Goethe was een neurotisch
genie
Gebroeders Flint
spelen De Overval
mhat aorDDl tp nliivPii
11CL ^di CCl IC Uil I VC11 K^r=drooo^n^
Als een boertje in het hart van de Jordaan. Met een gleufhoed
op en klompen aan en een ongeschoren gezicht. Zo zit Felix
Strategier in alle rust op het zonovergoten terrasje van een café
op de Noordermarkt in Amsterdam. Zijn hoofddeksel lijkt veel
op de hoed die hij en de andere medespelers droegen tijdens de
veelgeprezen vertolking van 'Jongens waren we', naar Nescio.
Samen met Stef van den Eijnden is Felix Strategier de oprichter
van De Gebroeders Flint. Het gezelschap bestaat onderhand
vijftien jaar en kan terugzien op een aantal roemruchte
produkties. 'Music Hall' naar Paul van Ostayen is zelfs bekroond
met de Mimeprijs 1993. De Gebroeders Flint zijn tevens graag
geziene vertolkers van buiten-voorstellingen in de
zomermaanden. Ook nu weer reist de groep met een
vrachtwagen stad en land en buitenland af met De Overval. De
voorstelling is te zien tijdens het Vlissingse Straatfestival en in
Sint Anna ter Muiden.
De buitenvoorstelling De Overval is
een 'Felliniaans theaterspektakel',
waarin de toeschouwers soms letter
lijk worden overvallen door gemak
kelijk herkenbare gebeurtenissen,
die in de komische uitvergroting een
slapstick-achtige en daardoor hilari
sche uitwerking hebben. Kijkers wor
den bijvoorbeeld onverwachts met
zachte dwang uitgenodigd deel te ne
men aan de sessies van een swingen
de geluksprediker. Een muzikale op
tocht van mensen in uitmonsterin
gen die hun beroep of hobby aange
ven wringt zich door de menigte naar
het decorloze speelvlak. Het blijkt
een burleske begrafenis te zijn van
een overleden visje. De Overval is een
aaneenrijging van dergelijke kolde
rieke voorvallen, zoals de ijdele en
daardoor finaal mislukkende show
van een majorettekorps en de circu
sact met een supergeile flamengo.
Wim Meuwissen is gevraagd voor de
regie, omdat „hij heel goed is in ti
ming. Hij is ook erg vasthoudend,
want soms kost het moeite ons in het
gareel te houden wanneer we al te en
thousiast blijven dollen en impro
viseren. Als je niet oppast gaat zo'n
voorstelling wel drie uur duren. En zo
lang houd je het publiek bij een
straatvoorstelling niet vast."
Pretentieloos
Vanaf het prille begin heeft De Ge
broeders Flint bewust het publiek
opgezocht met wat Felix Strategier
noemt: „Pretentieloze bui ten voor
stellingen in de vorm van volksver
maak. Wat Tender momenteel doet,
dat deden we jaren geleden al: kleine
happenings van zo'n tien minuten op
straat, op stations, op terrasjes. Voor
ons plezier om te kijken hoe mensen
daarop reageren. Dat is uitgegroeid
tot die luchtige, zomerse straatvoor
stellingen. Daarnaast hebben we ook
altijd intiemere, literaire binnen-
voorstellingen gemaakt."
De sporen van De Gebroeders Flint
zijn te traceren tot de middelbare
schooltijd van Felix Strategier en
Stef van den Eijnden. „Samen heb
ben we in Amersfoort op het Con-
stantijn College gezeten. Het Krem
lin noemden ze dat. Het heet nu Onze
Lieve Vrouwe ter Eem. Ik woonde in
Utrecht en Stef in Soest. Mijn ouders
vonden het een degelijke en goede
katholieke school en daarom moest
ik elke dag twintig kilometer heen en
terug fietsen."
„We waren een klas met overwegend
slechte leerlingen, maar de meesten
zijn toch door het eindexamen ge
rold. Er was een grote saamhorigheid
en we maakten veel lol met elkaar.
Bizarre en Sjef van Oekel-achtige hu
mor verzonnen we in allerlei acts en
in schoolkrantjes. We deden veel wat
de schoolleiding verboden had, zoals
een kerstboom in de klas plaatsen."
Vanaf die tijd tot op heden is de
vriendschap tussen hem en Stef blij
ven bloeien. In 1979 vormden ze het
accordeontrio De Gebroeders Flint.
Met hun theatrale liederenprogram-
ma's traden ze zowel in cafés als voor
de radio op. De naam heeft niets met
De Flintstones te maken. „Het is ge
woon een fantasienaam. Het slaat
een beetje op onze eerste acts met
twee broers."
