Oosterse vertelling
op een wit scherm
PZC
Traditie voor de camera
Turkenmoppen zijn geoorloofd
Programma
Cultuur zonder grenzen
kunst cultuur
Turkish
Delight
Zhang Jie
beziet China
met humor
VRIJDAG 31 MAART 1995 21
Sinds een optreden in het
programma van de on
langs overleden Ischa Meijer
stromen de aanvragen bin
nen. Nederland ontdekt het
cabaretduo Turkish Delight.
Twee studentes van Turkse
afkomst maken grappen over
vooroordelen, integratie en
communicatiestoornissen in
multi-cultureel Nederland.
„Ik vraag me soms af waar
aan we al die publiciteit te
danken hebben. Zouden we
het ook zo druk hebben als we
gewoon Hollandse meiden
waren?" merkt Nilgün Yerli
op.
In hun vrije tijd vormen Nil
gün Yerli (25) en Inci Pamuk
(24) het duo Turkish Delight.
Een duo dat vanwege de in
houd van hun sketches vooral
wordt uitgenodigd op cultu
rele festivals, seminars en in
tegratieprojecten. Daar heeft
het duo naar eigen zeggen
geen enkele moeite mee. „We
kunnen over dat soort onder
werpen meepraten, erover
schrijven en ermee dollen.
Toch hopen we ooit een eigen
show te kunnen brengen
waarin geluk, vriendschap en
liefde centraal staat. Maar dat
kunnen we pas realiseren als
we onze studies hebben afge
rond."
Op dit moment volgt Yerli een
studie aan de HEAO. Haar
compagnon heeft bijna een
studie rechten voltooid. Pas
het afgelopen jaar hebben de
dames besloten om hun car
rière als cabaretière uit te bui
ten. „Bijna alle sketches zijn
gebaseerd op de werkelijk
heid", verzekert Yerli. „Het
stuk over de Turkse man die
woorden krijgt met een doua
nebeambte omdat hij met de
visa van zijn eerste vrouw, die
is teruggestuurd naar Turkije,
zijn tweede vrouw komt afha
len, heb ik zelf op Schiphol
meegemaakt."
Turkish Delight heeft vrijwel
alle accenten die in Nederland
worden gesproken onder de
knie, van Surinaams-Neder-
lands tot ABN en van stad-
Turks tot gebroken Neder
lands. Dit komt heel goed tot
uiting in een sketch over de ty
pisch Nederlandse eigen
schap: de 'rij-gevoeligheid'. In
een rij bij de slager ontstaat
paniek onder de nette blanke
klanten als een Surinamer
voor zijn beurt dreigt te gaan.
De buitenlandse afkomst -
beide cabaretières zijn gebo-
Hoewel De Ark (1982) wel de
eerste feministische roman
uit China wordt genoemd, wil
Zhang Jie zich geen feministe noe
men. Ze is veel meer een kritisch
observator van menselijke ver
houdingen in het algemeen. Dat ze
daarbij soms tegen heilige huisjes
aanschopt, is haast een logisch ge
volg.
In De liefde moet niet vergeten
worden (1979) bijvoorbeeld moet
de traditionele opvatting over het
huwelijk het ontgelden. De hoofd
persoon is verloofd met een man
van wie vele vrouwen zeer gechar
meerd zijn. Ze maakt zich echter
zorgen 'of de ooi-zaak van zijn zwij
gen is dat hij niet graag praat of
dat hij niets te zeggen heeft' en
twijfelt of ze met hem zal trouwen.
De omgeving vindt dat ze te hoge
eisen stelt en dat ze te veel verbeel
ding heeft: „Dit maakt ze boos, als
of ik werkelijk iets immoreels en
aanstootgevends doe."
Van Zhang Jie (geboren in 1937)
zijn in Nederland bij uitgeverij De
Geus tot nu toe verschenen: Zware
vleugels, De Ark, Als er niets ge
beurt blijft alles hetzelfde, Er is
maar één zon en De liefde moet
vergeten ivorde7ilS?naragd. De
schrijfster studeerde economie en
werkte lange tijd op het Ministerie
van Industrie. Sinds 1982 is de
meermalen bekroonde auteur
broodschrijfster: ze kan zich met
behoud van het salaris van haar
vorige baan wijden aan de litera
tuur. Dit wil overigens niet zeggen
dat haar werk in eigen land nooit
omstreden is geweest.
