Europa druk met zichzelf bezig
Oranjes kiezen voor Leiden
PZC opinie en achtergrond
De noodzaak van
het vertrouwen
Zeeuwse landbouw
zucht onder lawine
provincie-nota's
Zoektocht overschaduwt Duits voorzitterschap
VRIJDAG 1 JULI 1994
denkwijzer
President Clinton maakte
op 6 juni, ter gelegenheid
van de herdenking van D-
day 50 jaar geleden, samen
met zijn staf een tocht over
het Kanaal aan boord van
het vliegdekschip George
Washingto7i. Toen het illus
tere gezelschap de volgende
dag xveer van boord ging
nam het ongevraagd en
daarom stiekem verstopt in
koffers en tassen, een flinke
hoeveelheid scheepsgoede
ren mee aan wal: enkele
tientallen bad- en kamerjas
sen en eexi kleine honderd
handdoeken, de meeste
voorzien van het embleem
van het trotse schip. Gecon
fronteerd met het feit dat ze
zonder enig overleg tot tex-
tiel-detailhandel was ge
bombardeerd, besloot de
Amerikaanse marineleiding
het Witte Huis dan ook maar
ongevraagd een factuur
voor de geleverde goederen
te sturen.
„Als de gelegenheid zich
voordoet en ze geen risico lo
pen om gesnapt te worden,
zijn de meeste mensen tot
stelen geneigd. Bent u het
daar volledig mee eens, voor
het grootste deel mee eens,
hebt xl geen mening, bent u
het daar voor het grootste
deel mee oneens, bent u het
daar volledig mee oneens?".
Aldus Ixiidt een van de vra
gen uit de zogenoemde
Schaal voor Interpersoon
lijk Vertrouwen die de psy
choloog Jxilian Rotter in de
loop van de jaren '70 ontwik
kelde. Afgaande op de ge-
beurtenissen aan boord van
de George Washington lijkt
het erop dat de Amerikanen
als het gaat om de club die
hen vanuit het Witte Huis
probeert te besturen, niet
meer lang hoeven na te den
ken over het juiste ant-
xooord: het is öf het eerste of
het tweede alternatief
Toch zou beslist niet ieder
een alleen maar een van die
twee alternatieven kiezen.
Waarom niet? Rotters
schaal bevat ook onderwer
pen als „Mexisen zijn tegen
woordig hypocrieter dan
vroeger" en „Over het alge
meen zijn mensen die appa
raten zoals wasmachines, te
levisies en geluidsinstalla
ties repareren, eerlijk". Uit
het onderzoek met deze en
de 22 andere vragen van zijn
schaal, dat Rotter bij ruim
15.000 mensen heeft uitge
voerd, blijkt dat een duide
lijk onderscheid gemaakt
kan worden tussen 'vertrou-
wers' en 'wantrouwefS'
In tegenstelling tot wat nog
weieens gedacht wordt, is er
geen bewijs dat mensen die
goed van vertrouwen zijn en
blijven, minder intelligent,
meer naïef en meer suggesti
bel zijn dan mensem die tot
wantrouwen geneigd zijn.
Het verschil tussen beide
groepen is veeleer een ver
schil in levenshouding en
mensbeeld. De bekende psy
choloog Erik Erikson heeft
vertrouwen ooit gedefi
nieerd als: een fundamen
teel geloof in de goedheid
van anderen en in de welwil
lendheid van de wereld
waarin we leven. Hij duidt
die houding aan met de veel
zeggende uitdrukking 'basic
trust'.
Erikson is van mening dat
de eerste levensjaren beslis
send zijn voor het al dan niet
ontwikkelen van 'basic
trust'. Maar een hele reeks
wetenschappelijke studies
wijst erop dat de geneigd
heid tot vertrouiven of wan
trouwen waarschijnlijk over
een veel langere periode ge
vormd wordt.
Twee belangrijke verschil
len in reactiepatronen tus
sen 'vertrouwers' en 'wan
trouwer s' zijn de volgende.