Felix Strategier bespeelt nog andere
muziekinstrumenten, waaronder
fluit. Hij heeft een muziekopleiding
op het Haagse conservatorium afge
rond. „Ik heb toen ook een paar jaar
bij bewegingstheater Bewth ge
werkt: overdags studeren op het con
servatorium en 's avonds spelen als
muzikant en acteur."
Beiaardier
Maar hij is ook gediplomeerd beiaar
dier. „Een paar keer in de week reisde
ik naar Amersfoort, naar de beiaard
school. Op het carillon boven op het
Belgenmonument, vlak bij die school
waar ik op gezeten heb, moest ik oefe
nen. 'Het Zwarte Licht' van Harry
Mulisch heeft me extra gestimuleerd
om beiaardier te worden. In dat boek
kwam zo iemand voor. Door zijn
klokkenspel kreeg hij de hele stad in
zijn greep. Dat sprak me aan."
In de praktijk viel het echter tegen.
„Je zat zo geïsoleerd in die toren; ik
miste het direct contact met de men-
serLvoor wie ik speelde. Ik heb die op
leiding wel afgemaakt. Ik zet wel
door als ik aan iets begin. Zo ben ik
ook opgevoed. Met De Gebroeders
Flint hebben we een paar jaar flink
naast de pot gepiest met subsidies en
zo. Anderen hebben uit ellende al
lang het bijltje erbij neergegooid,
maar dat ligt dus niet in onze aard.
We hebben drie jaar het hoofd boven
water gehouden met tv-optredens en
met gastrollen bij diverse gezel
schappen."
„Toen ik voor beiaardier studeerde,
was ik een jaar of twintig. Stef en ik
woonden indertijd buiten. We had
den een bouwvallig buitenhuisje in
bezit genomen. Totdat we eruit ge
smeten werden, genoten we daar van
de natuur. We maakten lange wande
lingen of fietstochten, verslonden het
ene boek na het andere. We lazen
Beckett, James Joyce. We ontwikkel
den allerlei denkbeelden over thea
termaken. Dat was eind jaren zestig,
begin zeventig."
„Ik woon reuze naar1 mijn zin in de
Jordaan, maar mijn droom is nog al
tijd een huis midden in de natuur, ver
van de Randstad. Het zal wel altijd
een illusie blijven, want mijn werk is
hier en ik heb een pesthekel aan die
verstopte snelwegen. Daarom trok
ken we vroeger met die twee woonwa
gens rond. Na maximaal dertig kilo
meter streek je in een andere stad
neer en gaf je daar opnieuw voorstel
lingen. Sinds enkele jaren kan ook
dat niet meer, moeten we de ene
avond in Gent zijn, de andere in Al
phen aan de Rijn, of zoiets. Daarom
hebben we nu die vrachtwagen."
Rondzwerven met zelfgemaakte
voorstellingen en lekker gek doen
met het publiek werden door hem en
Als het inderdaad waar is dat Boude-
wijn Büch 'ruim 100 meter Goetheli-
teratuur bezit', zoals hij eens heeft ge
schreven, wat moet een hedendaagse on
derzoeker dan nog met de grootste Duit
se schrijver die ooit heeft geleefd?
Het proefschrift over Goethe waarmee
de Duitser R. J. Kaus (53) maandag in
Groningen promoveerde in de Letteren,
voegt toch nog iets toe aan de giganti
sche berg publikaties die er over de
grootste Duitse dichter tot. op heden is
verschenen. Kaus gaf zijn proefschrift de
titel mee: Anmerkungen zu Goethe, eine
psychoanalytische Untersuching iiber
Goethe als Reprasentant deutscher Kul-
tur.
Hij analyseerde de tot nu toe verschenen
psychoanalytische literatuur over Jo-
hann-Wilhelm von Goethe (1749-1832) en
dan speciaal de psychoanalyse die Freud
nog gehanteerd zou hebben. De opvat
tingen en methodiek zijn sinds Freud wel
wat eigentijdser geworden, maar het
ging Kaus ook niet om dé waarheid om
trent Goethe te vinden, maai- om na te
gaan hoe de klassieke psychoanalyse
met Goethe is omgegaan en welke con
clusies je daaruit kunt trekken. En dat
leverde enkele ontdekkingen op.
Dat Kraus van Freud is uitgegaan, ligt
voor de hand. In de maand juli van 1930.
toen Freud begon te beseffen dat een No
belprijs er voor hem niet meer in zat,
werd de uitvinder van de psychoanalyse
verrast met de zogenaamde Goetheprijs
van de stad Frankfurt (evenals Goethe is
ook R. J. Kaus in Frankfurt geboren).
