Makers atoombommen
ontpoppen zich als
hoeders van het milieu
Penisnijd
Kersebloesem
reportage
29
Ploegscharen
in plaats van
-kernwapens
ZATERDAG 16 APRIL 1994
Je ziet ze op menige
straathoek in Amerika
staan. Verlopen bedelaars met
een stuk bordkarton in de
hand. 'Will work for food', staat
erop. Wil werken voor eten.
Sommigen hier voelen zich
netzo", zegt Dennis Hjeresen.
„Dan willen ze gaan rondlopen
met een bord met 'Wil
natuurkunde doen voor eten'
(l frop'
II Maar dit is geen straathoek in
W een armoedige buurt en Dennis
P en zijn collega's zijn geen
bedelaars. In de bergen boven
Santa Fe verrichten zij
hoogwaardig wetenschappelijk
werk, waarbij ze jaarlijks meer
dan twee miljard gulden
uitgeven. Maar toch maken
deze wetenschappers en
geleerden in Los Alamos zich
zorgen over de toekomst.
De eerste atoombom, die in 1944 in Los Alamos in New Mexico werd ontwikkeld.
Tot niet zo heel lang geleden
maakten zij kernwapens. Los
Alamos was en is nog steeds een
begrip: hier in New Mexico werd in
1944 de eerste atoombom ontwik
keld, hier werkten duizenden in
het grootste geheim aan het op peil
houden van Amerika's militaire af
schrikking. Hun kennis en hun vin
dingen konden de aarde vele ma
len vernietigen.
Maar ineens was dat over. De Muur
viel. Rusland werd van vijand een
(zij het onberekenbare) partner, en
de Amerikaanse kernwapenindus
trie zag haar reden van bestaan
wegvallen. „We geloven dat onze
opdracht nog steeds is te werken
aan de veiligheid in de wereld",
zegt Paul White van het Los Ala
mos National Laboratory deson
danks.
„Er blijven kernwapens in de we
reld. Wij moeten er voor zorgen dat
die veilig blijven en daarvoor moet
onze kennis over de kernbewape
ning op peil blijven." Al worden ve
le duizenden kernkoppen ontman
teld. er blijven er nog genoeg over.
En het veilig ontmantelen en onge
vaarlijk maken is op zich al een ui
terst ingewikkelde opgave.
Maar sinds 1989 is in Los Alamos
en twee andere kernwapenlabora
toria (in Livermore in Californië en
Albuquerque in New Mexico) geen
nieuwe atoombom meer ontwik
keld. De geleerden die 45 jaar ge
werkt hebben aan de afschrikking,
zijn nu naarstig op zoek naar ander
werk, opdat zij hun studies, kennis
en ervaring ten nutte kunnen ma
ken.
Het Sandia-laboratorium Albuquerque in New Mexico, waar atoomwetenschappers zich toeleggen op milieu
onderzoek.
Ervaring
„Ons personeel dat aan de atoom
bewapening werkte is relatief
oud", legt Hjeresen uit. Het zijn
mensen met een enorme ervaring,
die vaak nergens anders dan in Los
Alamos hebben gewerkt en niet zo
maar de knop kunnen omdraaien.
„We hebben de motor van de wa-
penproduktie in z'n achteruit ge
zet." Maai- het gaat moeizaam.
In Los Alamos werken nu 7000
mensen in tientallen gebouwen die
zijn verspreid over een terrein van
honderd vierkante kilometer. Ooit
was Los Alamos een slaperig dorp
je. maar dat veranderde snel toen
Robert Oppenheimer er in 1943
met een handvol geleerden neer
streek om er te werken aan Project
Manhattan, de eerste atoombom.
Los Alamos werd een 'geheime
stad', met veel hekken en veel
bordjes met 'verboden toegang
voor onbevoegden'. Die geheim
houding is voor de werknemers
lang een obsessie geweest. Zij
mochten niet praten over hun
werk. Maar met het eind van de
Koude Oorlog probeert men ook.
zij het traag, de sluiers over Los
Alamos op te lichten.
