Toch altijd weer de liefde
pzc
Alsof de hersenen er frisser van worden
Dorien Pessers
tegendraads
feministe
reportage
Elektroshock
zonder taboe
Dorien Pessers
fotoCeesZorn
De ogen van Picasso, die óóógen.
Het schijnt een beest van een
man te zijn geweest voor zijn
vrouwen, maar zó groots, zó
bijzonder. Ik kan me voorstellen dat
je dan zegt: hier wijk ik voor."
Meestal zijn mannen voor Dorien
Pessers, tegendraadse feministe,
grote roze baby's die thuis de wc
onderkotsen, maar buiten de deur zo
vreselijk belangrijk doen. En toch
zeggen vrouwen tegen ze: ga jij maar
lekker zitten, dan maak ik een kop
soep voor je. „De liefde hè, toch altijd
weer de liefde."
Je ziet ze in bed, je ziet ze ziek, je ziet ze
kotsend over de wc hangen, je ziet hoe
ongelukkig ze zijn. En dan gaan ze vevol-
gens belangrijk zitten doen op hun werk.
In hun driedelig grijs. Blablabla, bóh-bóh-
böh. Mannen. Het zijn eigenlijk grote, ro
ze, dwingende baby's. Maar vrouwen heb
ben mannen in alle omstandigheden ge
zien, hebben ze in hun meest ellendige mo
menten meegemaakt. Vrouwen hebben
mannen altijd verzorgd, hun wc geboend.
Maar mannen willen het beeld uitdragen
dat ze daadkrachtig zijn, belangrijk, den
ken dat^ ze ons kunnen imponeren. Dat
slaat toch nergens op. Vrouwen zijn de
eersten om daar dwars doorheen te kij
ken."
Dorien Pessers loopt driftig door haar
huis. Druk pratend, struikelend over haar
woorden, soms onverstaanbaar. Ze do
ceert rechten aan de universiteit van Am
sterdam, als lid van de vakgroep vrouwen
studies. Is actief feministe en ventileert
haar opvattingen in boeken en columns,
per definitie tegen de gangbare mening in.
„Zo gaat het al tien jaar. Ik heb een inner
lijke drang om bijna altijd een extreem
standpunt in te nemen. Wat denk je, zou
een psychiater helpen?"
Bescheiden lachje. Gefrommel met een si
garet. Nu heeft ze de vrouwenbeweging
weer in de gordijnen gejaagd door te stel
len dat het niet goed is om de zorg van kin
deren uit te besteden aan buitenstaan
ders, in de praktijk hoofdzakelijk jonge al
lochtone meisjes. Tegenstanders roepen
om het hardst: Pessers wil de vrouwen
weer thuis laten zitten, net nu ze zich een
beetje beginnen vrij te maken en op weg
zijn naai- economische zelfstandigheid.
„Ik erger me zo verschrikkelijk aan de
vrouwenbeweging als ze het heeft over het
ouderschap. Het wordt zo gebagatelli
seerd, alsof je een dier bent, een zoogdier,
dat jongen werpt en verder niets. Alsof er
geen affectieve relatie bestaat tussen ou
ders en kinderen. Als je zo denkt, zetje iets
heel fundamenteels op het spel. Ik heb net
nog op de radio een documentaire ge
hoord over aids-patiënten die door het Le
ger des Heils worden opgevangen. Daar
lag een Duits meisje op een bed. Het enige
dat ze zei was dat ze haar moeder en haar
oma wilde zien, met wie ze al tijden geen
contact meer had. In het zicht van de dood
komen de dingen naar boven die wezen
lijk zijn, in extreme situaties zie je wat
echt telt. Dat meisje is gestorven nadat ze
haar moeder en oma had gesproken."
