Rebellenclub moet
achter aansluiten
Kwart eeuw Nieuwe Muziek in Zeeland
Jubileum Festival
Nieuwe Muziek
kunst cultuur
VRIJDAG 21 OKTOBER 1994
Lange tijd hadden ze iets van
een rebellenclub.
Tromgeroffel op de piano, zwaar
aangezette paukeslagen en
straatrumoer dat gecombineerd
werd met zoetgevooisde
vioolklanken: een nieuwe
muzikale wereld werd verkend.
Middelburg nam in Nederland het
voortouw. Wie dacht ook maar
iets aan de hedendaagse
klankkleur bij te kunnen dragen,
mocht in de Kloveniersdoelen op
een warm welkom rekenen.
Geoffrey Douglas Madge, Daan
Manneke, Willem Breuker, Iannis
Xenakis, John Cage, Morton
Feldman: zij waren de mannen
Dus dit is het laatste échte festival, dat
Nieuwe Muziek in Middelburg orga
niseert? Directeur Van 't Veer schrikt van
de conclusie. Nee, nee, driewerf nee! Het
Festival Nieuwe Muziek blijft! Zij het dat
er meer nadruk komt op de spreiding van
concerten het hele jaar door. En dat er
voortaan volstaan zal worden met drie
daagse themafestivals.
Dus toch: dit najaar heeft Nieuwe Muziek
het laatste muziekspektakel op de rol
staan, dat qua omvang een festival mag
worden genoemd? Weer gebrom, weer
protest. Maar dan, na een diepe zucht:
„Goed, als je het zo wilt zeggen. Ik kies
voor spreiding. Nieuwe Muziek moet van
nu af aan het héle jaar aanwezig zijn. Dat
is een nieuw beleid, waarover ik erg en
thousiast kan worden."
Sober
Het jubileum wordt deze keer minder
groots aangekondigd dan bij eerdere gele
genheden. Ad van 't Veer heeft weinig zin
opnieuw de musicoloog uit te hangen voor
een breed publiek: „Ik heb al zoveel van
die dikke brochures gemaakt. En je ziet
het volk er zo weinig in lezen, hè. Daarom,
ik ben niet meer in de stemming om uit
voerige folders te schrijven." De mailing
voor het festival, dat donderdag 27 okto
ber begint, bestaat uit 5.000 kaartjes,
waarop de concerten in telegramstijl wor
den vermeld. „Een kwestie van snelheid
en economie. Het hoeft ook allemaal niet
zo breed. Gewoon, kort en krachtig even
zeggen wat er aan de hand is, dat werkt
beter."
De soberder presentatie mag representa
tief worden genoemd voor de stijl, die de
Nieuwe Muziek-organisatie met ingang
van het jubileumfestival laat zien. Geen
trotse vermelding meer van de te maken
radio-opnamen, ook de toevoegingen We
reld- en Nederlandse première ontbreken
in het overzicht van het programma. Na 25
jaar staan de voortrekkers van de heden
daagse muziek in Middelburg aan het be
gin van een nieuw tijdperk.
Windorgel
Het centrum - aanvankelijk onder de vleu
gels van Jeugd en Muziek, later als aparte
stichting - werd opgezet in een tijd, dat he
dendaagse muziek weinig ruimte kreeg in
Nederland. Op dat nog braak liggende ter
rein nam Van 't Veer het voortouw en
haalde ontluikende grootheden als Mor
ton Feldman, Geoffrey Madge en Willem
Breuker naar de Zeeuwse hoofdstad. Hij
maakte totaalprogramma's, waarin mu
ziek op straat, theater en beeldende kunst
vaste onderdelen waren. Het windorgel in
Vlissingen is één van de blijvende monu
menten, die aan die periode herinneren.
Ook de Zeeland Suite van Leo Cuypers
(1977) is - zij het minder tastbaar - voor ve
len een mijlpaal in de geschiedenis van de
hedendaagse muziek geworden. „Toen
tertijd", zegt Van 't Veer, „was het alle
maal wel heel bijzonder. Daar zou je nu
over kunnen mijmeren, hoe mooi Bussotti
was. En Xenakis. En alle anderen. Ik ben
persoonlijk nooit zo'n voorstander ge
weest van terugblikken."
Toch krijgt het verleden in de jubileum
viering een kans. Aanvankelijk was het de
bedoeling meteen aan het begin van het
festival een cd te presenteren, waarop een
doorsnee van 25 jaar Nieuwe Muziek in
Middelburg te horen zou zijn. De cd komt
er. alleen wat later dan gepland. Als alles
meezit is het eerste exemplaar begin 1995
beschikbaar. Het jubileum, zegt Van
't Veer, duurt tenslotte een heel jaar. In
dat opzicht kan er volgens hem geen spra
ke zijn van van een te late presentatie.
van het eerste uur, die de aanval
op het klassieke bolwerk van de
eeuwige Mozart en Chopin
openden. Vanaf 1969 maakte het
Middelburgse podium
internationaal naam als centrum,
waar de nieuwe muziek een kans
kreeg.
Spraakmakend, dat is het woord.
