Symbool van vrijheid
Eigen geld
en oude dag
Broodje haring met
tomaat en koriander
Amersfoort verheft
culinaria tot kunst
PZC
'Foute
fietsen
in en na
de oorlog
Sport en voeding in het buitenland
vrije tijd
25
ZATERDAG 4 JUNI 1994
Je moet nu de televisie
aanzetten, belde een vriend.
„In 'Black beauty' rijden ze op
een Pedersen." Dadelijk drukte
Peter Dieleman,
fietsenverzamelaar uit
Leeuwarden, op de knop. En ja
hoor. De serie was weinig
Ibijzonders, iets Engels met
meisjes en paarden, maar er
reed iemand rond op de
mooiste fiets die de mensheid
ooit schiep. Dat frame! Die
constructie! Sindsdien keek
Dieleman elke week naar
'Black beauty'. Ook al heeft hij
zelf twee zulke fietsen. „Ik kan
naar het hok lopen en ernaar
kijken wat ik wil, ik hoef niet
een uur tv te zien voor tien
seconden fiets. En toch is het
leuk", zegt hij.
De twee fietsen die Freek de Jonge gebruikt in De illusionist behoren eigenlijk aan Peter Dieleman toe.
Vroeger al. De fiets die Swieber-
tje opknapte voor Saartje
staat de Leeuwarder fietsenverza
melaar Peter Dieleman nog helder
voor de geest. „Er zat volgens mij
een carbidlamp op." En die keer
dat er een verfilming van 'Bint' op
televisie was, naar de novelle van
Bordewijk. Daarin wordt door Zee
land en Vlaanderen gefietst. Diele
man had zich er veel van voorge
steld, maar helaas woonde hij toen
nog bij zijn ouders die er niets aan
vonden, zo'n VPRO-programma.
Nog steeds wacht hij op de herha
ling.
Onlangs werd 'Het meisje met het
rode haar' herhaald. Dieleman
keek. Een Nederlandse verzets-
film, daar komen fietsen in voor.
En geheid worden er fouten ge
maakt. De fiets waarop Renée
Soutendijk rondrijdt, lijkt in orde,
maar de koplamp deugt niet. „Een
Bosch", weet Dieleman, „en de
haak waarmee die op het stuur
vast zit, was toen helemaal niet in
zwang." Hij staat op en haalt er een
uit het hok: een haak die aan een
flesopener doet denken. „Kijk, zo
een." Hij wijst op de lamp van zijn
Pedersen. „Zo'n platte haak met
een klem hadden ze moeten heb
ben. 't Was een kleine moeite ge
weest."
Geestelijk
Tot ver na de oorlog, in 'Turks
fruit' of 'De kleine blonde dood', is
de Nederlandse film vergeven van
fietsen. „Een fiets symboliseert
vrijheid, het is een soort afzetten
tegen de kapitalistische maat
schappij. Wie zich op een fiets
voortbeweegt, geeft aan dat hij
geestelijk met iets anders bezig is
dan met bezit."
In Hollywood hebben ze daar geen
weet van. In Stephen Kings roman
'It' komt een jongensfiets voor met
een hoog frame van 28 inch. Bij de
verfilming is een dertien-in-een-
dozijn fiets gebruikt. „Zo'n gewel
dige hoge fiets konden die stomme
Yanks niet vinden natuurlijk."
De ouderdom van een fiets is niet
altijd te zien. Spatborden zijn vaak
een indicatie, en soms het frame.
Pierre Bokma rijdt in 'De avonden'
eigenlijk op twee fietsen. De ene
met een parallelframe, de ander
met een soort kruisframe. Die op
de foto heeft nog een dameszadel
ook. Je kunt net het merk niet zien,
maar het lijkt een Fongers.