Zware vleugels bijvoorbeeld
mocht in China pas in boekvorm
uitgegeven worden nadat de
schrijfster zesenzestig passages
had geschrapt. In het buitenland
verscheen de oorspronkelijke ver
sie, die in 1981 voor het eerst in
feuilletonvorm in een Chinees tijd
schrift was gepubliceerd. Zhang
Yie heeft de roman destijds snel af
moeten schrijven omdat ze voor
zag dat het politieke tij zou keren.
Schaduwzijden
'Onthullingsliteratuur' heet de
stroming waarop Zware vleugels
meedrijft. In dit type boeken ne
men schrijvers niet alleen de wrede
onderdrukking tijdens de Cultu
rele Revolutie (1966-1976) op de
korrel, maar ook de schaduwzijden
van het hedendaagse China. Ziva-
re vleugels is een aanklacht tegen
bureaucratie, vriendjespolitiek en
corruptie. Tegelijkertijd is het ook
een pleidooi voor gelijkberechti
ging van vrouwen, medemenselijk
heid en erotiek.
Dat haar scherpe waarnemingszin
niet beperkt blijft tot het manne
lijk geslacht of haar eigen land,
blijkt uit de roman Er is maar één
zon. Daarin figureren net zo goed
mannen die lijden onder het ge
drag van vrouwen als andersom.
Zhang Jie geeft in het boek tevens
aan dat niet alleen Chinezen zich
bezighouden met politiek gekon
kel en gedraai. Daarbij beziet ze de
menselijke verhoudingen met een
forse dosis humor.
De schrijfster heeft een scherp oog
voor zaken die niet in de haak zijn,
maar heeft zeker geen negatieve
kijk heeft op het leven. Toen ze in
1987 voor de promotie van haar
boeken in Nederland was, zei ze:
„Ik blijf marxist, patriot en opti
mist."
Zhang Jie is tijden het Festival
Cultureel Gekleurd te gast in de
Zeeuwse Bibliotheek in Middel
burg.
Caroline Moerland
Zhang Jie: Scherpe waarnemings
zin.
Schimmentheater is een
expressieve kunstvorm die niet
echt bekend is in Nederland. Veel
mensen denken hierbij aan
schimmen op het grote doek. De
'gecultiveerden' denken wel aan de
Wajang-poppen die achter de
schermen bespeeld worden door
poppenspelers. Dat China het
schaduwspel al in de tweede eeuw
voor Christus tot zijn volkstheater
rekende, is ruim twee duizend jaar
later, anno 1995, wellicht voor velen
iets nieuws. Tijdens het Cultureel
Gekleurd Festival kunnen
belangstellenden het Chinese
schimmenspel leren kennen.
Yueh Lung Shadow Theatre is op door
reis in Nederland. Drie jaar geleden
was de groep ook in Nederland tijdens een
tournee door Europa. De leden van de
Amerikaanse theatergroep zijn drieënhal
ve week in de maanden maart en april in
het land en verzorgen in totaal veertien
voorstellingen. Tijdens het Festival Cul
tureel Gekleurd brengt de theatergroep
enkele uitvoeringen in verschillende ste
den. De groep, vertegenwoordigd door
twee Chinees Amerikaanse acteurs
Kwang Sung, Ian Wen en de Amerikaanse
poppenspeelster Rolande Dupré, is af
komstig uit New York.
Yueh Lung heeft zich sinds in 1975 in deze
stad gevestigd. De groep telt in totaal vijf
tien leden. In 1993 werd Yueh Lung opge
nomen in de groterè organisatie Gold
Mountain Institute for Tradional Shadow
Theatre. Deze organisatie geeft voorstel
lingen en cursussen over het tradionele
Chinese schaduwtheater. Ook heeft Gold
Mountain Institute een onderzoekscen
trum geopend voor tradionele vormen
van schimmentheater in de hele wereld.
Verbod
Doel van Yueh Lung is het tweeduizend
jaar oude Chinees traditionele theater
spel in ere te herstellen en die in stand te
houden. „Deze kunstvorm is samen met
vele andere kunstuitingen verboden tij
dens de culturele revolutie en daardoor
een lange tijd in vergetelheid geraakt. Wij
proberen hier in het westen zo de Chinese
cultuur te behouden", legt Kwang Sung
uit. In de Verenigde Staten is het spel po
pulair op basischolen. Kinderen leren er
het schimmentheater kennen en werken
er mee. Ze leren de poppen zelf te maken
en een voorstelling te geven.