„Ik kan er heel slecht tegen als ik uitgere
kend vrouwen, feministes, hoor zeggen
dat het alleen maar een idee is, zo'n relatie
tussen ouders en kinderen, dat de maat
schappij dat alleen maar zo heeft gecon
strueerd omdat het goed uitkwam. Het is
wel de tijdgeest om er zo over te denken,
nu we kinderen in elkaar kunnen knutse
len in laboratoria. Ik hoor feministische
vrouwen ook zo vaak zeggen dat het
slechts een kwestie van opvoeding, ge
wenning en geschiedenis is dat kinderen
zo'n moeite hebben met bijvoorbeeld
scheidingen, dat ze daar over een paar ge
neraties geen enkel probleem mee zullen
hebben, omdat ze niet beter weten. Onzin.
Kinderen willen maar één ding: met pap
pa en mamma de hele avond scrabbelen.
Al die kinderen van wie de vaders in de
oorlog zijn afgevoerd, en die na de oorlog
hebben zitten wachten: straks komt pap
pie terug. Dat zijn de dingen die we in
ogenschouw moeten nemen. Maar wat
doet de vrouwenbeweging? Die maakt
van de werkelijkheid iets abstracts."
- Uiv pleidooi om. de zorg voor kinderen
niet uit te besteden, omdat er niets gaat
boven de relatie hissen kinderen en ou
ders, impliceert toch dat de moeders thuis
moeten blijven?
„Iedereen probeert mij nu te dwingen dat
te zeggen. Maar dat zeg ik dus niet. Ik wil
in dit geval polariseren, de dingen scherp
stellen, omdat ik mij grote zorgen maak
en over deze ontwikkeling een politiek de
bat wil. Voor het wetenschappelijke debat
is zo'n opstelling niet goed, maar daar
gaat het me ook niet om. De politiek roept
namelijk heel hard dat de dienstverlening
zo belangrijk is, dus dat het prachtig is als
de zorg voor kinderen ook betaald werk
wordt. En als dat werk ook nog wordt ge
daan door mensen uit de minderheden, de
kansarmen, wat wil je dan nog meer? Het
lijkt mooi, maar het gaat helemaal niet
om de zorg voor kinderen, welnee, het is
gewoon een ordinaire manier om het pro
bleem van de werkgelegenheid en de min
derheden op te lossen. Maar daarmee
dringt de politiek, de publieke wereld, wel
het leven van mensen binnen, de private
wereld. Dat kan niet. Niet alleen omdat je
dan de baboes weer terughaalt, die hele
afstotelijke dienstbodecultuur, maar
vooral omdat je van het privéleven van
mensen moet afblijven. De private sfeer is
de ruggegraat van de samenleving, als we
die gaan binnendringen worden we rijp
voor totalitaire regimes."
- De praktijk wijst uit dat als je de zorg
voor kinderen aan ouders overlaat, het de
vrouwen zullen zijn die daarvoor op
draaien. Dus zet u de klok terug.
„Nee, nee, nee! Dat wil ik helemaal niet! Ik
ben er niet tegen dat een deel van de zorg
voor kinderen wordt uitbesteed. Het is
best gezond als een kind af en toe over
blijft, of een tijdje bij een oppas door
brengt. Maai- ik maak me grote zorgen om
dat steeds méér zorg wordt uitbesteed.
Het moet geen regel worden dat kinderen
hele dagen, hele weken door een ander
daadwerkelijk worden opgevoed. Dat is
de primaire taak van de ouders, en van
niemand anders. Maar het probleem is dat
de zorg thuis altijd weer op de vrouwen
neerkomt, want die mannen moeten zo
nodig werken aan hun loopbaan, aan hun
carrièreperspectief, car-ri-èr-re-pers-pec-
tief. Perspectief? Ik noem dat een doodlo
pende weg. Ik wil dat mannen nou ook
eens voor hun kinderen gaan zorgen. Als
het er op aankomt, zie je altijd weer dat
het voor moeders vanzelfsprekender is om
voor de kinderen te zorgen dan voor va
ders. Moederschap is toch anders dan va
derschap."
