Zwartste kerst van Tweede Wereldoorlog
PZC
Het Ardennenoffensief
reportage
43
ZATERDAG 17 DECEMBER 1994
Een van de meest heroïsche
veldslagen van de Tweede
Wereldoorlog werd tijdens de
besneeuwde kerstdagen van 1944 in
de Belgische Ardennen geleverd. Met
een, naar later bleek,
wanhoopsoffensief probeerde het
Duitse leger het oorlogstij alsnog te
keren en een onvermijdelijke
eindnederlaag af te wenden. Aan
geallieerde en Duitse kant vielen in
die donkere dagen rond kerst'44 ruim
200.000 doden en gewonden.
Daarnaast verloor Hitier 600 tanks
en 1.600 vliegtuigen. Nagenoeg al zijn
reserves waren daarmee opgebruikt.
Het Ardennenoffensief heeft een
enorme betekenis gehad voor het
verdere verloop van de Tweede
Wereldoorlog. Want daardoor werd,
aldus militaire commentatoren, de
oorlog uiteindelijk in het westen met
een half jaar bekort en bleven
duizenden mensenlevens gespaard.
Antwerpen. Arnhem. Aken. Met kapi
talen haalden deze steden in de twee
de helft van 1944 de voorpagina's van
transatlantische kranten. Antwerpen,
omdat de haven op 4 september 1944 in
tact in Britse handen was gevallen. Arn
hem, omdat deze stad 'een brug te ver'
bleek te zijn voor de Britse tankspitsen
die in het kader van de land- en luchtlan
dingsoperatie 'Market Garden' hadden
moeten doorstoten naai- de Rijn. En Aken,
omdat het op 21 oktober 1944 als eerste
Duitse stad capituleerde. Amerikaanse
infanteriedivisies hadden de stad vanuit
het noorden en zuiden in de tang geno
men.
Maar daarna stokte het op D-day begon
nen geallieerde offensief. Eerst moesten
de Scheldeoevers op de Duitsers worden
veroverd en moest de Peel worden gezui
verd. Pas op 3 december viel daar het laat
ste Duitse bruggehoofd bij Blerick en
werd de Maas frontlinie. Het Britse
XXXste Legerkorps ondersteunde op
hetzelfde moment de Amerikaanse divi
sies, die vanuit Zuid-Limburg doorstoot
ten naar de Roer. Deze rivier kon echter
niet worden overgestoken omdat de Roer-
dammen in de Eifel nog in Duitse handen
waren. Bij vernietiging zou de Roervallei
onder water komen te staan en de voor
hoede van achterhoede worden afgesne
den.
Ook in de Eifel werd in de herfst van 1944
hard gevochten. Amerikaanse divisies
moesten zelfs met ongekend grote verlie
zen uit de strijd worden genomen. Ze kon
den hun wonden likken in de Ardennen,
waar ook pas aangekomen divisies hun
eerste gevechtservaring opdeden.
Begin december arriveerde daar de 106de
Infanteriedivisie. De 'Golden Lions' ston
den onder bevel van generaal-majoor
Alan Jones. Hij had zijn hoofdkwartier in
een school in Sankt Vith. Zijn regimenten
betrokken stellingen in de Schnee Eifel.
Dik besneeuwde sparren en dennen
ademden reeds de sfeer van Kerstmis.
Meldingen van deze 'groentjes' over bewe
gingen van zware pantsereenheden wer
den daarom niet serieus genomen. 'Gram
mofoonplaatjes, om jullie te laten schrik
ken', was het commentaar op het hoofd
kwartier van het Amerikaanse Eerste Le
ger in Spa. Evenmin werd acht geslagen
op de waarschuwingen van kolonel
'Monk' Dickson. Deze zwartgallige inlich
tingenofficier voorspelde een groot
scheeps Duits offensief in de Ardennen.
Een paar dagen Parijs zouden hem goed
doen, oordeelden zijn superieuren.
Kerstroos
Toch had Dickson het bij het rechte eind.
