Reisverslag in subtiele aquarellen
Wonen in een wijk op het water
Het pittoreske
Nederland van
Mitsumasa Anno
PZC
ZATERDAG 30 APRIL 1994
vrije tijd
In Europa heerst het beeld dat
Japanners haastje-repje aan mooie
plekjes voorbijtrekken, nadat ze er
met hun volautomaat een dozijn
snapshots van geschoten hebben.
Maar soms zit er aan onze grazige
oevers een Japanner in alle rust te
aquarelleren: Nederland heeft het
hart gestolen van Mitsumasa Anno,
een bekende Japanse schrijver en
illustrator.
Mitsumasa Anno reisde dwars door
Nederland, van Maastricht tot aan
de Wadden en van het Zeeuwse Domburg
tot aan de Duitse grens. Niet met Nikon
maar met schetsboek en penselen. Zijn
subtiele schilderingen zijn met verklaren
de teksten gebundeld in een Nederlands/
Engels kijk- en leesboek Pittoresk Neder
land. dat onlangs uitkwam bij Gottmer in
Haarlem.
In zijn hotel aan de Amsterdamse Heren
gracht bezingt Anno zijn liefde voor het
Hollandse stadsgezicht: „Zoals een eend
je dat net geboren is zijn moed ziet in het
eerste voorwerp dat hij tegenkomt, was ik
in 1960 tijdens mijn eerste bezoek aan Ne
derland meteen verkocht. De boten in de
grachten, de oude vissershavens, ik vind
ze onvergetelijk. De bakstenen gebouwen
met de pittoreske gevels; ik hou van de
manier waarop hun warme kleur vervloeit
met de glinstering van hun heldere ra
men."
Amsterdam is voor hem een stad van mo
numenten en cultuurtempels. Anno kocht
op de bonnefooi een kaartje voor een con
cert in het Amsterdamse Concertgebouw.
Anno: „Het Concertgebouw werd geres
taureerd maar tot mijn verbazing waren
er gewoon concerten. Het kon me niet
schelen wat er gespeeld werd, ik wilde
naar bnnen want ik was al blij dat ik er
heen kon. En ik werd niet teleurgesteld:
Svjatoslav Richter, de grote Russische
pianist trad die avond op. Ik heb geno
ten."
Platenboeken
Mitsumasa Anno woont in Tokyo maar is
geboren in 1926 in Tsuwano, een histo
risch stadje in het westen van Japan. Hij
was onderwijzer voordat hij zijn carrière
startte als vrije kunstenaar. Hij maakte
vooral platenboeken voor kinderen: over
het alfabet, dieren, tellen, de middeleeu
wen. Hij leverde voor volwassenen een
reeks landenboeken: over de valleien in
Zwitserland, de heuvels van Italië, de aar
de van Spanje en de bloemen van Holland.
Hij heeft meer dan 100 titels op zijn naam
staan: in Japan is hij een beroemdheid.
Het vers uitgekomen boek Pittoresk Ne
derland draagt als afbeeldingen uitslui
tend Hollandse stadsgezichten en land
schappen maar Anno legt in zijn verkla
rende teksten allerlei verbanden tussen
Japan en Nederland. Eerst rept hij nog
over typisch Hollandse gewoonten als Ko
ninginnedag of over voormannen uit onze
vaderlandse geschiedenis, staatslieden
als Johan van Oldenbarneveldt, die de
VOC, de Verenigde Oostindische Com
pagnie, oprichtte. Die wetenschap over
Nederlandse gewoonten diepte hij op door
'het aandachtig lezen van tientallen boe
ken er Holland'.
Domburg zoals Mitsumasa Anno het vastlegde in zijn boek.
Japan en Nederland liggen duizenden mij
len van elkaar verwijderd. Toch is er veel
vuldig contact geweest. Bij de pakhuizen
en de oude gebouwen in Hoorn mijmert
Anno over de kleine houten schepen van
de VOC die de oceanen overstaken. „De
Nederlandse wetenschapper Von Siebold
was als scheepsarts meegevaren met een
VOC-schip om in Japan onderzoek te
doen. Als arts was hij bijzonder welkom.
Als hij kwam werd hij opgewacht door de
bevolking die op een 'consult' hoopte. Von
Siebold had eigen botanische tuinen bij
Nagasaki, een waar onderzoeksparadijs.
Maar tussen zijn spullen werden een keer
Japanse staatsgeheimen aangetroffen en
hij moest terug naar Hollanden zijn min
nares en dochtertje achterlaten in Japan.
Later is hij gerehabiliteerd en heeft hij ze
nog teruggezien. De collectie Von Siebold
is nu in het Volkenkundig Museum en de
Hortus Botanicus in Leiden. Toen ik er
was vond ik het een wonderlijke ervaring
om op Hollandse bodem allerlei oude ty
pisch Japanse voorwerpen aan te treffen."
