Rolemmers
en duohakken
in aantocht
Zeeland laat met gescheiden
inzameling van huisvuil
.PZC
reportage
ZATERDAG 9 JULI 1994
Ze komen eraan, de duobakken en rolemmers in grijs en groen. Van
september tot januari wordt in Zeeland de gescheiden inzameling
van groente- fruit- en tuinafval (GFT) ingevoerd. Dat is even wennen,
want niet alles mag meer in de gewone grijze vuilniszak en de
rolcontainers worden nog maar om de week opgehaald: de ene week de
groene en de andere week de grijze. Het is de bedoeling het
buisvuilvolume, dat deel dat op de stort belandt, met de helft terug te
brengen. Het composteerbare deel, de organische fractie, zoals het met
een mooi woordt heet, wordt in een fabriek in Borssele omgezet in
compost.
De afvalstroom groeit nog steeds. Hier een van de eindstations, de vuilstort Midden-Zeeland.
Nu mag de gescheiden inzameling van
GFT in Zeeland wat later zijn inge
voerd dan elders, helemaal groen op het
gebied van gescheiden inzameling zijn we
in Zeeland niet. Al jaren zetten we het oud
papier aan de weg voor de voetbalvereni
ging, voor de school of de kerk. Als we een
ommetje maken, doen we het langs de
glasbak en degenen onder ons die hard
kunnen lopen, halen ook regelmatig de
chemokar in voor het afleveren van batte
rijen, verfresten, frietvet en ander klein
chemisch afval.
Al dringt zich de noodzaak van geschei
den inzameling pas de afgelopen tien jaar
pijnlijk aan ons op, in de cultuur van de
jaren vijftig was het heel gewoon om be
paalde soorten afval apart te houden. Niet
om het milieu te ontzien maar gewoon om
dat je toen nu eenmaal niets weggooide
wat nog bruikbaar was. In die tijd van uit
getrokken wol en gekeerde mantels za
melden schoolkinderen melkdoppen in
voor de missie en zilverpapier voor de zen
ding. De schillen waren voor de schillen
boer, de voddenman kwam regelmatig op
zijn bakfiets langs en als je meubels kocht
dan was dat voor de eeuwigheid. Een ge
zin moest in die jaren wel heel veel kinde
ren tellen, wilde het de gemeentereiniging
om een tweede vuilnisbak verzoeken want
dat kostte geld.
Van die eenvoudige en overzichtelijke af
valstromen zijn we inmiddels langzaam
maar heel zeker weggegroeid. Het snel
wisselende modebeeld verdraagt geen
vermaakte spullen of kleuren van vorig
jaar. De beesten van de schillenboer eten
uitgekiende voedermengsels die veel ki
lo's (en veel mest) opleveren. De vodden
man heet Max of Leger des Heils en stopt
hooguit eens per jaar een zak in de brie
venbus. Een slimme jongen die tussen het
brede zuivelassortiment in pakken nog
een fles met een melkdop kan vinden en
ook de repen chocola, vroeger de meest
prominente leveranciers van zilverpapier,
zitten doorgaans in een fludderig plastic
je. Geen wonder dat de missie en de zen
ding hun toevlucht zoeken tot televisie
marathons om fondsen te werven.
Prikkel
„De afvalstroom is gigantisch gegroeid en
groeit nog steeds", zegt Albert Aartsen, af-
valspecialist bij de Zeeuwse Milieufedera
tie (ZMF). „Vandaar dat wij blij zijn met
de gescheiden inzameling van GFT. Per
slot van rekening is 46 procent van alle af
val composteerbaar. Maar het is niet ge
noeg. In de verste verte niet. We hadden
graag gezien dat met de invoering van het
gescheiden inzamelingssysteem ook een
aanzet was gegeven voor afvalpreventie.
Dat is, behoudens wat voorlichting, niet
gebeurd. De beste manier om afvalpre
ventie te veroorzaken is een financiële
prikkel. Als mensen iri hun portemonnee
merken dat minder afval minder geld
kost, zullen ze erop gaan letten."