In het geheim had Hitier een van zijn be
langrijkste militaire adviseurs, kolonel-
generaal Jodl, een nieuw Ardennenoffen
sief laten voorbereiden. 'Kerstroos' was de
codenaam van dat plan, dat voorzag in
een doorsteek van dertig divisies door de
Ardennen naar de Maas en in de herover
ing van de haven van Antwerpen. Twintig
tot dertig Amerikaanse en Britse divisies
zouden aldus kunnen worden vernietigd.
Hitier hoopte met deze doorbraak ook
vredesoverleg af te dwingen, waarbij hij
de voorwaarden zou dicteren.
De opperbevelhebber van het Duitse
Westfront, veldmaarschalk Gerd von
Rundstedt, en de bevelhebber van de
Duitse legergroep in de Eifel, veldmaar
schalk Walther Model, waren niet bijster
enthousiast over dit plan. Zij vonden de
beoogde troepenmacht onvoldoende voor
zo'n offensief. Zij zagen meer in een hero
vering van Aken dan in een nieuwe bezet
ting van Antwerpen.
Toch hield Hitier het bij Jodl's plan. Hij
gaf het uiteindelijk de codenaam 'Die
Wacht am Rhein'. In het geheim liet hij
zijn elitetroepen van het Oostfront over
komen: SS-pantserdivisies en parachutis
ten, die met meer dan tweeduizend trei
nen werden aangevoerd. Bovendien haal
de Hitier een 'Paard van Troje' van stal. Er
werd een 'Kampfgruppe' uitgerust met
buitgemaakte Amerikaanse tanks en
jeeps. Daarmee moesten tussen Luik en
Namen bruggen over de Maas worden be
zet totdat de eigen troepen er zouden ar
riveren. Daarnaast zouden commando's
in Amerikaanse uniformen achter de geal
lieerde linies verwarring moeten stichten.
Met het commando van deze Kampfgrup
pe werd luitenant-kolonel Otto Skorzeny
belast. Hij had de parachutisten gecom
mandeerd die Mussolini hadden bevrijd.
Met zweefvliegtuigen waren zij, op 12 sep
tember 1943. op de Gran Sasso geland, een
skioord in de Apennijnen. Dat gebeurde
pal vóór het hotel waar de afgezette Ita
liaanse fascistenleider gevangen werd ge
houden. Een andere gereputeerde para
chutist, luitenant-kolonel dr. Friedrich
August baron von der Heydte, kreeg het
bevel over 1.200 merendeels inderhaast
opgeleide Duitse soldaten, die bij het
Oostbelgische Baraque Michel zouden
worden gedropt, een terp in het hooggele
gen beboste moerasland de Hoge Venen.
Zij zouden het wegenknooppunt tussen
Eupen en Verviers moeten bezetten tot
tankspitsen hen zouden ontzetten.
Op 16 december barstte tussen Monschau
en Echternach het oorlogsgeweld los. Te
genover de zes Amerikaanse infanteriedi
visies stonden vijfentwintig Duitse divi
sies, waarvan elf pantserdivisies. Tussen
Monschau en Losheimergraben opereer
de het 6de SS-Pantserleger van Sepp Die
trich; tussen Losheimergraben en Vian-
den was het 5de Pantserleger van Hasso
von Manteuffel actief en tussen Vianden
en Echternach zette het 7de Leger van
Ernst Brandenberger zich in beweging.
Samen 500.000 Duitsers tegenover slechts
80.000 Amerikanen.
Speerpunt van het 6de SS-Pantserleger
was de Kampfgruppe van SS-Obersturm-
bannführer (luitenant-kolonel) Joachim
Peiper, die in het hart van de 140 kilome
ter lange aanvalslijn was opgesteld. Pei
per was de commandant van het 1ste SS-
Regiment van de 1ste SS-Pantserdivisie
'Adolf Hitier'. Hij was drager van het rid
derkruis met eikeloof, behaald met het
platbranden van dorpen in Rusland. Be
halve met Panther- en Tigertanks was zijn
vijfduizend man tellende onderdeel met
'Königstiger' uitgerust: een nieuw type
tank, voorzien van 88-mm-kanonnen, die
360 graden konden draaien. Ze hadden
ook een dikkere bepantsering en bredere
rupsbanden dan de Tiger.
