Er wordt te tactisch gespeeld
PZC
Pele: voetbal is de afgelopen
veertig jaar totaal veranderd
Van der Ende negende Nederlandse WK-arbiter
Voetballanden in
Afrika ergeren
zich aan Europa
Ijl
DINSDAG 14 JUNI 1994 21
Pele: „Nederland speelt zo Europees als Duitsland, alleen doet dat land het met meer succes."
Van alle voetballers zijn er
maar een paar die in de
hele wereld tot de verbeelding
spreken. Edson Arantes do
Nascimento is de beroemdste,
hoewel iedereen hem kent
onder zijn bijnaam Pele. De 53-
jarige Braziliaan reist meer
dan de president van de
Verenigde Staten of de paus.
Hij is een ambassadeur van het
wereldvoetbal en spreekt net
zogemakkelijk met ministers
als met straatvoetballende
kinderen.
Sinds kort heeft hij ook een
functie in de UNESCO, de VN-
organisatie voor cultuur en onder
wijs. Na zijn loopbaan maakte hij
zich sterk voor een WK in de Ver
enigde Staten. Hij verried zes jaar
geleden zijn vaderland bij de uit
verkiezing van het gastland voor
het WK-94. „Amerika heeft het
voetbal veel te bieden", wist hij
toen. Aan de vooravond van de
World Cup is hij nog dezelfde me
ning toegedaan, al twijfelt hij aan
de kwaliteit van het voetbal.
Als er in Amerika een voetballer
bekendheid geniet, dan is het Pele
wel. Het was daarom onbegrijpe
lijk dat hij tijdens de loting voor
het WK in december door zijn
landgenoot en FIFA-voorzitter
Joao Havelange buiten de deur
werd gezet, alsof het een stinkende
vuilniszak betrof. Pele liet zich kri
tisch uit over voorzitter Texeira
van de Braziliaanse bond, die een
schoonzoon is van de FIFA-prae-
ses. Havelange wilde Pele straffen,
maar riskeerde daarmee zijn eigen
positie als voetbalmonarch. Pele is
in genade aangenomen en mag tij
dens het WK weer voor Koning
Voetbal spelen. Hij heeft zoveel
uitstraling dat UNESCO hem tot
ambassadeur benoemde. In deze
functie begeleidt Pele een project
om het straatvoetbal in de sloppen
van de derde wereld te organise
ren.
„Voetbal biedt veel mensen de
kans om de armoede de rug toe te
keren. Als je je eigen talenten leert
benutten, kun je ver komen in het
leven", luidt de boodschap van de
eerste sportman die door UNES
CO is benoemd. Hij voegt daar aan
toe: „Ik ben ervan overtuigd dat
als je een doel hebt in het leven, je
de hindernissen kunt nemen om
dat doel te bereiken. Je moet niet
bij de eerste tegenvaller opgeven.
Dan blijkt ook of je werkelijk wat
wilt bereiken. Ik wil kinderen in
Brazilië helpen, maar ze zullen zelf
moeten vechten om te slagen in
het leven. Het voetbal kan een leer
zame ervaring zijn."
Veelzeggend
Dat UNESCO aan Pele dacht, is
niet meer dan logisch. Hij werd
veertien jaar geleden al tot 'sport
man van de twintigste eeuw' uitge
roepen. Wellicht voorbarig, maar
wel veelzeggend. Pele is de enige
voetballer die drie wereldtitels
won. De eerste keer, in 1958 te Zwe
den, maakte hij indruk als 17-ja-
rige speler en scoorde in de laatste
drie wedstrijden zes keer. Op de
volgende twee toernooien raakte
hij geblesseerd en was zijn bijdrage
gering, maar zijn afwezigheid
bleek een groot gemis. In 1970 ver
keerde Pele op zijn hoogtepunt en
leidde hij Brazilië naar een zeld
zaam fraaie wereldtitel. Hij is met
de Duitser Uwe Seeler de enige
speler die op vier WK's scoorde.
Zonder de donkere aanvaller won
Brazilië, ondanks een vloedgolf
aan talenten, nimmer een wereld
titel. Daarbij hielp Pele zijn club
Santos aan alle hoofdprijzen. In
zijn nadagen voetbalde hij nog en
kele seizoenen bij New York Cos-
mos. Daar leerde hij de Verenigde
Staten kennen. Sindsdien heeft hij
zich ingezet voor de ontwikkeling
van het voetbal aldaar. „Ik denk
dat Amerika het voetbal - nieuwe
impulsen kan geven. Het WK is
een unieke kans. Het toernooi
moet een succes worden, want an
ders kunnen we het verder verge
ten. Er is behoefte aan mooi en
aantrekkelijk voetbal. Het vorige
WK in Italië was slecht, hoewel de
omstandigheden ideaal waren.