Door verschillende auteurs is in de loop
van de tijd al gewezen op Freuds identifi
catie met Goethe. Bovendien voelde
Freud zich schatplichtig aan de schrijver
van Faust, Wilhelm Meister, Iphigenia en
Dichtung und Wahrheitomdat het Goe
the was geweest die het begrip onderbe
wustzijn in de moderne betekenis voor
het eerst hanteerde. En dat betekent dat
Goethe, in zijn opstel 'An die Natur' aan
de wieg heeft gestaan van de psychoana
lyse.
Onderbewustzijn
Kaus gaat uit van Freuds opvatting dat
taal, het woord, het vervoermiddel is tus
sen het onbewuste en het bewuste. Goe
the was wat dat betreft een dankbaar
voorbeeld, hij is de eerste schrijver ge
weest bij wie de taal de toegang tot het
onderbewustzijn is. Hij kan in specifieke
zin als 'dichter van het onbewuste' be
schouwd worden, zoals Kaus het stelt.
Met andere woorden: zijn oeuvre is een
overvloedige bron voor wie wil weten wie
de Goethe was achter de zichtbare Goe
the, hoe we zijn werk moeten kunnen le
zen. Volgens zijn leerling Hans Sachs
heeft Freud ooit gezegd dat het 143-de-
lige oeuvre van Goethe 'één grote poging
tot zelfverhulling was.' Een verhulling
waarvan?
In zijn hoofdstuk over Goethe en vrou
wen gaat Kaus uitvoerig in op de inces
tueuze aard van Goethes relatie met zijn
zuster Cornelia en de vanzelfsprekende
invloed daarvan op alle relaties met
vrouwen later in zijn leven. Volgens
Kaus, en hier komt de promovendus in
conflict met menige Goethekenner, was
Goethe zijn leven lang niet in staat een
sexuele relatie aan te gaan met een part
ner van zijn eigen niveau. Je zou kunnen
zeggen: tussen Goethe en zijn partners
stond een incestueuze barrière veroor
zaakt door de binding die hij vanouds
met zijn zuster had.
Homosexualiteit
Om daaruit te ontsnappen zou Goethe,
tot aan zijn relatie met Charlotte von
Stein, die in 1775 begon, uitsluitend ho-
mosexuele contacten hebben gehad, vol
gens Kaus. Hoewel de homosexualiteit
bij Goethe, al dan niet van bisexuele
aard, al veel langer bekend was - in 1901
verscheen er in Berlijn al een artikel in
een medisch tijdschrift dat zich vragen
daarover stelde - pretendeert Kaus dat
hij in zijn proefschrift de eerste is die de
aantoonbaar homosexuele contacten
van Goethe in Rome onthult. „Een door
biografen tot nu toe verdrongen feit",
stelt Kraus, die opmerkt dat er in dat
verband twee brieven van Goethe aan
zijn geliefde Charlotte Stein uit de zoge
naamde 'Weimarer Ausgabe' ontbreken.
Goethe zinspeelde daarin vanuit Rome
duidelijk (en enthousiast) over zijn ho
mosexuele verhoudingen aldaar.
De grote schrijver was, als iemand die in
zijn tijd al als een god werd beschouwd
en dus een zware rol te vervullen had. be
last met schuldgevoelens en onopgeloste
oedipale conflicten. Zijn driftleven klop
te, soms tot zijn wanhoop, te pas en te
onpas aan zijn angstvallig gesloten deu
ren. „Der grössten Menschen hangen im
mer mit ihrem Jahrhundert durch eine
Swachheit zusammen", schreef hij, op
zichzelf doelend. Het grootste levende
goddelijke genie zijn en dan lastiggeval
len worden door traumatiserende erva
ringen in de kindertijd en 'gewoonmen-
selijke' zaken als sexualiteit, lust en ver
langen...
De vraag is of Goethes geniale creativi
teit gebaseerd is op een neurose, of zat de
neurose het genie dwars? Kaus vat deze
vraag samen in het laatste hoofdstuk
over neurotische en niet-neurotische
creativiteit. Zijn conclusie is niet nieuw,
maar geldt ook voor Goethe, namelijk
dat de neurose in het algemeen de creati
viteit in de weg zit, maar soms toch ook
een creatieve oplossing zoekt.
Eric Bos
kunst cultuur
VRIJDAG 15 JULI 1994
Ook van de zijde van een van de
■■vvi "th n °Tö v|3 dochters van Nescio was er een blij-
C y vier spelers elk een authentieke an
sichtkaart met het handschrift van
Nescio erop. Bewondering is er even
zeer in de eigen familie. „Mijn vader is
helaas overleden. Mijn moeder vindt
het enig wat we doen. Als haar ge
zondheid het toelaat, gaat ze altijd
naar onze voorstelling kijken."