Bezoekers zijn welkom, al komt
een buitenlander als deze verslag
gever niet veel verder dan het
kernwapenmuseum en enkele ge
bouwen die aan de roemruchte his
torie van dit oord herinneren. Bui
tenlanders moeten een 'screening'
van zeker twee maanden doorlo
pen voor zij in het heilige der heili
gen van de kernwapenindustrie
worden toegelaten.
Maar er is sprake van een nieuwe
openheid. Geleerden praten vrij
uit- „Toen president Clinton hier
v°rig jaar een bezoek bracht, was
het voor het eerst dat de pers werd
toegelaten in de hoofdgebouwen
van Los Alamos", zegt Mike Ber
ger. een wetenschapper van de af
deling die op zoek is naar alterna
tief werk voor het laboratorium.
Want het Departement van Ener
gie iDOE). dat de opdrachtgever
van Los Alamos is, en de Universi
teit van Californië, die voor het
DOE het 'vuile' werk doet, beseffen
al jaren dat zij verder moeten kij
ken dan hun nucleaire neus lang is.
En dat de wetenschappers over
kennis beschikken die voor meer
geschikt is dan massale vernieti
ging.
..we proberen technologieën die
zijn ontwikkeld voor of ontdekt bij
het maken van kernwapens toe te
passen op civiele gebieden", ver
telt Brvan Lally. stafmedewerker
van de afdeling toegepast weten
schappelijk onderzoek. Vanwege
de geheimhouding van het onder
zoek kon vroeger met die kennis
niets zinvols gedaan worden. Nu
wel.
Zo ontwikkelden de geleerden in
Los Alamos een methode om snel
ler en efficiënter mallen te maken
voor de auto-industrie. Het kern
onderzoek leidde ook tot betere
katalysatoren die, zo vernacht
Lally. over niet te lange tijd in au
to's zullen worden ingebouwd. Met
Ford en General Motors wordt ge
werkt aan een superduurzame
auto-accu.
Een laser waarmee de veiligheid
van kernwapens werd getest, leid
de tot de ontwikkeling van een
veel nauwkeuriger systeem voor
de doorlichting van bagage op
vliegvelden. Apparatuur voor het
meten van kernproeven wordt nu
gebruikt bij het meten van aardbe
vingen. Met General Motors wordt
al acht jaar gewerkt aan een echt
schone auto.
Maar de belangrijkste kennis en
technieken liggen volgens de men
sen van Los Alamos op milieuge
bied. De kernproeven in de woes
tijnen van Nevada en New Mexico
hebben de bodem en lucht daar ja
renlang ernstig radioactief ver
vuild. Pas de laatste jaren wordt
intensief geprobeerd om die tien
tallen testterreinen schoon te ma
ken.
Volgens Hjeresen. die het milieu
onderzoek van Los Alamos leidt,
zijn 120 lokaties van kernproeven
bekend. Waarschijnlijk zijn er nog
veel meer, maar zeker in de begin
jaren van de kernwapenproduktie
werd er in de woestijn maar op los
getest. Sommige beekjes en diepe
kloven zijn nu, tientallen jaren la
ter, nog steeds radioactief.
De indianen van de stammen rond
Santa Fe en Los Alamos klagen al
jaren bij de Amerikaanse overheid.
Zij wonen in de vlakte waar ooit
kernproeven werden gedaan en zij
gebruiken het wellicht nog be
smette grondwater. Maar tot nog
toe is pas een fractie van de testlo-
katies schoongemaakt en voor het
publiek ongevaarlijk verklaard.
Erfenis
Volgens Hjeresen is de radioactivi
teit van 90 procent van die plekken
minimaal en ongevaarlijk. Een
handvol terreinen heeft 'nog enige
vorm van straling' en op twee tot
drie plekken is de straling zo sterk
dat het nog jaren zal duren voordat
zij veilig verklaard kunnen wor
den. De nucleaire erfenis waar New
Mexico nog lang mee zit.
Maar het zoeken naar methoden
om de gevaren van de kernwapen
industrie zo gering mogelijk te
houden, heeft wel geleid tot een
groot aantal nieuwe vindingen en
toepassingen op milieugebied. Zo
ontwikkelden de geleerden van
het Li vermore-laboratorium in Ca
lifornië een systeem om van boven
af ondergrondse watervervuiling
vast te stellen.