Het is nu weer tijd voor een leuk
toernooi."
Pele's charisma is een glimlach,
waardoor hij telkens een spontane
indruk maakt. Na een omhelzing
met een ambassadeur poseert nij
geduldig met een koffiejuffrouw.
Hij neemt voor iedereen de tijd. Pe
le gedraagt zich diplomatiek. Hij
ontwijkt lastige vragen door net te
doen alsof hij ze niet begrijpt. Een
knikje en een glimlach dient als te
ken om niet verder te vragen.
Te egoïstisch
Als hem wordt gevraagd of Roma-
rio in het sterrenteam van 1970 een
basisplaats had gehad, antwoordt
hij: „Hij behoort tot de beste spe
lers aller tijden. In mijn tijd had hij
zeker in de basis gestaan, maar
vraag me niet op wiens plaats. Mis
schien wel op de mijne. Ik vind Ro-
mario een beetje te egoïstisch,
maar hij verdient respect, want
zonder hem had Brazilië niet aan
dit WK deelgenomen. Romario
komt het beste tot zijn recht in een
aanvallende ploeg tussen de spit
sen Bebeto en Rivaldo. Met zo'n
aanval zal er straks veel te genie
ten zijn."
Pele bekritiseert verkapt de coa
ches Carlos Alberto Parreira en
diens assistent Mario Zagalo. die
samen (maar wel in andere func
ties) in 1970 verantwoordelijk wa
ren voor de laatste WK-zege. „Ik
hoop dat ze kiezen voor een 4-3-3-
opstelling en niet voor 4-4-2. Een
extra aanvaller kan geen kwaad.
Nu stelt Parreira zes verdedigend
ingestelde spelers op. In mijn tijd
speelde Brazilië om doelpunten te
maken en niet om ze te voorko
men. Tegenwoordig speelt zelfs
mijn land afwachtend. Het is vol
gens mij de reden dat Brazilië
sinds 1970 geen WK won. Elke
coach voerde een andere speelstijl
door. In 1990 stelde Lazaroni vijf
verdedigers op. Alleen Tele San-
tana koos voor mooi spel. maar hij
stelde ook maar één spits op. Die
ploeg was kwetsbaar en dat brak
haar in die fameuze wedstrijd te
gen Italië op.
Frisse wind
„Het voetbal was in mijn tijd leu
ker en minder zakelijk. Het zou
niet slecht zijn. als er in de komen
de jaren een frisse wind gaat waai
en. In de afgelopen veertig jaar is
de sport totaal veranderd. Een
wedstrijd uit 1954 lijkt niet meer
op een duel van vandaag. Er wordt
veel te tactisch en te weinig uit het
hart gevoetbald. Alles lijkt bere
kend. Het spel is onaantrekkelij
ker. Ik mis bij veel spelers de liefde
voor de sport. Sommigen wekken
de indruk dat ze er geen plezier in
hebben. Alleen met liefde kan het
voetbal weer op een hoger plan ko
men. Ik voetbalde nooit voor geld,
zoals Picasso nooit voor geld schil
derde. Hij wilde met zijn talent iets
moois maken. De kwaliteit van die
inspanning betaalt zich later uit.
Het voetbal wordt niet beter als er
meer geld in omloop is. Speelt
Bergkamp opeens drie keer beter
bij Inter omdat hij drie keer meer
verdient? Gullit. voetbalt bij
Sampdoria toch met. net zoveel
liefde als bij Milan".
Pele geeft zijn landgenoten de
meeste kans om de wereldtitel te
pakken. „Het wordt tijd. Ik geef dit
team een goede kans. De omstan
digheden in Californië zijn ideaal.
Ik zie alleen in Duitsland een ge
vaarlijke tegenstander. En mis
schien Colombia. Dat is de meest
Braziliaanse ploeg op het WK en
speelt het mooiste voetbal, maar
het is onervaren en dus kwetsbaar.
Van spelers als Rincon, Asprilla en
Valderrama geniet ik. Colombia
lijkt een beetje op het Brazilië van
1958."