Trouwens, de ploeterende manier
waarop vrouwen in oorlogsfilms
fietsen, van Yoka Berretty ('De
overval') tot Soutendijk, is veel te
overdreven. „Dat moet zeker de in
druk wekken van actie, dat ze de
schouders eronder zetten In 'Het
meisje met het rode haar' ook. Ze
komt een keer heel mooi frontaal
aanfietsen, maar de camera heeft
er de grootste moeite mee haar in
beeld te houden, zo beweegt ze. Zo
te fietsen kost alleen maar energie,
je gaat er niet harder door."
Jasbeschermer
In 'De aanslag', naar de roman van
Harry Mulisch, wordt een fietser
door een andere van zijn rijwiel ge
schoten. Alweer tijdens de oorlog.
Het is een cruciale scène, de omge
vallen fiets in de sneeuw staat dan
ook op de filmposter. Goeie fiet
sen, alletwee, vindt Dieleman als
hij de foto bekijkt. „Mooi dat ze
aan de verduisterde koplamp heb
ben gedacht, en kijk, z'n dynamo
deugt ook. Dat kom wel eens een vt-
Wat moet je doen om te voorkomen, dat je bij opname in een
bejaardentehuis eerst het eigen vermogen moet 'opeten'? Hoe vaak ligt
de vraag niet op tafel? Een schrikbeeld voor menigeen: dat je in een mum
van tijd van je zo braaf gespaarde centen wordt afgeholpen. Bekend citaat
[in dit verband: „Omdat ik m'n hele leven lang hard heb gewerkt en zuinig
'ben geweest, word ik nu gepakt, terwijl mijn buurman, die z'n hele leven
lang z'n hand heeft opgehouden en de bloemetjes heeft buiten gezet, niks
hoeft te betalen".
Bij notarismr. E.M.A. vanThiel
wordt één tot twee keer in de
week een akte gepasseerd, waarin
mensen hun zaakjes voor hun oude
dag en hun eigen vermogen rege
len. De angst dat het moeizaam op
gebouwde kapitaaltje bij opname
in het verzorgingstehuis of na over
lijden grotendeels naar de staat
verdwijnt, zit er stevig in.
Die angst is volgens Van Thiel niet
altijd terecht: aan het probleem
van het moeten opeten van het ei
gen vermogen valt best wat te
doen; de wet zelf draagt zelfs en
kele oplossingen aan. Hij wil zich
niet uitlaten over de vraag of het
wel zo fraai is, dat mensen die geld
hebben, dat geld eerst wegwerken
om vervolgens de gemeenschap te
laten opdraaien voor de kosten
van hun verblijf in het bejaarden
tehuis. „Daarover hoef ik niet te
oordelen. En ik wil mij ook niet in
die discussie mengen. Alles ge
beurt legaal bij notariële akte".
Wie het verzorgingshuis ingaat,
moet in principe zelf de verzorging
betalen. Zijn aow, pensioen, rente
en dergelijke onvoldoende dan
moet het eigen vermogen worden
aangesproken, Is dat er niet. dan
springt de sociale dienst bij. Men
hoeft ook niet alles 'op te eten'. Het
zogeheten vrijgelaten vermogen
het geld dat je mag houden - is
voor een echtpaar 10.800 gulden en
voor een alleenstaande 5.400 gul
den. Daarnaast is er tenminste
als er geen dekkende begrafenis
verzekering is afgesloten een be
drag vrij van 10.000 gulden voor
een echtpaar en 5.000 gulden voor
een alleenstaande als reservering
voor de begrafenis- of crematiekos
ten.
Wegwerken
Wanneer moetje nu beginnen met
'het wegwerken van je geld'. Tijdig,
dus niet te vroeg, zegt Van Thiel.
„Je moet je niet uitkleden voor je
naar bed gaat". Maar ook niet te
laat. „Denk eraan als je 65 begint
te worden".
De peildatum voor de berekening
van het eigen vermogen is 1 ja
nuari van het tweede kalenderjaar
vóór het tijdstip waarop positief
tot opname in het bejaardenhuis is
geadviseerd. Anders gezegd: wan
neer dit jaar de opname is, dan
wordt bekeken hoe het vermogen
was op 1 januari 1992. Vóór die da
tum hadden dus maatregelen moe
ten worden genomen. Zijn er na 1
januari schenkingen aan de kinde
ren gedaan, dan kunnen de kosten
van het bejaardenoord alsnog op
de kinderen worden verhaald.
