Het laatste
hoofd rolde
hier in 1861
Slenteren langs goed bewaarde stadjes
PZC
Gravensteen
Bodensee
vrije tijd
23
ZATERDAG 4 JUNI 1994
Het Duitse echtpaar draait zich teleurgesteld om. „Schade,
schade...", mompelt de man en zijn echtgenote schudt het hoofd.
Hadden ze zich zo verheugd op een kijkje in 'de folterkamer' van het
Gravensteen, de trotse burcht van Gent, maar wordt de ingang versperd
door een barse toezichthouder, die nota bene niet eens Duits spreekt.
Dan maar een fotootje bij de guillotine op de gaanderij. Met een wreed
lachje om de lippen vereeuwigt de grijze Duitser z'n vrouw, die pal
naast de mand, bestemd voor het afgehakte hoofd, heeft postgevat. Even
sluit de man de ogen. Droomt hij van het vallend mes? Dan sukkelt hij
zuchtend achter zijn dikke echtgenote aan, die zich moeizaam door een
trapgat wurmt. De mand blijft akelig leeg...
Het Gravensteen is al jaren een van de
topattracties van toeristisch Gent.
Mèt het Lam Gods, het veelluik van de ge
broeders Van Eyk in de Sint Baafskathe-
draal. Sophie Derom van de dienst Monu
mentenzorg van de stad Gent schat het
jaarlijks aantal bezoekers op ruim 200.000.
En nu het grootste deel van Het Graven
steen is gerestaureerd, neemt die belang
stelling nog verder toe. De restauratie
werkzaamheden begonnen in 1981, toen
werd vastgesteld dat het oostelijk bijge
bouw wegzakte. Door de jaren heen wer
den alle centrale gebouwen en het poort
gebouw opgeknapt. In de zalen werd bo
vendien verwarming en verlichting aan
gebracht en juist die voorzieningen leid
den tot een multi-functioneel gebruik van
de burcht. Tot na de Gentse Feesten zijn
de verschillende zalen al volgeboekt. Op
het programma: middeleeuwse dansen,
kasteelconcerten, een Shakespeare-ver-
tolking, maar ook middeleeuwse ridder
gevechten en aanverwante zaken.
De restauratie ligt nu stil, al is er nog werk
zat. De walmuren en de noordelijke ruïne,
waai1 zich ooit de grafelijke keukens be
vonden, zijn óók aan een grondige op
knapbeurt toe. De walmuur met zijn vie
rentwintig torentjes is ondergraven door
ratten en aangetast door de golfslag van
de rondvaartbootjes met toeristen. Ook
de klimop, die soms zelfs muren doorboor
de, heeft schade aangericht. De keuken is
een ander verhaal. Sophie Derom: „In
1911 is er al eens een restauratieplan voor
opgesteld, maar door de Eerste Wereld
oorlog is het nooit uitgevoerd. Intussen is
de filosofie van monumentenzorg danig
gewijzigd. We willen de keuken nu niet
meer in de oude staat terugbrengen, maai
de hele bouwgeschiedenis respecteren. En
juist die keuken draagt alle sporen van de
verbouwingen door de eeuwen heen. Die
willen we zoveel mogelijk tot hun recht la
ten komen." Alleen... er is geen geld.
Aan het einde van de 19e eeuw werd het
(toen) verpauperde Gravensteen gekocht
door de Staat en de stad Gent. Ze draai
den samen op voor de kosten. Maai- de na
tionale overheid heeft haar aandeel nu
overgedragen aan het Vlaamse Gewest.
De deelregering van minister-president
Luc. Vandenbrande houdt de hand voorlo
pig op de schaars gevulde buidel. En het
stadsbestuur van Gent peinst niet over
voorfinanciering. Sophie Derom: „Het is
te hopen dat de bestuurders snel een op
lossing vinden, want met het restaureren
van de walmuren kan eigenlijk niet langer
worden gewacht."