Al worden de buiten-voorstellingen
als slopend ervaren, gezien hun plan-
nen zijn De Gebroeders Flint het spe
len nog lang niet moe. Voor volgend
jaar is de zaalproduktie 'La Mamma'
gepland, een muziektheatervoorstel
ling waarin op basis van teksten van
onder andere Peskens, Elsschot en
Johnny van Doorn de moeder cen
traal staat.
Het al jaren beoogde lokatie-projekt
'Niemandsland' naar de roman 'Ver
geten Straat' van Louis Paul Boon
wordt volgend jaar zomer naar alle
waarschijnlijkheid verwezenlijkt.
Door de aanleg van een spoorweg
raakt een straat volkomen geïsoleerd
met alle vreemde gevolgen van dien.
Dat is het kerngegeven van 'Nie
mandsland'. Buiten Amsterdam
wordt er ook nog gezocht naar ge
schikte lokaties in twee steden. „In
Groningen hebben we een lijntje uit
hangen. In Utrecht zou het ook per
fect kunnen, als de gemeente tenmin
ste ook financieel mee wil werken."
Max Smith
De Overval door de Gebroeders Flint:
dinsdag 19 juli, Gent Braunplein; vrijdag 5
augustus, Vlissmgen Straatfestival Schel-
depleinzaterdag 6 augustus, St-Arma ter
Muiden Markt. Voorts (selectie): vrijdag
22 en zaterdag 23 juli Amsterdam Noord,
Over het Y Festival, MS van Riemsdijk-
weg; vrijdag 29 en zaterdag 30 juli Amster
dam. Openluchtheater Vondelparkdon
derdag 11 en vrijdag 12 augustus, Amster-
dam De Parade Martin Luther King Park;
zondag 18 september, Amsterdam Plein
Muziektheater; woensdag 21 september,
Rotterdam Europees Congres Jonge Ar
chitecten.
klasgenoot Stef van den Eijnden, die
later een mime-opleiding volgde, al
in hun jeugd als ideaal gekoesterd.
„De eerste vijfjaar was het sukkelen.
We speelden de sterren van de hemel,
alleen kwam er geen hond naar kij
ken. Toen was ik echt ongelukkig.
Maar ja, toch doorzetten."
Hoe reageerden zijn ouders toen hij
de daad bij het woord voegde om
rondreizend artiest te worden met
een onzekere toekomst? Hij glim
lacht veelbetekenend. „Ja. hoe rea
geerden ze toen? Ik was altijd al een
buitenbeentje van de familie. Als mu
sicus en componist en als organist
van de kathedraal in Utrecht had
mijn vader een zekere achting in die
stad. Zoals het gaat bij zoveel jonge
ren heb ik me daar danig tegen afge
zet."
„Voordat we met De Gebroeders
Flint met twee woonwagens rond
trokken, heb ik al zwerftochten on
dernomen naar onder meer Italië. Ik
heb daar ook als muzikant in een
nachtclub opgetreden. Later dacht
ik dat ik toch een vak moest leren.
Daarom besloot ik naar het conser
vatorium te gaan. Heb ik mijn vader
tevens tevreden gesteld."
Johann-YVilhelm
von Goethe
(1749-1832).
foto archief PZC
Populair
De zorg
nodeloos ge-
bleken. De Gebroeders Flint zijn
zend populair, bezitten het theatertje
De Rode
BB# meer dan en
zeker wat de binnenvoorstellingen
betreft in artistiek opzicht respect.
HDt. .y De faam van hun voorstellingen
voert de groep tot ver buiten Neder
land: er zijn buitenlandse tournees
De Gebroeders Flint, met Felix Strategier (links met hoed), Stef van den Eijnden (centraal met helm), Jan Floor (rechts met trommel), Gerda van geweest tot aan Japan toe. Tijdens
der Veen (rechts met bontjas) en Fran Waller-Zeper (midden met witte helm). foto Maria van der Woude het vraaggesprek wordt Felix Strate
gier door menige passant gegroet.
Een voorbij fietsende man stopt om
A te vragen of er van'Jongens Waren
mT' /\riT O 1 We' een cd-opname komt. Wanneer
fij M»— de vraag ontkennend wordt beant-
M M. Imv/kJ W llkJ lllv/Vl M. M, M. woord, fietst hij zichtbaar teleurge
steld verder.
Scène uit De overval.
foto Kors van Bennekom