Het Centrum Nieuwe Muziek in
Middelburg maakte onder leiding
van directeur Ad van 't Veer
tongen los. Lekker rebelleren in
een acherafstraatje, zo kijkt hij er
aan de vooravond van het 25-jarig
jubileum van zijn centrum op
terug. Die kwajongenstijd is nu
achter de rug. Nieuwe Muziek is,
ondanks de steeds weer
opduikende subsidieperikelen,
een gevestigd instituut geworden.
Nationaal kreeg Van 't Veer
navolging, toen er her en der
vaste podia voor hedendaagse
muziek werden opgericht.
Na een kwart eeuw op de
barricaden breekt er een minder
turbulente tijd aan. Middelburg is
één van de vele podia geworden
en heeft dus geen
voortrekkersfunctie meer. Ad van
't Veer staat op een keerpunt: „Ik
ben heel tevreden hoor, als Kagel
eerst in Amsterdam en Den Haag
te horen is. We wilden toch dat de
hedendaagse muziek op een breed
front zou doordringen? Nou dan."
Foto links: 1977. De groep rond Leo Cuupers
(uiterst rechts) en Willem Breuker (vooraan
met saxofoon) werkt bij het haventje van
Paal aan de Zeeland Suite, foto Wim Riemens
Foto linksboven: De Middelburgse Klove
niersdoelen. Ankerpunt voor het Festival
Nieuwe Muziek. foto Wim Riemens
Afwisseling
Afgezien van de cd-opname besteedt de
directeur in zijn festival weinig of geen
aandacht aan de afgelopen 25 jaar. Een
vleugje Mondriaan met Leo Cuypers,
Madge, Kees Wieringa, Marcel Worms en
Jaap Blonk. Voor het overige ontbreekt
een vaste lijn. Misha Mengelberg, Willem
Breuker, Robert Ashley, Fred Frith, Qua-
tor Danel, het Median Arts Ensemble en
Gerard Bouwhuis staan er, omdat ze er nu
eenmaal staan. Van 't Veer zal de eerste
zijn, die toegeeft dat zijn festival 'dun' is.
Dat het Fonds voor de Podiumkunsten
dit jaar geen 60.000 gulden beschikbaar
stelde, heeft de mogelijkheden ernstig be
perkt. „Toch is er een aangename afwisse
ling van improvisatie en serieuze muziek.
Ik kijk uit naar Fred Frith, hij is de top van
de hedendaagse muzikanten. En met de
televisie-opera van Robert Ashley halen
we een boeiende Amerikaanse stroming
in huis."
„Het komt erop neer dat ik gewoon aan
sluit bij het Mondriaanjaar en voor de rest
gekeken heb, wat er op dit moment op de
markt is. Dat laatste is belangrijk, want
dat is van nu af aan het beleid van Nieuwe
Muziek in Middelburg: aansluiten bij wat
er landelijk te doen is. Je mag best van een
kleine beleidsverschuiving spreken. Dat
is dit jaar begonnen met het verplaatsen
van het festival van de zomer naar het na
jaar. Het festival zal in de toekomst klei
ner worden, zodat we meer ruimte hebben
om ook door het jaar heen te programme
ren. De subsidiegevers in Den Haag steu
nen de podia voor nieuwe muziek in Am
sterdam, Rotterdam, Den Haag, Gronin
gen, Maastricht en Middelburg. Die aan
pak dwingt tot samenwerking. Robert
Ashley is op 29 oktober een grote voorstel
ling uit Amerika, die uit die samenwer
king voortkomt. We gaan meer aansluiten
op het circuit, het hele j aar door. Je zal van
mij dus niet meer horen: ik heb pas geld
beschikbaar tijdens het festival. Dat kan
niet meer, omdat je dan in vele gevallen te
laat bent, het circuit wacht niet op Mid
delburg."
Pluspunt
„Nee, nee. ik zie dat niet als een verschra
ling. Vijfentwintig jaar geleden waren we
het enige podium. Nu zijn er veel meer.
Kijk je om je heen. dan zie je dat heel
dichtbij ook een stad als Gent zeker mee
telt. Centrum De Vooruit is daar het hele
jaar van de partij met een gevarieerd aan
bod."
„Je moetje niet vastleggen op een festival.
De provincie wil dat eigenlijk wel, dus wat
ik zeg ligt nog steeds moeilijk. Maar een
festival hoort een écht festival te zijn. En
dat kost geld. Je kan niet zeggen: we halen
een partij oude dingen uit de sloot en dat
is het dan. Ik zie de samenwerking met re
podia als een groot pluspunt. Door de han
den ineen te slaan kun je meer belangwek
kende muziek naar Nederland halen. Dat
is van groot belang."
Met die nieuwe aanpak wordt met zoveel
woorden erkend dat Middelburg niet lan
ger koning Eenoog is in het land der blin
den. Samenwerking, aansluiten op het
landelijk circuit, het idee van een voor
trekkersrol wordt daarmee wel erg rigou
reus verlaten. Van 't Veer noemt die ge
dachte schijn. Binnen de grenzen van het
aanbod gaat het hem om het maken van
keuzes. Hij voorziet dat er met een afgewo
gen selectie nog steeds een programma
valt samen te stellen, dat het Middelburg
se centrum een eigen gezicht geeft. Thea
tergroep Hollandia. die zelden of nooit in
Zeeland opduikt, vindt hij een treffend
voorbeeld. Met die groep op de planken
zou er volgens hem een bepaald boven de
middelmaat uitstekende avond kunnen
worden neergezet.