Geld was er nog wél voor de herinrichting
van het Museum voor Gerechtsvoorwer-
pen. Gelukkig maar, want de verzameling
foltertuigen en ander gruwelmateriaal is
uniek. Catherine Keijl, sinds kort sexthe-
rapeute van RTL 5 en specialist in SM, zou
er ongetwijfeld giebelend en watertan
dend kennis van nemen. In de kamers van
de graaf en de gravin staan vitrines met
gravures en oude boekwerken over folte
ringen en andere lugubere technieken om
de ontspoorde mens terug te leiden naar
het rechte pad of simpelweg om hem (of
haar natuurlijk!) tot bekentenissen te
dwingen Handboeien uit de 15e eeuw,
duimschroeven en duimklemmen en ijze
ren halsbanden. Voor de liefhebber: de
kleinste en oudste halsband is ontegen-
Het Gravensteen, de gerechtelijke zetel van de Raad van Vlaanderen...
zeggelijk het wreedste tuig van de hele
verzameling. De gietijzeren band is aan de
binnenkant bezet met vijf rijen van twin
tig scherpe pinnen van 1 centimeter. Aan
de buitenkant zitten vier ringen voor de
touwen, waarmee de halsband diagonaal
aan de muren werd vastgemaakt. De ge
pijnigde, aan handen en voeten geboeid,
moest op een klein stoeltje plaatsnemen,
zijn hals in de band. Zolang hij netjes
rechtop bleef zitten, gebeurde er niets.
Maar sloeg de vermoeidheid toe en maak
te hij een onverhoedse beweging, dan
drongen de pinnen in zijn vlees! Fraai zijn
ook de negen gerechtszwaarden uit de 16e
en 17e eeuw. De laatste veroordeling met
het zwaard vond. op last van de Raad van
Vlaanderen, plaats in 1671. Een opschrift
op een van de zwaarden spreekt boekde
len:
'Hide dich Ihxie kein Bosses nicht Wan du
wilst Jlehen dis Gerigt Wan ich das
Schwerdt tliue auflieben I So wünsch ich
den armen Siinder das ewiqe Leben'.
Een van de pronkstukken vormt ook de
pijnbank. Wie uitgerekt werd en toch de
kiezen op elkaar hield, werd op de rug ge
legd en volgegoten met water. Sophie De
rom, verantwoordelijk voor de herinrich
ting van het museum, dat donderdag
avond officieel werd heropend: „Dat was
toch wel een van de wreedste foltermetho-
compleet met pijnbank en andere folterwerktuigen...
...en een guillotine.
fotografie Ruden Riemens
den, daar ben ik zeker van." En ze huivert
In de hoek staat het dwangbed, waarop
zwakzinnigen werden vastgebonden. „En
dan werd het eten net zó naast hun hoofd
gezet, dat ze er niet bij konden..." En ver
der: hakmessen om de handen van moor
denaars af te hakken voordat ze ter dood
werden gebracht, speciale hamertjes om
de vingerkootjes te verbrijzelen, een bulle
pees, cle zeldzame gerechtsroeden van de
baljuw van Gent. textielstempels van de
Centrale Gevangenis, penningen voor
goed gedrag en natuurlijk brandmerken.
Maar het pronkstuk is en blijft de quillo-
tine, ook al is het een reconstructie, geba
seerd op een authentiek exemplaar in het
Brugse Gruuthusemuseum. Alleen het 5,5
kilo wegende mes is origineel. Het werd
destijds aan de stad geschonken door de
de zoon van de laatste beul. Jan Hannoff
In Gent rolde in 1861 het laatste hoofd in
het mandje...
De leerlingen van een school ergens uit de
Vlaamse Ardennen rennen joelend dooi
de gangen en zalen, duwen elkaar pesterig
half over de kantelen en morsen cola op de
oude, stenen vloer. Een kippige, kortge-
broekte jongen blijkt na een bezoek van
een uur nog weinig wijzer geworden. Nooit
gehoord dus van Boudewijn met de IJze
ren Arm, die aan het einde van de 9e eeuw
de aanzet zou hebben gegeven voor wat
ooit zou uitgroeien tot het Gravensteen.
Philips van de Elzas, graaf van Vlaande
ren, die in 1180 een volledig nieuw kasteel
liet bouwen... Wie zegt u daar meneer? Ge
rechtelijke zetel van de Raad van Vlaan
deren Daarover heeft de meester niks
verteld. Maar de quillotine was leuk. Hij
bijt in een meegebrachte boterham, dik
besmeerd met Duo Penotti. Hij eet met z'n
handen. Dat deden die graven vroeger
toch ook? Ja, dat wist hij wèl! Dat had hij
laatst namelijk op televisie gezien...
Wout Bareman
De Bodensee, omgeven door
Zwitserland, Oostenrijk en
Duitsland, is bij Nederlanders als
zomerbestemming niet bepaald in trek.
Toch heeft het meer veel te bieden.
Watersport, een 200 km lange fietsroute
langs de oevers, stadjes vol goed
bewaarde cultuurschatten en in het
nabij gelegen Alpenland een netwerk
van wandelroutes die soms blootvoets
moeten worden afgelegd.