Maradona
„Argentinië is ook een kansheb
ber, ze spelen degelijk voetbal. Het
zou mooi zijn als Maradona nog
een keer kan pieken. Het Zuidame-
rikaanse voetbal staat op een ho
ger peil dan dat van Europa. Op
Duitsland na zijn er weinig kans
hebbers. Voor de Afrikanen lijkt
me dit toernooi nog te vroeg. Nige
ria heeft een goede ploeg. Okocha
en Yekini bevallen me wel. Het WK
duurt lang en een fout kan fataal
zijn. Ik vrees dat dat de Afrikanen
opbreekt. Een plaats in de kwartfi
nale zou al mooi zijn."
De Braziliaan fronst zijn wenk-
brouwen wanneer het Nederlands
elftal ter sprake komt: „Sinds 1988
laat het weinig zien. Mijn Holland
se vrienden hebben de verwachtin
gen niet ingelost. Waarom zou het
dan opeens nu wel lukken? Het zou
me verbazen zonder Van Basten en
Gullit. Koeman en Rijkaard zijn
behoorlijk op leeftijd om een
maand op topniveau te spelen."
Pele lacht om de constatering dat
Nederland een voorbeeld voor aan
vallend voetbal is. „Wanneer dan?
In 1974. maar daarna niet meer.
Nederland speelt zo Europees als
Duitsland, alleen doet dat land het
met meer succes. Cruijff? Mis
schien had hij Nederland moediger
laten spelen. Barcelona speelt het
mooiste voetbal in Europa, maar
wel met twee spitsen en vijf verde
digend ingestelde spelers. Cruijff
neemt in belangrijke wedstrijden
geen risico's. Ik neem hem dat niet
kwalijk, want misschien zou ik het
zelfde doen in zijn plaats. Kijk
maar naar Maturana (de coach van
Colombia). Hij laat al zijn ploegen
mooi spelen, maar wordt na een
jaar in Spanje naar huis gestuurd.
Het voetbal moet genezen van het
resultaatvirus. In Amerika kun
nen alle landen daar een bijdrage
aan leveren."
Jurriaan van Wessem
Mario van der Ende is de ne
gende Nederlander die op
een wereldtitelstrijd voetbal ac
tiefis als scheidsrechter. Jan Dol
stra is de eerste die is aangewe
zen als grensrechter. Het is de
eerste keer dat de FIFA gespe
cialiseerde vlaggers heeft opge
roepen. Voorheen voerden arbi
ters die rol uit.
Charles Corver is de enige Neder
lander die twee keer op een we
reldtitelstrijd floot. Hij was van
de partij in 1978 (Argentinië) en
1982 (Spanje). Dokter J. F. van
Moorsel was in 1934 de eerste,
Jan Keizer in 1986 de laatste.
Voor het laatste WK, vier jaar ge
leden in Italië, was geen Neder
landse scheidsrechter geselec
teerd.
De schei dsrechtersl ijst van
Oranje ziet er als volgt uit:
1934 J. F. van Moorsel: Oosten
rijk-Frankrijk.
1950 Karei van der Meer: Enge-
land-Chili. Zweden-Spanje.
1958 Jan Bronkhorst: Engeland-
Oostenrijk.
1962 Leo Horn: West-Duitsland-
Zwitserland, Hongarije-Enge-
land, Chili-Rusland.
1970 Lau van Ravens: West-
Duitsland-Marokko. Uruguay-
Rusland.
1974 Arie van Gemert: Brazilie-
Schotland.
1978 Charles Corver: Engeland-
Tsjechoslowakije.
1982 Charles Corver: West-
Duitsland-Frankrijk.
1986 Jan Keizer: Italiè-Argenti-
nie, Denemarken-Spanje.
1994 Mario van der Ende en
grensrechter Jan Dolstra.
In totaal zijn 24 scheidsrechters
en 22 grensrechters aangewezen
voor het leiden van 52 duels. De
lijst is:
Scheidsrechters: Van der Ende
(Ned), Krug (Dui), Baldas (Ita).
Pairetto (Ita), Diaz Vega (Spa),
Don (Eng), Karlsson (Zwe), Mik-
kelsen (Den), Mottram (Sch),
Puhl (Hom, Quiniou (Fra), Röth-
lisberger (Zwi). Al-Sharif (Syr).
