Giresun floreert met leven
in dienst van de hazelnoot
'f
Feestelijk geknars langs de Vlaamse kust
Gezondheid
in de dop
Tramlijn
De Panne
Knokke
i
PZC
ZATERDAG 12 NOVEMBER 1994
vrije tijd
De lokale krant in de stad Giresun
aan de Turkse Zwarte-Zeekust
ruimt op de voorpagina plaats in
voor een bericht over hazelnoten. De
plaatselijke radio heeft er dagelijks
een praatprogramma over. Het leven
van de kustbewoners draait om
hazelnoten, want ze zijn 's werelds
grootste producent. Eten doen ze
noten echter zelden.
De hazelnotestruik groeit niet overal.
Hij gedijt het beste op een hoogte van
750 tot 1800 meter in de omgeving van Gi
resun aan de Turkse Zwarte-Zeekust. Het
enige wat de mensen hier zelden doen, is
de noot opeten. Ze geven er weinig om.
„Dom", vindt Okkash Kiroglu, directeur
van Turkije's grootste hazelnotenbewer-
kingsfabriek en -exporteur Fiskobirlik.
Want volgens hem is de hazelnoot zo'n
beetje het gezondste wat een mens kan
eten. In zijn bruine, smakeloze kantoor in
een grauw gebouw staat een kast met alle
maal vakjes, waarin achter glas de ver
schillende kwaliteiten hazelnoot te be
wonderen zijn.
Aan de muur hangt een enorme afbeel
ding, uit koper geslagen, van uiteraard
een hazelnoot. „Een handjevol hazelnoten
per dag vermindert het risico vah een
hartaanval met vijftig procent. Aange
toond door wetenschappelijk onderzoek
in Amerika. Iedere moeder zou haar kind
een zakje hazelnoten mee naar school
moeten geven. Want dat ontwikkelt de
spieren, de hersenen, botten en tanden,
het is veel beter dan melk", betoogt hij en
thousiast.
In een boekje dat hij overhandigt, staat
het allemaal op een rijtje. De hazelnoot
heeft een zeldzaam hoog gehalte aan on
verzadigde vetzuren, die het cholesterol
gehalte in het bloed omlaag brengen en
onontbeerlijk zijn tijdens de groei. Naast
koolhydraten, eiwitten en mineralen als
calcium, zink, fosfor, potassium en mag
nesium, bevat de hazelnoot grote hoeveel
heden vitaminen B, nodig voor de ontwik
keling van gezond bloed en de 'mentale
gezondheid', en een massa vitamine E.
Die bevordert het functioneren van het
hart, de spieren en het voortplantingssys-
teem, speelt een rol bij de aanmaak van
rode bloedcellen en voorkomt bovendien
kanker. Voortaan hazelnootpasta op de
boterham dus.
Chocolade-industrie
Turkije levert, afhankelijk van de oogst,
tussen de 65 en 75 procent van de driehon
derd miljoen kilo hazelnoten die wereld
wijd, maar met name in Europa, worden
geconsumeerd. Daarvan wordt tachtig
procent in de chocolade-industrie ver
werkt. Het in 1938 van staatswege opge
richte Fiskobirlik is een unie van inmid
dels 62 coöperaties, waarbij 230.000 kwe
kers zijn aangesloten.
Fiskobirlik koopt wat de leden bieden
voor een door de regering vastgestelde bo
demprijs. Daarnaast kunnen de leden hun
produkt verkopen aan particuliere han
delaren die een hogere prijs betalen. Het
doel van de organisatie is dan ook in de
eerste plaats ondersteuning van de kleine
ondernemer. De fabriek, even buiten de
stad, werd eind 1981 geopend.
De noten worden in de schil gesorteerd op
drie grootten. Snel draaiende molenste
nen, afgesteld op de desbetreffende maat,
kraken de noten, waarna deze door zeven
nogmaals op grootte geselecteerd wor
den. Dan worden ze door twee grote bor
stels ontdaan van hun vliesjes. Een elek
tronisch oog haalt daarna in ijzingwek
kend tempo de noten eruit die niet hele
maal schoongepoetst zijn. De noten rikke-
tikken in het rond.