Op de eerste plaats is er tus-
sexi beiden een groot verschil
in bereidheid om een betrek
kelijk onbekende te vertrou
wen. De 'vertrouwer' heeft
de houding van: „ik zal hem
vertrouwen tot ik duidelijk
bewijs van het tegendeel
heb". De 'wantrouwer' heeft
de houding van: „ik ver
trouw hem niet totdat ik dui
delijk bewijs van het tegen
deel heb".
Het tweede verschil is dat de
'vertrouwer' meer geneigd is
om anderen eexi txoeede kans
te geven en daarmee om de
rechten van anderen, zoals
het recht op een (faire) be
handeling, te respecteren.
Toch zijn vertrouwers niet
slechter dan wantrouxvers in
het onderkennen van xoie ze
mogelijk wel en wie niet kun
nen vertrouwen, maar ze
zijn eerder geneigd het voor
deel van de txvijfel te geven.
Dat betekent weliswaar dat
vertrouwers vaker door be
driegers worden beetgeno
men, maar xoantrouwers ne
men minstens zo vaak zich
zelf beet doordat ze eerlijke
mensen wantrouwen en af-
wijzen en daarmee de voor
delen verspelen die het
schenken van vertrouiven
gebracht zou hebben.
Leiderschap
Een van de omstandigheden
waaronder de vertrouwer
tot soortgelijk wantrouwen
als de wantrouwer kan ver
vallen is de aard van het lei
derschap xvaar hij in zijn
groep, bedrijf of land aan
wordt blootgesteld. De mate
van wantrouwen die er in
een groep heerst, hangt na
melijk sterk samen met het
type leiderschap in die
groep, zoals de socioloog
Sennett in zijn boek Autori
teit op schokkende wijze
heeft duidelijk gemaakt. Een
van die typen noemt Sennett
'paternalisme' of 'de autori
teit van valse liefde'. Het
gaat om leiders die zichzelf
presenteren als bezorgde va
ders die hard werken voor
de belangen van de aan hen
toevertrouwde mensen, ter
wijl waar het hen werkelijk
om gaat macht en persoon
lijk geivin is.
De goede vader-vermom-
ming kan heel effectief zijn,
totdat politieke of economi
sche ontivikkelingen de 'au
toriteit van de valse liefde'
dwingen zijn ware aard te to
nen. Voorbeelden daarvan
vinden we in West en Oost.
President Nixon, bijvoor
beeld, gaf toe dat hij over het
Amerikaanse volk dacht als
'zijn kinderen' en een andere
president, L.B. Johnson, dat
hij door het volk bemind wil
de worden als een vader en
zich diep gekwetst voelde als
dat niet het geval was. Jo
seph Stalin verklaarde bot
weg: „De staat is het gezin en
ik ben de vader".
Het txveede type leider dat
wantrouwen bevordert,
wordt door Sennett om
schreven als 'autonome' au
toriteit of 'autoriteit zonder
liefde'. Het is de leider die
van gevoelens niets moet
hebben of die wantrouwt.
Voorbeelden zijn de dokter
die patiënten behandelt als
dingen of machines, de le
raar die onderwijs be
schouwt als het afdraaien
van een lesprogramma, de
zakenman die het niet tot
zijn taak vindt behoren om
met de gevoelens van zijn
werknemers rekening te
houden.
Terwijl de 'autoriteit van de
valse liefde' liefde en aan
dacht belooft en faalt in het
geven ervan, veroorzaakt de
autoriteit zonder liefde, door
gevoelens volledig te nege
ren, dat mensen zich gaan
afvragen of ze als individuen
nog wel enig gewicht in de
schaal leggen. Beiden type
leiders produceren daarmee
op den duur intense gevoe
lens van frxistratie, ontgoo
cheling, boosheid en wan
trouwen. Burgers reageren
die gevoelens af met ofwel
burgerlijke ongehoorzaam
heid, ofwel onverschilligheid
ten opzichte van de politiek,
ofwel met fantasieën over in
spirerend leiderschap ofwel
met anarchistische fanta
sieën ('weg met alle autori
teit').
