'Wie nooit angst heeft, is dom'
Dit is een maatje te groot voor ons
Vredesmissie zonder hoop
Burgemeester Hans Koschnick
reportage ZATERDAG 25 FEBRUARI 1995 31
KROATIË
Vinkovqi'!^Wukovar
J3ihac
<a ft BrckoV;''"7^
IpV VBijeljinaO
Af ^pj^zla#
if p" ZVornik-Cr
^Zenica
a©-w ITFA
jfearajevo
VisegrëA^
5^ Pale
^Tjorazdey
Focaó
Mostar j>*>
[Travnik
BOSNIË-H
OLivno
.Niksic
J~\ e Europese Unie gaf vorig jaar SO miljoen Duitse mark uit voor de weder-
LJ opbouw van Mostar. Voor 1995 is 160 miljoen Duitse mark beschikbaar.
Envolgendjaaris er weer geld. ..Geef ons het geld. en blijf zelfweg'', hoorde de
in mei vorig jaar door de EU voor twee jaar benoemde burgemeester van
Mostar, Hans Koschnick. bij zijn aankomst.
Op de vijfde etage van hotel Ero, op
de scheidslijn tussen Oost- en West-
Mostar, heeft de voormalige burgemees
ter van de stadstaat Bremen zijn werk
kamer. Om veiligheidsredenen worden
geen toeristen meer toegelaten tot het
zes etages tellende hotel, dat in de bur
geroorlog tamelijk ongeschonden bleef.
Op Koschnicks leven is al eens een aan
slag gepleegd. Een granaat trof de ka
mer naast die van hem.
Formeel is Koschnick in Mostar op uit
nodiging van de Kroaten en de moslims.
Zij willen vrede, op papier althans.
Koschnick rijdt in een gepantserde Mer
cedes. Dag en nacht heeft hij zes Duitse
bodyguards om zich heen. Zij wachten,
bewapend, op de gang. „Wie nooit angst
heeft, is dom", zegt Koschnick op de
vraag of hij bang is voor een nieuwe aan
slag. „Ik pas iets meer op als ik op straat
ben. Maar ik kan nooit honderd procent
bewaakt worden."
Koschnick is sociaal-democraat. Hij
heeft een prachtige bestuurlijke car
rière achter de rug. Waarom begint ie
mand op zijn 65ste nog aan een moeilij
ke en gevaarlijke klus in oorlogsgebied?
Koschnick. zonder ambtsketen, want
elke opsmuk is in deze stad, waar dui
zenden doden zijn gevallen, belachelijk:
„U heeft natuurlijk ergens gelezen dat ik
al met pensioen was. Welnu, bondskan
selier Kohl heeft me persoonlijk ge
vraagd dit te doen. Zoals u weet in Ne
derland, kan men de heer Kohl niets
weigeren."
Stad van bruggen
Het geld van de EU wordt besteed aan
het herstel van scholen en de water- en
electriciteitsvoorziening. „Maai- ook
aan de nieuwbouw van bruggen. Mostar
betekent letterlijk 'stad van bruggen' en
die zijn er niet meer. Veel geld gaat op
aan bouwmaterialen. We hebben een
soort Marshall-plan voor Mostar ge
maakt. Maar we gaan niet overdrijven.
Ik wil eenvoudige huizen bouwen. Het is
mijn plicht niet alleen aan de mensen in
Mostar te denken, maar ook aan de be
lastingbetaler in Europa." De samen
werking in Mostar zou een voorbeeld
moeten zijn voor de rest van Bosnië,
vindt Koschnick. Als de partijen in Mos
tar niet zouden samenwerken, gaat de
geldkraan dicht. „Wij werken niet vóór
Mostar, maar mèt Mostar. Als de Kroa
ten en de moslims niet meewerken aan
de opbouw van de stad, gaan wij ook
lekker buiten in het zonnetje zitten.
Maar de mensen willen. De bevolking
wil."
Koschnick begrijpt dat de Kroatische
leiders moeite hebben met de federatie.
Maar: „Als u hier in maart vorig jaar was
geweest had u gezien dat er in vergelij
king met toen veel succes is geboekt. De
Kroaten en de moslims wilden elkaar
toen alleen in het buitenland ontmoe
ten. Nu zitten ze samen tegenover mij op
mijn werkkamer."
