Waar rook is, is België
Bergermoeder zoekt nieuw bloed voor Antwerpen
Agusta-
schandaal
Leona Detiège
Paars' kun je de coalitie die
Antwerpen sinds 1 januari bestuurt
niet eens meer noemen. Zij is eerder
bont en blauw en wordt dan ook niet
voor niets 'de coalitie van de laatste
kans' genoemd. Na de grote winst van
het Vlaams Blok bij de laatste
gemeenteraadsverkiezingen in
Antwerpen waren vier politieke lijsten,
uiteenlopend van rechts-liberaal tot
splinter-links, wel gedoemd tot
samenwerking om het extreemrechtse
gevaar buiten de deur te houden. De
democratische partijen in Antwerpen
hebben nog één keer de kans om tot het
jaar 2000 het tij te keren. Dat moet
gebeuren onder aanvoering van de
nieuwe burgemeester, de socialiste
Leona Detiège. Een mens van goede wil.
In de zestiende eeuw was het gebruik
dat 'de toonzetter, de hertogen, de
stadsspeellieden en de zangers geneugte
maakten' als in Antwerpen een 'nieuw
magistraat' aantrad. Zo staat het al
thans onder één van de schilderingen op
de muren van 'het schoon verdiep', de
met marmer- en houtsoorten beslagen
Moord, drank, mafia-aanslagen,
corrupte politici en elkaar
bevechtende rechters. Het lijkt het
script voor een tweederangs
misdaadfilm in de heuvels van
Sicilië. Het scenario speelt echter
dichter bij huis, in België, waar na
de moord op de socialistische
voorman André Cools in 1991 een
beerput met schandalen is
opengegaan. Het gerechtelijk
onderzoek voerde langs corruptie,
verzekeringsfraude en
aandelenzwendel. Maar harde
bewijzen ontbreken telkens, de
'kameradenmoord' is nog altijd niet
opgelost en veroordelingen blijven
uit. Toeval Of beleeft België een
herhaling van de doofpot waarin ook
het mysterie van de Bende van
Nijvel verdween
Het was alsof de haan gekraaid had.
Tot drie keer toe ondervroeg voor
man Louis Tobback van de Vlaamse So
cialistische Partij vorig jaar zijn penning
meester. Of de SP deelde in de steekpen
ningen-misère die zojuist drie prominente
Waalse kameraden politiek de kop had
gekost En tot drie keer toe antwoordde
schatkistbewaarder Mangé met 'nee'.
Deze week bekende Etienne Mangé tegen
over de Luikse justitie dat hij had gelogen.
Via via had hij vanaf 1989 van de Italiaan
se helikopterfabrikant Agusta ongeveer
2,7 miljoen gulden aan 'giften' gekregen
en verdeeld over bevriende stichtingen,
zoals een noodlijdend vakantieoord en
een studiedienst. De zo jeugdig en on
kreukbaar ogende partijvoorzitter uit die
periode, Karei van Miert, zei 'wel te kun
nen wenen'. De SP zat er verlamd bij, 'als
van Gods hand geslagen' wist een ex-mi-
nister.
Dat werd alleen maar erger toen later deze
week Tobback gedwongen werd te beken
nen dat ook hij een loopje met de waar
heid'had genomen: hij wist wel degelijk
dat Agusta met steekpenningen had lo
pen leuren. Maar de vraag die België zich
deze week stelde was niet zozeer of de SP-
top schuldig was aan corruptie en wat dies
meer zei. Want ook al ontbreken voorals
nog bewijzen van strafbare feiten, dat po
litici van alle gezindten niet deugen, is be
zuiden Wuustwezel een diepgewortelde le
vensovertuiging.
Een brandender vraag was of er dit keer
een kop zou rollen. Bijvoorbeeld die van
de tot Navo-hoogte gestegen Willy Claes,
de minister die in 1988 de omstreden
Agusta-wentelwiek kocht en die zich deze
week steeds verder in de nesten werkte
met tegenstrijdige verklaringen. En een
minstens zo geliefd onderwerp van specu
latie was of de regerende SP het slachtof
fer werd van een dubieus één-tweetje tus
sen het gerecht en politieke tegenstan
ders. Want die huiszoeking op het partij
hoofdkwartier vrijdagavond kwam wel
verdacht kort na de aankondiging van
vervroegde verkiezingen.
Een verwrongen complottheorie?