Technieken voor het meten van de
samenstelling van de bekende 'a-
toom-paddestoelen' worden ge
bruikt voor het meten van lucht
verontreiniging boven steden.
Tweederde van het niet militaire
werk in Los Alamos in 1993 be
stond uit milieu-onderzoek. Maar
er werd maar 15 procent van het
budget in gestoken, zegt Hjeresen
met spijt in zijn stem.
De leiding van Los Alamos is ech
ter druk op zoek naar partners in
het bedrijfsleven. Dat bepaalt de
behoefte aan de onderzoeksresul
taten van Los Alamos, en bovenal:
dat heeft geld. Lang maakte de ge
heimhouding het samenwerken
met industrieën moeilijk, maar het
aantal gezamenlijke projecten is
de laatste jaren stork gestegen.
Het Industrial Partnership Center
van Los Alamos heeft al zestig van
die samenwerkingsprojecten afge
sloten. In een folder wordt Los Ala
mos aangeprezen als 'de plaats
waar de beste breinen bijeenge
bracht zijn om de complexe weten
schappelijke en technologische
problemen waar het land en de we
reld voor staan op te lossen'.
Maar de gesprekspartners in Los
Alamos geven ronduit toe dat zij
vooral proberen hun mensen aan
het werk te houden. De vrees be
staat dat de regering het mes in de
nucleaire laboratoria zal zetten en
dat duizenden wetenschappers op
straat zullen komen te staan. „Het
zijn moeilijke tijden aldus Den
nis Hjeresen
Riskant
Bij het honderd kilometer verder
op gelegen Sandia-laboratorium
in Albuquerque is het niet anders
„Nog maar de helft van ons werk is
nucleair", zegt 'chef-staf Virgil
Dugan. „Behalve aan kernwapens
Demontage van de ontsteking van
een kernbom.
werken we vooral aan de oplossing
van energie- en milieuproblemen."
Zoals zonne-energie en het indam
men van afvalstromen.
Een belangrijk deel van het werk
van Sandia bestaat echter uit het
uit elkaar halen en vernietigen van
de kei «.v» «pens uie ae VS op grond
van de kernwapenverdragen moet
ontmantelen. De ontmanteling
van die wapens vindt plaats in de
Pantex-fabriek in Amarillo, in Te
xas. maar de bommen worden uit
eindelijk in Albuquerque tot gruis
vermalen.
Letterlijk, zo demonstreert Ted
Wheelis. die laat zien hoe met heel
simpele apparatuur een zware B-
61-bom in minder dan een dag tijd
tot duizenden stukjes kan worden
gereduceerd. Maar Wheelis voelt
zich meer een milieudeskundige
dan een wapenvernietiger. Hij legt
zich er op toe toe zoveel mogelijk
van een kernbom te recyclen.
Ook bij Sandia strooit men met
dikke brochures over milieutech
nologie en energiebeleid. Er wordt
vooral samengewerkt met de
Franse. Duitse en Japanse indus
trie. ..Milieutechnologie is een ris
kante business", zegt Dennis Hje
resen van Los Alamos. „Ameri
kaanse bedrijven voelen helaas
weinig voor speculatieve investe
ringen."
Opmerkelijk genoeg wordt zowel
in Los Alamos als bij Sandia ook
samengewerkt met de oude vijand.
In beide laboratoria zijn Russen
werkzaam als gastonderzoekers.
Op het Sandia-terrein staat zelfs
een keurig van de Russen gekoch
te piepkleine Topaz-kernreactor.
die werd gebruikt voor de aandrij
ving van ruimtestations.
Omschakeling
In Los Alamos. Livermore. Albu
querque - en even goed in de nu
cleaire laboratoria in Rusland, zo
wordt ons door de Amerikanen
verzekerd - maken wetenschap
pers en technici een moeizaam om
schakelingsproces mee. Hun taak
lijkt veranderd van 'hoe vernieti
gen we de wereld' naar 'hoe maken
we de wereld schoner'.
Het 'van zwaarden tot ploegscha
ren' verhaal. Idealisme? Nauwe
lijks. Eerder realiteitszin en econo
misch zelfbehoud. Want de geleer
den in Los Alamos hadden er ook
geen enkele moeite mee om de gru
welijkste wapens te maken. De kri
tiek die de laatste tijd is losgeko
men op de manier waarop zij dat
deden ergert hen dan ook.