Volgens Koschnick zal het plan voor
een geïntegreerd politiekorps van mos
lims en Kroaten uiteindelijk ook slagen,
„Ik heb van beide partijen de schriftelij
ke toestemming om met dit plan door te
gaan. Ook van de Kroaten."
„Luister, er heeft hier een burgeroorlog
gewoed. Men weet van elkaar wie gesla
gen heeft. Ik kan toch niet van deze
mensen verlangen dat ze van elkaar
houden? Ik kan alleen maar bereiken
dat ze elkaar respecteren om hun an
ders zijn. We wisten vantevoren dat er
aan beide zijden nogal wat terroristi
sche elementen in de stad zijn die de EU-
voornemens willen torpederen. Daar
over ben ik niet verbaasd. Jazeker, dat
zijn nazi's!"
Gerard Sinink
Opperwachtmeester Cees Poelma uit
Apeldoorn heeft jaren ervaring met
politiewerk in het buitenland. Hij ver
woordt het algemene ongenoegen: „Deze
missie kunnen we net zo goed afblazen. De
Kroaten en niemand anders bepalen de
agenda".
De marechaussees die in Mostar een vre
desmissie uitvoeren gaan liever vandaag
dan morgen naai- huis. Sommigen denken
dat hun leven gevaar loopt als zij doen wat
ze moeten doen: het gezag helpen herstel
len. Buitenlandse collega's delen die
vrees. Een Duitse agent: „Mostar is een
maatje te groot voor ons. Dat er bij ons
nog geen dode is gevallen verbaast me.
Dit is een zaak voor het Vreemdelingenle
gioen".
In een stad die misschien wel tien, twintig
jaar nodig heeft om te herstellen van de
oorlog, probeert de WEU de openbare or
de te handhaven in een geheel ontwrichte
samenleving. Hier zijn mensen gaan den
ken dat hun leven niet meer waard is dan
één gulden vijftig. De kosten van een ko
gel.
De WEU-politie telt 140 manschappen uit
Nederland, Portugal, Frankrijk, Luxem
burg, Spanje, Duitsland en Engeland.
Twintig Italiaanse carabinieri worden per
1 maart verwacht. Waar blijven de Bel
gen? Het is kort dag. Het mandaat geldt
toten met 1996.
Drie jaar geleden telde de regio Mostar
100.000 mensen. Nu zijn er 65.000 van over.
Niets is officieel. Ook het dodental niet.
De ziekenhuizen spreken over duizenden
slachtoffers onder de burgerbevolking.
Zijn de vermisten gevlucht? Alleen al 2000
soldaten zijn gesneuveld. Zij zijn in de
haast begraven in vroegere parken en
plantsoenen. De Balkan verafgoodt zijn
helden. De portretten van overleden
strijdmakkers, tieners vaak, hangen over
al.
Wezen
Doden laten wezen achter. Spanje schonk
een weeshuis. Niet alle wezen zien deze
plek als een baken van veiligheid. Kinde
ren, met de gezichtsuitdrukking van een
volwassene, komen soms alleen maar hun
bakje eten halen en bang voor bombarde
menten vluchten ze weer naai- hun 'huis':
een spelonk in het bergachtige buitenge
bied of een tochtige plaats onder één van
de weinige bruggen die nog heel is.
Je zou bijna vergeten dat de Kroaten en
de moslims eeuwenlang vreedzaam naast
elkaar leefden in de 'Parel van de Balkan'.
De moslims in Oost, de Kroaten in West.
Gezamenlijk zaten zij op de tribune van
de plaatselijke voetbalclub Velez Mostar,
die in de Europa Cup kleine succesjes be
haalde. Gezamenlijk ontvingen zij toeris
ten op de uit 1566 daterende Stari Most, de
wereldberoemde boogbrug over de rivier
Neretva tussen Oost en West.
De brug die door de partisanen van Tito
werd gespaard. De brug die dit keer niet
werd beschermd door de hand van God.
Onder een regen van Kroatische granan-
ten bezweek de Stari Most, dit plotseling
verfoeilijke teken van Turks-islamitische
overheersing.
Laagje ijs
Nadat de Serviërs de in een dal gelegen
stad vanaf de berg Buna met mortieren
bestookten en later de Kroaten en de mos
lims hun eigen, etnische oorlog uitvoch
ten is er nu vrede. Een vrede die zo be
trouwbaar is als een dun laagje ijs.