Zeker, maai' dat maakt de gedachte in
België zo aantrekkelijk.
Het gevoel dat het land ten prooi valt aan
'duistere krachten' wanneer het gecon
fronteerd wordt met opzienbarende mis
daden, leeft vooral sinds de geheimzin
nige Bende van Nijvel in de jaren tachtig
dood en verderf zaaide. 28 Doden, geen ar
restaties en een onderzoeksrechter die
werd overgeplaatst toen hij door de rook
wolken heen het vuur naderde. Een parle
mentair onderzoek wees naderhand uit
dat justitie gedwarsboomd was.
Volgens journalisten en kamerleden die
de Bende onderzochten ging het dan ook
niet om een simpel misdadig fenomeen,
maar om de schepping van een machtig
politiek-economisch-crimineel netwerk.
In de volumineuze Bende-üteratuur fi
gureren telkens oud-premier Vanden
Boeynants, maar ook diens ontvoerder
(raadselachtige zelfmoordtwee op het
verkeerde pad geraakte rijkswachters
(pas deze maand voor enkele misdaden
veroordeelddubieuze conservatieve
poütici, extreem-rechtse types, de staats
veiligheidsdienst en enkele 'roze ballet
ten' in sexclubs.
Hun 'complot' werd zorgvuldig toegedekt
door de sterke partijpolitieke controle op
poütie en justitie en door het loge-geheim
van de in de België erg actieve Vrijmetse
larij. Een mens zou van minder paranoïde
raken.
Manipulator
Met de moordzaak-Cools glijdt België
weer langzaam af in diezelfde achterdoch
tige geestesgesteldheid. Daar is alle reden
voor. Want ook dit keer is er die suggestie
dat de criminele onderwereld banden
heeft tot in de bovenwereld van politiek
en bedrijfsleven. Ook hier faalt justitie
openlijk en hebben de magistraten het on
derling aan de stok gekregen over de
vraag wie welke boef mag oppakken.
Geen wonder dat de daders nog steeds vrij
rondlopen.
Het Agusta-spoor is maai' één draadje uit
de onontwarbare kluwen waarvan het be
gin ligt op 18 juli 1991, wanneer André
Cools door een man op een motorfiets
voor het huis van zijn vriendin wordt neer
geschoten. Stad en land heeft justitie af
gezocht naar de rode BMW. Tevergeefs.
Het was de eerste tegenslag. De belang
rijkste moest nog komen: er zijn té veel
motieven voor de moord.
Cools bleek na zijn dood in zoveel zaakjes
betrokken te zijn geweest, dat hij een
overdaad aan vijanden had. Als minister
van staat, voormalig vice-premier maar
vooral 'Godfather' van de Luikse Parti So
cialiste, had hij zich ontpopt als een grof-
gebekt manipulator met een uitbundig
üefdesleven. Een man die met harde hand,
veel vriendjespolitiek en een inmens web
van BV's de economisch gedoofde vlam
van de 'Vurige Stede', het verpauperde
Luik, weer probeerde aan te wakkeren.
Onderdeel van de strijd om zijn erfenis is
de vraag of Cools zélf corrupt was. Van
veel van zijn kameraden is dat inmiddels
vastgesteld.
Zo is er het Omob-spoor, waarbij honder
den miljoenen verduisterd zijn ten nadele
van de gelijknamige verzekeringsmaat
schappij. Cools zou als Omob-voorzitter
die verduistering hebben ontdekt en daar
op uit de weg zijn geruimd. Zóu, want be
wijzen ontbreken.
En dan is er het spoor van de aandelen
zwendel: een ongelooflijk verhaal van de
Minister en de Moordenaar, orgiën, bui
tenlandse rekeningen en een dronken
deurknop.
De hoofdrolspeler heet Alain van dei-
Biest, een protégé van Cools die het tot
minister schopt. Deze sukkelaar raakt uit
de gratie wanneer hij Cools' opdracht ne
geert bij het bedrijfsleven geld in te zame
len voor de partijkas van de PS. Van dei-
Biest gaat 'voor eigen rekening rijden'.
Partij genoten omschrijven hem als een
briljante en melancholieke man. Van der
Biest schrijft boeken, maar kan slecht te
gen de stress van het politieke vak en
grijpt vaak naar de fles. Zijn persoonlijke
ministersstaf bestaat al snel uit drinke
broers en enkele duistere mafia-types. Zij
blijken een handeltje opgezet te hebben in
gestolen aandelen, waarvan de opbreng
sten via Zaventem naar Liechtenstein
worden versast. Per ministeriële dienst
auto.