Natuurlijk werkt het allang zo. Omdat we
met z'n allen veel te veel afval produceren
betalen we ook veel te veel aan reinigings
rechten. Alleen is het niet zo dat het be
drag gekoppeld is aan de individueel aan
geboden hoeveelheid. Wie een halve zak
aan de straat zet betaalt evenveel als zijn
buurman, die aan drie zakken nauwelijks
genoeg heeft. De bewuste afvalproducen-
ten hebben één schrale troost: de buur
man betaalt ook al voor zijn afval voordat
het afval is. Voor onzinnige verpakkingen
betaal je twee keer: een keer bij de aan
schaf en daarna in de zak.
Volgens Aartsen was het betrekkelijk een
voudig geweest om meteen een centrale
administratie in te voeren, die gedifferen
tieerde tarieven doorberekent. „Je kunt
kiezen voor het wegen van afval en voor
dure afvalzakken. Verschillende gemeen
ten hebben daar ervaringen mee opge
daan en die zijn bemoedigend."
Directeur P. Louwman van het Openbaar
Lichaam AfValstoffenverwijdering Mid
den en Noord-Zeeland (OLAZ), denkt
daar duidelijk anders over. „Die experi
menten met gedifferentieerde tarieven
zijn nog in een heel pril stadium. De resul
taten van de proef met het wegen v^'n af
val zijn nog niet bekend en op de duré za"k-
ken valt ook nog wel wat aan te merken.
Afvaltoerisme een illegaal storten zijn
niet uitgesloten. Bovendien ligt de keuze
voor gedifferentieerde tarieven bij de ge
meenten. De OLAZ en de organisatie aan
de overkant Avalstoffenverwijdering
Zeeuwsch-Vlaanderen (AVZV) voeren het
beleid uit dat de gemeenten gezamenlijk
bepalen."
De voorzitter, mevrouw P. van Wingerden-
Boers, sluit niet uit dat ook bij de OLAZ
ooit nog gedifferentieerde tarieven zullen
worden ingevoerd. „Het is nu nog te vroeg.
We willen eerst de resultaten van proeven
elders afwachten want het heeft geen zin
om hier het wiel te gaan zitten uitvinden."
Voor OLAZ en AVZV was het al moeilijk
genoeg om alle gemeenten op één lijn te
krijgen zodat een gezamenlijke compost-
installatie kon worden gebouwd. Dat zo
veel hoofden en zoveel zinnen het beleid
hebben moeten maken, heeft ertoe geleid
dat in Zeeland de gescheiden inzameling
pas ruim na de verplichte datum van 1 ja
nuari 1994 kon worden ingevoerd. En dan
nog wijzen niet alle neuzen helemaal de
zelfde kant op. Terwijl heel Zeeland koos
voor het systeem met rolcontainers, ook
wel kliko's genoemd, hielden het platte
land van Walcheren, de twee gemeenten
op Noord-Beveland en Reimerswaal vast
aan de duobakken. Alleen al daarom zou
het niet eenvoudig zijn om voor heel Zee
land een weegsysteem in te voeren.
Thuis composteren
Het preventiebeleid van OLAZ en AVZV
beperkt zich vooralsnog tot wat voorlich
ting en de stimulans om thuis te compos
teren. Binnenkort zal in enkele gemeen
ten een compostvaatje gratis worden aan
geboden. Daarin kan een deel van het
GFT thuis tot bruikbare compost worden
verwerkt. Thuisgecomposteerd afval is
het milieuvriendelijkst van allemaal. Ten
eerste weet je wat je erin stopt en er hoeft
geen brandstof voor te worden verstookt
om het van de ene naar de andere plek te
krijgen. Gemeenten die al eerder com-
postvaten verkochten en ze nu gratis uit
delen, geven in de regel het aankoopbe
drag aan de vroege thuiscomposteerders
terug.
Toch blijft het volgens Aartsen onvol
doende. Juist omdat de Zeeuwse gemeen
ten in zulke grote verbanden samenwer
ken, was er een kans om afvalpreventie
door middel van gedifferentieerde tarie
ven op wat grotere schaal te beproeven.
Want de experimenten die momenteel
gaande zijn, zijn gering in omvang. Niette
min zijn ze in de Limburgse gemeente
Beesel uiterst tevreden over hun proef
met dure afvalzakken.