De schachten zijn bekleed met een spe
ciaal materiaal, veelal hout, om beschadi
ging van de noten te voorkomen. Temid
den van deze oorverdovende machines zit
een groepje dames aan een lopende band,
Turkse vrouwen in de omgeving van Giresun selecteren de hazelnoten
Turkije levert, afhankelijk van de oogst, tussen de 65 en 75 procent van de driehon
derd miljoen kilo hazelnoten die wereldwijd, maar met name in Europa, worden
geconsumeerd.
li*"'
"V -T-
waarop de ontvliesde noten liggen. Zij
moeten met de hand de beschadigde, aan
het electronisch oog ontsnapte noten er
uit pikken. Die worden verwerkt tot schil
fers, gruis, of puree. Men vindt het sorte
ren 'vrouwenwerk', de mannen sjouwen
met de zware juten zakken vol noten, of de
vaten met pasta.
„Maai1 we hebben een crèche en een eigen
dokter, waar alle zevenhonderd werkne
mers gratis naartoe kunnen", roept Erden
Gocmen boven het geraas uit. Hij is de
technisch ingenieur van de fabriek. „Dit is
de meest milieuvriendelijkste fabriek ter
wereld", beweert hij. „Er wordt niets weg
gegooid. De vliesjes verkopen we aan de
veevoederindustrie, de doppen koopt ie
dereen om de kachel mee te stoken. Kijk
toch eens naar onze tuin", wijst hij naar de
bananebomen, die in dit relatief koude
klimaat echter geen vruchten dragen. „De
bevolking komt hier voor de deur zwem
men in de zee, er is absoluut geen vervui
ling", voegt hij er trots aan toe.
Giresun, deels gelegen op een uitstekende
punt in een baai die omringd wordt door
De verwerkingsfabriek in Giresun
bergen, is een van de weinige steden aan
de oostelijke kust van de Zwarte Zee die er
niet sjofel uitzien. Elders straalt de armoe
de van de appartementsgebouwen, die
vaak muren hebben van maar één steen
dik. Aanstrijken met cement is te duur, zo
dat de lelijke grote bakstenen met hun
ribbels het beeld bepalen van wat ook een
boulevard langs het water zou kunnen
zijn.
Het uitbundige groen, dat net als het wa
ter zelfs uit de rotsen komt, kan de have
loosheid maar moeilijk verhullen. Maar
Giresun zelf ziet er verzorgd uit. De stra
ten zijn schoon, er zijn winkels gevuld met
duur, import speelgoed. En er wordt ge
bouwd bij de vleet. „Ja, er zit hier veel
zwart geld", meent Atay Gungor. Hij is de
speciale adviseur van de minister van toe
risme en zelf afkomstig uit deze streek. Hij
heeft bovendien onderzoek gedaan naar
het verband tussen de 'hazelnotenpoli-
tiek' en migratie.
In de afgelopen twintig jaar is 38 procent
van de bevolking weggetrokken, maar
vooral de laatste vier jaar stromen de dor
pen leeg. Sinds 1964 koopt de staat de ha
zelnoten van de boeren op, ongeacht of er
wel of geen markt voor is. De boeren wer
den aangemoedigd over te schakelen van
bijvoorbeeld aardappelen, uien of zonne
bloemen op hazelnoten.
Zelfs hele bossen moesten wijken voor de
hazelnotestruik. Dit leidde, hoe kan het
anders, tot overproduktie, waardoor de
regering ieder jaar een lagere bodemprijs
bood. Voor met name de kleine kwekers
werd het arbeidsintensieve werk (want op
de steile lapjes grond moet het wieden, be
mesten en plukken met de hand gedaan
worden), gecombineerd met een hoge in
flatie, zo onrendabel dat ze noodgedwon
gen naar andere bronnen van inkomsten
gingen zoeken.
Veel van hen trokken naar Istanbul.
„Maar daar kunnen ze ook nauwelijks
rondkomen. Ze hebben vaak niet eens
geld om terug naar hier te komen als er
iemand trouwt, of doodgaat", zegt Gun
gor. „Ik weet zeker dat ze daar ongelukkig
zijn en graag terug willen komen, als ze
hier maar wat zouden kunnen verdienen."