Een verkeerd begrepen woord aan de on
derhandelingstafel, een nieuwe provoca
tie in één van de brandhaarden Bihac,
Knin of Krajina en de derde oorlog in Mos
tar is een feit. In de stad en daarbuiten
zien we mannen in een Kroatisch soldate
nuniform met Kalasjnikov-geweren, op
weg naar strategische posten. Popelend
om 'de grote finale' te beginnen. Hun ide
aal, Mostar de hoofdstad te maken van
een Kroatisch Bosnië, is internationaal
onbespreekbaar.
Het alternatief is de in maart 1994 onder
druk van Amerika opgerichte Federatie
van Bosnische moslims en Kroaten die
volgens de jongste plannen politieke zeg
genschap zou krijgen over 51 procent van
het huidige grondgebied van Bosnië, in
clusief Mostar.
De federatie heeft een verloren jaar achter
de rug. Teveel twistpunten stonden sa
menwerking in de weg. Het zou een won
der zijn als er tussen de partijen in Mostar,
die elkaar tot op het bot haten, iets moois
opbloeit vooruitlopend op de plannen
voor heel Bosnië. Zoals de WEU wil.
Burgers slenteren apathisch over straat.
Velen durven niet te praten en al helemaal
niet over politiek. De explosies, tussen de
100.000 en 200.000, dreunen mentaal ge
weldig door. In een verstikkende stilte ho
pen de trauma's zich op. Zij kunnen alleen
maar hopen dat de agressor vandaag een
goed humeur heeft.
Talrijke gebouwen zijn beklad met haken
kruizen. Kwajongensstreken, zegt men.
Op terrasjes viert het nationalisme hoog
tij onder jongeren, dezelfde jongeren die
op de Avenue die is omgedoopt tot 'Crazy
Street' ongestraft de ene na de andere ver
keersovertreding mogen begaan. In au
to's die die naam niet meer verdienen.
Zonder kentekenplaten.
Electriciteit en water zijn schaars in Oost.
In West niet. Het eten is gevarieerd, maar
alleen voor wie Duitse Marken of dollars
heeft. Dat zijn maar een paar mensen,
want er is lang niet voor iedereen werk. De
fabrieken zijn leeggeroofd door de Serven.
En als er werk is levert dit naai- lokale
maatstaven een vermogen op: 350 Duitse
Mark per maand. In West althans. In Oost
is de salariëring afgeschaft en werkt men
voor een hap eten bij de gaarkeuken en
een schouderklopje.
Dode muizen
Het ziekenhuis in Oost verricht chirurgi
sche ingrepen onder merkwaardige om
standigheden. In een vroegere fabrieks-
loods zonder ramen zijn 22 containers ge
plaatst. In elk liggen vier patiënten. Een
handvol oorlogsgewonden revalideert
hier nog. Container achttien is de opera
tiekamer. Geopereerd wordt er tussen de
dode muizen. Maar de patiënten zijn
dankbaar, omdat zij nog leven.
De scholen zijn open sinds november.
Kinderen leren weer liedjes te zingen en
mooie tekeningen te maken. Oostenrijk
adopteerde de kapotgeschoten universi
teit van Mostar. Om te kunnen repareren
moeten eerst de materialen worden aan
geleverd, per spoor. Maar in Mostar stopt
al tijden geen trein meer. De rails ligt aan
gruzelementen. Het centraal station is
een spookkasteel.
De stad moet, kortom, in alle opzichten
van voren af aan beginnen. Een van de eer
ste levensbehoeften is een adequate vorm
van criminaliteitsbestrijding. Maar de op
bouw van een betrouwbaar en geïnte
greerd politiekorps zoals Mostar voor het
uitbreken van de oorlog had, wordt van
alle kanten ondermijnd.
De Kroaten vinden dat zij als winnaars
van de oorlog geen compromissen hoeven
te sluiten. De op het allerhoogste diplo
matieke niveau gemaakte afspraken over
de politie erkennen zij niet, omdat de
staat die zij willen, een Kroatisch Herceg-
Bosna, hierover niet heeft kunnen mee
praten.
Selectie
Van de huidige 2000 politiemensen in de
stad, globaal duizend in Oost en duizend
in West, zouden er 500 mogen blijven die
door de WEU zijn geselecteerd. Uit de be
volking worden nog eens 100 mensen gere-
cruteerd die van de WEU een opleiding
krijgen. De 1500 agenten, ook van moslim
zijde, die min of meèr de zekerheid hebben
dat zij werkloos worden en privileges ver
hezen, hebben hun eigen motieven om de
plannen te frustreren.