--Pardon?!
„Ik zeg niet dat vaders minder goed voor
hun kinderen kunnen zorgen of minder
liefde aan hun kinderen geven dan moe
ders. Ik zeg dat je op vaders gewoon min
der kunt rekenen. Als een moeder moet
kiezen tussen werk en kind, zal ze altijd
voor haar kind kiezen. Bij een vader moet
je dat altijd maar afwachten. Er zijn onbe
twist meer mannen dan vroeger die er
voor kiezen minder te werken en meer
zorg aan hun kinderen te besteden. Dat
blijkt uit enkele onderzoeken, maar daar
bij gaat het vooral om hoog opgeleide
mannen, ofwel een kleine, elitaire minder
heid. Die mannen zeggen echter wel dat
het een verrijking van hun leven is, èn dat
de relatie met hun vrouw of vriendin er
veel beter door is geworden. Maar tegelijk
merk ik om mij heen dat mannen tegen
hun vrouw of vriendin zeggen: als jij een
kind wilt, oké, uitstekend, maar dan zeg ik
nu heel duidelijk dat ik er geen enkele ver
antwoordelijkheid voor neem, dus dat jij
er volledig voor zult moeten opdraaien. Ik
weet niet hoe representatief die twee op
vattingen zijn, maar ik vrees toch dat die
tweede meer aanhangers telt. Dat zou ver
schrikkelijk zijn, want die groep heeft de
banen, maakt carrière, krijgt de macht en
zal dus de norm stellen. En die norm is dan
hun eigen levensstijl: de man werkt en de
vrouw zit thuis om voor de kinderen te zor
gen. Het valt mij op, dat dit soort geluiden
de laatste tijd zelfs in kringen van vakbon
den te horen schijnt te zijn. Die zeggen:
hou op met die flauwekul van deeltijd
werk, ouderschapsverlof' en kinderop
vang. Ja, dan houd je toch je hart vast. Het
is toch al een trend dat mannen zich min-
ZATERDAG 9 JULI 1994 23
der dan vroeger verantwoordelijk voelen
voor vrouw en kinderen, maar als dat hele
maal verdwijnt, zijn vrouwen straks nog
slechter af dan toen de hele vrouwenstrijd
begon."
- Misschien moeten we wel constateren
dat het feminisme een mooie bezigheids
therapie is geweest voor vrouwen, maar
dat uiteindelijk alle strijd voor niets is ge
weest.
„Zeker niet. Vrouwen waren ongelukkig.
Als ze dat niet waren, zou die hele feminis
tische beweging nooit op gang zijn geko
men. Kijk eens wat een vrijheid van den
ken vrouwen nu hebben, dat is toch onge
looflijk, En bij vrijheid van denken begint
alles."
--Maar zijn vrouwen nu dan ivel gelukkig?
„Misschien moet je zeggen dat ze nu op
een andere manier ongelukkig zijn, omdat
ze altijd die dubbele behoefte hebben: kin
deren en zelfontplooiing. En een dubbele
behoefte in hun relaties: zelfstandigheid
en bemind willen worden. Want vrouwen
willen ook 'daddy's little girl' zijn, ze zoe
ken ook geborgenheid. Aan de ene kant
vinden we mannen grote aanstellers,
maar tegelijk zeggen we: ga jij maar lek
ker zitten, dan zal ik een kop soep voor je
maken. Het gaat er om of je die rollen kunt
wisselen in een relatie. Als je alleen maar
wilt behagen, loopt het mis. Er moet we
derkerigheid zijn, vrouwen moeten zich
ook bemind voelen. Wat een clichés eigen
lijk. maar ja, het is niet anders. Mannen en
vrouwen zijn nu eenmaal tot elkaar ver
oordeeld. En wat doen mensen die tot el
kaar zijn veroordeeld0 Die proberen er het
beste van te maken. En hoe ze dat doen,
zie je in de liefde."