Anno schilderde de Alkmaarse Kaas
markt, het Haarlemse Spaarne, de grach
ten in Leiden, de Dom van Utrecht. Hij
richtte zich niet alleen op de steden, in de
aquarel 'Molens bij Kinderdijk" verfde hij
bijna Japans aandoende rietvelden. „Ik
rijd met de auto dwars door het land en
speur naar onderwerpen, alsof ik op zoek
ben naar een nieuwe vrouw. Inspireert het
landschap me, dan ga ik als het ware een
huwelijk aan. Dan zit ik zeker drie, vier
uur aan een stuk buiten te werken om de
geest van het moment vast te leggen. On
verbiddelijk komt daarna het moment
van scheiden. En zo beleef ik elke dag op
nieuw de vreugde van een nieuwe liefde."
Japanners houden van Hollandse kunst.
In Hattem staan Japanse toeristen met
een loep boven tekeningen van Anton
Pieck gebogen maar Vincent van Gogh
steekt altijd nog verder boven het maai
veld uit. Anno: „Japanners houden van
Van Gogh, zijn 'Zonnebloemen' zijn ge
kocht door een Japanse verzekerings
maatschappij. Maar Van Gogh hield ook
van Japan. Hij kende het door de prenten
uit mijn land die hij verzamelde. Hij be
wonderde de Japanse houtsnede, hij hield
van de stevige lijnen op het rijstpapier."
Anno liep zowat alle Nederlandse musea
af: In Haarlem zag hij Frans Hals. „De
enige schilder, die in zijn tijd de mensen
lachend afbeeldde." In Leeuwarden be
zocht Anno het geboortehuis van Escher.
Anno: „Een soort bedevaart. Als kind
werd ik al door hem geïnspireerd." Hij be
zocht het kunstenaarsdorp Domburg van
wege Mondriaan, die er geruime tijd ver
bleef en toog naar Delft vanwege Vermeer.
Anno: „Vermeer is klassiek maar tegelijk
zo modern. Als ik naar een Vermeer kijk
en mijn ogen toeknijp, zie ik een kleuren
schema als dat van Paul Klee. Vermeer
schilderde geen koningen maar alledaag
se onderwerpen. De Japanse dichter Tani-
kawa Shuniklo schrijft: 'In de kamer van
Vermeer schijnt een zacht licht. Het is niet
geschilderd om het schilderij te verlich
ten. Het verlicht de duisternis van je eigen
hart. Het brengt je nader tot God maar het
blijft toch menselijk."
In het Mauritshuis in Den Haag stond hij
voor Rembrandts schilderij 'De anatomi
sche les van prof. Tulp'. Anno: „De afbeel
ding deed me meteen denken aan Sugita
Gempaku. een Japanner die in de acht
tiende eeuw Nederland bestudeerde. In
1771 maakte hij in Nederland met andere
Japanse geleerden voor het eerst van zijn
leven het ontleden van een lijk mee. In het
lichaam troffen de Japanners heel andere
dingen aan dan ze verwacht hadden. Be
schaamd over zo weinig kennis besloten
ze de 'Tabulae Anatomia Sex' van Vesa-
lius in het Japans te gaan vertalen, een
boek waarin ze gelezen hadden wat ze zo
juist gezien hadden. Die vertaling is er ook
gekomen, maar het duurde wel lang: zon
der goede woordenboeken moest het een
heksentoer zijn geweest."
Familiebezit
De Nederlandse taal stelt Anno soms voor
verrassingen. 'Anno' betekent bij ons 'In
het jaar'. Maar toen de Japanner in Am
sterdam op pakhuizen en behouden ge
vels Anno 1648 en 1774 zag staan, greep hij
toch naar een camera om dat onwaar
schijnlijke voorvaderlijke familiebezit te
vereeuwigen. Hij dacht dat er ooit Anno's
in Amsterdamse huizen hadden gewoond.
Normaal gesproken signeert de tekenaar/
schilder met 'Anno' maar als hij een Ja
panse houtsnede gemaakt heeft, signeert
hij met 'Onna' omdat de letters in spiegel
beeld op papier worden afgedrukt. Van
daar Anno's tocht naar Onna. het plaatsje
in Overijssel, dat hij op de kaart ontdekt
had. even ten zuiden van het vestingstad
je Steenwijk. Anno: ..'Onna' betekent in
het Japans 'vrouw'. Ik dacht 'dat moet een
dorp zijn waar interessante vrouwen wo
nen. Maar er stonden alleen een paar boer
derijen en in de weilanden eromheen dar
telden paarden, koeien en wat geiten."
Anno: „Zelfs met mijn moderne woorden
boek. 'Zesduizend dagelijkse woorden in
het Nederlands' blijft het behelpen. Zo
schreef ik eens 'aphoteek' op het uithang
bord van een huis dat ik geschilderd had.
'Fout!' zei een vriend tegen me en mijn
woordenboek spelde het inderdaad an
ders. Maar op het echte huis stond toch
heus 'aphoteek' op de gevel geschreven.
Als werkelijkheid en woordenboek al ver
schillen, wordt de waarheid wel heel moei
lijk te achterhalen."