Het is een plot die in een misdaadroman
niet zou misstaan: de blanke held Cools,
die bij zijn leven overigens nooit één lou
che zaakje onthulde, stond op het punt de
ongure clan rond Van der Biest te ontmas
keren. Maar het 'milieu' uit Luik, het 'Pa
lermo aan de Maas', is hem voor en heeft al
een Italiaanse huurmoordenaar laten ko
men. De avond na de fatale schoten knal
len op het ministerie ook de champagne-
kurken. Is er meer bewijs nodig
Deurknop
Justitie zet haar tanden in het spoor-Van
der Biest wanneer in 1992 een mafioos de
ex-minister aanwijst als het brein achter
de moord. De Partij is in rep en roer. De
parlementaire onschendbaarheid van
Van der Biest wordt opgeheven. De in on
genade gevallen politicus vertelt rond dat
hij wel eens een boekje zal opendoen over
de financiën van de PS - 'voor het geval
dat' heeft hij de partij geheimen op casset
teband gezet. En de zaak valt stil.
Het 'aandelenspoor' is sindsdien nog drie
keer ter sprake gekomen. Op een maartse
avond in 1993 wordt Van der Biest vlak
voor zijn huis in coma aangetroffen. Vol
gens sommigen is hij dronken tegen de
deurknop aangelopen. Anderen zeggen
dat hij een alcohol-implant had om van
zijn verslaving af te komen en houden het
op een waarschuwende afranseling. Ook
dat onderzoek loopt dood.
Even vruchteloos blijven publikaties in
het dagblad De Morgen waarin, aan de
hand van nieuwe getuigenissen, de leden
van de ministeriële clan als moordenaars
worden geindentificeerd. De lokale vrij
metselaarsloge zou, zoals het bij een echt
complot hoort, ook een rol spelen in het
verhaal. De krant levert redelijk overtui
gend werk af, maar justitie heeft inmid
dels andere zaken aan haai' hoofd.
Intern is tussen de magistraten slaande
ruzie uitgebroken over wie de zaak-Cools
mag uitzoeken. Eén stroming wil het 'aan
delenspoor' afsnuffelen. De andere stro
ming ziet het licht aan het einde van de
Agusta-zaak. Uiteindelijk moet de rechter
er aan te pas komen om deze 'Guerre des
Juges' te beslechten. Op de achtergrond
spreekt de politiek een woordje mee, want
de Luikse justitie staat onder invloed van
uitgerekend de Parti Socialiste. De 'Agus-
ta'-fractie wint, de verdachten in de aan
delenzwendel worden op vrije voeten ge
steld.
Dat er een verband bestaat tussen de
Agusta-affaire en de moord op Cools, is tot
nu toe weinig meer dan een hypothese van
onderzoeksrechter Veronique Ancia. De
ze Luikse christendemocrate (dat soort
details blijft niet onbekend) gelooft echter
heilig dat ze in de corruptiezaak de clou
vindt die naar de moordenaar leidt. En
daarvoor heeft ze de afgelopen twee jaai
de Belgische politiek overhoop gehaald
en de Parti Socialiste op haar grondves
ten doen schudden.
De Agusta-zaak is net zo simpel of com
plex als men wil. Het Belgische leger
kocht in 1988 bij de Italiaanse wapenfabri
kant 46 helikopters, onder beding van de
gebruikelijke 'tegeninvesteringen' in
Vlaanderen én Wallonië. Probleem was
niet alleen dat die compensatie-orders
uitbleven en dat de A-109-helikopters te
zwaar waren. Vervaarlijker waren de ge
ruchten die al snel opdoken dat PS-minis-
ter van defensie Coëme en SP-minister
van economische zaken Claes pas over
tuigd waren na een kleine bijdrage van
Agusta aan de partijkas.
Nu klinkt dat ernstig. En waar zoveel rook
is, móet wel vuur zijn. Maar zijn er ook
echt strafbare feiten gepleegd Want het
was politieke partijen in België tot voor
kort helemaal niet verboden giften aan te
nemen van bedrijven, mits er maar geen
tegenprestatie werd verlangd. Juridisch is
vooral het tijdstip van betaling van be
lang. Dat er door christendemocraten, li
beralen en socialisten onder bedrijven
werd gecollecteerd, was een algemeen be
kend gebruik. Het zijn Belgen, maar daar
om nog geen Boeven.
