op weg
Plan Levende Rivieren kost (te) veel tijd
PZC
reportage
ZATERDAG 4 FEBRUARI 1995 2 2
vervolg van pagina 21
Een paar jaar geleden nog schudde Sie-
bers op de dijk de hand van Bolkestein en
andere politici. Allemaal waren ze verrukt
van het schone rivierlandschap en alle
maal zeiden ze dat de dijken met de groot
ste zorgvuldigheid moesten worden ver
sterkt. Nu hoort Siebers diezelfde politici
voor de camera zeggen dat de inspraak
procedures veel te lang duren, dat ze over
boord moeten.
Normaal moet Siebers een kwartier over
de uiterwaarden lopen voordat ie water
voelt. Maar nu klotst het bijna de dijk
over. Siebers probeert in deze bange da
gen afstand te scheppen tussen hemzelf
en de milieu-organisaties. „Wij horen niet
bij die milieufreaks hoor, wij bewaken de
cultuurhistorische waarde van het rivier
landschap; de dijkwoningen in het weidse
landschap." Siebers weet alles van dijken.
Hij heeft zitting in 22 adviesgroepen in
Gelderland. Zijn stichting heeft diverse
procedures aangespannen tegen de pro
vincie om te voorkomen dat de dijken erg
breed worden en dat er nodeloos veel ka
rakteristieke dijkwoningen worden ge
sloopt, zoals de kaalslag in Brakel twintig
jaar geleden.
Zonder die bezwaren zouden de dijken al
lang zijn versterkt, menen veel bewoners
nu. Maar daarmee overschatten zij de
macht van de 'milieumafia'. Siebers; „We
hebben geen zwakke dijken omdat men
sen bezwaarschriften indienen. We heb
ben zwakke dijken omdat ze verwaar
loosd zijn, omdat er jarenlang geen onder
houd is gepleegd! liet is de stroperigheid
van de besluitvorming bij de polderdis
tricten en waterschappen die alles ver
traagt. De watersnoodramp van '53 werd
mede zo omvangrijk door nalatigheid van
de waterschappen. Het zijn autonome, ar
rogante koninkrijkjes met dijkgraven en
hoogheemraden, volkomen uit de tijd.
Het lijkt wel een soort Harnas! De com
missie Boertien heeft de polderdistricten
'overruled' en dat kunnen ze niet uitstaan.
In plaats van de plannen nu zo vlot moge
lijk uit te voeren, werken ze tegen."
Neem nu het dijkvak langs de Waal tussen
Varik en Heesselt, ten zuiden van Tiel. In
'89 was dat plan rond. Vervolgens heeft
het vier jaar geduurd voordat de bestem
mingsplannen waren aangepast. Toen
moest het plan aan de voorstellen van
Boertien worden aangepast. Alle betrok
kenen mochten hun zegje doen. In slechts
vijf maanden tijd was de zaak rond. En nu
zegt het polderdistrict dat het dijkvak
eind '99 klaar is. Waanzin! Als je nu een
ploeg taxateurs de dijk opstuurt, is het
karwei volgend jaar geklaard."
Bijlmerramp
tot achter de komma doorberekend.
„Technisch gezien is een alternatief voor
meer en hogere dijken de aanpassing van
de rivieren zelf. Levende Rivieren is van
uit de natuur gezien een heel goed plan. Er
komt meer dynamiek in de uiterwaarden
als je ze verlaagt en het wordt ook veiliger
voor de bewoners omdat de waterstanden
zakken."
Toch kloppen de met verve gepresenteer
de plannen van het WNF maai- tot op ze
kere hoogte, meent Kok. Voor wat de
Maas betreft heeft hij overigens alle lof
voor het natuurfonds: „Er ligt nu een uit
gewerkt plan voor de 'Grensmaas' klaar
dat veel ruimte geeft aan de natuur en op
de lange termijn ook de wateroverlast ver
mindert." Het risico van een ernstige over
stroming wordt na uitvoering van dat
plan teruggebracht van één keer in de 50
jaai-naar één maal in de 250 jaar.