2,10 per zak
De inwoners van Beesel betalen 135 gul
den per huishouden per jaar aan vast
recht voor de reiniging. Voor een grijze
zak, waarin het afval wordt afgevoerd dat
verbrand wordt, betalen de inwoners 2,10
gulden. Een groene GFT-zak kost 1,50 gul
den. Een woordvoerder van de gemeente
Beesel stelt vast dat de inwoners stukken
goedkoper uit zijn dan die van omliggen
de gemeenten. „Die gemeenten maken ge
bruik van dezelfde composteerinstallatie
en dezelfde verbrandingsoven. Ze betalen
vierhonderd gulden per huishouden op
jaarbasis. Bij ons komen de huishoudens
bij lange na niet aan zo'n bedrag. Met een
beetje verantwoord gedrag, kun je met
een grijze zak per veertien dagen wel toe
komen en veel mensen hebben maar zel
den een GFT-zak. Beesel is een platte
landsgemeente en de meeste mensen heb
ben een grote tuin. Ze composteren zelf op
een hoop of in een compostvat, waarvan
we er 91 hebben uitgegeven via een statie
geldregeling. Bovendien gaat er eens in de
maand een houtversnipperaar langs de
deuren. Aanbieders van snoei- en hakhout
kunnen de snippers zelf houden of meege
ven. We raken ze altijd gemakkelijk
kwijt."
In Beesel wordt maar zelden huisvuil als
zwerfvuil aangetroffen. Als het gebeurt, is
de schuldige meestal makkelijk te achter
halen. Sociale controle blijkt heel goed te
werken tegen afvaltoerisme. „Wie zijn
vuilnis meeneemt naar zijn werk om een
zak uit te sparen, wordt toch wel een
beetje met de nek aangekeken."
Precies wegen
Uit Oostzaan komen andere geluiden.
Daar hanteren ze gedifferentieerde tarie
ven tot op de kilo nauwkeurig. Bij het op
halen worden de kliko's gewogen en GFT
kost per kilo net zoveel als restafval voor
de stort of voor de verbrandingsoven. J.
Stegeman, ambtenaar bij de reinigings
dienst, wil niet op de onderzoeksresulta
ten vooruitlopen, maar stelt voor zichzelf
vast dat composteerfabrieken weinig nut
tige voorzieningen zijn. „Nergens kunnen
ze die compost kwijt. De boeren willen het
niet en particulieren komen er ook niet
om, ook al krijgen ze het gratis. Nu zijn er
voorstellen om de compost maar in zakjes
te gaan afleveren bij de huishoudens die er
de grondstof, het GFT, voor hebben gele
verd. Maar dat is waanzin. Dan kun je be
ter zorgen dat die mensen thuis zelf com
posteren." Dat doen ze overigens al in toe
nemende mate, signaleert Stegeman. „Je
bent wel gek als je gaat betalen voor iets
wat je zonder veel inspanning zelf ook
kunt. Mensen met een tuin zorgen zelf wel
dat het GFT in hun eigen kringloop ver
dwijnt en plotseling blijken ook flatbewo
ners geiten, schapen en ander vee te kun
nen vinden, die bereid zijn hun schillen op
te eten. GFT wordt in Oostzaan nog maar
mondjesmaat aangeboden." Ook Stege
man vind het niveau van het zwerfvuil en
het afvaltoerisme 'aanvaardbaar en be
heersbaar.'
Als Stegeman gelijk heeft, bouwen de
Zeeuwen bij Borssele een overbodige fa
briek waar een produkt wordt gemaakt
dat aan de straatstenen nog niet te slijten
valt. „Onzin, vindt Louwman, we hebben
de capaciteit berekend op een aanbod
waarbij mensen thuis blijven composte
ren. We gaan er bovendien van uit dat het
aanbod groeit want in de toekomst zullen
bedrijven wellicht ook organisch afval ge
scheiden inleveren. Bovendien wijst alles
erop dat de compost uit onze fabriek uit
fotografie Lex de Meester
stekend van kwaliteit zal zijn. We onder
handelen op dit moment met de boeren
over afzet in de landbouw. Ik zie geen en
kel probleem, ook niet als er gedifferen
tieerde tarieven zouden worden inge
voerd."