Volgens Sennett verkeren
we in het tijdperk van het lei
derschap zonder liefde. Van
daar zijn definitie van demo
cratie als 'georganiseerd
wantrouwen'. Vandaar ook,
volgens hem, de bijna zieke
lijke aandacht onder politici
voor zaken als veiligheid,
criminaliteit, controle op
misbruik van voorzieningen,
en dergelijke. Als er over
enige tijd xveer een minis
tersploeg onder aan de pa-
leistrap staat en u vraagt
zich af wat hen motiveert,
denk daarom dan eens aan
de veronderstelling van de
Franse filosoof Albert Ca-
mxis: „Bij gemis aan liefde
kaxi men het zoeken in de
eer. Trieste eer".
door
mr. Gerard-W. Smallegange
De provincie Zeeland voert
een innerlijk tegenstrijdig
beleid. Zoiets als een slang doet
die in eigen staart bijt omdat hij
al kronkelend de kluts kwijt is.
Aan de ene kant zegt de provin
cie dat het haar streven is de -
liefst duurzame - landbouw te
bevorderen en in nieuwe banen
te helpen leiden. Ze maakt dat
streven ook hard door zichtbare
inspanningen en soms door sub
sidies of stimuleringspremies
vast te stellen. Anderzijds
maakt ze. wellicht onbedoeld,
het de landbouw ook moeilijk
om uit de nieuwe startblokken
te komen door verwarring en on
duidelijkheden te creëren.
De afschuwelijke stroom aan
vooral natuur- en milieugerichte
plannen en nota's die dit voor
jaar/zomer over de Zeeuwse
landbouw uitgestort wordt,
werkt als evenzovele ketels met
stroop die het de boeren/tuin
ders moeilijk maken nog een
voet uit de kleverige nota-stroop
te tillen. Op dit moment circule
ren minstens drie lijvige nota's
tegelijk.
De nota 'ruimtelijk beleid lande
lijke gebieden' wordt doorkruist
door 'Kerend Tij II' (het provin
ciaal milieuplan). En dan circu
leert er nog als een aparte pro
vinciale milieuverordening. De
concept bosnota vliegt daar
weer als een soort onbestuur
baar projectiel' tussendoor.
W.C.L.-gebieden (landelijk be
leid) en 5B-statusgebieden (EG-
beleid) maken het allemaal nog
onoverzichtelijker.
Blijkens artikelen van vorige
week in onder meer de PZC is uit
een intern onderzoek bij het pro
vinciehuis gebleken dat de pro
vincie niet over-bekwaam wordt
bestuurd. Er heerst op de griffie
een 'paragrafeerstructuur', ieder
beheert zijn eigen winkeltje zon
der op de ander te letten. Vele
ambtenaren leven zich ten koste
van anderen uit in eigen hob
byisme.
De gevolgen van die eigen hobby
cultuur en aparte winkeltjes ko
men uiteindelijk wel terecht bij
de ingezetenen van die provin
cie. De landbouw die momenteel
zucht onder een lawine van on
gecoördineerde nota's uit ver
schillende griffie-winkeltjes is
het directe slachtoffer van wat
eigenlijk bestuurlijke onbe
kwaamheid is in Middelburg.
Burgers en boeren verliezen op
zo'n manier vertrouwen in een
overheid die klungelt. Wat even
erg is, het beleid dat het provin
ciebestuur voor ogen staat mist
door die ongecoördineerde nota-
stroom voor een deel haar doel.
De landbouw is daarenboven
kopschuw gemaakt door elkaar
deels overlappende nota's die
met elkaar teveel aan beperkin
gen en regelgeving inhouden.
Rugzak
Vorige week las ik in een van de
landelijke dagbladen een fasci
nerend artikel van het weten
schapsduo Van Hulst/Dillo. Die
beschreven de oorzaken van het
ontstaan van onze Gouden
Eeuw en de verzanding van de
Republiek in de daarop volgen
de Pruikentijd. De vier oorzaken
die tot de Gouden Eeuw leidden
waren economische vrijheid, on
dernemerschap, technologische
vernieuwing en vooral de over
heid die niet regelde en beperk
te, maar slechts stimuleerde.