Bujsaim (VAEi. Cavani (Uru). La-
molina (Arg). Marsiglia (Brat. Te-
jada (Per), .Torres (Col). Jouini
(Tun). Lim Kee Chong (Mau). An
geles (VSt). Badilla (CRi), Carter
(Mex).
Grensrechters: Dolstra (Ned),
Cristensen (Den), Everstig (Zwe).
Ivanov (Rus), Listkiewïcz (Pol),
Marton (Hon). Matthys (Bel),
Pearson (Eng). Ramiconé (Ita),
Yli-Karro (Fin). Al-Ghattan
(Bah), Fanaei (Iran), Hae-Yong
Park (ZKo), Alves (Bra). Taibi
(Arg), Zarate (Pan, Hassan (Egy),
El-Jilali Rharib (Man. Calix Gar
cia (Hon). James (Tri), Brazzale
en Dunster (Aus).
Volgens de wet van Bartjens
is het begin volgende eeuw
zo ver: een Afrikaanse ploeg in
de finale van het WK voetbal.
Volgens Kependa Pepo is dat
een jaar of dertig te laat; vol
gens hem had Afrika al in '74
een wereldkampioen moeten
hebben. Zaïre om precies te
zijn. Dat meende Pepo tenmin
ste in die tijd. „We hebben van
Togo gewonnen, van Zambia,
van Kameroen, van Ghana;
waarom zouden we niet van an
dere landen winnen?" Elke
avond kon je het hem horen
zegggen, aan de bar van hotel
Maritim in Gelsenkirchen.
Daar resideerde de penning
meester van de Zaïrese voet
balbond, steevast een alcoholi
sche consumptie bij de hand en
meer grootspraak in de mond.
Het WK van '74 viel voor Pepo
en Zaïre wat tegen. Eerst 0-2 te
gen Schotland. Maar dat lag
aan de scheidsrechter. Vervol
gens 0-9 tegen Joegoslavië. Dat
was de schuld van de trainer.
Tot slot 0-3 tegen een ontspan
nen tikkend Brazilië. Zaïre kon
naar huis. Net geen wereld
kampioen...
Het is precies dit (quasi-)grap-
pige, denigrerende toontje dat
Afrikanen de laatste jaren he
vig aan het ergeren is. Nog al
tijd immers wordt in het wes
ten vooral met anecdotisch ge
noegen over de Afrikaanse
voetballerij gesproken. Sinds
16 juni 1982 zou dat over moe
ten zijn. Op die WK-dag veran
derde het wereldvoetbal van
kleur en ging Afrika meetellen.
West-Duitsland-Algerije: 1-2.
Uit een Nederlandse krant van
een dag later:
'Een wedstrijd om te zoenen en
een winnaar die een wereld-
toernooi nog nooit zo aan de
kook heeft gebracht. Nieuwe
lingen uit Algerije bezorgden
gisteravond in Gijon het mo
derne voetbal een verkwikken
de douche en versloegen Euro
pees kampioen West-Duits-
land met 2-1. De Noordafrika
nen rekenden ludiek af met de
dorre hedendaagse theorieën
van bijna academisch gevorm
de trainers, die het spel dreig
den te smoren. Opportunisme
en ongeremdheid sierden het
Algerijnse optreden, dat echter
boven alles technische vaar
digheid als basis had.'
Naar huis
Voor die wedstrijd had het
(quasi-(grappige, denigrerende
toontje ook nog geklonken.
Het Duitse vakblad Der Kicker
interviewde de keeper van Al
gerije die zijn interviewer na
het gesprek beleefd vroeg of die
niet een paar goeie, dus Duitse
handschoenen voor hem kon
versieren. „Maar natuurlijk
Mehdi", sprak de Duitser, „dan
is er straks tenminste gelijk
waardigheid in materiaal." En
bondscoach Jupp Derwall. die
voor het WK niet de moeite had
genomen Algerije eens te bekij
ken, was vooraf niet minder
hooghartig. „Als we van Alge
rije verliezen, neem ik de eerste
trein naar huis."
Toen al maakten Afrikanen
zich overigens boos om dat ar
rogante, neerbuigende westen.
Kameroen, ook op het WK van
'82. gooide er zelfs een heus
pers-communiqué tegenaan
waarin vooral de 'lekkere' ver
halen over boze geesten, dode
muizen en afgesneden kattes-
taarten, die door de Afrikanen
te hulp zouden worden geroe
pen, werden veroordeeld. Een
week later, vrijdag 25 juni, wa
ren het de Algerijnen (die van
de verkwikkende 2-1 douche
tegen West-Duitsland) die alle
reden hadden ziedend te zijn.