De Amerikanen werden door het Duitse
offensief volledig verrast. De verwarring
was dan ook groot. In Versailles, op het
hoofdkwartier van generaal Eisenhower,
die juist zijn vijfde ster had gekregen, ver
wekte het vermiste vliegtuig met de popu
laire Amerikaanse bandleider Glenn Mil
ler meer ontsteltenis dan de uitbraak van
Duitse tanks. Niettemin stuurde de bevel
hebber van de Amerikaanse 12de Leger
groep, luitenant-generaal Omar Bradley,
zijn troepen in de Ardennen twee tankdi
visies te hulp. Het Derde Leger van luite
nant-generaal Patton in Nancy moest
daartoe zijn 10de Tankdivisie afstaan en
het Negende Leger van luitenant-gene
raal Simpson in Maastricht zijn 7de Tank
divisie.
De 'Lucky Seventh' stond op dat moment
in en rond Heerlen, in het reeds bevrijde
deel van Limburg. Ze was laatstelijk in de
Peel ingezet, waar zware verliezen waren
geleden. Haai' bevelhebber, generaal-ma
joor Lindsay Silvester, was net van zijn
commando ontheven en brigade-generaal
Robert Hasbrouck was hem opgevolgd.
De divisie moest naar Sankt Vith. een be
langrijk knooppunt van wegen en spoor
wegen. De ene gevechtsgroep nam de
route via Aken, Eupen en Malmedy, de an
dere via Maastricht, Verviers en Francor-
champs.
Boven dat gebied werden in de nacht van
16 op 17 december i.200 Duitse parachu
tisten afgeworpen die het knooppunt Ba
raque Michel zouden moeten bezetten.
Hun commandant, luitenant-kolonel Von
der Heydte. kwam met 150 man op de
goede plek terecht. De overigen werden
ver uiteengedreven. Door de wind, maar
ook doordat transportvliegtuigen hadden
moeten uitwijken voor luchtafweerge
schut. Toch was dit fiasco een succes. Om
dat de parachutisten over zo'n grote op
pervlakte waren verspreid, leek het alsof
er een complete divisie was gedropt.
Angstpsychose
Grote verwarring stichtten verder de
commando's van Skorzeny. Diens bri
gade, bestaande uit 2.000 man en 70 tanks,
was weliswaar blijven steken, maar veer
tig commando's waren erin geslaagd om
in Amerikaanse jeeps achter de Ameri
kaanse linies te komen. Ze verzetten rich
tingborden en knipten telefoonkabels
door. Toen een van de patrouilles werd
aangehouden en uit het verhoor bleek dat
een aanslag op Eisenhower werd voorbe
reid, was de angstpsychose voor Duitsers
in Amerikaanse uniformen compleet. Drie
van deze gearresteerde 'nep-Amerikanen'
werden door een krijgsraad te velde ter
dood veroordeeld en geblindoekt met een
schietschijf op de borst in Henri Chapelle
bij Verviers geëxecuteerd. Hun laatste
wens was om Duitse verpleegsters kerst
liedjes te horen zingen, een wens die werd
ingewilligd.
Afschuw wekte ook de afslachting van de
B-batterij van het 285ste Veldartillerie
Waarnemingsbataljon, die bij Baugnez,
even ten zuiden van Malmedy, op de
Kampfgruppe Peiper was gestuit. Hon
derdtwintig Amerikanen werden daar
door de Duitsers krijgsgevangen ge
maakt, een weiland ingedreven en met mi
trailleurs neergemaaid.