Vandaag de dag praten we al
leen over het 'verdelen van de
koek'. De omvang van die koek
geldt als gegeven. Maar het be
drijfsleven zucht onder een zwa
re deken van verstikkende re
gels. Ook de landbouw. Ook die
in Zeeland.
Gedeputeerde Nederhoed be
aamde het recent nog toen ze
zei: de rugzak van de landbouw
in Zeeland zit vol, we moeten
daar als provinciaal bestuur
voorlopig maai' niets bij stop
pen. Ze heeft gelijk. Maar om de
Zeeuwse landbouw uit het moe
ras te krijgen is meer nodig dan
een minder volle rugzak. Er
moet bij ons economische dyna
miek ontketend worden. We
hebben gymnastiekschoenen
nodig, moderne superschoenen.
De provincie kan de landbouw
helpen met een duidelijk, goed
gecoördineerd beleid door sti
mulerend in plaats van verwar
rend te werken.
Mr. Gerard Smallegange is secreta
ris van het kantoor Zeeland van de
Landbouwmaatschappij Zuid-Mid
den-Oost, ZMO te Goes.
van onze correspondent
in Brussel,
Peter de Vries
Het plechtige voornemen
was eindelijk weer eens
een blik naar buiten te werpen,
op Oost-Europa bij voorbeeld
en op de gezamenlijke bestrij
ding van de internationale cri
minaliteit. Maar de 'Slag van
Corfu' dwingt de Europese Unie
ook de komende tijd vooral met
zichzelf bezig te zijn. Onder
Duitse leiding moet de Unie als
nog snel een voor iedereen ac
ceptabele voorzitter vinden
voor de Europese Commissie.
Het is een zwerftocht door een
mijnenveld, een voorproefje
van de verhitte discussie die
Europa te wachten staat tussen
Londen en de federalisten. De
naderende verkiezingen voor
de Duitse Bondsdag maken het
Europese leven van kanselier
Kohl daarbij extra moeilijk.
neel wordt van nationale verkie
zingscampagnes.
De agenda van het drietal blijft
vooralsnog steken in beloftevol
le vaagheid. De toenadering tot
Oost-Europa staat er op, als tel
kens terugkerend Duits thema.
Frankrijk en Spanje hebben in
ruil hiervoor bedongen dat de
EU de komende jaren ook meer
aandacht en geld gaat besteden
aan de landen rond de Middel
landse Zee, zoals Algerije.
Daarnaast hebben de drie plech
tig verklaard eindelijk eens werk
te willen maken van het beteu
gelen van de oncontroleerbare
stromen asielzoekers en de strijd
tegen de internationale crimine
len. Die samenwerking tussen
de politie- en justitiediensten
van de EU-landen komt maar
traag op gang. Toch is het het ge
volg van 'Schengen', het verdrag
over het afschaffen van de pas-
poortcotroles tussen de EU-lan-
den. Als alles nu eindelijk eens
meezit, wordt 'Schengen' na tal
loze vertragingen dit jaar okto
ber volledig van kracht.
Gebakken peren
De afgelopen weekeinde gehou
den topconferentie op Corfu
heeft de agenda in één klap om
gegooid. De ruzie om de voorzit-
tersstoel van de Europese Com
missie, het Brusselse dagelijks
bestuur van de EU. moet immers
eerst beslecht worden. Na de
harde campagne van Lubbers en
het fatale Britse veto tegen de
Belgische premier Dehaene, zit
ten de Duitsers met de gebak
ken peren.
Het probleem daarbij is dat het
veto van Londen de EU opnieuw
afhankelijk heeft gemaakt van
de binnenlands-politieke grillen
van de Engelse conservatieven.