Rob Bouber
Pittoresk NederlandMitsumasa AnnoUitge
verij J H Gottmer. ISNB 90 257 2502 3
De plaatselijke bevolking praat over
'het Schorretje'. Op die aan de Arne-
straat grenzende plek in Arnemuiden
meerden in vroeger tijden de vissers
vaartuigen af. De logge vloot die er nu
een ligplaats heeft gevonden is een stuk
minder beweeglijk. Dat komt omdat die
is opgebouwd uit een reeks in de uitloper
van de haven dobberende betonnen en
stalen bakken, waar woonboten van zijn
gemaakt. Een wijk op het water. En al
tijd land in zicht.
Van de dertien woonarken valt vooral
die ene op, omdat de boot zo op het eer
ste oog een zolder heeft. Een kijkje in het
interieur geeft aan dat dit een misvatting
is. Maar daarover straks. Monique en Co-
bus van de Brink zijn de trotse bezitters.
Met de aankoop werd een al lang lopende
wens eindelijk vervuld. Wonen op het
water: dat leek marineman Cobus en zijn
vrouw wel wat. Maar dan moest de on
derbouw van beton zijn en niet van staal,
want in dat geval moet je je huis regelma
tig op het droge trekken om onderhoud
te kunnen plegen. Ook aan een andere
voorwaarde kon worden voldaan: een
tuintje op de wal.
Het aantal liefhebbers van wonen op een
boot moet buitensporig groot zijn. Men
vindt dat spannend en avontuurlijk. „En
ook een beetje artistiek", vult mevrouw
Van de Brink aan. Die grote voorkeur
brengt met zich mee datje dergelijke ob
jecten niet voor het uitzoeken hebt. En
heb je er een naar je zin gevonden, dan is
daar meestal geen ligplaats bij. Een aan
tal gemeenten wil van de woonboten af.
Daardoor neemt op andere plaatsen het
aantal kandidaten voor een plekje dras
tisch toe. In Almere is de wachttijd in
middels opgelopen tot twintig jaar.
Groot struikelblok is de financiering.
bus: „Zelfs met een flinke storm vliegen
de kopjes nog niet van tafel. Hooguit zie
je dan de lampen heen en weer gaan".
Maar je moet, zo heeft Monique ervaren,
bij onrustig weer geen fijn schilderwerk
willen uitvoeren, „want dan schiet je
nogal eens uit".
De woonruimte aan boord is bijna 21 me
ter lang en zeven meter breed. Dat de
woonark een puntdak heeft, komt van
wege de bouw van een verhoogd woonka
merinterieur. Daardoor kon een kelder
worden gevormd met een omvang waar
je als bewoner van een 'gewoon' huis ja
loers op zou worden. Qua wooncomfort
heeft de familie Van de Brink alles wat
men wenst. Wonen op het water is wel
wat kouder. Dat levert hogere stookkos
ten op. Ook de opstal- en inboedelverze
kering valt als je op een woonboot zit ho
ger uit. Dat scheelt op jaarbasis wel zo'n f
1500. Daar daar staat weer tegenover dat
er geen onroerend goed-belasting moet
worden betaald.
Wie een woonboot als onderdak kiest,
dient er volgens Cobus wel rekening mee
te houden dat de handen met enige regel
maat uit de mouwen gestoken moeten
worden. Een houten huis op het water
vergt veel onderhoud. „Je moet dus wel
willen verven".
Om aan een maaltje vis te komen zou Co
bus niet eens de deur uit hoeven te gaan.
Je gooit vanaf het balkonnetje je hengel
uit en dan is het slechts een kwestie van
enig geduld te oefenen om te weten wat
de pot zal schaffen. Maar vis als voedsel
is niet aan het echtpaar van de Brink be
steed. Zij huldigt vegetarische principes
en meneer houdt niet van zeebanket. En
dan toch in een vissersdorp willen wo
nen. Je moet maar durven!
Jacques Cats
Monique Van de Brink met de dochtertjes Priscilla en Nicole: leven op een woonboot, artistiek en avontuurlijk, foto Ruben Oreel
Het bankwezen kijkt anders tegen een
woonark aan dan tegen een huis. Finan
ciering tot 75 procent van de executie-
waarde is zo'n beetje het plafond wat
haalbaar. De resthioetje zelf lappen. Het
echtpaar Van de Brink zocht en vond
eindelijk die ene bank die op basis van
een jachtbouwhypotheek een financie
ring voor de volle 100 procent wilde rege
len. Maar dan wel een met een maximale
looptijd van 20 jaar.
In de familiekring werd met de vinger
naar het voorhoofd gewezen toen Cobus
en Monique meedeelden zich in Arne
muiden op het water te willen vestigen.
Een rijtjeshuis in Spijkenisse inruilen
voor een woonboot in Arnemuiden. dat
vond iedereen maar raar en schoonmoe
der zelfs 'eng'. Aanvankelijk weigerde ze
ook maar één stap aan boord te zetten.
Bij nader inzien bleek het met het ge-
schommel van 129 ton gewicht in het 2 1/
2 meter diepe water nog mee vallen. Co-