Kolonel Jan Meijvogel, de Nederlandse
commandant van het WEU-korps, mag in
Nederland iemand voorstellen, de verhou
dingen in Mostar liggen net even anders.
De Kroatische commandanten komen
niet eens als hij overleg noodzakelijk
vindt. „Een onwerkbare situatie", zegt hij.
„Ook ik ben met te hoge verwachtingen
naar Mostar gekomen. Het tijdschema
laat zien dat wat we willen niet haalbaar
is. We moeten onze eisen bijstellen."
De WEU-politie doet geen huiszoekingen,
verricht geen arrestaties, ondervraagt
niemand. Zij ondersteunt de plaatselijke
politie als hierom wordt gevraagd. „Maai
de praktijk is dat wij overal buiten worden
gehouden", zegt wachtmeester O. Ganga
uit Leiden.
Aanvankelijk was het WEU-koips in een
hotel ondergebracht. Nu is er een eigen
politiebureau in West. Een in de oorlog
met klein kaliber munitie beschoten hol
dat van binnen is opgeknapt. Eromheen
staan grote gebouwen die zijn volgestopt
met Kroatische politie. Soms wordt voor
het raam het geweer even doorgeladen.
Vervolgens wordt het wapen gericht op
het WEU-gebouw. Er zijn vele provoca
ties, die de WEU zich moet laten welgeval
len. De marechaussees vermoeden dat zij
worden afgeluisterd. Ook hiertegen kun
nen zij niets ondernemen.
Wapens
Formeel is Mostar een gedemilitariseerde
zone, de toegangswegen naar de stad wor
den bewaakt door Spaanse VN-ers in
tanks, maai- er zijn meer wapens in de stad
dan groene knollen op de markt. Ook kin
deren slepen mitrailleurs met zich mee.
De marechaussees dragen de Glock 17 bij
zich. het pistool dat ook de Israëlische ge
heime dienst gebruikt, een goed wapen
voor de korte afstand. Sommigen vinden
dat zij te licht bewapend zijn.
De Duitsers wilden geen enkel risico ne
men en 'leenden' vier Kalasjnikovs van
moslim-agenten. Na een interne discussie
over de Conventie van Genève moesten
deze wapens van de leiding teruggebracht
worden naar waar ze vandaan kwamen.
Bepaalde criminelen, zeggen de WEU-ers,
zijn geïnfiltreerd bij de politie. Maar al te
vaak wordt een strafrechtelijk onderzoek
in de kiem gesmoord, omdat er bewijsma
teriaal verdwijnt of de verdachte plotse
ling uit de stad is vertrokken. Tot hoever
de 'gangs' hun tentakels uitslaan is niet
bekend. Niemand heeft het de leiders dur
ven vragen. De marechaussees vermoe
den afpersing op grote schaal en spreken
van 'een tweede Palermo'.
Criminelen vragen geld voor de 'bescher
ming' van personen, goederen en gebou
wen. Op sommige checkpoints mogen de
WEU-ers niet meer komen. Is dit omdat zij
niet mogen zien dat er geld wordt ge
waagd aan burgers, voordat zij mogen
doorlopen? Een VN-er moest onder be
dreiging van een pistool zijn auto afstaan.
De dader wordt ongemoeid gelaten, hoe
wel hij elke dag in die auto in de stad zijn
rondje rijdt. In Mostar zijn de verdachten
de baas en politiefunctionarissen hun on
dergeschikten.
Eenmaal trachtte de WEU-politie, eigenj
lijk per ongeluk, een gangster aan te hou
den. Iedereen zag hoe het afliep. De Kroa
tische politie omsingelde de WEU-ers met
getrokken pistool en de gangster ging la
chend vrijuit. „Als er toen iemand had ge
schoten, was het een bloedbad gewor
den", aldus kapitein Willem Fisser.
Geruchten
Binnen het korps gaan veel geruchten.
Over agenten die midden in de nacht hun
pistool moesten trekken om zichzelf een
vrije aftocht te garanderen. Over een
agent die op de dodenlijst staat. Soms zijn
de verhalen aantoonbaar overdreven.
Maar meestal niet,
De inspecteur-generaal voor de krijgs
macht die in Mostar op bezoek was, zou de
discussie willen aangaan om de periode
van uitzending naar het buitenland terug
te brengen van zes naar drie maanden. De
druk op de menselijke geest is, volgens
Nederlandse criteria, te groot.