Voorlopig is daar echter nog geen sprake
van zodat het GFT-afval en het overige
huisvuil waarschijnlijk niet in omvang zal
afnemen. „En juist in de restfractie (het
huisvuil dat overblijft als het GFT-afval is
afgezonderd, red.) valt zoveel te halen",
stelt Aartsen. „De consument heeft het in
strument in handen dat de afval berg kan
terugbrengen tot het niveau van de jaren
vijftig. Wie zich bij het boodschappen
doen realiseert wat ervoor nodig is om ver
pakkingen te maken, te scheiden, op
nieuw te gebruiken, te verbranden of te
storten, koopt met een beetje goede wil al
veel bewuster in. De vuilnisbak is daar
mee al aanzienlijk minder gevuld."
Niet alleen de consument, ook de overheid
zou veel meer kunnen doen om de afval
berg in toom te houden. Aan de ene kant
predikt de milieuminister afvalpreventie,
maar in een ander departement verordon
neert de minister van Volksgezondheid
dat een groot deel van de vrij verkrijgbare
medicijnen in een doordrukstrip moeten
zitten. Juist de zogenaamde laminaten,
verschillende stoffen in lagen over elkaar
waartoe ook doordrukstrips behoren, zijn
niet in opnieuw bruikbare stoffen te schei
den en verhinderen de gescheiden inza
meling en het hergebruik van verschillen
de kunststoffen.
Aluminium
Een probleem waaraan de overheid best
een steentje zou kunnen bijdragen is het
aluminium. Voor de produktie van alumi
nium worden enorme hoeveelheden ener
gie verstookt. Om te beginnen laat de win
ning van bauxiet enorme stukken ver
woest landschap achter waarna een gi
gantische hoeveelheid energie gaat zitten
in de winning van aluinaarde. Die alui
naarde vergt daarna weer een heleboel
megawatten om er aluminium uit te berei
den. Wat overblijft is een hele grote hoop
hoogovenslakken en een hoeveelheid
bruikbaar materiaal waarvan de prijs in
geen enkele verhouding staat tot de mi
lieubelasting.
Volgens Aartsen zou de overheid alumi
nium blikjes en stalen blikjes met een alu
minum deksel het beste kunnen verbie
den. Daarmee zouden stalen blikken kun
nen worden ingezameld voor hergebruik.
„Niet dat aluminium niet kan worden her
gebruikt. maar het gebeurt gewoon niet of
nauwelijks. Ook daar zou de overheid de
hand in kunnen hebben. Van gebruikt alu
minium kun je net zulke sterke en gave
produkten maken als van nieuw alumi
nium uit aluinaarde. Het scheelt alleen
een heleboel energie en bijna net zoveel
afval."
Vergisting
De Rijksoverheid gaat in de ogen van mi
lieu- en natuurbeschermers lang niet ver
genoeg, al juicht de ZMF sommige maat
regelen wel toe. Hetzelfde geldt voor de
provincie en gemeenten. Aartsen: „Wij
hadden graag gezien dat de Zeeuwse ge
meenten een vergistingsinstallatie zou
den hebben gebouwd in plaats van een
compostfabriek. Daar kan veel meer in en
wat er overblijft is een fractie van wat er
nu nog gestort en in de toekomst verbrand
moet worden."
Ook hier stelt Louwman zich conservatie
ver op. „De technologie van de vergisting
is nog niet zo ver gevorderd. Vergisting is
veel duurder en er is nog niet zoveel erva
ring mee opgedaan." Toch sluit ook hij
niet uit dat Zeeland samen met andere
provincies wellicht in de toekomst een
vergistingsinstallatie zal bouwen. „Dat
kunnen we nooit alleen. Net als de ver
brandingsoven die op korte termijn in
Moerdijk gereed komt, zullen we zoiets sa
men met anderen moeten exploiteren.
Het is niet de bedoeling de dat de afvalver
wijdering duurder wordt. Wij hebben na
melijk, in tegenstelling tot de milieubewe
ging, de opdracht om de tarieven zo laag
mogelijk te houden."
De Zeeuwen kunnen hem, en zichzelf,
daarbij vooralsnog alleen maar helpen
door de kliko's en de duobakken zoveel
mogelijk leeg te houden.
Mieke van der Jagt