De uiterwaarden worden van Borgharen
tot Roosteren vijf meter verlaagd waar
door de waterstand 1,5 meter daalt en er
maar voor een klein deel kades hoeven te
worden aangelegd. Daarbij krijgt de na
tuur alle kansen. Het plan is technisch uit
voerbaar. maar stuit op de termijn van
uitvoering. Volgens de huidige agenda
duurt het tien tot vijftien jaar voordat het
klaar is. Tot vorige week nog een aan
vaardbare termijn volgens de bestuur
ders, maar na de jongste watersnoodramp
liggen de kaarten anders. „Het plan dreigt
nu op de helling te gaan. Vandaag is tijd
het onderwerp. Zoals na elke ramp wordt
ook nu de roep om maatregelen groter."
Daarmee zijn volgens Kok de plannen nog
niet ingehaald door de werkelijkheid. Al
leen wordt de acceptatie van de termijn
geringer. „Schiphol zou waarschijnlijk
ook niet worden uitgebreid als er voor een
tweede keer een Bijlmerramp was ge
beurd."
Bij snellere uitvoering wordt Nederland
opgescheept met een enorm overschot
aan grind uit de Maas of stort de hele
grindmarkt in. Het grind opslaan kost et
telijke honderden miljoenen guldens.
Snelle uitvoering van de WNF-plannen
kost 600 miljoen gulden en dat is het dub
bele van het alternatief-Boertien, dat
voorziet in 137 kilometer extra hoge ka
des. „De nadelen daarvan zijn echter ook
groot. Je kunt niet voor ieder huis aan de
Maas een kade zetten, bovendien zijn
rampen bij overstromingen met hoge ka
des veel groter en is de schadeverwach-
ting bij een overstroming met alleen ka
des 87 miljoen gulden en bij het plan Le
vende Rivieren 22 miljoen." De schade-
verwachting op dit moment is 250 miljoen.
Pluche
Zo positief als ir Kok is over de Maasplan
nen, zo sceptisch is hij over de veiligheid
met betrekking tot de rivierendelta in
Midden-Nederland. Het land rond de
Rijntakken Waal, Nederrijn/Lek en IJssel
moet in de visie van WNF omgetoverd
kunnen worden tot een veilige en natuur
lijke omgeving. Met 'Levende Rivieren'
wordt 30.000 hectare landbouwgrond om
gezet in waardevolle natuur. Landbouw
grond die we volgens het Wereld Natuur
Fonds in veel gevallen kunnen missen als
kiespijn. De boeren wordt grondruil of
geld aangeboden. De aankoop van de
grond zou worden gefinancierd uit de klei
winning, genoeg om de steenfabrieken
zestig jaar te laten draaien. Voor het slij
ten van zoveel baksteen heeft het Wereld
Natuur Fonds een 'back-to-baksteen' lob
by in gedachten.
Vooralsnog zijn de elanden van pluche en
alleen te bewonderen in de glazen vitrines
in het hoofdkantoor van het Wereld Na
tuur Fonds. Maar veel is al in levenden lij
ve te aanschouwen in de Millingerwaard
(ten oosten van Nijmegen), in de Blauwe
Kamer bij Rhenen en in een priller sta
dium in de Meinerswijk bij Arnhem. Drie
jaar geleden nog was de Millingerwaard
een pure snijmais-akker. Nu groeien er 180
verschillende plantesoorten.
Alternatief
De ingenieur van het Waterloopkundig
Laboratorium vindt het weliswaar een
'fantastisch' plan, maar heeft berekend
dat het voor de waterstand in de rivieren
weinig effect heeft. „Lokaal kan het water
wel zakken, maar we hebben berekend
dat afgraven van de uiterwaarden met een
halve meter over 50 kilometer het water
slechts 20 centimeter doet dalen. Je zult
de uiterwaarden dus veel méér moeten af
graven, maai- er ligt maar een beperkte
hoeveelheid klei in de bedding, de rest is
waardeloos materiaal. Als je alle klei in de
uiterwaarden afgraaft heb je 60 miljoen
kubieke meter klei en zakt het waterpeil
nog maai- 25 centimeter. Dat is geen oplos
sing voor de hoogwaterproblematiek. Bo
vendien heb je een termijn van 50 jaar no
dig als je het economisch wilt uitvoeren en
de klei aan de baksteenindustrie wilt slij
ten."
