Hoezo oranjegekte?
SSSSN
PZC
reportage
ZATERDAG 25 JUNI 1994
De meningen zijn sterk
verdeeld: de ene helft steekt
enthousiast meelevend de duim
op bij het zien van een auto,
waarvan de bestuurder een oranje
balletje aan de antenne heeft
geprikt, een in dezelfde
secundaire kleur van het
spectrum uitgevoerd vlaggetje
aan de daklijst heeft geklemd en
de achterruit heeft beplakt met de
voorspellende tekst 'Wij winnen
Dick'. Het andere deel van de
mensheid kijkt alleen maar
laatdunkend naar het tafereel om
vervolgens hoofdschuddend
reagerend op die idioterie de weg
te vervolgen.
Maar zoveel nieuws is er ook weer niet on
der de zon. Onbedoeld en onbewust
doet de hele samenleving mee met de kleur-
verdwazing. De sterke voorkeur voor oranje
van de Nederlanders gaat veel verder terug
dan het moment waarop de kop 'Oranje ver
slaat de Rode Duivels met 3-1' in de krant
kwam. Speurend naar de oorsprong van de
uitroep 'Oranje Boven' moeten we even de
grens over om bij de Duinkerker kapers te
geraken, die de vlag van een als prijs opge
bracht schip omkeerden. Volgens het woor
denboek der Zeeuwse dialecten staat in dit
gewest 'Oranje Boven' ook bekend als visser
sterm. De uitroep werd bij de beugvissserij
gehoord, wanneer er vier kabeljauwen aan
één haak van de beuge zaten. Tevens was het
een waarschuwing voor de schipper om lang
zaam te varen.
40-45
't Is Oranje, 't blijft Oranje, 't blijft Oranje
boven' zongen we al lang voordat we wisten
waar Orlando lag. Het lied heeft te maken
met de aanhankelijkheid aan het Huis van
Oranje. Juist in deze tijd, nu de aandacht
sterk is gericht op de viering van de aftocht
van de vreemde heersers in 1944/1945 krijgt
de aanblik van zoveel oranje een dubbele be
tekenis en gaat er ook bij niet-voetbalfana-
ten een zekere sympathie uit naar de uitbun
dige uitdragers van de kleur. Een vreemde
voorkeur overigens als je beseft dat aanhan
gers van de Poonah-beweging in hun oranje
gewaden door de gemiddelde nuchtere Ne
derlander meestal met een spotlachje en eni
ge afstand werden bekeken.
Terug naar oranje in oorlogstijd: in het her
denkingsboek van de inmiddels stedelijke
scholengemeenschap Scheldemond in Vlis-
singen wordt herinnerd aan de bedekte ma
nieren waarop in het zicht van de bezetter
uitingen van vaderlandsliefde werden ten
toongespreid. De eerste verjaardag van een
lid van het koninklijk huis in de bezettings
tijd viel op 29 juni 1940. Het was de verjaar
dag van prins Bernhard die in Engeland zat.
In het boek wordt verhaald dat tuintjes wer
den geplunderd zodat al gauw alle scholieren
met een goudsbloem in het knoopsgat lie
pen. Directeur De Noo was tot tranen toe ge
roerd, maar later op de dag werd het lonken
met de ook als Calendula officinalis bekend
staande 'oranjeblomme' door hem verboden.
De leerlingen hebben toen de rest van de dag
met hun oranje Tjeenk Willinkschoolagenda
lopen demonstreren. Niet lang daarna moes
ten ze allemaal hun agenda inleveren. Bij te
ruggave bleek de eerste bladzijde, met daar
op een foto van het vorstenhuis, eruit ge
scheurd te zijn.
Jetje van Oranje
Wie van de ouderen herinnert zich niet de uit
zendingen van Radio Oranje via de BBC met
als luisterdicht onderdeel het cabaret van
'De Watergeuzen', waarin Jetje van Oranje
Jetty Perl) op de wijze van bekende schla
gers spotliedjes over Duitsers en NSB-ers
zong. Nog zo'n beeld: de bekladding van mu
ren met de verkorting O.Z.O., waarvan ieder
een wist dat dit Oranje Zal Overwinnen bete
kende. En stonden de mannen die met hun
oranje O.D.-armbanden waren getooid niet
bekend als leden van de 'Oranjebrigade'?.
Kostelijk is de onlangs in het blad van de
Walcherse heemkundige kring 'De Wete' af
gedrukte verhaal waarin een zekere Richard
Dekker een oorlogsgebeurtenis terug haalt.
Hij vertelt hoe een clubje opgeschoten jeug
digen bij een bepaalde gelegenheid begon te
zingen van 'Oranje Boven, Oranje Boven, le
ve je weet wel wie'. Niet beseffend wat er werd
gezongen begon toen een Duitser vrolijk
voor het gezelschap heen en weer te springen
en begeesterd de maat te slaan. Tot besluit is
daar de vermelding dat in de oorlog in menig
huiskamer een 'Oranjehoekje' was ingericht,
met tegen de wand geprikt een aantal afbeel
dingen van via het clandestiene circuit beko
men foto's van leden van het vorstenhuis.
Wie nu de leefwereld om zich heen beziet
moet wel tot de vaststelling komen dat wat
simpel met de omschrijving 'oranjegekte'
wordt afgedaan, in de loop van de jaren slui
penderwijs op vele fronten vorm heeft gekre
gen. Omdat de kleur zo opvalt wordt bij de
invulling van bepaalde verkeersaanduidin-
gen graag gebruik gemaakt van oranje. Aan
passingen aan de Europese richtlijnen heb
ben er inmiddels tóe geleid dat de versleten
oranje gekleurde voorrangsborden worden
vervangen door gele, zoals vakantiegangers
ze straks veelvuldig in Europese buitenlan
den kunnen aantreffen.
Maar er blijft nog voldoende oranje over: het
Oranje Kruis bijvoorbeeld, dat staat voor de
nationale bond voor reddingswezen en eer
ste hulp bij ongelukken, werkers langs de
weg in oranje vesten, oranje peren, kleuters
die zich verplaatsen op fietsjes met een hoog
boven het kind uitstekend oranje veilig
heidsvlaggetje, RTL-nieuwslezer Joost
Oranje, met oranje strepen opgetuigde poli-
tie-auto's, bij stralend weer op een bejaar
denflat massaal neergelaten oranje zonne
schermen, dat alles heeft niets te maken met
enig meeleven met 'onze jongens-over-(een
andere)-zee'.
Kortom, de samenleving is bij deze gewaar
schuwd: denk bij het zien van iemand die z'n
boterham besmeert met oranjemarmelade,
een oranjeboompje koestert, een oranjelijs
ter houdt of een oranjebittertje drinkt niet
meteen het ergste!
Jacques Cats
fotografie Lex de Meester