Bom
Onderzoeksrechter Ancia liet de Agusta-
bom in de winter van 1993 ontploffen. Een
hoge PS'er had de 'omerta', de zwijgplicht
over de partijfinanciën, doorbroken en ge
suggereerd dat Cools vermoord was van
wege ruzie over het smeergeld. De lires
zouden door minder scrupuleuze partijge
noten zijn verduisterd, in plaats van in de
partijkas gestort. Gevoegd bij Cools' plan
partijvoorzitter Spitaels te wippen, lever
den deze interne vetes een explosief
mengsel (en uiteindelijk een motief voor
moord op. Ancia hield de spanning er
wel in: de vraag 'wie deed het' liet ze on
beantwoord.
De 'Agusta-affaire' luidde vorig jaar een
afrekening in binnen de Parti Socialiste.
Gevoed door vermoeide justitiële onder
zoekers die halve en geblokkeerde corrup
tie-dossiers lieten uitlekken, bestookten
de kameraden elkaar vrolijk met ver
dachtmakingen. Toen de stofwolken wa
ren opgetrokken, bleken drie prominente
partijleden te zijn gesneuveld.
Guy Spitaels, de 'God' van de partij trad
af als premier van Wallonië. Zijn minister
van binnenlandse zaken Guy Mathot
bleek in zoveel onfrisse zaakjes te zijn ver
zeild, dat ook hij opstapte. En vice-pre
mier Guy Coëme viel omdat hij niet alleen
betrokken zou zijn geweest bij het Agusta- -j
geld, maar ook bij valsheid in geschrifte.
Voor hen was er tot voor kort één hoop. De
bewijsvoering in het dossier van Ancia
leek een stuk zwakker dan de suggestie,
zodat ze een goede kans maken op vrij
spraak wanneer hun proces dit najaar be
gint. Wel was het zaak een electoraal bla
merende rechtszaak te voorkomen en dus
was de PS er snel voor gewonnen de alge
mene verkiezingen te vervroegen van de
cember naar mei.
Minnaar
Het. open einde van een spannend
jongensverhaal Het lijkt er wel op, want
of justitie de Vlaamse kameraden rond
Willy Claes veel kan maken, is allerminst
zeker. Vorig jaar ontsprong Claes al de
dans toen hij werd vrijgesproken van vals
heid in geschrifte. En ook dit keer ontbre
ken de bewijzen nog dat hij zijn zegen
heeft gegeven aan de smeergeldtransac
ties van zijn partijpenningmeester.
Bij de Waalse socialisten heerste deze
week enig leedvermaak dat de golf van
verdachtmakingen nu eens een andere
kant op rolde. Onder de bevolking klon
ken er vooral verzuchtingen dat de poli
tieke misdaad als een veenbrandje blijft
voortsmeulen zonder dat het vuur ooit
wordt geblust. En de moordenaar van An
dré Cools zal op deze manier waarschijn
lijk nooit gevonden worden. Wellicht
blijkt over tien jaar wel dat er nooit een
complot is geweest en de kogels het werk
waren van een bedrogen echtgenoot.
Maar dat zou een toevalstreffer zijn.
Peter de Vries
eerste verdieping van het Antwerpse
stadhuis aan de Groenmarkt, waai' het
college van b w zetelt.
Voor zoveel vreugde was bij de installa
tie van de jongste, uit nood geboren
stadsregering geen aanleiding. Met een
dappere hardnekkigheid vermijdt Leona
Detiège een uur lang het aantal stem
men te noemen, dat het Vlaams Blok bij
de laatste verkiezingen kreeg, 28 pro
cent. Zij houdt het liever op de keerzijde:
„In dit college is 72 procent van de kie
zers vertegenwoordigd."
Leona Detiège heet officieel burgemees
ter. Ze wordt niet zelden aangesproken
als 'burgemeesteres'. Maar burgermoe
der is misschien nog wel de beste bena
ming voor deze 'rots in de branding', zo
als ze door haar medewerkers wordt beti
teld.
Leona Detiège heeft zich voorgenomen
de naam van Antwerpen te zuiveren.