„Door. natuurontwikkeling in de uiter
waarden komen er meer bomen en strui
ken. Daardoor neemt de weerstand van de
rivier toe en wordt de daling van het water
al heel snel teniet gedaan en kan het water
mogelijk zelfs stijgen. Je kunt vergeten
dat je kunt besparen op het dijkverzwa
ringsprogramma zoals het Wereld Na
tuurfonds propageert. In feite is het WNF-
plan alleen voor de natuurontwikkeling
interessant en ook nog eens nadelig voor
de boeren die de uiterwaarden uit moeten
om ruimte te geven aan de natuur. Het
plan is geen alternatief voor dijkverster
king."
Daarmee lijkt het sprookje van over
zwemmende elanden uit. Maar het Wereld
Natuur Fonds legt zich daar niet bij neer.
Het WNF hoopt juist nu dat de haast die
plots is geboden in het voordeel werkt van
'Levende Rivieren'. „Het zou fout kunnen
uitpakken, maar dè oplossing is niet altijd
de meest voor de hand liggende oplossing.
Op langere termijn, als het plan in zijn ge
heel is uitgevoerd en alle knelpunten zijn
weggenomen, heeft het wel effect op de
waterstand," meent WNF-directeur Wold-
hek, verwijzend naai- het opdoemende
schrikbeeld van technocratische beton-
bakken in de rivierendelta. De Jong; „Le
vende Rivieren kost minder tijd dan dom
weg dijken verzwaren. Op de plekken
waar de dijken zwak zijn kan het plan in
één tot twee jaar zijn uitgevoerd, met
winst voor de natuur en de veiligheid."
Broeikaseffect
Het optimisme van het Wereld Natuur
fonds, Siebers en de dames en heren poli
tici wordt bedreigd door nog een andere
voorspelling. Door het broeikaseffect zal
de regenval de komende vijftig jaar met
tien procent toenemen, zo hebben geleer
den berekend. Dat betekent een verho
ging van de gemiddelde waterstand met
een halve meter. En dan ben je er niet met
een dijkje meer of minder. Internationale
actie van de Alpen tot aan de zee is gebo
den. Op de internationale klimaatconfe
rentie in maart zal het begrip 'internatio
naal watermanagement' hoog op de agen
da prijken.
Kok: „Wellicht moeten we dan op zoek
naar nieuwe oplossingen." Als niogelijke
optie is al gedacht aan het vol laten lopen
van een complete polder. Een behoorlijk
grote polder ook, anders loopt het 'bad'
nog over. En de schadeverwachting na
overstroming in de rivierendelta in Mid
den-Nederland is bovendien niet 250 mil
joen gulden zoals in Limburg, maar kan
oplopen tot 81 miljard gulden.
De 'natte' polder moet ook nog eens dicht
bij Duitsland liggen omdat anders alleen
westelijk Nederland profijt heeft, van de
overloop. Die gedachte is juist vandaag
met de dreiging van het water onverkoop
baar. WNF onderzoeker Leen de Jong
houdt het hoofd koel. „We kunnen de ri
vieren niet steeds meer opsluiten in eigen
bochten. Het harnas wordt steeds knel-
lender en de uitbarsting zal groter zijn.
Dan kunnen we met het water niet weg en
lopen wellicht Dordrecht en Rotterdam
onder als we geen dijken dwars door die
steden bouwen."
Voor toekomstvisies loopt Nederland
vandaag' niet warm. Er is genoeg geleu
terd. We hebben natte voeten en de par
kiet zit nog in het lege huis in de Bomme-
lerwaard. Toch laat het WNF zijn idealen
niet los. „Als we nu beginnen zijn we over
twee jaar klaar. Dan slapen we net zo rus
tig als nu in Zeeland met storm."
Monique de Knegt
en Peter de Kneg t
In het 'filiaal' van het gerenommeerde on
afhankelijke Waterloopkundig Laborato
rium in Marknesse (Noordoostpolder)
steekt ingenieur Matthijs Kok zijn en
thousiasme voor de plannen van het We
reld Natuurfonds niet onder stoelen of
banken. Daar op de bodem van de voor
malige Zuiderzee hebben de ingenieurs de
plannen van de commissie-Boertien en
het plan Levende Rivieren van het WNF
Bij Brummen langs de IJssel bracht de genie de afgelopen week koeien i:
foto Ed Oudenaarden/ANP In de uiterwaarden bij Tiel ligt deze boerderij ingesloten door de Waal. foto Reuter