Volgens Van Thiel zijn er overigens
ontwikkelingen gaande in de sa
menleving, die het 'wegwerken
van vermogen' misschien minder
urgent maken: de verschuiving
van de zorg in een bejaardenoord
naai' de thuiszorg. „Je ziet tegen
woordig vaker dat oudere mensen
voor verzorging thuis een tweede
of derde hypotheek opnemen en
dan alleen de rente betalen. De
schuld wordt pas bij overlijden af-
Wie het verzorgingshuis ingaat, moet in principe zelf de verzorging be-
falpn foto Lex de Meester
Het heeft geen zin om hier te ad
viseren wat de beste mogelijkhe
den zijn. Die liggen per geval ver
schillend. Zijn er veel. weinig of
geen kinderen? Waaruit bestaat
het eigen vermogen? Is er alleen
een eigen huis, of is er nog meer?
Populair is in elk geval de verkoop
van het eigen huis aan de kinde
ren. De koopsom wordt dan kwijt
gescholden of aan de kinderen ge
schonken, eventueel in etappes
om schenkingsrechten te bespa
ren. Maar ook het schenken op pa
pier is het overwegen waard, zeker
als besparing van successierecht
het hoofddoel is van de vermo
gensvermindering.
Schenken
Ouders mogen jaarlijks geheel be
lastingvrij aan ieder van hun kin
deren 7468 gulden schenken en
aan kleinkinderen eenmaal per
twee jaar 4480 gulden schenken
(tarieven 1994). Wanneer ze nauwe
lijks of geen contanten voorhan-
talen.
den hebben bijvoorbeeld omdat
hun vermogen geheel is belegd in
het eigen huis of wanneer ze hun
spaarcenten nog in eigen zak wen
sen te houden, kunnen deze vrijge
stelde bedragen jaarlijks worden
geschonken in de vorm van een
schulderkenning, bij wijze van vrij
gevigheid, oftewel een schenking
op papier.
Het komt er in het kort op neer, dat
ouders een bepaald bedrag schen
ken aan hun kinderen en het weer
teruglenen. Daarbij wordt dan
meestal afgesproken dat de kinde
ren hun vordering pas kunnen op
eisen wanneer de langstlevende
van de ouders komt te overlijden of
wanneer de ouders worden opge
nomen in een bejaardenhuis.
De ouders kunnen de schuld op ie
der door hen gewenst moment af
lossen. Is dat bij hun overlijden
nog niet gebeurd, dan wordt de to
tale schuld aan de kinderen in min
dering gebracht op de nalaten
schap, zodat er minder successie
recht verschuldigd zal zijn. Wel
moeten de ouders over de schuld
jaarlijks aan de kinderen een reële
rentevergoeding betalen. Die ren
te is voor de ouders aftrekbaar en
bij de kinderen belast voor de in
komstenbelasting.
Het is echter nog niet duidelijk of
de sociale dienst deze modus ac
cepteert als er sprake is van opna
me in het bejaardenhuis en het ei
gen vermogen moet worden ge
toetst. Er ligt een wetsvoorstel -
maar daar is nogal wat verzet te
gen dat het zetten van het huis
op naam van de kinderen belast-
baai' wil maken voor de inkom
stenbelasting van die kinderen.
(Bij de notaris is de folder 'Uw ver
mogen en de oude dag' verkrijg
baar. Daaraan zijn ook gegevens
voor dit artikel ontleend. Het is
gratis verkrijgbaar. Een oriënte
rend gesprek van een half uur op
een notariskantoor is overigens
ook gratis).
Hindert Paalman
Mei en juni behoren voor de
primeurjagers tot de mooi
ste van het jaar. Eerst krijgen we
het lamsvlees, tegelijk met de
eerste versgerookte paling van
het nieuwe seizoen, vervolgens
de asperges. Op de hielen geze
ten door de nieuwe haring.
