In Stamford Hill
is alles kosher
Nieuwbouw bij Vredespaleis nodig voor rechters
Mokum in Engeland
-PZC
reportage
ZATERDAG 25 FEBRUARI 1995 2 9
De bovenmeester gebaart werktuiglijk
naar het kale schoolplein, waar honder
den kinderen spelen, jongens en meisjes
gescheiden door een hoge afrastering.
Pinter glimlacht: „Toen mijn vader deze
school in 1942 stichtte, had hij zes kinde
ren. Kijk nu eens om u heen".
ven kinderen, die altijd met andere joden
trouwen. Daardoor is Stamford Hill alleen
maar uitgedijd. Er staan hier nu meer sy
nagogen dan in de rest van het land bij el
kaar".
Terwijl hij door zijn school beent, vervolgt
Pinter: „Deze school was hier dertig jaar
geleden een van de drie joodse scholen. Nu
zijn er 25 scholen".
Pruiken
Het zijn de mannen met hun lange baar
den en hun bontmutsen die de meeste
blikken vangen, maar de vrouwen bren
gen de grootste offers. Geen van hen gaat
met haar natuurlijke haar over straat. Een
getrouwde vrouw, zo zegt het gebod, hoort
zich alleen aantrekkelijk te maken voor
haar man. Zij dient haar haar af te scheren
of te verbergen onder een pruik.
„Het is een teken van bescheidenheid om
een pruik te dragen", zegt de pruiken
maakster, „Probleem is alleen dat de prui
ken dezer dagen zo mooi zijn. dat veel
vrouwen met pruik aantrekkelijker zijn
dan zonder".
Voordat de vrouwen echter bij de pruiken
maakster komen, zijn zij eerst bij de kop
pelaarster geweest. Zij is de vrouw die in
deze wijk zonder disco's, cafe's en biosco
pen de geslachten bijeen brengt.
Zelf wenst Bella Sharer zich er niet op
voor te laten staan dat zij man en vrouw
bijeen brengt. „Wij gaan ervan uit dat een
joods huwelijk in de hemel wordt gearran
geerd door God. precies veertig dagen na
iemands conceptie". Maar Bella is niette
min onafscheidelijk van haar draagbare
telefoon, die haar in staat stelt de Londen-
se markt van huwbare mannen en vrou
wen uit te kammen.
„Het belangrijkste pluspunt dat een jon
gen in Stamford Hill kan hebben, is zijn
bijbelkennis", zegt Bella Sharen. „Voor
een meisje telt vooral het karakter".
Verliefdheid en liefde zijn onbelangrijk.
„Dat is voor later, voor na het huwelijk",
legt de koppelaarster uit. „Maar uiterlijk
telt wel. Ik zeg altijd tegen mijn cliënten:
trouw nooit iemand die stuitend lelijk is
voor jou".
Een van haar meer recente cliënten was
ook Bella Sharers eigen dochter. Shos-
hanna, een knappe vrouw, trouwde met
een orthodoxe jood die ze voor hun huwe
lijk slechts enkele keren had ontmoet.
Maar ze vertrouwde erop dat haar moeder
haar huiswerk goed had gedaan, en voor
haar de juiste keuze had gemaakt.
„De meeste jongeren vinden tegenwoor
dig dat romantische liefde aan een huwe
lijk vooraf moet gaan", zegt Shoshanna.
„Maar waarom lopen zo veel van die hu
welijken uit op een echtscheiding? Waar
het om gaat, is dat je grofweg dezelfde
ideeën hebt en elkaar aardig vindt. De lief
de komt dan vanzelf'.
Zonde
In zijn benepen kantoortje in de Yesodey
Hatorah School laat Pinter nog eenmaal
zijn hand door de baard glijden. „Echt
scheiding is in onze gemeenschap een ge
bod, als een huwelijk niet wil lukken", legt
hij uit. „Wij zijn niet zoals de katholieken.