„De mensen hier zijn echt in hun
wiek geschoten", zegt Los Alamos-
woordvoerder John Gustafson
over de verontrustende verhalen
dat in Los Alamos en andere
atoomlaboratoria stralingsproe-
ven op onwetende mensen werden
uitgevoerd, en dat. bij kernproeven
in New Mexico en Nevada bewust
radioactiviteit in de atmosfeer zou
zijn gebracht.
Een diepgaand onderzoek door het
Congres naar die praktijken uit de
jaren vijftig en zestig zal de waar
heid aan het licht moeten brengen.
Maar in Los Alamos worden vra
gen erover niet zo op prijs gesteld.
Zij doen immers afbreuk aan het
imago vernieuwers en milieured
ders dat de ex-atoombommenma
kers zo naarstig proberen op te
bouwen.
Hans de Bruijn
De Kenyaanse kranten ra
ken er maar niet over uit
geschreven. Hoeivel het een ge
beurtenis in de Verenigde Sta-
ten betreft, is het voor hun al
lerminst een ver-van-m'n-bed-
verhaal. Integendeel, heel ivat
Kenyaanse mannen gaan
sinds de gedenkwaardige ge
beurtenis volgens diezelfde
kranten met angst naar bed.
De media hebben het natuur
lijk steeds over de kordate ac
tie van Lorena Bobbitt, die met
een mes de petlis van haar man
afsneed vanwege seksuele mis
handeling. De kranten wijzen
hun mannelijke lezers erop dat
hen vanwege hun gedrag wel
eens eenzelfde lot beschoren
zou kunnen zijn.
Maar loopt het wel zo'n vaart?
Het klopt dat. zoals een journa
liste zo treffend schreef, de
meeste Afrikaanse mannen
'trotse haantjes' zijn die een
beetje al te nadrukkelijk te
koop lopen met hun mannelijk
heid. Het klopt ook dat de
meeste mannen hun vrouwen
te pas en te onpas seksueel ge
bruiken en vooral misbruiken
omdat ze menen daar recht op
te hebben.
Vrouwen ivorden geslagen en
getrapt als ze melden zich niet
lekker te voelen en vervolgens
verkracht; vrouwen worden
gemept en bedreigd als ze bui
ten medeweten van hun man
na hun tiende kind besluiten
een voorbehoedmiddel te gaan
gebruiken, en vervolgens ver
kracht. Vrouwen krijgen fles-
sehalzen in hun vagina's ge
duwd als ze ze niet snel genoeg
bereidheid tonen en vervol
gens verkracht. En vrouwen
worden ogen uitgestoken en
andere verminkingen toege
bracht als de man niet zijn sek
suele zin krijgt en natuurlijk
ook nog verkracht.
Een paar van de meest misse
lijkmakende voorvallen die je
hier dagelijks in de krant leest
en uit de mond van Kenyanen
kunt optekenen, en waarbij je
onmiddellijk wenst dat het
slachtoffer een vlijmscherp
mes had gepakt en de Bobbitt-
daad had verricht.
Maar helaas. De meeste vrou
welijke slachtoffers van onge-
wenst seksueel gedrag van hun
partners, vinden vooralstiog
dat zij helemaal niks te wensen
hebben en maar naar de pijpen
van hun mannen dienen te
dansen. „Bij mij is het daily ser
vice", zegt een 32-jarige vrouw
gelaten. „Hij heeft er recht op
„Als hij mij slaat, zal ik het wel
verdiend hebben", meent haar
vriendin. „Als zijn vrouw dien
ik hem steeds te gerieven."
Tja. daartegen lijken krante
artikelen noch een door ont-
ivikkelingsminister Jan Pronk
uitgezonden en betaalde des
kundige vrouwenzaken op de
Nederlandse ambassade te zijn
opgeivassen! Temeer daar mis-
handeldè vrouwen in Kenya
ook nauwelijks wettelijke be
scherming genieten.