Aardbeien van de volle grond en
nieuwe aardappeltjes maken
het culinaire plaatje compleet.
Over de Hollandse Nieuwe zijn
zorgelijke berichten verspreid.
De haringstand zou niet bijster
florisant zijn. Dat is niet zo'n
verwonderlijk bericht. Vrijwel
ieder jaar gaat vlaggetjesdag ge
paard met sombere berichten
over de hoeveelheid haring en
de kwaliteit. Iedere keer valt het
weer mee. Weet u nog hoe vorig
jaar de nieuwe haring smaakte
in vergelijking tot die van dit
seizoen? We herinneren ons wel
dat er lovend werd gesproken en
geschreven over de kwaliteit.
Ook dit jaar eerst veel gesomber
over het fysieke haringbeeld. De
vis zou veel te mager zijn. En
dan ineens komen er juichende
berichten. Binnen een week kan
er bij een haring blijkbaar veel
veranderen. De haring van 1994
is mals als boter en lekker vet.
Dat laatste is vooral positief be
doeld. Het vet van de haring,
hebben we ons laten vertellen, is
gezond. Dus hebben we flink
toegetast. Als ieder haringsei
zoen zijn we begonnen met een
zo puur mogelijke consumptie.
Dat wil zeggen dat we de haring
met toevoeging van slechts wat
uitjes hebben genuttigd. Som
mige liefhebbers vinden die uit
jes al verkeerd. Die eten de ha
ring zo, zonder iets. Ze vinden al
les wat er extra bij geserveerd
wordt zonde van het 'maatje'
Wij zijn echter niet zo streng.
En als we een weekje of twee ver
der zijn, dan gaan we eens den
ken aan andere manieren om
haring op te dienen. Dit jaar
hadden we nog wat van die
nieuwe tomaatjes liggen waar
we het vorige keer over hadden.
U weet wel. de Bon Appetit,
heerlijk rijp en donkerrood.
Daar komt bij dat de laatste tijd
zo veel aandacht wordt besteed
aan de keuken van Thailand.
We hebben er zelf aan meege
daan. Steeds meer mensen be
zoeken Thailand voor een
vakantie en heel wat Thaise
mensen hebben zich in Neder
land gevestigd. Zij brengen hun
kruiden en specerijen mee en in
de winkels zien we die prod uk-
ten ook steeds meer. Koriander
bijvoorbeeld. U begrijpt het al,
we hebben nieuwe haring ge
combineerd met die heerlijke
Bon Appetit-tomaatjes en met
verse koriander. Een lepeltje
fijngehakte uitjes wilden we niet
weglaten. Heerlijk als zomerse
lunch.
U hebt nodig: per persoon twee
zachte witte puntjes (van de
bakker), twee nieuwe haringen.
1 eetlepel fijngehakte ui, 1 Bon
Appetit-tomaatje, een snufje pe
per, een paar takjes fijngehakte
verse koriander en een beetje
boter om de broodjes mee te be
smeren.
Leg op ieder opengesneden en
beboterd puntje aan één kant
een haring waarvan u het laat
ste stukje graad met de staart
hebt verwijderd. Snijd de to
maat in plakjes en leg die half op
de haring en half op de andere
helft van het puntje Strooi wat
peper op de tomaat. Bestrooi
haring en tomaat met de uisnip
pers en strooi over het geheel de
fijngesneden korianderblaad
jes. Schenk er thee of een glaasje
korenwijn bij.
Rien van Reems
dynamo wezen." De omgevallen
fiets, met dat mooie hoge frame,
was hem bijgebleven. Maar dan
ziet hij het: „De jasbeschermer zou
fout kunnen zijn. Oude modellen
liepen verder door, tot op de ket-
tingkast, of vlak daarboven."
Is zo'n omgevallen fiets voor de
leek al dramatisch, de liefhebber
snijdt het nog dieper door de ziel.