Stilstand
Bovendien past de rustiger aanpak in de
tijdgeest. Van 't Veer: „Voor mensen, die
geen kennis hebben gemaakt met de klan
ken van deze eeuw. zijn er nog voldoende
verrassingen te brengen. Iedereen die
voor de eerste keer zegt: Kom, ik stap de
Kloveniersdoelen eens binnen, komt hoe
dan ook in een avontuur terecht. Ander
zijds is het inderdaad de vraag, of er bin
nen de nieuwe muziek op dit moment nog
zoveel vernieuwing is. Er is natuurlijk al
heel veel gebeurd. We hebben de periode
gehad van de grafische partituren. Daar
na werd er toch weer overgestapt naar een
idioom, dat je terug kimt vinden bij de
groten van deze eeuw. zoals Stockhausen,
Xenakis en Philip Glass. Die componis
ten hebben veel tot stand gebracht. Zo
veel, datje nu zou kunnen zeggen: de ont
wikkeling staat verdraaid een beetje stil.
Al zie je dat er de laatste tijd een tendens
ontstaat, waarin de beweging van de mix
media terugkomt. Muziek gecombineerd
met film, dans en theater. Een Robert
Ashley heeft een heel decor nodig van vi
deo's, monitoren en tapes. Ook dat heb
ben we in het verleden al eens gehad. Ik
herinner maar even aan de studio Madge,
die hier met een vrachtwagen vol appara
tuur neerstreek."
Getob
Ad van 't Veer stond aan de wieg van
Nieuwe Muziek in Zeeland. Na een kwart
eeuw is hij nog altijd de man, die het ge
zicht van de organisatie bepaalt. De vraag
ligt voor de hand: is het na zo'n lange pe
riode niet moeilijk, zelfs onmogelijk om de
'vernieuwing' vast te houden? „Uiter
aard". klinkt het instemmend, „heb ik me
die vraag ook gesteld. Het is een heel ge
tob om wat nieuws te vinden, juist omdat
je zoveel hebt gezien en meegemaakt. Je
kunt niet steeds zeggen: Louis Andriessen
is goed, die laat ik komen. Mindere goden
moeten ook een kans krijgen, in de hoop
dat ze beter worden. Daarvoor zijn de klei
nere concerten, die je in een brede jaarpro
grammering kunt opnemen. Zo behoudt
het Middelburgse podium zijn uitdagende
uitstraliftg. Als ik het voor het zeggen had.
dan zou ik steeds Andriessen naar hier ha
len. Ik heb dat met Xenakis gedaan, in de
tijd dat hij nog niet zo gekend was. Nieuwe
grootheden zie ik niet a la minute."
„Zoals de zaken er nu voorstaan, denk ik
dat Nieuwe Muziek zich in Middelburg tot
een gevestigd instituut heeft ontwikkeld.
Het beeld van dat rebellerende clubje uit
de achtersteeg is voor een groot deel ver
dwenen. Dat is niet erg. We zijn duidelijk
aanwezig, als het aan mij ligt het hele jaar
door. Elke week zal er nieuwe muziek in de
Kloveniersdoelen moeten klinken. Dat
vind ik een grote uitdaging."
Jan van Damme
DONDERDAG 27 OKTOBER, 19 UUR:
Sjoerd Tamminga bespeelt beiaard Abdij Toren
Middelburg. 19.30 uur:
Leo Cuypers, piano. Provinciehuis Middelburg.
22.30 uur:
Willem Breuker met gasten.
VRIJDAG 28 OKTOBER. 20.30 UUR:
ICP Orkest onder leiding van Misha Mengelberg.
ZATERDAG 29 OKTOBER. 20.30 UUR:
eL/Aficionado, televisie-opera van Robert Ash
ley.
ZONDAG 30 OKTOBER, 16 UUR:
Geoffrey Douglas Madge, piano, Mondriaan in
New York.
ZATERDAG 12 NOVEMBER, 20.30 UUR:
Kees Wieringa, piano. Mondriaan en De Stijl.
22.30 uur:
Trio Kuiper/Rochester/Jackson.
VRIJDAG 18 NOVEMBER, 20.30 UUR:
Fred Frith Just Guitars.
ZATERDAG 19 NOVEMBER, 20.30 UUR:
Marcel Worms, piano. Mondriaan en de jazz.
ZONDAG 20 NOVEMBER, 16 UUR:
Jaap Blonk.
donderdag 24 november20.30 uur:
Quator Danel.
VRIJDAG 25 NOVEMBER. 20.30 UUR.
Meridian Arts Ensemble.
ZATERDAG 26 NOVEMBER, 20.30 UUR:
Gerard Bouwhuis, piano.
(Alle concerten vinden plaats in de Kloveniers
doelen in Middelburg, tenzij anders vermeld)
