout.
De overheersende geluiden zijn die van de
natuur: gekras van kraaien, blaffende
honden, kraaiende hanen en loeiende
koeien. De Tsentralnaja Oelitsa (hoofd
straat) is een kilometer lang, wordt aan
weerszijden omgeven door wegens over
vloedig smelt- en grondwater buiten hun
oevers getreden sloten en is ter voorberei
ding op toekomstige asfaltering bedekt
met een steenlaag.
Hinderlijk voor de onbeslagen paarden,
nog steeds een belangrijk vervoermiddel,
en voor de auto die, crisis ten spijt, ook
Magriitogorsk^f-Tsjeljabinsk RUSLAND 400 km
'UralsK|P^====/^ l cWReJropavlovsk\
pA Jp^O.n^
'Astrakhan^ Aktyu^hsiv^^orsk^lJStanay^ O
%^^/nuryev (Kokchetav
KASP. KI, l Atbasar0^ PavloBar'
Kulsary
Neoedatsjino
Novosibirsk^
BamatiP^
- A i Atbasar1 J\
ZEE- TselinograX/-^
L ai.' rif Semipalatinsk f
Shevchenko/
Aral- ^Novokazalinsk jT\
w KAZACHSTAN Balchasj OAyaguz.
Kzyl-Orday /Balchasjmeer
OEZB
Alma Ata
CHINA'
RUSLAN
Bisjkek
KIRGIZIË
Voormalig partijsecretaris Vladimir Michailovitsj Ledenjov tussen zijn bijenkorven.
i foto GPD
hier terrein wint. „Het is hier nu nog lasti
ger rijden dan vijf jaar geleden, toen de
straat nog van platgewalste aarde was",
zegt Gerhard Neufeld (57) en Oudste van
een almaar slinkende kudde van gelovige
Mennonieten.
Dat slinken heeft niet alleen te maken met
de ook hier voortschrijdende secularise
ring. De afgelopen vijf jaar hebben zo'n
vijfhonderd mensen de wijk genomen
naar het land van hun voorvaderen,
Duitsland. Daar zijn nieuwe mensen voor
teruggekomen, maar ten opzichte van
1990, toen Neoedatsjino 702 inwoners tel
de. van wie 690 etnisch Duits, is de bevol
king teruggelopen tot 572 mensen, van
wie er nog maai- 400 etnische banden met
de Heimat hebben.
Gerhard mag de Here prijzen wanneer er
zondags bij het 'Aandagt' buiten zijn ei
gen familie om nog twintig anderen met
hem bijbel en liederenbundel openslaan.
Vijfjaar geleden waren dat er nog veertig.
En het einde is nog niet in zicht. Als een
liefhebbende, maai- autoritaire kloek
houdt hij het eigen gezin, vrouw, vijf doch
ters, vier zoons in Neoedatsjino bijeen.
Gerhard jr., met 32 jaar de oudste, wil zich
bevrijden uit de al twee jaar durende cir
kel van beslissen, dan twijfelen, piekeren,
beslissing uitstellen en opnieuw twijfelen.
Het signaal staat nu op aft-eis met vrouw
en drie kinderen naar Duitsland.
Als Gerhard jr. gaat, vertrekt ook de 25-ja-
rige ongehuwde Sara. En haar 28-jarige
zuster Helena twijfelt eveneens, maar is
afhankelijk van de beslissing van echtge
noot Sasja. een oorspronkelijk uit Ka
zachstan alkomstige Wolga-Duitser die
de moedertaal en het plat-Duits dat de
mennonieten spreken nog onvoldoende
onder de knie heeft.
Perspectieven
Vader Neufeld prijst Gorbatsjovs pere
strojka. die in 1985 een definitief einde
maakte aan de communistische vervol
ging van alles wat anders was. Maar het
was ook perestrojka dat de planeconomie
in een chaos veranderde, de deuren naar
Duitsland opentrok, en het sein gaf voor
het nationalisme in Rusland zelf en de
voormalige Sovjet-republieken.
„Ja, de vrijheid kwam, maar bracht in
Neoedatsjino weinig goeds", zegt Neufeld.
Voor hem is het belangrijkste dat het
dorpsleven is gebroken nu zijn eigen fami
lie uiteen dreigt te vallen. Neufeld is daar
om een vat vol tegenstrijdigheden. Hij
roemt de natuur, de grootsheid van Sibe
rië, dat je met een koe op stal, varkens en
kippen met heel weinig toe kunt. Allemaal
redenen om te blijven.
Tegelijk sombert hij over de chaos in het
land, de slechte economische perspektie-
ven, over de komst van de Russen naar
Neoedatsjino en die andere Duitsers, uit
Kazachstan, die geen plat-Duits praten
en waarmee het dus moeilijker is gemeen
schapszin te kweken. Allemaal redenen
om weg te gaan.
In 1990 trokken de Neufelds nog iedere
vrijdag naar de dorpsbanja voor de weke
lijkse wasbeurt. Nu gaan ze naar de eigen
banja die Gerhard jr. in zijn huis heeft ge
bouwd. Meer onder ons. want met al die
nieuwe gezichten was het in het badhuis
niet meer zo gezellig als voorheen.