In 'De illusionist' belandt de fiets
van Freek de Jonge rammelend in
een sloot. „Daar heb ik me over op
zitten vreten. Da's toch zonde?"
De filmmaatschappij van De Jon
ge had de rijwielen - oude trans
portfietsen - geleend van 'Pepie'
Huisman, de zoon van de schilder.
Ze werden nooit teruggebracht.
Later nam Dieleman de rest van
Huismans collectie over. Een paar
ervan leende hij uit voor de televi
sieserie 'De vuurtoren', en die kwa
men na afloop weer keurig terug.
Dus alles welbeschouwd is Freek
de Jonge hem twee fietsen schul
dig? Zo had Dieleman het nog niet
bekeken. „Eigenlijk wel, ja."
Asing Walthaus
Haring met tomaat en koriander, een frisse combinatie.
foto Rien van Reems
Het Nederlands elftal gaat naar de
VS en bereidt zich daar goed op
voor. Veel andere Nederlanders gaan
ook naar het buitenland voor allerlei
sportieve activiteiten. Het zal niet voor
het eerst zijn dat goed getrainde
sporters op de plaats van bestemming
aankomen en daar ziek worden van het
eten. Jammer van alle
voorbereidingen!
Een voedselvergiftiging ligt
voor reizigers altijd op de loer.
Meestal herstelt de zieke binnen
enkele dagen, maar voor een spor
ter die komt om te presteren is het
funest. Met diarree kan men erg
veel vocht en mineralen verliezen,
maar uiteraard ook energie. Voor
braken geldt hetzelfde. Goed pres
teren is dan niet meer mogelijk.
Bedorven voedsel is vaak de oor
zaak voor een voedselvergiftiging.
Andere voedingsgewoonten en an
dere voedingsmiddelen dan men
gewend is kunnen eveneens storin
gen geven in het maagdarmka
naal. Informeer daarom van tevo
ren altijd naar de situatie ter plek
ke. Zijn bijvoorbeeld alle voedings
middelen te koop die je gewend
bent te gebruiken? Zo niet, zijn er
dan goede alternatieven of kun je
beter iets meenemen uit Neder
land?
Sporters blijken nogal gehecht
aan hun eigen vertrouwde voedsel
Aardappelen worden bijvoorbeeld
lang niet overal even veel gegeten
als in Nederland. Rijst of pasta zijn
dan vaak een goed alternatief.
Brood en vooral de bruine soorten
zijn niet altijd te krijgen. Eventu
eel kun je ingevroren of voorgebak
ken brood meenemen.
Om een voedselvergiftiging te
voorkomen kun je op een aantal
dingen letten:
- informeer allereerst of het water
uit de kraan gedronken kan wor
den; zo niet, drink dan zeker geen
leidingwater, maar ook niet uit
flessen die geopend op tafel wor
den gezet. Alleen wanneer ze aan
tafel worden geopend, ben je zeker
dat de fles niet opnieuw gevuld is
met kraanwater. Ook ijsblokjes
zijn in dat geval verdacht;
- hete, gekookte dranken zijn be
trouwbaar (zoals thee) en alle
dranken die uit blikjes of goed ge
sloten flessen komen;
- eet geen ongeschild fruit of vers
geperst vruchtesap of fruit dat op
de markt geschild verkocht wordt.
Vaak wordt dat nat gehouden met
leidingwater om het er fris uit te la
ten zien;
- eet geen rauwe groente;
- vermijd salades, zeker als ze onge-
koeld worden bewaard;
- eet geen rauw vlees, maar alleen
goed doorgebakken gaar vlees en
ook geen gaar vlees dat ongekoeld
wordt bewaard;
- eet geen onverpakt schep- of sof
tijs, maar uitsluitend verpakt ijs;
- vermijd het gebruik van voe
dingsmiddelen uit ongekoelde vi
trines, snackbars of straatstal
letjes en op plaatsen waai' de hy
giëne twijfelachtig is:
- vermijd het gebruik van (olijfjolie
als je hieraan niet gewend bent;
- eet vlak voor en tijdens belangrij
ke wedstrijden geen voedingsmid
delen waarmee je niet bekend
bent:
- hanteer een overdreven toilethy-
giëne
Wanneer het toch nog mis gaat, ad
viseert het Voorlichtingsbureau
voor de Voeding altijd een arts te
raadplegen.