Toerisme
Hijzelf ziet wel toekomst in het toerisme
(hij is dan ook in Giresun voor een promo
tiecampagne). met name op de zomerwei
den. Die hebben veel weg van Alpenwei
den. In de zomer kan er gewandeld wor
den in de prachtige natuur, in de winter
geskied. Tot zijn spijt heeft politiek An
kara daar echter geen enkele belangstel
ling Voor. Wel voor hazelnoten, want het
land verdient per jaar zo'n 500 miljoen dol
lar aan de export.
Dit jaar heeft de regering voor het eerst de'
bodemprijs geïndexeerd aan de dollar, zo
dat de kwekers zelfs profiteren van de ho
ge geldontwaarding. Wetend dat de prijs
(1.5 dollar per kilo onbewerkte noten) om
gerekend In Turkse lira automatisch zal
stijgen, houden ze hun voorraden dan ook
achter. Dit jaar was de oogst overvloedig,
maar vorig jaar was het schaarste die de
prijs voor een kilo hazelnoten in de dop
omhoog deed schieten van 15.000 naar
100.000 lh-a, waardoor ook de wereldprijs
niet meer daalde zoals voorheen, maar
steeg van 280 tot 540 dollar voor 100 kilo
hapklare noten van doorsnee kwaliteit.
„Eindelijk zijn we wijs geworden", vindt
Hurshit Bozbag, eigenaar van een parti
culiere bewerkingsfabriek en exporteur.
Hij doelt op het feit dat de leveranciers
eindelijk het mechanisme van vraag en
aanbod ontdekt hebben. Als er maar wei
nig op de markt is. gaat de prijs vanzelf
omhoog. „Nu al, een maand na de oogst, is
de wereldprijs van 270 dollar per 100 kilo
gestegen tot 325", zegt hij opgewekt.
Gevaarlijk
Maar niet iedereen is hier zo gelukkig mee.
Door de economische saneringsmaatrege
len die premier Ciller in april afkondigde,
zijn de beurs en de geldmarkt niet meer zo
winstgevend als vroeger. Waarnemers sig
naleren dat een groep investeerders zich
de laatste weken toelegt op droog voedsel,
dat lang bewaard kan worden: graan, bo
nen en hazelnoten. Volgens Memduh Ha-
cioglu, ex-voorzitter van de Kamer van In
dustrie in Istanbul en eigenaar van een
chocoladefabriek, is dit zelfs een gevaarlij
ke ontwikkeling.
„Ze proberen een kunstmatige schaarste
te scheppen, waar ze dan uiteraard veel
geld aan zullen verdienen. De tussenhan
delaren verkopen het graan voor bijna het
dubbele van wat ze aan de boeren betalen.
Dat wordt alleen maar meer. Maar in een
land waai- het merendeel van de bevolking
brood moet eten om hun magen te vullen,
is spelen met de graanprijs vragen om pro
blemen,"
Ook de hazelnoten die hij nodig heeft voor
de chocola zijn al 75 procent in prijs geste
gen. De meeste gaarden zijn oud. de bo
men dringend aan vervanging toe. Ver
wacht wordt dat de oogst de komende ja
ren beduidend minder zal zijn. Hazelno
ten kunnen in de dop twee jaar worden be
waard, maar de kans is groot dat er binnen
afzienbare tijd werkelijk schaarste on-
staat. Want slechts weinig kwekers heb
ben totnutoe geïnvesteerd in hun gaar
den. Alleen een hogere opbrengst kan die
trend keren, maar daar moet de consu
ment voor betalen.
Jessica Lutz
Voorbij Middelkerke ging het gebolder
langzaam over in gesuis. Wat liep die tram
hard. Tachtig kilometer per uur zeker. Het
was een stralende herfstochtend. Buiten
blikkerde de zee als cellofaan in het schelle
licht en langs de vloedlijn stonden stille
vissers in overhemd naar hun hengels te turen.
Had-ie nu zichzelf maar achter de spiegelende
ruit kunnen zien zitten. Genietend van dat
onverwachte moment waarop plotseling alles
op z'n plaats schoof. „Het is hier schoon hè?",
zei de man schuin tegenover hem. Hij knikte
en merkte dat de betovering verbroken was.