Pas hierna nam Eisenhower het offensief
van de Duitsers serieus en gaf hij opdracht
reserve-troepen in te zetten. Per spoor en
met trucks werd de 82ste Luchtlandings
divisie van Reims naar Werbomont ge
transporteerd en de 101ste Luchtlan
dingsdivisie vertrok richting Bastogne,
evenals Sankt Vith een belangrijk knoop
punt van wegen en spoorwegen. Eisenho
wer gelastte tevens het geplande Saarof-
fensief af en beval Bradley het Derde Le
ger van Patton negentig graden te laten
draaien. Het commando van het Eerste en
Negende Leger droeg hij, op 19 december
1944. over aan de bevelhebber van de Brit
se 21ste Legergroep, veldmaarschalk Ber
nard Montgomery. Maar de 7de Tankdivi
sie slaagde er niet in de twee regimenten
van de 106de Infanteriedivisie, die in de
Schnee Eifel zaten ingesloten, te ontzet
ten. Op 19 december capituleerden de
Amerikanen, zo'n zevenduizend man.
Een volgende prooi voor de Duitsers leek
de 101ste Luchtlandingsdivisie te worden,
die in Bastogne was omsingeld. Vanwege
mist konden de Amerikanen niet vanuit
de lucht worden bevoorraad. Toch wilde
brigade-generaal Anthony McAuliffe van
geen overgave weten. Ook niet toen de be
velhebber van het Duitse XLVIIste Pant
serkorps, generaal Heinrich Freiherr von
Lattwitz, hem op 22 december een ultima
tum stelde. Indien de Amerikanen zich
niet binnen twee uur zouden overgeven,
zou Bastogne tot puin worden geschoten.
'Nuts!', was het laconieke antwoord van
McAuliffe. 'Larie!'
Kritiek was de toestand tenslotte ook in
het bevrijde Zuid-Limburg. Een groot
aantal geallieerde divisies, die daar een
vredige kerst hoopten te vieren, werd in
allerijl naar België gedirigeerd. Terwijl
Bing Crosby met zijn 'I'm dreaming of a
White Christmas' door de radio schalde,
werd deze witte kerst voor tienduizenden
de zwartste uit de Tweede Wereldoorlog.
Zo werd in Malmedy de Amerikaanse
30ste Infanteriedivisie op eerste kerstdag
voor de derde keer door de eigen lucht
macht bestookt.
De kentering ten goede kwam echter snel
daarna, mede door betere weersomstan
digheden en het feit. dat de Duitsers met
brandstofgebrek te maken kregen. Op
tweede kerstdag naderden Duitse tank
spitsen de Maas, maar bij Celles werden
zij teruggeslagen door de Amerikaanse
2de Tankdivisie. 'Hell on Wheels'. Die
kreeg de steun van het Britse XXXste Le
gerkorps, waarmee Montgomery het gat
tussen Brussel en de Maas had opgevuld.
En op 27 december ontzette Pattons 4de
Tankdivisie de 101ste Luchtlandingsdivi
sie, die in Bastogne manmoedig weer
stand was blijven bieden.
Maar pas op 16 januari van het nieuwe
jaar konden soldaten van het Amerikaan
se Eerste en Derde Leger elkaar de hand
reiken op de ruïnes van Houffalize. Alle
Duitse troepen waren toen weer achter de
lijn Luik-Bastogne teruggeworpen. Het
Ardennenoffensief was daarmee voorbij
en Hitiers laatste gok om de oorlog alsnog
te winnen voorgoed mislukt.
Jan van Lieshout
'6de SS-Panlserlegej
5de Pantserleger
Geallieerd gebied Hitiers doel Duitse terreinwinst
Dikke mist verhinderde aanvankelijk, dat de Amerikaanse troepen luchtsteun kregen.
Een Duitse soldaat bij een in brand staand rupsvoertuig. Amerikaanse infanteristen rukken op naar het belegerde Bastogne.
Gevangen genomen commando's van Skorzeny vlak voor hun exe
cutie.
Amerikanen geven zich over tijdens de aanval van de Duitsers in de
Ardennen.
Bastogne, een belangrijk communicatiecentrum, wist ondanks een omsingeling, stand te houden in
het Ardennenoffensief.
Frankrijk
tl) graphic karei gorrns