Een zorgeloze braafheid hangt over
het boerenlandschap van het kan
ton Appenzell in Noordoost-Zwitser
land, aan de voet van het Alpengebergte
met de grillige, ruim 2500 meter Santis
als topper. Van hier af kun je zwerven
door een netwerk van wandelroutes,
berg op - berg af. of door de verstilde da
len, alles bijeen zo'n twaalfhonderd kilo
meter. Het getingel van koebellen en nu
en dan de verre kreet van een regionaal
bergtreintje dat een overweg nadert,
brengen de wandelaar in een stemming
van rozige gelatenheid. Maar plotseling
is daar een officiële mededeling op rood
metalen plaatje, bevestigd aan een
boom: 'Barfusz!'. Blootsvoets. Daaron
der zijn ten overvloede twee voeten ont
daan van schoeisel getekend.
Op het paadje, dat in het gras nauwelijks
te onderscheiden valt, loopt enkele hon
derden meters verder een echtpaar ge
hoorzaam barfusz. Ze dragen beiden een
kuitbroek, zware bergschoenen worden
bungelend aan de broekriem meege
voerd. Riskant, die blcte voeten, want
koeievlaaien zijn hier kwistig uitgestort.
Als het paar is ingehaald, wordt de vraag
'waarom blootsvoets?' opnieuw opge
worpen. De man gaat op een zwerfkei zit
ten. veegt zweet van zijn voorhoofd en
zegt met een fijnzinnig lachje: „Men zal
de natuur genadig zijn."
In Appenzell, met het gelijknamige stad
je op 789 meter hoogte, weet men het ze
ker: „Het is gezond, barfusz lopen is goed
voor lichaam en geest."
Herr Doktor Vogel, die geboren en geto
gen is in deze streek, te weten in het na
burige, iets noordelijker gelegen plaatsje
Teufen, zou ons daaromtrent zeer leer
zame boekjes open kunnen doen. De
kantons Appenzell en St. Gallen (dichter
bij de Bodensee) genieten mede dankzij
die Vogel een reputatie als toeristische
kuur-streek. Vele klinieken bieden de
mogelijkheid tot wederopstanding der
geest en tot totale ontslakking, een soort
voorjaarsschoonmaak waarin het darm
stelsel centraal staat.
Maar het Appenzeller-gebied biedt
meer. Het is nog niet door toerisme geha
vend, vertelt een stadsgids later. De be
volking is hartelijk maar conservatief en
erg gesteld op behoud van tradities. De
vrouw heeft in het kanton Appenzell nog
maar kort stemrecht. En het stemmen
gaat gepaard met een merkwaardig ritu
eel. Een keer per jaar, op de laatste zon
dag van april, verzamelen de kanton-be
woners zich op de Landesgemeinde-
platz, een door hotels omgeven plein, om
twee uur lang te stemmen over allerlei
zaken, zoals de bouw van bruggen, aan
leg van wegen en het instellen van voor
schriften. Dat gebeurt in klederdracht
en bij hand opsteken.
Het plaatsje Appenzell is bekoorlijk, met
beschilderde gevels, houten huizen, een
kerk uit 1061 en een 16e-eeuws raadhuis,
maar je bent er na enkele uren wel uitge
keken. In de souvernirwinkels domi
neert een zwart-wit-bruin hondje, een
soort inteelt-Sint Bernhard die alleen
voorkomt in dit gebied. Andere speciali
teiten zijn de bekende Appenzeller kaas,
het met bronwater gebrouwen Appen
zeller bier en een donkerbruin kruiden
bitter, volgens oeroude tradities bereid.
De zwaar astmatische directeur vertelt
zijn bezoekers dat er 42 kruiden in zijn
verwerkt die uiterst heilzaam zijn voor
de gezondheid. „Wat zou de wereld zijn
zonder Appenzeller kruidenbitter?"
Een smalspoor-treintje brengt je in drie
kwartier naar het 18 km noordelijker ge
legen Sankt Gallen, de 70.000 inwoners
tellende hoofdstad van het gelijknamige
De Pfander-kabelbaan in Bregenz aan de Oostenrijkse kant van de Bodensee.
foto GPD
kanton. De plaats is genoemd naar de
Ierse monnik Gallus die er in 612 ziek
neerstreek en een eenzame kluis voor
zichzelf bouwde waaruit later een bene-
dictijnse Rijksabij ontstond. De laatba-
rokke kloosterkerk met fantastische
plafondschilderingen en de unieke,
100.000 kostbare boeken en geschriften
omvattende kloosterbibliotheek trek
ken jaarlijks honderdduizenden bezoe
kers.