„Het steekt wel eens", zegt ze. dat altijd
maar weer Antwerpen als slecht voor
beeld wordt aangehaald als het om ex
treem-rechts gaat. „Wij zijn niet blind
voor het feit dat we een grote rechtse op
positie hebben. Die willen we ook een
halt toeroepen. Maai' we vinden overal in
Europa verrechtsende tendenzen."
Gastvrij
Toch blijft het moeilijk om te duiden
waarom het Vlaams Blok uitgerekend in
de havenstad aan de Schelde tot zulke
grote hoogte kon klimmen. „Antwerpen
stard was geraakt in een zelfgenoeg
zame, afgegrendelde bureaucratie.
Vooral in de kleine dingen die zijn scheef-
gelopen, schuilt veel zeer, gelooft De
tiège. De sociale controle, of beter de so
ciale verantwoordelijkheid is om>vele re
denen zoek geraakt. Ze vindt het dan ook
typerend dat een aantal Antwerpenaren
al op haar toekwam met de prangende
vraag: „Kunt ge niet iedereen terug ver
plichten om zijn eigen stoep proper te
maken?" Ze vindt het geen slecht idee.
Ook het gevoel van onveiligheid in de
stad kan volgens haar met eenvoudige
ingrepen worden bestreden. Vroeger was
het in vele grote appartementengebou
wen in Antwerpen gebruikelijk dat een
conciërge toezicht hield op het komen en
gaan van de bewoners. Waarom, vraagt
Detiège zich af, zou ze er niet voor kun
nen zorgen dat een fenomeen als de con
ciërge weer terugkeert in het dagelijks le
ven?
En dan de roep om meer politie, die in
Antwerpen al net zo luid klinkt als in an
dere grote steden. „Het kan ook op een
andere manier worden opgelost", aldus
Detiège. „In plaats van meer politiemen
sen te benoemen, kunnen we ook de poli
tie die er al is ertoe verplichten om achter
hun bureau vandaan te komen en weer
de straat op te gaan."
Met zijn 500.000 inwoners is Antwerpen
de grootste stad van Vlaanderen. Maar
het is tevens de Vlaamse stad met de
meeste inwoners onder het bestaansmi
nimum. De bevolking veroudert en ver
armt tegelijkertijd. „Wie in Antwerpen
goed zijn brood verdient, gaat in de ge
meenten aan de rand van de stad wonen
en betaalt daar zijn belasting. Wie daar
het geld niet voor heeft, blijft hier", aldus
Detiège.
Dat Nederland en Vlaanderen vorig jaai'
eindelijk, na bijna dertig jaar gekibbel,
de zogeheten Waterverdragen tekenden,
stemt haar optimistisch. Die verdragen
voorzien onder meer in een uitdieping
van de Westerschelde, waardoor de Ant
werpse haven toegankelijker wordt voor
grotere tonnages. Dat zal, volgens De
tiège, 'zeker en vast' tot meer investerin
gen in de stad leiden en die zijn broodno
dig.
Antwerpen kent zijn Detièges. Leona's
vader was dertig jaar schepen van de
stad en tenslotte één jaar burgemeester.
De naam Detiège zal dan ook binnenkort
voor de tweede maal worden gegraveerd
op de koperen lijst in de raadzaal van het
stadhuis, die alle Antwerpse burgemees
ters sinds 1411 vermeldt. Daarom wordt
er misschien ook zoveel van de nieuwe
burgemeester verwacht. Detiège was
nog geen twee dagen in functie, vertelt ze
met een beetje trots, of er waren al men
sen die haar vroegen: „En wat heeft u tot
nu toe al allemaal gedaan?"
Aly Knol en
Peter de Vries
Leona Detiège.
is altijd een gastvrije stad geweest. De in
woners hebben altijd een groot besef van
godsdienstvrijheid en andere zaken ge
had. Maar het is ook een bevolking die
gemakkelijk 'rouspeteert', tegenprut
telt."
In Antwerpen hebben ze daar een uit
drukking voor, zegt Detiège: „Klinkt het
niet, dan botst het."
foto G PD
Ofwel: de Antwerpenaren flappen er
graag hun mening uit. Zo moeten we ook
vele op het Vlaams Blok uitgebrachte
stemmen bekijken. Ze waren niet zozeer
een uiting van extreem-rechts gedach-
tengoed, als wel een protest tegen een
vastgeroest stadsbestuur van socialis
ten en christendemocraten, dat al tien
tallen jaren aan de macht was en ver