-Vindt u dat dan zo'n succes?
„Als ik zo om me heen kijk, dan is er nogal
wat kommer en kwel. Er worden wat oor
logen afgestreden. Mannen en vrouwen
die elkaar uitpersen, dat zijn er zo veel.
Vreselijk. Daarom is het zo belangrijk dat
vrouwen, juist door het feminisme, zijn ge
stimuleerd vrij te zijn in hun denken. Ze
kunnen er uitbreken, uit ongelukkige si
tuaties. ze kunnen wegkomen. Mannen
ook hoor. mannen ook. Als ik die vrouwen
zie die zich meteen de dag na hun huwelijk
beginnen te verwaarlozen, die lichamelijk
en geestelijk verslonzen, dan geef ik die
mannen groot gelijk dat ze de benen ne
men, groot gelijk.
-Is liefde niet het vermogen jezelf volledig
weg te cijferen?
„Liefde is de ruggegraat van ons bestaan,
bemind worden is voor iedereen een on
misbare behoefte. Liefde is erkenning, al
ben je nog zo slecht, al ben je nog zo lelijk.
Natuurlijk moet je er iets voor over heb
ben, maar ik geloof in elk geval niet in de
alles opofferende liefde. Ik zou mezelf in
elk geval nooit volledig inleveren. Als de
één gaat liggen, loopt de ander er over
heen."
- U kunt zich geen situatie voorstellen
ivaarin u zegt: voor die man vergeet ik al
les?
„Ik ben sceptischer geworden in de loop
der jaren. Ik geloof wel dat ik me meer zou
kunnen inhouden, maar als ik er niets
voor zou terugkrijgen... hoewel... ik kan
me toch wel voorstellen dat vrouwen in
zo'n situatie terechtkomen. De vrouwen
van Picasso bijvoorbeeld. Volgens de bio
grafieën schijnt het een beest van een man
te zijn geweest voor zijn vrouwen. Maar de
ogen van die man, die óóógen. Zó'n open
zenuwstelsel, zó groots. Ik kan me voor
stellen dat vrouwen dan zeggen: hier wijk
ik voor. Dat die vrouwen het ook zo lang
bij hem hebben uitgehouden, heeft alles te
maken met het feit dat het zo'n bijzondere
man was. Van zo'n man krijg je, zijns on
danks, natuurlijk heel veel terug."
-Voor minder doet u het niet?
„Natuurlijk wel. Tegenwoordig kan ik me
die situatie zelfs nog beter voorstellen,
omdat ik zelf een man met zo'n sterke uit
straling heb ontmoet."
Dick Hofland
Het Sophia Ziekenhuis in Zwolle mag,
als een van de weinige niet-
academische ziekenhuizen, psychiatrische
patiënten behandelen met elektroshock.
Sinds augustus 1993, toen het deze
behandeling mocht gaan toepassen, zijn
er achttien patiënten voor aangemeld.
Daarvan zijn er vier afgewezen, vanwege
'onvoldoende diagnose' of'een te
onduidelijk voortraject'. Inmiddels is de
behandeling van negen patiënten
afgerond, waarbij het per patiënt ging om
zes tot zestien shockbehandelingen.
Psychiater Hans Hesta: „De resultaten
waren heel goed. Sommigen hebben jaren
in psychiatrische inrichtingen gezeten en
zijn nu zelfs weer thuis."
Het is tijd het taboe te doorbreken.
„De elektroshock heeft wel degelijk
positieve effecten", zegt psychiater Hans
Hesta zonder blikken of blozen. Hij gaat
nog een stapje verder: „Bij patiënten
met ernstige depressie is de elektros
hock het meest effectieve middel. Het is
niet goed dat deze methode in Nederland
nog altijd met huivering wordt bena
derd. Ik weet zeker dat er door het voor
oordeel over de 'shock' veel ernstig de
pressieve patiënten zijn die onnodig een
vreselijk lange lijdensweg moeten gaan.