De marechaussees kunnen het uitstekend
vinden met de agenten van de Duitse Lan-
despolizei en de Bundesgrenzschutz. Ze
ontbijten samen. Voetballen, trimmen,
schaken om de tijd te doden. Hoewel de
missie faalt, probeert ieder zich op zijn
manier verdienstelijk te maken. Adjudant
John Rodenburg uit Oosterhout nam,
toen hij met verlof in Nederland was ge
weest, voor vijftien kilo aan knuffelbees
ten en kleding mee om uit te delen aan de
armsten,
Alle vertrouwen dat de Kroaten en de
moslims elkaar zullen vinden is weggeëbt.
Er is teveel gebeurd. Waar Meijvogel sug
gesties voor 'hoe het verder moet' een
zaak vindt voor diplomaten, zeggen zijn
manschappen: bouw een muur in Mostar,
zoals in Berlijn, en laat elk volk zijn eigen
stad opbouwen.
Gerard Smink
6 "W 7 eertien Nederlandse
V marechaussees maken
al bijna een half jaar deel
uit van een internationale
1 politiemacht die onder de
i vlag van de Westeuropese
Unie (WEU) opereert in de
l Bosnische stad Mostar.
Hun taak is moslims en
Kroaten, in een vrede die
zo betrouwbaar is als een
dun laagje ijs, te verenigen
in een nieuw politiekorps
en te assisteren bij
strafrechtelijk onderzoek.
Een onzer verslaggevers
verbleef vijf dagen intern
bij de WEU-ers. Een
verontrustend verhaal over
r 'onze jongens' in den
vreemde.
foto GPD
lorlog in Mostar.
Van de wereldberoemde boogbrug is niets meer over.
Iedereen weet van iedereen wie vuile han
den heeft gemaakt in de oorlog, of daarna.
Moordenaars die hele gezinnen hebben
uitgeroeid hebben zich in het uniform van
politieman gehesen. Zij genieten nie-
mands vertrouwen, maar dat is in Mostar
niet van belang. Af en toe richten wanho
pige burgers zich tot de patrouillerende
marechaussees. Wat zij kunnen doen, als
de hel weer uitbreekt? Het antwoord is
simpel: niets.
een privaatrechtelijke reden aan voor de
huisuitzetting. De WEU-politie weet dat
dit voorwendsels zijn, maar moet zich bij
de feiten neerleggen.
Kelders
In Oost, het Turkse deel van Mostar, zijn
vrijwel alle huizen en winkeltjes, veelal
middeleeuwse monumenten, tot stof ge
schoten en zijn de moslims gedwongen te
naret nog overeind, als een vinger die ver
leven in smerige kelders. Hun moskeeën
zijn ontheiligd. Soms staat alleen de mi-
geefs waarschuwde tegen de oprukkende
barbarij.
In West, het Kroatische stadsdeel, hebben
maar enkele woningen het begeven. De
schade valt hier eigenlijk mee. Wat er ligt
aan puin blijft liggen. Geen Kroaat wil
zich moemaken met het vooruitzicht van
een nieuwe escalatie van geweld.
Al te roekelozen belanden in een lijkzak.
Een journalist uit Iran werd in augustus
doodgeknuppeld langs de weg gevonden.
Of werd hij om zijn geloof gedood?
Slechts enkele gewelddadigheden tegen
burgers heeft de WEU-politie kunnen
voorkomen. Twee bejaarde moslim-vrou
wen werden de week voor Kerst tijdens
hun slaap met kogels doorzeefd in hun wo
ningen in West en dezelfde nacht door de
daders begraven. Roofmoord, er ontbrak
wat geld, of een gevolg van de etnische zui
vering omdat de bejaarden weigerden uit
hun huizen te vertrekken? De Kroaten
hebben beide zaken in onderzoek, zeggen
ze.
Keil met kogels doorboorde Fiat. stille getuige van de bi
De Bailey-brug, door de Engelsen aange
legd, is de nieuwe verbinding tussen Oost
en West. Hierover worden de moslims uit
hun enige wijk in West, Donja Mahala. te
ruggedreven naar Oost. Zij zouden de
huur van hun appartement niet hebben
betaald of bekendstaan als ruziemakers.
De Kroatische autoriteiten voeren altijd
Twee Nederlandse leden van de WEU-politie voor het bureau in Mostar. foto GPD