Maar omdat huwelijken bij ons een ratio
nele basis hebben, zijn echtscheidingen
hier zeldzaam. Het echtscheidingspercen
tage in Stamford Hill is slechts vijf pro
cent. In de liberale joodse wijken is dat cij
fer 33 procent".
Voor Pinter zijn liberale joden eigenlijk
geen joden. „Zij kennen het begrip 'zonde'
niet meer", zegt hij, terwijl op het gezicht
een glimlach van oor-tot-oor verschijnt.
„Een orthodoxe jood uit Stamford Hill
was onlangs kwaad op God, en besloot in
zo'n liberaal-joodse wijk te gaan zondigen.
Hij nam op sabbat de bus, maar wie was
de chauffeur? Een liberale jood! Hij haal
de een sigaret uit zijn zak, en prompt
kwam de conducteur, ook een jood, met
een aansteker aangerend. Hij bestelde een
varkenskoteletje in het kosher-restau
rant, dat door de joodse ober met graagte
werd opgediend".
De rabbijn glimlacht opnieuw. „Maar
toen hij dezelfde ober verzocht om water
bij de whisky, zei deze: 'Dat is hier een gro
te zonde meneer, elke druppel water in de
whisky is een zonde'
Cees van Zweeden
Engeland was eeuwenlang een veilige haven voor joden
die elders werden vervolgd. De meesten kwamen
terecht in Noordwest-Londen, waar welvaart en
gezinsplanning echter een, zoals een rabbijn het omschreef,
'na-oorlogse holocaust' aanrichtten. Na de oorlog telden de
rabbijnen bijna een half miljoen zielen, thans nog 300.000.
En zij vrezen dat met elke generatie het aantal zal halveren.
Er is echter een burcht die weigert te vallen. Stamford Hill,
in Oost-Londen, is een der laatste joodse getto's van Europa.
Meer dan 10.000 chassidische joden leven er nog in de
tradities van de achttiende eeuw. „Een jongen is alleen
huwbaar als hij bijbelkennis heeft."
Bij de ingang van de school hangt een
bordje: 'Wij geloven niet in wonderen;
we vertrouwen erop'. Een van die 'wonde
ren' is inderdaad Stamford Hill, de Oost-
londense
wijk waar de school staat. Het is een wijk
zonder misdaad, zonder kranten, zonder
televisie, zonder gebroken gezinnen.
Het is ook een wijk waar weinigen zouden
willen wonen. „Buitenstaanders wagen
mij soms hoe wij het hier uithouden", zegt
Abraham Pinter, hoofd van de Yesodey
Hatorah School. „Een leven zonder drugs
en seks en rock 'n' roll is voor hen dodelijk
saai. Maar de mensen in Stamford Hill zijn
niet geïnteresseerd in zonde."
Stamford Hill is het joodse getto van Lon
den. Voor wie, komend uit het aangren
zende Hackney, Stamford Hill binnen
loopt, kan het contrast niet groter zijn. Ne
gers maken plaats voor chassidische jo
den, geminirokte Naomi Campbells wor
den gepruikte mamma's, winkels verrui
len Bob Marley voor kosher vlees. En alle
auto's heten ineens Volvo.
Zo veel chassidische joden bezitten pre
historische Volvo Stationcars, dat Stam
ford Hill in Londen gewoon bekend staat
als 'Volvo City'. „De Volvo Stationcar", zo
legt een werknemer van daatselijke dealer
uit, „is de enige auto waar de chassidische
jood met zowel zijn hoed op als met zijn
kinderschare in. past."
Media
Hoewel zij nu gemotoriseerd door het le
ven gaan, is voor de ruim 10.000 chassidi
sche joden in het getto het leven in veel
andere opzichten stil blijven staan. Kran
ten worden niet gelezen, zelfs de 'Jewish
Chronicle' niet, en op de televisie rust een
taboe. „Een televisietoestel is het spiri
tuele equivalent van een riool in je woon
kamer", schampert Yaakov Wise, een pr-
agent. „De bijbel zegt dat wat je met je
ogen ziet en met je oren hoort, je hart beïn
vloedt."