De tram die De Panne met Knokke
verbindt is spierwit. Behalve als hij is
geadopteerd door Milka of een bedrijf dat
Trudo heet. Dan is-ie kakelbont en schiet
hij als een getatoueerde slang door dorp
jes, steden, duintjes en polders. Het 67 ki
lometer lange traject legt hij af in twee uur
en twee minuten. Echt mooi is de route
zelden. Een Babylon van flatgebouwen,
spichtige duintjes en beschilderde muren
waarachter snackbars huizen met namen
als FrietShop, Frietje Patat en Frietdom.
Maar toch...
De man hield van de Vlaamse kust om
haar sfeer, die hem deed terugverlangen
naar de warme wereld van zijn jeugd.
Toen het op de Hollandse boulevards nog
naar zout rook en je vanuit Alkmaar met
de tram naar het strand kon reizen. Zali
ger nagedachtenis. Eerst door de wijde
polder naar Bergen en vandaar met een
over de rails roffelende locomotief, dwars
door de duinen naar Bergen aan Zee. Bel-
lo, zoals het prachtig gillende treintje
werd genoemd verdween; de langs 't Bel
gische strand schommelende tram bleef.
Yvan Bellaert: „Maar het was wel op het
nippertje."
Bellaert 'doet marketing' voor de Vlaam
se Vervoermaatschappij 'De Lijn' en de
tram is zijn oogappel. Hij was erbij toen
het witte monster zich in het begin van de
jaren tachtig zieltogend naar z'n einde
leek te slepen. Geen passagiers, geen ren
dement. De auto aan de macht. Totdat er
in een ultieme poging nieuwe voertuigen
werden aangeschaft en er 's zomers op de
meeste haltes om de zeven minuten kon
worden ingestapt in plaats van om het
half uur. De wederopstanding van een
feestelijk knarsend fenomeen met in de
maanden juli en augustus wel dertig
duizend passagiers per dag.
Zeventig
Die kunnen zag de man in zijn dienstre
geling in- en uitstappen op zeventig hal
tes. Met als mooiste, die van De Haan. dat
nog Coq-sur-Mer heette in een tijd dat de
haute volé uit Bruxelles zich in eigen land
vermaakte. De man, die nu ruim een uur
in de tram had gezeten, stapte er uit
maakte een rondje om het wachthokje.
Vertederende Jugendsstil uit de Belle
Epoque met daar tegenover een restau
rant dat De Torre heette. Een uithang
bord beloofde 'alle goeie dingen van het
leven' zijnde 'Appelbeignets tot 20.00 uur'.
Een tram voor lekkerbekken, bedacht de
man. Eerder, in Nieuwpoort, was hij door
middel van een aanplakbiljet al uitgeno
digd voor een 'fameus' kopje frambozen-
soep.
De Haan, vond de man, had de grandeur
die de rest van de kust miste. Hij wandel
de licht van hoofd en met een lied op de
lippen langs welwaartswitte villa's, dronk
een Wiener mélange op de Dijk en kuierde
na een uurtje tevreden terug naar het
wachthokje. Daar nam hij de tram. om
even verderop na volop te hebben geno
ten van het tot de torens van het nevelige
Brugge doorrollende landschap op
nieuw uit te stappen in Blankenberge.
Dat kende hij nog van lang geleden. De
nauwe, enigszins oplopende straatjes vlak
achter de boulevard waren nauwelijks
veranderd; 'de lustige vélodrome' bij de
pier evenmin. Nog steeds diezelfde merk
waardig gevormde fietsen waarmee over
een klein houten baantje met hoge boch
ten kon worden gecirkeld. Ooit had hij
zich hier een bloedlip gevallen omdat de
kromme trappers onder zijn voeten waren
weggeslagen.
De tram was comfortabeler, bedacht hij
teruglopend. „Komt u uit Holland?",
vroeg de conducteur toen hij instapte
voor het laatste, minst leuke rukje naar
Knokke. „Ja", antwoordde de man een
tikje verward omdat hij niet begreep
waaraan dat te merken viel. „Rijdt er bij u
ook zo'n tram langs de kust?", vervolgde
de conducteur. De man keek even om en
zei: „Nee". Om daar na een korte stilte
met spijtige stem aan toe te voegen: „He
laas niet".
Rob Van den Dobbelsteen De mooiste halte is die van De Haan.