Door de 'federalist' Jean-Luc
Dehaene in de ban te doen, heeft
Major bovendien ook in de rest
van de EU de sluimerende strijd
tussen voor- en tegenstanders
van meer samenwerking op
scherp gezet. De meeste EU-re-
geringen hadden die pijnlijke
discussie liever bewaard tot
1996, wanneer het Verdrag van
Maastricht wordt herzien.
De Duitse minister van buiten
landse zaken, Kinkel, en zijn
Franse collega Juppé verklaar
den dinsdag nog strijdvaardig
vast- te houden aan de kandida
tuur van Dehaene. Zij suggereer
den klaar te zijn voor een alge
hele confrontatie met Londen.
Maar kanselier Kohl lijkt zijn
Belgische protégé te hebben la
ten vallen, en is achter de scher
men op zoek gegaan naar een
compromisfiguur.
Daarbij circuleren verschillende
namen van kanshebbers. De Ier
Peter Sutherland lijkt, als voor
stander van grote vrijhandel
voor de Fransen niet acceptabel.
Bovendien zou zijn aanstelling
teveel worden opgevat als zege
voor de Britten. Ruud Lubbers
is kansloos door het harde Duit
se verzet en de afgang van Corfu.
Een Nederlandse reserve-kandi
daat is niet snel voor handen:
Frans Andriessen staat als mo
gelijk nog federalistischer te
boek dan de Belgen, terwijl
Hans van den Broek in Brussel
teveel blutsen heeft opgelopen.
De enige Nederlandse kandi
daat met een goede Europese re
putatie en met grote kans van
slagen is Wim Kok. Maar hij wil
premier worden.
De Belgen hebben, naast De
haene, een uitgebreider reser
voir aan kandidaten, waaronder
minister van financiën Mays-
tadt, oud-premier Martens en ex-
Eurocommissaris Davignon.
Van hen lijkt de aristocratische
christendemocraat Etienne Da
vignon de beste papieren te heb
ben, maar de vraag is natuurlijk
of Dehaene na zijn eigen echec
een landgenoot de eer gunt.
Buiten de Benelux lopen van
zelfsprekend nog meer politici
rond dié graag de Brusselse
scpter zouden overnemen van
Jacques Delors. In de internatio
nale pers vielen de afgelopen da
gen de namen van onder andere
de Spaanse premier Gonzalez,
die meteen en tot twee maal toe
voor de eer bedankte, Portugals
minister-president Anibal Ca-
vaco Silva en de Italiaanse ex-
premier Giuliano Amato. Ze zijn
'genoemd', en dat is voor velen al
het hoogste wat ze in deze race
ooit zullen bereiken. Het Akker-
mans-effect van de internatio
nale diplomatie doet zich volop
gelden.
In de wandelgangen van de Eu
ropese Unie wordt vandaag een
kleine zucht van verlichting ge
slaakt. Eindelijk geeft het onbe
rekenbare Griekenland de voor
zittershamer van de ontelbare
ambtelijke, diplomatieke en mi
nisteriële bijeenkomsten over
aan Duitsland. Na de nachtelij
ke vergaderingen onder leiding
van de inefficiënte en altijd
enigszins afwijkende Grieken,
wordt het nu tijd voor 'Deutsche
Gründlichkeit'. Een half jaar
lang zullen de afgezanten van
kanselier Kohl in Brussel een
strakke regie voeren. Daarna ne
men de al even geroutineerde en
Europa-gezinde Fransen en
Spanjaarden het heft in handen.
Agenda
Kohl, Mitterrand en Gonzalez
zijn er klaar voor. Ze hebben hun
horloges gelijk gezet om er voor
te zorgen dat de komende acht
tien maanden een Gouden Tijd
voor Europa worden. De coördi
natie is extra noodzakelijk, om
dat geen van de drie regeringen
zijn politieke leven zeker is. De
Duitsers gaan op 23 oktober
naar de stembus om te oordelen
over Kohl, de Fransen kiezen
volgend jaar april een nieuwe
president, en de regering-Gon-
zalez wankelt onder corruptie
schandalen. De strakke inhou
delijke afstemming tussen
Bonn, Parijs en Madrid is ook
bedoeld om de Europese diplo
maten enigszins gerust te stellen
dat Brussel niet teveel het to-
Bondskanselier Helmut Kohl geeft aanwijzingen tijdens de mislukte topconferentie op Corfu.
nodig voor zijn studie geschiede
nis. Hij bleek een niet al te per
fectionistische student en was
zeker niet ambitieus. Volgens
zijn ex-docent professor Van den
Berg (PvdA-senator) bezit hij
ook geen uitgesproken intellec
tuele begaafdheid.