Abraham Pinter, de bovenmeester en rab
bijn, onderschrijft die stelling. „Misschien
is televisie soms informatief, maar waar
trek je de grens?" zegt hij. „Wij zijn niet
allen martelaren. Sommigen van ons zijn
niet sterk genoeg om de televisie uit te zet
ten als het journaal eindigt en de harde
porno begint. Daarom is het beter hele
maal geen televisie te hebben."
Volvo City sluit zich af voor invloeden van
buiten, ook als die komen in de vorm van
een journalist en diens fotografe. Maar het
scherpste wapen dat ongenode gasten te
gen zich gebruikt zien, is humor. Bij het
zien van de camera, grinnikt de groente
boer afwerend: „Hou op, alstublieft, ik ben
bang van camera's! Als kind leed ik al aan
polaroid."
cisten definitief af met Oswald Mosley's
zwarthemden. Meer dan 300.000 mensen
blokkeerden op 6 oktober 1936 een fascis
tische optocht in Cable Street. Deze over
winning in de 'Battle of Cable Street' was
voor vele tienduizenden joden elders in
Europa een teken om opnieuw af te koer
sen op de Britse kusten.
Veldslag
Anno 1995 is een gedenkplaat op de hoek
van Cable Street en Royal Mint Street al
wat herinnert aan de veldslag die hier
plaatsvond. De meeste joden hebben Whi-
techapel verlaten, en East End is nu isla
mitisch. De synagogen zijn er nog, maar
sommige staan - letterlijk - in de schaduw
van de moskee.
Na de oorlog waaierde de joodse bevol
king van East End uit naar de welvarende
wijken van Noordwest-Londen, waai- nu
vrijwel alle liberale joden wonen. Een klei
nere, veel orthodoxere groep streek echter
neer in Stamford Hill.
In de liberale joodse wijken is het geloof
aangevreten door de tand des tijds, zo zeer
dat het voortbestaan van de gemeen
schap nu in gevaar is. Het was de Opper
rabbijn zelf die de noodklok luidde. In een
boek met de titel 'Zullen we nog joodse
kleinkinderen hebben?' schreef dr Sacks
dat joden nu 'sneller aan het verdwijnen
zijn dan enige andere belangrijke gemeen
schap sinds de Tien Verloren Stammen'.
Een andere rabbijn laakte het lage kinder
tal en de toenemende neiging van joden
om niet-joden te trouwen, zodat de joodse
gemeenschap iedere generatie halveert.
Hij zei: „Wat Adolf Hitler niet voor elkaar
kreeg, bewerkstelligen de joden nu zelf.
Wij zijn in Londen getuige van de na-oor
logse holocaust, aangericht door onszelf."
Geboden
Een van de problemen is dat joden onder
hevig zijn aan 613 geboden, die moeilijk
verenigbaar zijn met de moderne tijd. Zo
mogen joden op sabbat geen vuur maken,
brieven openen, auto rijden, bus of trein
nemen, en met kinderwagens of sleutels
over straat gaan. Elektriciteit mag wel
worden gebruikt, zolang apparaten en
lampen maai' voor zonsondergang op vrij
dag worden aangeschakeld. Klassiek is
het verhaal van de jood die bij zijn niet-
joodse buurman aanklopt (elektrische
bellen zijn ook taboe) met het verzoek
even de lampen aan te doen.
In haar lezenswaardige boek 'How to Run
a Traditional Jewish Household' had Blu
Greenberg 509 pagina's nodig om alle re
gels uit te leggen. Het was gelardeerd met
nuttige tips die het leven nog enigszins
draaglijk maken.