De patriciërshuizen van Sankt Gallen
vallen op door erkers en muurschilderin
gen. De erkers zijn veelal van extrava
gant bewerkt hout en voorzien van een
groen uitgeslagen koperen dakje. Ze
werden vooral in de vorige twee eeuwen
aangebracht als statussymbool. Hoe
mooier je erker, hoe groter je aanzien in
de stad. Van de vele cafés en restauran
tjes is het 300 jaar oude 'Zum Golden
Schafli', aan te raden, en dat zeker niet
alleen vanwege het oude, houten inte
rieur.
Sankt Gallen ligt niet veel meer dan 15
km van de Bodensee, de 15 km lange en
10 km brede en in het midden een paar
honderd meter diepe waterplas be
grensd door Zwitserland, Duitsland en
Oostenrijk. Het verdient nu aanbeveling
een fiets te huren (wat overal rond het
meer kan) en kalmpjes te genieten van
de schone lucht en het schitterende
landschap langs de oevers.
Rond het hele meer ligt een 200 km lange
fietsroute die door de drie landen voert
Een van de dorpen is het Anton Pieck-
plaatsje Stein (3500 inwoners), met mid
deleeuwse straatjes, kleurrijke fontei
nen, het Raadhuisplein met stadhuis uit
1539. sublieme fresco'^ op de gevels.
Jaarlijks trekt Stein een miljoen bezoe
kers en de gemiddelde verblijfsduur is
niet langer dan een paar uur.
Waterval
En dan werpen we ons in het zadel ten
einde rond te neuzen in Schaffhausen, 20
km westelijker aan de Rijn. Schaffhau
sen (45.000 inwoners) heeft zorgvuldig
bewaarde cultuurschatten, met blikvan
gers als de Munot, een sprookjesachtige
burcht uit 1585 met ronde toren en slot
gracht. het Allerheiligen-klooster uit
1050, en natuurlijk de beroemde water
val die vanwege de breedte (150m) wordt
beschouwd als de grootste van Europa.
Je kunt de fietsroute overigens gemak
kelijk inkorten door het meer over te ste
ken per schip. Dat kan op verschillende
plaatsen. Welke route ook wordt geko
zen, Bregenz in de Oostenrijkse provin
cie Vorarlberg mag in geen geval worden
overgeslagen. Vorarlberg heeft 1994 uit
geroepen tot 'Het jaar van het gezin'. Ve
le hotels en restaurants, campings en
theaters hebben het zomerprogramma
daar helemaal op afgestemd.
Bregenz heeft een aardige boulevard
langs het meer, een casino en een mooie
oude binnenstad die toch vooral be
roemd is om de jaarlijkse Bregenzer
Festspiele in een theater op het meer,
dat verbonden is met een modern mu
ziek- en congescentrum op de wal. Bij
slecht weer kunnen de voorstellingen in
het Festspielhaus worden gegeven, waar
plaats is voor 1700 bezoekers. De buiten
voorstelling kan 4500 bezoekers hebben.
De Festspiele, van 20 juli tot 23 augus
tus, trokken vorig jaar, toen Giuseppe
Verdi's 'Nabucco' werd uitgevoerd,
189.000 bezoekers. Nabucco staat ook
deze zomer weer op het programma sa
men met Francesca da Rimini van Ric-
cardo Zandonai.
Met een kabelbaan kun je in Bregenz de
1064 meter hoge Pfander op. Grote at
tractie is daar een roofvogelshow. Valke
nier Grüber laat arenden, gieren en val
ken uit hun kooien los en dan vliegen ze
voor de bezoekers rond. Een belletje aan
de poten verraadt waar ze blijven.
Van Bregenz naar het Duitse Lindau kan
per boot maai* ook per fiets, in drie kwar
tier. Het oude stadsdeel op een schierei-
landje, met een 13e-eeuwse vuurtoren
aan de haven, is alleszins bezienswaar
dig. Vanaf de havenpromenade, met gro
te terrassen, heb je een mooi uitzicht op
de Bodensee. De slenteraar realiseert
zich ineens dat hij al in dagen geen graf
fiti heeft gezien en slechts weinige perso
nen die er niet onberispelijk uitzagen.