De poppen zijn in elementen opgebouwd
en gemaakt, volgens de traditie, van dun
kalfsleer (waar trommels ook van worden
gemaakt). De marionetten zijn transpa
rant en zijn in diverse kleuren beschil
derd. Het publiek ziet hierdoor niet
slechts zwarte schimmen op het scherm,
maar echte kleuren die het spel verleven
digen.
Het spel wordt uitgevoerd achter een
klein (grootbeeld televisie-formaat) wit
scherm. De poppenspelers brengen de
poppen in beweging door middel van hou
ten stokjes die aan de pop vast zitten. De
verhalen die door de beweeglijke poppen
worden uitgebeeld zijn ontleend aan oude
oosterse overleveringen. „Wij proberen zo
dicht mogelijk bij het originele spel te blij
ven en gebruiken daarom ook oude tra
dionele volksverhalen", aldus Sung. De
vertellingen worden begeleid met klas
sieke Chinese muziek. Voorafgaand aan
het spel geeft een van de spelers een korte
toelichting in het Engels. De tekst van de
in het Engelse sprekende poppen is van
tevoren op band opgenomen. Knap is dat
de tekst en de marionetten met veel emo
ties het verhaal uitbeelden. Deze vaardige
uitbeeldende kunst doet het publiek ver
geten dat het naar een soort poppenkast
kijkt.
Modern
De theatervorm wordt in China inmiddels
weer uitgeoefend. In Taiwan zijn er twee
schaduwtheater-groepen. „De verhalen
die worden gebruikt zijn moderne vertel
lingen", zegt Sung. De drie verhalen die
tijdens het Festival Cultureel Gekleurd
worden uitgebeeld zijn: The Chang-an
Melon Seeds, een volksverhaal van de pro
vincie Shaanxi uit de periode van de Han
Dynastie (van 106 voor Christus tot 220 na
Christus); Echo of a Four-Flag Romance,
een historisch episode uit het leven van de
krijgsvrouw Fan Li—Hua, gedurende de
Sung Dynastie (960 tot 1279 na Christus);
en de 'White Fox and the Demon Chaser,
een amusant verhaal over het bovenna
tuurlijke dat Boeddhistische en Taoïsti-
sche uitgangspunten laat zien.
Het Chinees schimmentheater Yuel Lung
is tijdens het festival onder meer te zien in
Vlissingen en Terneuzen.
Yoyce Banh
Het Yueh Lung Shadow Theatre houdt het traditionele Chinese schimmenspel in ere.
Het filmaanbod van het Festival Cultu
reel Gekleurd heeft dit jaar een Azia
tisch tintje. De meeste produkties, die overi
gens de afgelopen jaren al eens in de Zeeuw
se filmhuizen hebben gedraaid, bieden een
indruk van traditionele maatschappijen,
waar het individu volstrekt ondergeschikt
is aan wat het staatsbelang wordt genoemd.
The Puppetmaster vertelt het verhaal van de
legendarische poppenspeler Li Tien Lu in
Taiwan. Hij maakte de Japanse bezetting
van zijn land mee en zag de communistische
dictatuur van de Kuomintang Chinezen aan
zich voorbij trekken.
Zhou Daxins roman The woman from the la
ke of the sceiited souls vormde de basis voor
de gelijknamige film van Xie Fei. In 1993
kreeg de regisseur in Berlijn een Gouden
Beer. In zijn film is de vernietigende kracht
van de traditie het centrale thema. Hoofdrol
speelster Xiang is een eenzame vrouw, ge
trouwd met een alcoholist. In haar eentje
runt zij een bedrijfje, waar sesam-olie wordt
geperst.
De geur van de groene papaya is een Vietna
mese produktie van Tran Anh Hung. Hij richt
de camera op het dienstmeisje Miu, dat na
lange jaren gered wordt uit haai' Assepoester-
bestaan. Omdat de film vollledig in een stu
dio is opgenomen, wordt er een zeer verstild
portret van het dagelijks leven in Vietnam ge
tekend.