Op vrijdagavond worden joden geacht het
avondmaal op te luisteren met kaarsen,
die echter moeten worden aangestoken
voor de duisternis invalt. Eenmaal aange
stoken mogen deze kaarsen niet meer
worden aangeraakt voor zonsondergang
op zaterdag, zelfs niet als ze zijn opge
brand. Een andere regel schrijft echter
voor dat voor het belangrijke zaterdag-
middagmaal het tafellaken verschoond
dient te worden. Echter, hoe kan de ge
plaagde huisvrouw deze handeling ver
richten zonder de kandelaars aan te ra
ken? Blu Greenberg had het antwoord:
plaats ze op een bijzettafel.
Voor de joodse gemeenschap in Golders
Green, Noordwest-Londen, zijn kunstgre
pen als deze vaak niet meer genoeg. Ze
heeft de gemeenteraad nu gevraagd om de
wijk in een 'eruv' te mogen veranderen,
een door palen en kabels begrensd gebied
waarbinnen bepaalde regels niet gelden.
Dat zou het voor joodse bewoners moge
lijk maken om met de auto naar de syna
goge te rijden of zelfs met de kinderwagen
op straat te verschijnen.
Duivelskunsten
Maai' voor de chassidische joden in Stam
ford Hill zijn bijzettafeltjes en eruvs syno
niemen voor duivelskunstenaarij. Zij
gaan er prat op nog immer elk van de 613
geboden na te leven, zoals hun voorouders
in Oost-Europa eeuwen geleden.
De tand des tijds heeft in Volvo City geen
littekens achtergelaten; waar de liberale
gemeenschap in gevaar is, is het getto te
gen de tijdgeest in gegroeid. Rabbijn Pin
ter: „De meeste gezinnen hier hebben ze
Foto boven: Met
gemiddeld zeven
kinderen per
gezin is de joodse
gemeenschap van
Stamford Hill
verzekerd van
haar toekomst.
Hiernaast:
Bovenmeester en
rabbijn Abraham
Pinter met zijn
kinderen,
foto's GPD
De stokoude boekhandelaar aan dezelfde
rommelige marktplaats is weinig behulp
zamer. Gevraagd of hij boeken verkoopt
over de historie van het getto, zegt hij
kortaf: „Voor onze geschiedenis moet u in
Duitsland zijn!"
Maar in werkelijkheid liggen de wortels
van de chassidische gemeenschap in
Stamford Hill vooral in Oost-Europa. En
geland was voor joden sedert 1492, het
jaar waarin Spanje zijn joodse bevolking
uitwees, altijd het 'beloofde land' geweest.
En toen aan het einde van de negentiende
eeuw de pogroms in Oost-Europa begon
nen, was voor veel joden Londen nog
steeds de voor de hand liggende bestem
ming.
De meeste joden streken neer waar zij
voet aan wal zetten, in de buurt van Whi-
techapel bij Tower Bridge. In Engeland
troffen zij minder anti-semit-isme aan dan
in Oost-Europa, maar helemaal veilig was
ook de East End niet. Met name een serie
gruwelijke moorden in Whitechapel leid
de aan het einde van de vorige eeuw tot
een groot aantal aanvallen op de joodse
bevolking. Hoewel Jack the Ripper vol
gens sommigen een lid van het Konings
huis was, meenden veel oorspronkelijke
wijkbewoners dat hij een joodse slager
moest zijn. Alle moorden, zo was de ge
dachte, waren gepleegd op joodse feestda
gen.
Ondanks de opleving van het anti-semi-
tisme bleef Londen echter voor de joden
oneindig veel veiliger dan het Europese
continent. Terwijl Hitier aanstalten
maakte om zijn hakenkruis over Europa
te leggen, rekenden in Londen de anti-fas
foto ANP
Verre conflicten nopen tot een uitbrei
ding van het monumentale Vredes
paleis in Den Haag, waar het Internatio
naal Gerechtshof zetelt. Een toenemend
aantal geschillen tussen landen wordt
voor het hof uitgevochten nu de groot
machten uit het Koude Oorlog-tijdperk
niet alles meer onderling 'regelen'.
De gemeente Den Haag is onlangs defini
tief akkoord gegaan met de verbouwing.