Maar, zegt de staatsrechtgeleer
de professor S.W. Couwenberg,
„intellectuelen hebben gel
dingsdrang. Een vorst mag zijn
mening niet in het openbaar
ventileren. Alexander maakt
een oppervlakkige indruk. Een
prima eigenschap voor een ko
ning".
Bij de Oranjes is dat nooit een
probleem geweest.
Willem-Alexander werd vooral
gezien als een sportman, een le
vensgenieter, maar absoluut
niet als studiebol. Hij wilde zijn
studie zo lang mogelijk rekken.
Het moment dat hij 'majesteit in
opleiding' zou worden, moest zo
lang mogelijk worden uitge
steld.
Zijn jongste broer Constantijn,
die al sinds 1988 rechten stu
deert in Leiden, zou inmiddels in
de laatste fase van zijn studie
zijn aangeland. Broer Johan Fri-
so begint in september met
lucht- en ruimtevaarttechnie
ken in Delft, maar heeft er al een
studie in Californië opzitten.
Hun neven Maurits en Bernhard
studeren economie in Gronin
gen, terwijl Pieter Christiaan
rechten doet in Utrecht. Nu
volgt dan Floris met rechten in
Leiden. Voor de kinderen van
Margriet is er overigens geen
aangepast programma beschik
baar. Er wordt van ze verwacht
dat ze normaal college volgen.
Duitser
Het kan ook anders. 'Leiden'
herinnert zich zo'n geval: prins
Frederik, de tweede zoon van de
latere koning Willem I. Hij zou in
1814 een universitaire opleiding
gaan volgen, na een opvoeding
in Duitsland. Frederik sprak
nauwelijks Nederlands en wist
weinig van het Hollandse ge-
dachtengoed. Hij diende dus een
speciaal studieprogramma te
volgen.
Geschiedenis werd geschrapt,
zoals de toenmalige rector-mag-
nificus prof. J. M. Kemper vertel
de, omdat je dat vak beter via
lectuur kunt leren dan door on
derwijs. Vestingbouw, genie en
waterbouwkunde stonden ech
ter wel op het programma, net
als klassieke literatuurweten
schappen, Latijn en Nederland
se letterkunde.
Het werk van de rector-magnifi-
cus bleek echter overbodig. Fre
derik pakte de uitdaging niet op,
hoewel hij tegen het eind van
zijn leven nog wel een grandioos
diner gaf op zijn buiten in Wasse
naar ter gelegenheid van het
300-jarige bestaan van de uni
versiteit.
door Louis Burgers
Portret van Willem de Zwijger in de senaatskamer van het Acede-
miegebouw van de Leidse Universiteit. foto Roland de Bruin/GPD
Een Oranje-telg in Leiden:
het is haast gewoon aan het
worden. Prins Floris, jongste
soon van prinses Margriet en
Pieter van Vollenhoven, is de
lerde Oranje op rij die zich
sinds 1987 tijdelijk in de oude
universiteitsstad vestigt. Het is
de bestendiging van een band
uit 1575, toen Willem de Zwijger
Leiden de academie schonk als
dank voor het verzet tegen de
Spanjaarden.
Sindsdien hebben de Oranjes
wat met Leiden. Ze kunnen er
ongestoord rondlopen, de pro
fessoren zwijgen over de studie
resultaten en als het eens een
keer niet lukt, komt het diploma
toch wel. Zo weet de universiteit
al meer dan 400 jaar de speciale
banden met het Koninklijk Huis
in stand te houden. Adel en pa
triciërs gingen naar Utrecht; de
stedelijke burgerij naar het veel
nadrukkelijker republikeinse
Leiden. Het is een tweedeling die
telkens in de geschiedenis van
de Nederlandse republiek terug
keert.