Bal el-oued city gaat in op de actuele proble
men in Algerije. Als een bakkersknecht de
luidspreker sloopt, die fundamentilistische
boodschappen door de straat laat schallen,
wordt er een levendig beeld gegeven van de
tegenstellingen in de Algerijnse maatschap
pij.
Kosh Ba Kosh speelt zich af in Doesjbane,
hoofdstad van Tadzjikistan. De film kreeg
twee jaar geleden in Venetië een Zilveren
Leeuw. De sympathieke Mira wordt door
haar goklustige vader na een potje dobbelen
in onderpand gegeven aan een oude man.
Een aanbidder weet haar te bevrijden. De op
namen moesten in 1992 regelmatig worden
onderbroken, omdat in Tadzjikistan een bur
geroorlog woedde.
theatergebied heeft het Turkse
cabaretduo Turkish Delight inmiddels
naam gemaakt. De Zaïrese groep rond
Ya Ntesa Dalienst en cabaretier Karim
Mounir bewijzen dat Cultureel
Gekleurd dit jaar geen grenzen kent.
Het festival heeft in totaal zo'n veertig
activiteiten op het programma staan.
Goes, Middelburg, Oostburg, Terneuzen,
Vlissingen en Westerschouwen draaiden
voorgaande edities al mee, Axel en
Tholen zijn deze keer voor het eerst van
de partij. Nieuw zijn ook de open dagen,
die in diverse theaters worden
georganiseerd.
fotoCinemien
ren op het platteland in Tur
kije - heeft ook voordelen.
„Als ik spot met Turken is dat
geoorloofd, omdat ik een
Turks meisje ben. Als een Ne
derlander een Turkenmop
vertelt wordt het door de Ne
derlanders snel als racistisch
bestempeld. In de zaal lachen
de Turkse mensen trouwens
net zo hard mee."
Met hun show houdt het twee
tal het publiek een spiegel
voor, al was dat volgens Yerli
oorspronkelijk nooit de be
doeling. Alle vooroordelen
van Nederlanders én buiten
landers passeren de revue.
„Nederlanders hebben nog
steeds een verkeerd beeld van
Turkse vrouwen. Als een
Turkse vrouw modern en bij
dehand is, dan denken ze dat
ze vernederlandst is. Er is
geen prototype Turk, net zo
min als een prototype Neder
lander. Ik merk dat zelfs mijn
kennissen pas objectief kun
nen oordelen als ze zelf een be
zoek aan Turkije hebben ge
bracht."
In hun naaste omgeving
wordt het duo regelmatig ge
confronteerd met 'onder
huids' racisme, zelfs op plek
ken waar ze het niet vernach
ten, zoals op school. „Som
mige leraren vinden dat we
blij moeten zijn dat we de
kans krijgen om te studeren.
Daar kwam ik achter toen het
niet goed ging met mijn studie
en ik twijfelde tussen stude
ren of cabaret. Als een alloch
toon geen succes heeft, maakt
hij misbruik van de situatie.
Heeft hij wel succes, dan leidt
het tot jaloezie."
Het cabaretduo treedt tijdens
het Festival Cuftureel Ge
kleurd op in de Zeeuwse Bi
bliotheek van Middelburg.
Nicole Kluijtmans
Het Festival Cultureel Gekleurd, dat
van 2 tot 16 april voor het vijfde
achtereenvolgende jaar in Zeeland
wordt gehouden, besteedt deze keer
ruim aandacht aan China. Film,
literatuur en schimmentheater geven
een indruk van de rijke cultuur van dat
land. Toch heeft het festival dit jaar
geen echt themaland gekozen. Dat heeft
tot gevolg dat er een gevarieerder
aanbod aan voorstellingen kon worden
geprogrammeerd. Traditionele
volksmuziek uit Bangla Desh en
klassieke muziek uit India beloven
hoogtepunten te worden. Op
Scène uit de Algerijnse film Bab el-oued city.
Cabaretduo Turkish Delight: Nederlanders hebben nog steeds een verkeerd beeld van Turkse
vrouwen.