Dirk de Moor
Autoveiling
De Porsche 911 S van Carl-
Gustaaf, ex-koning van Zwe
den en de Rolls Royce Phan
tom V 1962 van het Noorse ko
ningshuis komen op donder
dag 16 juni onder de hamer op
de eerste veiling van klassieke
automobielen van het Auto-
tron in Rosmalen. Jan-Pieter
Glerum, presentator van het
televisieprogramma 'Eenmaal
andermaal', veilt ook zeventig
andere 'vorstelijke' auto's, on
der andere een Dion Bouton
1904, een Engelse Commer
brandweerauto uit 1959, een
Mercedes 300 SEL 6.3 liter uit
1971, in die tijd de snelste li
mousine ter wereld, een Ferrari
512 BB, de originele Tyrrell
Formule I racewagen uit 1987
van Martin Brundle, en een
Mercedes 600 Pullmann Li
mousine. Daarnaast wordt ook
een grote collectie automobilia
geveild, onder andere benzine
pompen, trapauto's, miniatu
ren en blikken speelgoed.
Indische markt
De 36e Pasar Malam Besar ver
andert het Malieveld in Den
Haag van donderdag 16 tot en
met zondag 26 juni in de groot
ste Indische jaarmarkt van Ne
derland. De organisatoren re
kenen op honderdduizend be
zoekers Die vinden in tien gro
te tenten honderden kramen
met kunst- en gebruiksvoor
werpen, batik-stoffen, hapjes
en drankjes. Verder zijn er
theatervoorstellingen, mode
shows, concerten, dansoptre-
dens, lezingen, video- en film
presentaties. Geopend van 12
tot 23 uur, vrijdag en zaterdag
tot middernacht. Toegang 12,
studenten 7,50. CJP/65+
6,50, kinderen 5.
Duikdag
Duikersmuseum In den Coop-
'ren Duikhelm in Giethoorn
biedt avontuurlijke belangstel
lenden zaterdag 11 juni de gele
genheid eens in de boeiende
duikerswereld te duiken. In
een nostalgisch helmpak uit
1820 kunnen zij een kwartiertje
afdalen in een speciale, 2 meter
diepe duiktank. Het aan- en
uittrekken van zo'n loodzwaar
pak vergt ongeveer een half
uur In de tank verzorgen be
roeps- en sportduikers demon
straties. Diverse sportscholen
en duikverenigingen geven
voorlichting. Het duikersmu
seum aan het Binnenpad 62 is
tijdens de promotiedag gratis
te bezoeken.
Bouwplaten
Bouwplaten uit de hele wereld
zijn te zien op de tentoonstel
ling Kartonnen Kreaties die
tot en met 17 september in het
Veluws Museum in Harderwijk
staat. Het aanbod is zeer geva
rieerd. van eenvoudige schaal
modelletjes tot complete
kunstwerken waarin met be
hulp van schaar, liniaal en lijm-
kwast duizenden onderdelen
zijn samengevoegd. Dat is bij
voorbeeld het geval in de En
gelse bouwplaat van een
vrachtschip. Het model meet
iets meer dan twee meter en
vormt een scherp contrast met
het kartonnen Udet-tweedek-
kertje dat amper twee centime
ter meet.
Wandelsafari
Tot nu toe konden de dieren in
Safaripark Beekse Bergen in
Hilvarenbeek alleen vanuit de
auto of bus van heel dichtbij
worden bekeken. Maar nu kun
nen bezoekers ook te voet het
park in, via een wandelroute
die op aantrekkelijke wijze in
het landschap is weggemoffeld.
Onderweg komen de wande
laars behalve met zebra's, gi
raffen, antilopen, leeuwen en
nehshoorns ook oog in oog te
staan met zestig mantelbavia
nen. Deze soort was nog niet
eerder in het Safaripark te zien.
Samen met vijf Afrikaanse oli
fanten bewonen de bavianen
een avontuurlijk gebied langs
de wandelroute.
Wereldomroep
Radio Nederland Wereldom
roep verzorgt dagelijks een Ne
derlandstalig nieuws- en ac
tualiteitenprogramma onder
de naam 'Nieuwslijn Europa'.
Daarin komt niet alleen het Ne
derlandse en internationale
nieuws aan bod, maar ook het
Europese weeroverzicht, op
roepen van de ANWB-Alarm-
centrale, sportactualiteiten en
een overzicht uit de dagbladen.
Omdat de ontvangstcondities
's zomers en 's winters verschil
len, zijn de frequenties waarop
wordt uitgezonden aan veran
deringen onderhevig. Overi
gens is nu al bekend dat er tij
dens de Ronde van Frankrijk
extra uitzendingen zijn van
14.00 - 17.25 uur (31 meter, 9895
kHz).