Niet alle Oranjes kregen hun bul
echter zo gemakkelijk als prins
Alexander in 1874. Hij schreef
zich in 1870 in, en ontving vier
jaar later een ere-doctoraat.
Daarvoor moesten de rector van
de universiteit en enkele senato
ren wel naar Den Haag, want de
jongste zoon van koning Willem
III vond het niet nodig zelf naar
het Rapenburg te komen.
In de tussenliggende jaren had
Alexander voluit gedeeld in het
toen nog vrolijke studentenle
ven. Hij was lid van een dispuut
en nam zitting in de maskerade
commissie. De latere minister
Van Heemskerk behoorde tot
zijn vrienden.
Bij de huidige Oranjes ligt dat
veelal toch anders. Prinses
Juliana, die zich als eerste vrou
welijke Oranje inschreef, konin
gin Beatrix, prinses Margriet en
prins Willem-Alexander kregen
hun opleiding niet cadeau. On
danks de 'speciale program
ma's' die voor de directe troon
opvolgers werden opgezet, dien
den ze gewoon college te volgen
en moesten ze tentamens afleg
gen.
Dat begon met Juliana, die in
haai- studie een kans zag los te
komen van haai' overheersende
moeder. Toen zij na driejaar een
eredoctoraat ontving, bevestig
de universiteitssecretaris mr. P.
J. Idenburg dat het eerbewijs
meer dan verdiend was: „Julia
na heeft een goed verstand en zij
heeft goed gestudeerd".
Volgens ere-promotor professor
Johan Huizinga volgde de toen
malige kroonprinses een gron
dig voorbereid studieplan. Het
liet haar veel vrijheid: letterkun
de, godsdienst, rechten (Neder
lands, volken-, en het Neder
lands-Indisch adatrecht) en ge
schiedenis, maar leidde niet op
tot een normale bul.
Juliana wilde het studentenle
ven 'zo gewoon mogelijk' mee
maken. In plaats van een studie
van een jaar, gericht op verbre
ding van haar algemene ontwik
keling, bleef zij bijna drie jaar in
Leiden.
Gewoon
Een dergelijk aangepast pro
gramma werd door Beatrix afge
wezen. Zij wilde 'zoveel moge
lijk' als gewoon student be
schouwd worden. In de vijf jaar
die ervoor staan, haalde zij het
doctoraal rechten en deed er ook
nog wat sociologie bij. Wel eiste
zij bij het begin van de studie,
dat de Leidenaren haai' met rust
zouden laten. Ze had ook iets
hoogmoedigs over zich. Rector
Ripperda Wiersma meldde bij
de bul-uitreiking dat zij een stu
dente 'met bijzondere intelligen
tie' was geweest.
Prinses Margriet toonde een
heel ander karakter: zij was een
'lief en aardig' meisje, aldus Van
Mourik. Margriet wist niet eens
wat ze ging studeren. Bij hun hu
welijk bedankten Margriet en
Pieter de universiteit voor het
geschenk, een kaart van oud-
Leiden, 'aan welke stad wij zulke
speciale herinneringen bewa
ren'.
Willem-Alexander had zes jaar
De ANWB Reisboekenwinkel
Van voettocht tot fietstocht
Van Raalte tot Rome
En vergeet niet., onze veelzijdige reisinformatie,
gratis voor ANWB-leden —4
ANWB REISBOEKENWINKEL, DE LEUKSTE OMWEG VOOR JE VAKANTIE. ANWB
De ANWB Reisboekenwinkel
ANWB Landenbrochures, gratis voor leden
Frankrijk/België/Luxemburg
Duitsland
Verenigde Staten
Scandinavië
...en vele andere bestemmingen!
ANWB HtlSBUtKENWINKEL, DE LEUKSTE OMWEG VOOR JE VAKANTIE.