AXEL
1 april: v.a. 12.00 uur c.c. De Halle, Turkse moskee, open dag
BURGH-HAAMSTEDE
8 april: 14.00 uur AZC Burgh-Haamstede, open dag
GOES
5 april: 20.30 urn1 't Beest, film, The Puppetmaster
8 april: 14.00 uur AZC Bergzicht, open dag
10 april: 19.30 uur Openbare Bibliotheek, De Verhalenvertellers (met Nel Lekatom-
pessy (Molukse), Mohammed Chacha (Berber) en Judith Huysman (Antilliaanse)
12 april: 19.30 uur 't Beest, Chinese culturele avond
12 april; 20.30 uur 't Beest, film. The Woman from the Lake of Scented Souls
14 april: 20.30 uur't Beest, film, L'Odeur de la Papaya Verte
15 april: 13.00 uur't Beest, open dag
15 april: 20.30 uur 't Beest, muziek, Puma Das Baul
15 april: 20.30 uur 't Beest, film, Kosh Ba Kosh
20/27 maart, 3/10 april: De Wissel, kookcursus
17 april t/m 30 april: Openbare Bibliotheek, tentoonstelling, Islam in Nederland, Ne
derlandse Islam
MIDDELBURG
2 april: 15.30 uur Stadsschouwburg, theater Mirad
3 t/m 15 april: Zeeuwse Bibliotheek, tentoonstelling Islam in Nederland, Nederlandse
Islam
3 april: 14.30 uur Zeeuwse Bibliotheek, leeskring bijeenkomst over Chinese literatuur
met aansluitend Chinese maaltijd
3 april: 19.30 uur Zeeuwse Bibliotheek, literaire avond met Chinese schrijfster Zhang
Jie
7 april: 14.30 uur Zeeuwse Bibliotheek, lezing over 'beeldvorming' met vooraf muziek
van Ibrahim Zorel
7 april: 18.00 uur Zeeuwse Bibliotheek, Chinees/Indische maaltijd en dans (Sinar Me-
lati)
7 april: 19.30 uur Zeeuwse Bibliotheek, Turkish Delight (Turks cabaret) en Nabil (Ma
rokkaanse muziek)
7 april: 20.00 uur Schuttershoftheater, film, The Puppetmaster
7 april: 20.30 uur Stadsschouwburg, muziek, Wadaiko Ichiro
8 april: 14.00 uur AZC De Eendracht, open dag
8 april: 20.00 uur Schuttershoftheater, film, The Puppetmaster
9 april: 20.00 uur Schuttershoftheater, film, The Puppetmaster
12 april: 14.00 uur Zeeuwse Bibliotheek, theatergroep Delta met Pandji (v.a. 7 jaar)
14 april: 22.30 uur Schuttershoftheater, film. The Woman from the Lake of Scented
Souls
15 april: 22.30 uur Schuttershoftheater, film, The Woman from the Lake of Scented
Souls
OOSTBURG
3 april t/m 6 mei: Den Hoekzak, beeldende kunst, Beeldend Indonesië (Rudi Dedon-
car en Katrin Hubens)
8 april: 13.00 uur Ledeltheater, open dag
8 april: 20.00 uur Ledeltheater, onder andere muziek, Purna Das Baul
TERNEUZEN
4 april: 20.00 uur Zuidlandtheater, klassieke muziek, Hariprasad Chaurasia
9 april: 13.00 uur Zuidlandtheater, open dag met Yueh Lung (schimmentheater) en
Ujung
12 april: 20.00 uur Porgy Bess, film, Life on a String
18 april 20.00 uur Zuidlandtheater, muziek, Wadaiko Ichiro
THOLEN
31 maart t/m 22 april: Gemeentehuis Sint Maartensdijk, fototentoonstelling 'Zeeu
wen kieken 't Zuiden'
5 april: 14.00 uur Meulvliet-Tholen, Koning Gilgamesj, vertelling voor kinderen door
Hans Hagen en Erik Karsemeijer
8 april: 13.30 uur Haestinge-Sint Maartensdijk, open dag met Cocktail (Turkse
groep), Karim Mounir (cabaret-Marokko) en flamenco dansgroep Fernando y José
10 april: 19.30 uur Meulvliet-Tholen, film, Temptations of a Monk
VLISSINGEN
7 april: 20.30 uur De Paraplu, workshop Indiase Muziek (Droeh Nankoe)
8 april: 20.30 uur Vestzaktheater, theater, Yueh Lung Shadow Theatre
14 april: 20.30 uur Arsenaaltheater, muziek, Ya Ntesa Daliènst Les Grands Maqui-
sards