Dat vind ik onjuist."
Ook het Sophia Ziekenhuis in Zwolle
mag sinds kort, als een van de weinige
niet-academische ziekenhuizen, psy
chiatrische patiënten behandelen met
elektroshock.
Vooroordelen
Als het gaat om de elektroshock moet
psychiater Hesta vooral vechten tegen
hardnekkige vooroordelen. „Nederland
neemt wat elektroshock betreft een uit
zondering in", constateert Hesta. „In
geen enkel westers land is de antipsy-
chiatrie-beweging zo sterk geweest als in
ons land. Met name de film 'One flew
over the cuckoo's nest' heeft die bewe
ging impulsen gegeven, hoewel die film
met een prachtige rol van een jonge Jack
Nicholson in mijn ogen vooral een ver
haal schetste van intolerante psychiatri
sche 'hulpverleners'. De antibeweging
forceerde mede op basis van dat schrik
beeld een aanpak van 'praten' en van 'fa
milietherapie'. Die aanpak zou de pro
blemen oplossen. En sinds die tijd is de
elektroshock in Nederland taboe."
Maar het was toch juist dat elektroshock
afschuwelijke beelden te zien gaf van
zwaar stuiptrekkende patiënten?
Hesta: „Dat was juist. Die behandeling
werd vroeger ook gegeven zonder nar
cose of spierverslappende middelen. Het
effect was inderdaad vergelijkbaar met
een ernstige toeval, een naar gezicht. Bij
elektroshock wordt inderdaad een toe
val, zeg maar een moment van epilepsie,
kunstmatig opgewekt. Maar tegenwoor
dig is behandeling met elektroshock
sterk verbeterd. Ook het beeld is daar
door minder stuitend."
Laatste middel
In ons land wordt elektroshock be
schouwd als een laatste redmiddel. „Dat
klopt", zegt de Zwolse psychiater. „Pas
als de ernstig depressieve patiënt geen
baat heeft gehad bij alle andere metho
den, kan eventueel elektroshock in beeld
komen. Die patiënt dient, zoals dat heet,
therapie-resistent te zijn."
De cijfers illustreren die zeer terughou
dende opstelling ten opzichte van elek
troshock. Hesta: „In ons land waren er
onder druk van de antibeweging uit de
jaren '70 zelfs jaren dat er slechts twee of
drie patiënten werden 'geshocked'. Maar
die situatie verandert. Nu zijn het er naar
schatting 100 tot 150 per jaar. Dat is nog
altijd heel weinig vergeleken met andere
landen. Ook een land als Zweden, dat
nogal eens als voorbeeld wordt ge
noemd, kent een aanzienlijk ruimer indi-
catiegebied voor elektroshock-behande
ling."
In Amerika, waai' nota bene het 'One
flew'-verhaal gesitueerd was, is de elek
troshock zelfs vaak het eerste middel in
de strijd tegen depressie.
Hesta: „Ik ben er in een ziekenhuis ge
weest, dat qua grootte vergelijkbaar is
met het Sophia Ziekenhuis. Daar wor
den per jaar zo'n 200 patiënten 'geshoc
ked'. In dat ene ziekenhuis dus bedui
dend meer dan in heel Nederland."
In Amerika wordt volgens Hesta vooral
zo gretig naar elektroshock gegrepen
omdat het 'zo veilig' is. Zo worden de
pressieve, zwangere vrouwen er bij voor
keur 'geshocked", omdat deze behande
ling minder schadelijk wordt geacht dan
behandeling met medicijnen.