Is het een wonder dat Konstantin Len-
gart, 17 jaar rij instructeur in het achthon
derd kilometer zuidelijker gelegen Semi
palatinsk zich ook na een jaar in Neoe
datsjino nog steeds 'te gast' voelt. Len-
gart, afstammeling van Wolga-Duitsers,
heeft Kazachstan verlaten omdat hij niet
meer op kon tegen geschreeuw in de rij
van Kazachen: „Je hebt lang genoeg de
baas gespeeld, donder maar op naar je ei
gen land." Dus kwam Lengart dankzij fa
milierelaties naar Neoedatsjino en werkt
nu als landarbeider.
„We hebben het hier naar ons zin, het is
een rustig dorp. maar we trekken toch het
meest op met Duitse en Russische gezin
nen die ook uit Semipalatinsk naar hier
zijn gekomen", zegt hij.
Sergej Nazarov, zelf een Rus en getrouwd
met een mennonitische, vindt dat de Duit
sers meer zouden moeten samenwerken:
„Die gelovigen zouden wat minder op elke
hoek hun anders-zijn moeten uitdragen.
Hun invloed in ons dorp zou veel groter
zijn. Je hebt hier doopsgezinden en bap
tisten die nauwelijks met elkaar om gaan.
Sergej Nazarov is verantwoordelijk voor
de veestapel van Neoedatsjino. foto GPD.
En wat is het verschil nu helemaal: doop
door onderdompeling of door een paar
druppels water op het voorhoofd."
Bijen
De niet-gelovigen lijken zich gemakkelij
ker door de woelingen van de geschiede
nis te worstelen. Partijsecretaris Vladimir
Ledenjov van sovchoz Pervomajsk
schroefde in september 1991, toen Jeltsin
de communistische partij buiten de wet
verklaarde, het bordje Partkom van het
partijgebouw, deed de brandkast met be
langwekkende documenten op slot. wan
delde het dorp uit, stak de Transsiberi-
sche spoorweg over en begon bijen te hou
den op het veldje bij zijn datsja.
Ledenjov liet niet alleen dertig jaar partij
verleden achter zich, maar ook zijn baan
als directeur en leraar aan de school van
Pervomajsk. Zijn vrouw verklaarde hem
voor gek, dreigde hem te verlaten, maar
Ledenjov zette door. „Mijn ziel opende
zich bij de bijen", zegt hij plechtstatig tij
dens een wandeling langs de korven van
35 bijenfamilies.
Helemaal vergeten is het verleden echter
niet. „In augustus 1991 dacht ik al meteen,
dit is het einde van een wereldrijk, van een
macht die respect afdwong. En zo is het
gegaan. Voor de arbeiders is het alleen
maar slechter geworden. Twintig jaar ge
leden, toen ik uit liefhebberij bijen hield,
verkocht ik de honing en kon van die bij
verdienste een auto kopen. Daar staat-ie",
zegt hij, wijzend op een verroeste Mosk-
vitsj. „Ik produceer nu drie keer zoveel ho
ning. maar een nieuwe auto kopen kan
niet."
Twee dorpelingen die hem assisteren blij
ken ook nog gezegend met geloof in het
communistische heil. Alles wat slecht
gaat in Rusland is te wijten aan 'die ene
meneer GorbaJeltsev', die het goede van
het land uitverkocht aan het begerige ka
pitalistische buitenland.
Ledenjov zegt ook 'met vrijwillig pen
sioen' te zijn gegaan omdat de kwaliteit
van het onderwijs achteruit holde. „Min
der aandacht voor de mens, meer voor wat
er aan de muur moest hangen", verduide
lijkt hij. Maar Ledenjovs voormalige on
dergeschikte en thans directrice, de der
tigjarige blonde Natalja Levtsjenko. is het
daar niet mee eens. Eind 1991 rolde ze met
een zucht van opluchting alle posters van
Lenin en belangrijke politbureauleden op
en borg ze met alle 'ideologische boeken'
in de kast. Soms haalt ze er eentje tevoor
schijn, gewoon, om nog eens hartelijk te
kunnen lachen om die onzin.
Volgens Natalja is de kwaliteit van het on
derwijs in Neoedatsjino alleen maar voor
uit gegaan, ook al zijn de programma's
moeilijker geworden. Maar de reden voor
haai- tevredenheid wordt snel duidelijk.
De staatsschool van Neoedatsjino, met
tien klassen voor de leeftijdsgroep van zes
tot zestien, geeft bijna privé-onderwijs.
Voor honderdachttien leerlingen heeft ze
liefst 21 leraren in dienst.
Dit privilege is te danken aan de moeilijk
uitlegbare kronkels van de onverander
bare Russische bureaucratie. In 1990 had
de school al zeventien leraren en waren er
volgens 'het plan' vier vacatures. Die zijn
alsnog vervuld.
Ten koste van wat? Levtsjenko vertelt dat
een leraar zo'n driehonderdduizend roe
bel verdient met 16 uur lesgeven per week.
Dat is bijna het dubbele van het maand
loon van de meeste arbeiders/aandeelhou
ders bij de AO 'Neoedatsjino'. Voorzitter
Enns zet namelijk de tering naar de ne
ring. Neoedatsjino draait goed. is de twee-
Schooldirectrice Natalja Levtsjenko.
foto GPD
-