Want de hofstad wil zich graag profileren
als 'internationaal besliscentrum'. Mo
numentenzorg vreest niet dat deze twee
de uitbreiding in korte tijd het aanzicht
zal bederven van het uit 1913 stammen
de Vredespaleis.
Internationale ontwikkelingen zijn de
oorzaak van de uitbreiding. „Het Inter
nationaal Gerechtshof behandelt vooral
grensgeschillen en daar zijn er steeds
meer van", zegt F. de Bruin, woordvoer
dervan Buitenlandse Zaken. „De landen
kunnen zich niet zo makkelijk meer ach
ter de grote mogendheden verschuilen
zoals vroeger het geval was tijdens de
Koude Oorlog. Die mogendheden ad
viseren het conflict langs gerechtelijke
weg uit te vechten."
Het grote publiek hoeft weinig te merken
van de activiteiten van het Internatio
naal Gerechtshof. De Bruin: „Het gaat
bijvoorbeeld over de doorvaarrechten in
de Sont, een zeestrook tussen Zweden en
een Deens eiland." De geringe aandacht
voor dergelijke zaken heeft volgens De
Bruin niet te maken met het belang van
het Internationaal Gerechtshof. Dat
heeft volgens hem duidelijk meer dan
een symbolische functie.
„Denk aan een uitspraak over een grens
geschil tussen Tsjaad en Libië, daar
houdt men zich aan.
Of neem Zuid-Afrika. Dat heeft de onaf
hankelijkheid van Namibië erkend, een
tijdje nadat het hof zich hierover had uit
gesproken." Het Internationaal Ge
rechtshof is, net als de bekendere Veilig
heidsraad, één van de hoofdorganen van
de Verenigde Naties.
De uitbreiding bestaat uit twee beschei
den kantoorvleugels aan de achterkant
binnen de hekken van de tuin en het be
nutten van 'loze' ruimte onder de kap. De
extra kantoorruimte moet plaats bieden
aan het groeiende aantal rechters en
stafmedewerkers.
Het Vredespaleis is voor het laatst in
1978 uitgebreid. Toen was er veel weer
stand omdat de nieuwbouw het monu
mentale karakter van het gebouw zou
aantasten.
Nu heeft niemand bezwaar aangetekend,
hoewel een eerder plan door de wel
standscommissie en Monumentenzorg is
afgewezen.
Gemeentewoordvoerder M. Hartog: „De
discussie ging met name over kantoor
ruimte onder de kap. Daar moet daglicht
komen. Het is opgelost met lichtstroken
die vanaf de straat niet zichtbaar zijn."
T. Visser van Monumentenzorg beaamt
het. „We zijn akkoord met de lichtstro
ken als ze aan de tuinzijde komen, tussen
de dakkapellen. Dat is het meest deli
cate aan de verbouwing."
Den Haag wil maar al te graag meewer
ken aan de uitbreiding, de gemeenteraad
heeft deze maand goedkeuring verleend.
.Elke stad heeft iets speciaals. Den Haag
zien we graag als 'brainport', als 'interna
tionaal besliscentrum'. We denken mee
om ruimte te bieden", licht Hartog toe.
Recente 'aanwinsten' van Den Haag zijn
de VN-afdeling die toeziet op het verbod
van chemische wapens en Europol.
Het Vredespaleis in Den Haag is eigen
dom van de Carnegiestichting. Indus
trieel en multimiljonair Andrew Carne
gie maakte de bouw van het. Vredespa
leis in 1913 mogelijk dankzij een gift van
1,5 miljoen dollar.
Het ontwerp van de verbouwing is ge
maakt door B en D Archtecten uit Oos
terbeek.
Na de zomer wordt met de uitbreidings
werkzaamheden begonnen.) GPD)
Het groeiende aantal rechters en stafmedewerkers dat in het Vredespaleis werkzaam is, noopt tot een uitbreiding van het 'internationale besliscentrum'.