Uit een Nederlandse krant van
een dag later:
'Het akkoord van Gijon. Zo zal
het stuk voetbalporno dat
West-Duitsland en Oostenrijk
gisteren in het stadion El Moli-
non hebben opgevoerd, de ge
schiedenis ingaan. Door de ja
ren heen is er wel gescharreld
met uitslagen, maar nooit zo
openlijk, vulgair en beledigend
als ditmaal. West-Duitsland
won met 1-0. het had ook nog 2-
0 mogen worden. Elke andere
uitslag zou tot uitschakeling
van een van beide ploegen heb
ben geleid, ten faveure van Al
gerije. De angst was groot, de
deal werd gemaakt. De coa
ches Derwall en Schmidt lever
den hun zelfrespect in. De prijs
is dat ze hun leven lang door dit
verraad zullen worden achter
volgd.'
Kameroen
Geen Afrikaanse ploeg dus in
de tweede ronde van het WK
'82. maar dat zou veranderen.
In '86 (Mexico) won Marokko
de groep en volgde de uitscha
keling in de tweede ronde te
gen Duitsland dat pas twee mi
nuten voor tijd per vrije trap
(Matthaus) kon scoren. Vier
jaar geleden was Afrika nog
succesvoller; Kameroen won
de groep, versloeg in de tweede
ronde Colombia (twee goals
Milla) en strandde pas in de
kwartfinales: Engeland won na
verlengingen met 3-2.
De jaren tachtig bleken de defi
nitieve doorbraak van het Afri
kaanse voetbal te betekenen
Op WK's voor junioren waren
de Afrikanen steeds vaker het
sterkst. De Olympische Spelen
van Seoul, Zambia-Italië: 4-0,
drie goals Kalusha. De (oud-
iPSV'er werd achter Romario
topscorer van het toernooi. En
ook de Zambianen ergerden
zich een bult aan het dédain
van volk uit de oude voetbal
wereld dat eerst en vooral bleef
constateren dat het er in Afrika
qua infra-structuur en admini
stratie en financiën en regle
menten nog niet helemaal tip
top voor stond.
De voorzitter van de Zam-
biaanse voetbalbond: „Europa
roept in koor dat het bij ons een
zootje is. Maar wat zeggen
goede faciliteiten en compu
ters als je naar de jeugd-WK's
kijkt? Nigeria werd wereld
kampioen, Ghana tweede.
Waar blijft het rijke westen dan
met al zijn poen. groene gras
velden en keurig bijgewerkte
administratie? De bal moet in
het doel, daar gaat het om."
Folklorisch
Het klopt natuurlijk wel dat de
zaken in Afrika minder strikt
zijn geregeld dan in het westen.
Het toernooi om de Africa Cup.
de landenbeker. is twee jaar ou
der dan het EK, maar een toer
nooi dat nog altijd niet anders
dan krakkemikkig wordt geor
ganiseerd en daarbij ook nog
altijd een wat folkloristisch
aanzien geniet.
Dat laatste is dan weer het ge
volg van het enorme dilemma
van het Afrikaanse voetbal:
moet het op z'n Afrikaans of op
z'n Europees? Niet zelden
wordt halfslachtig besloten tot
een mix, vaak tot ergernis van
het eigen, Afrikaanse volk. Yeo
Martial, de bondscoach van
Ivoorkust die plaats moest ma
ken voor de Pool Kasperczak:
„Westerse trainers komen uit
het niets, weten van niets en
vallen noodgedwongen terug
op het beleid van hun Afri
kaanse voorgangers. Door hun
Europese ideeën ontstaat er
een smeltkroes van stijlen. De
spontaniteit en vreugde in het
spel worden gesmoord met tac
tische opdrachten."
Dat was tijdens de laatste Afri
ca Cup te zien: veel potentiële
kwaliteit, maar ook veel bal
letje breed en traag, verdedi
gend spel. Wat ze in Afrika niet
kunnen en niet weten en niet
willen en niet kennen, ze zijn in
elk geval op de hoogte van
voetbalwet nummer één: gij
zult niet verliezen. En daarin
beginnen ze toch heel lang
zaam wereldkampioen te wor
den.
Henri van der Steen
Roger Milla (42), dè smaakmakei
nu tot de selectie van Kameroen.
het WK 1990, behoort ook
foto EPA