Marianne van der Wooning
Waar is toch de merglepel
gebleven? En de bodemloze
eierschepper? Het
eierdopklemsnijdertje? De
asparaguspakker? Evenals de
posteleinvork en de
lijsterborstjeskruik zijn ze verdwenen
uit het eigentijdse culinaire landschap.
Het splinternieuwe Culinair Museum
in Amersfoort, gevestigd in het
voormalig klooster Marienhof, laat een
aantal van die verdwenen
instrumenten in hernieuwde glorie
zien. Zoals in het museum de hele
culinaire cultuurgeschiedenis van de
mensheid wordt gereconstrueerd.
Het Culinair Museum is een
beetje van Burchard Elias, di
recteur van het museum Flehite.
„Er hangen hier niet meer dan der
tig teksten en daarin vertellen we
de hele geschiedenis van de culi
naire cultuur. De rest laten we
zien."
Met voorwerpen uit die geschiede
nis, maar ook met diorama's waar
in taferelen uit het verleden tot
realiteit worden gemaakt: van de
kampvuren uit de prehistorie, de
afvalputten uit de middeleeuwen
(een enorm belangrijke vindplaats
van vaatwerk en etensresten, om
dat niemand er ooit meer aan geze
ten heeft), tot de luister van de buf
fetten in de achttiende en vooral
negentiende eeuw en de na-oorlog-
se fastfood-rage en de liflaffende
fijnproevers voor wie de hele we
reld de exotische keuken vormt.
Nu is er over de 'culicultuur' in es
sentie niet eindeloos te vertellen:
het grootste deel van zijn bestaan
op aarde heeft de mens zich be
perkt tot het jagen op dieren en de
ze opeten. De variatie kwam, toen
het vuur werd uitgevonden waar
door de ruwe dierlijke vezels enigs
zins verzacht werden, maar de
grenzen van het menu werden be
paald door wat er vlak om hut of
huis werd aangetroffen.
Dat veranderde voor het eerst,
toen door de ontdekking van
nieuwe werelden specerijen en an
dere vreemde vruchten hun in
trede in de westerse keuken maak
ten; de eentonige smaak van de
graangerechten werd verrijkt met
coromandel en peper, laurier en
gemberwortel En de aardappel
veroverde de (Nederlandse) keu
ken. Droogkoker en Eigenheimer
zijn sindsdien niet meer verdwe
nen.
Het was pas de Industriële Revolu
tie die in de negentiende eeuw de
eerste ingrijpende veranderingen
in eet- en drinkgewoonten teweeg
bracht. Fabrieksmatige conserve
ring en verbeterd transport maak
ten het mogelijk om voedsel te 'be
werken' en langer te bewaren,
waardoor het voor de gewone con
sument beschikbaar kwam. Het
was onvermijdelijk, dat het instru
mentarium om eten klaar te ma
ken en op te eten aan de nieuwe
mogelijkheden werd aangepast.
Een eindeloze rij variaties op vork
en lepel werd ontwikkeld om het zo
gemakkelijk mogelijk te maken.
Voorwerpen die een dun laagje be
schaving legden over een mens
heid die nog maar net het stadium
van het met de hand eten voorbij
was. Het museum staat vol met cu
linaria: herinneringen aan meer en
minder bekende gewoonten. Sa
mengebracht in een opstelling die
erin slaagt de culturele betekenis
begrijpelijk en toegankelijk te ma
ken en toch de museale pretenties
te onderstrepen.
Hans Lutz
Culinair Museum Marienhof, Kleine
Haag 2, Amersfoort.