Hans Hesta is voorstander van 'ruimere
indicatie' bij elektroshock. Al haast hij
Elektroshock, het laatste redmiddel voor ernstig depressieve patiënten.
zich daaraan toe te voegen dat hij 'de
Hollandse zorgvuldigheid' op dit gebied
liever ziet dan 'de lage Amerikaanse
drempel'. Een ruimere indicatie zou er
toe kunnen leiden dat patiënten met ern
stige depressie een minder lange lijdens
weg hebben te gaan.
Hesta noemt het 'niet doenlijk' patiën
ten nodeloos langer dan een half jaar in
een ernstige depressie te laten. „Een half
jaar is al erg lang", benadrukt hij.
„Het gevoel van depressiviteit is immers
ernstiger dan het gevoel van heel groot,
verdriet, bijvoorbeeld bij een sterfgeval
in de directe omgeving. Bij ernstige de
pressie heeft de patient het idee aan iets
te lijden wat nooit meer goed komt èn
waaraan hij ook nog schuldig is. Deze pa
foto GPD
tiënt raakt volledig onthecht. Er is in zijn
beleving geen greintje liefde meer. De
tijd stolt. Alle glans is verdwenen. Kort
om, het is een alles ontluisterend ge
voel."
„De effecten daarvan kun je als behande
laar ook zien. De grootste dreiging in zo'n
situatie is suïcidaliteit (neiging tot zelf
doding). En vergis je niet: het kan de
sterkste mens overkomen. We praten
over een ziekte, dus zeg nooit: Dat zal mij
niet gebeuren. Het zou even dom zijn om
te zeggen: Ik zal nooit longontsteking
krijgen."
Toch verkeren ernstig depressieve pa
tiënten dikwijls langer dan een half jaai
in die wrange situatie. Henk Hesta:
„Véél langer zelfs. In ons land duurt die
weg vaak vijf tot zes jaar. Alles is dan al
stuk. De patiënt is letterlijk een eenling
geworden, meestal verblijvend in een in
richting. Ook de ernst van de depressivi
teit is dan dramatisch. Echt, we moeten
af van de opvatting dat praten en psy
chotherapie alle kwalen van depressivi
teit kunnen helen. Ook psychotherapie
heeft haar grenzen."
Onderzoeken naar de resultaten van
elektroshock bevestigen de stelling van
psychiater Hesta. „Het succespercen
tage van de behandeling is zeer hoog, in
ieder geval hoger dan het succespercen
tage van de zogeheten anti-depressiva,
medicijnen tegen depressiviteit. En zelfs
bij mensen, die op geen enkele behande
ling positief hebben gereageerd, is het
succespercentage bij elektroshock nog
minstens 50 procent", stelt Hesta.
Getoetst
„Het voortraject bij elektroshock is al
volstrekt anders", legt Hesta uit. „Even
tuele behandeling'wordt getoetst in een
commissie, waarin onder andere verte
genwoordigers van het RIAGG zitten.
Uiteraard wordt vooraf de behandeling
doorgesproken met de patiënt en met
zijn of haar familie. En ook na afloop
moet van elke behandeling officieel mel
ding worden gedaan."
Een elektroshock-behandeling vergt al
met al 10 tot 15 minuten en wordt ver
richt op een bij kamer van de operatieka
mer. Er is een anaesthesist bij aanwezig,
die zorg draagt voor de juiste toediening
van een lichte narcose. De behandeling
zelf houdt in dat heel kort elektriciteit op
de schedel wordt toegediend.
Het effect van elektroshock op de herse
nen zelf is overigens niet exact bekend.
„Als we dat zouden weten, hoefden we
waarschijnlijk niet zo'n behandeling toe
te passen", aldus Hesta.
„Op de dag van de behandeling zal de pa
tiënt wat van slag zijn, wat hoofdpijn
hebben of wat misselijk zijn. Maar de pa
tiënt herstelt snel De elektroshock heeft
in ieder geval een uitwerking op de gelei
ding van de zenuwcellen. Het is of de her
sencellen er frisser en krachtiger door
worden."
Wout Sleijster