Maar ziedaar, Kenya's haan
tjes beginnen elkaar nu tot
bloedens toe te pikken van
wege hun seksuele gedragin
gen. Omdat ze hun vrouwen
niets gunnen ivaaraan zij ook
maar enig plezier zouden kun
nen beleven, zoals het lang
zaam leeg laten bloeden van
een ongewenst opgericht man
nelijk geslachtsdeel, hebben
mannen de zaak nu in eigen
hand genomen.
Een man gcff een andere man
een schouderklopje met zijn
kapmes omdat deze aan z'n
vriendin zat; een man beet de
lip van een andere man af om
dat deze zijn vrouw had ge
kust; en weer een andere man
beet op verschillende plaatsten
in de penis van een kerel die
met z'n vrouw in bed lag.
Dit zijn natuurlijk allerminst
Bobbitt-daden. want slechts
gepleegd uit jaloezie. Maar Ke
nyaanse vrouwen zien toch een
lichtpuntje. Want overspelig
als hun hardhandige mannen
ook nog eens zijn, hopen zij nu
dat hun echtgenoot ergens
wordt betrapt ('caught in the
act', zoals dat zo poëtisch heeti
en lichamelijk beschadigd;
dan blijven zij mooi buiten
schot, zoivel voor de justitie als
in bed.
chiru sakura
umi aokereba
umi e chiru
(kersebloesem valt
als de zee azuur oplicht
waait hij naar de zee)
77* r hangt een roze waas over
li/ Japan. Waar je ook kijkt,
kersebloesems versieren het
landschap. In het park om de
hoek. tussen de betonnen hoog
bouw. langs de snelweg, op de
rots in het verder kale bos,
overal hangen ivolkjes roze in
de bomen. Het is het meest tere
roze dat je je maar kunt voor
stellen. En de bloesem zelf is
van het allergevoeligste soort.
Hoe lang zal de kersebloesem
dit jaar te zien zijn; eén dag.
één week? Eén windvlaagje,
motregen, het is genoeg om de
droom tot een einde te brengen.
Geen iconder dat kersebloe
sems inspireren tot het schrij
ven van haiku's gedichten be
staande uit vijf-zeven-vijf let
tergrepen).
Gauw. gauw, picknickmand
klaarmaken, flessen bier en sa
ke in de koelbox en een rijstmat
of grondzeil om op te zitten. Fa
milies, bedrijfsafdelingen,
schoolklassen, discussiegroep-
jes, vrienden, allen organise
ren zich voor het o-hanami, het
bloesemkijken. Een paar gaan
vooruit om een plaatsje onder
een boom te reserveren. Ze
spreiden het zeil uit en houden
de ivacht. De anderen voegen
zich na kortere of langere tijd
erbij. Schoenen uit en zoek een
plaatsje op het zeil.
De meegebrachte levensmid
delen komen te voorschijn. Ie
der neemt wat mee, zo wil de
traditie het.: rijstballetjes met
stukjes rauwe vis, gebakken
groente, macaronisalade,
fruitsla, gefrituurde kip en sa-
kura-mochi (roze, zoete rijst-
pasta in ingelegde kerseblade-
reni. Vervolgens vrolijk met el
kaar de maaltijd delen, en
dronken ivorden. Het doet er
niet toe dat het slechts tien gra
den Celsius is en we vernikke
len van de kou. Het is o-ha
nami, hopelijk vallen er een
paar blaadjes 'lentesneeuw' op
onze schoot.
Maar kersebloesem is meer
dan het vluchtige schoon der
natuur. Kersebloesem bete
kent het begin van de lente, het
begin van het schooljaar, het
begin van een carrière, het be
gin van het belastingjaar. Kin
deren in gesteven uniformen en
vergezeld van hun ouders pas
seren onze picknickplaats. Ze
krijgen een toespraak van het
schoolhoofd en zingen het jaar
in met 'Sakura wa saita' ('de
kersebloesem bloeit'Nieuwe
recruten haasten zich, keurig
in het Imanteltpak. naar het
bedrijf ivaaraan ze tot hun pen
sioen hun diensten beschik
baar stellen. Boekhouders rui
men de oude boeken op. en aar
zelen om de frisse, witte pagi
na's van het nieuwe boek met
inkt te bekladden. Het kan niet
anders, het prille is slechts van
korte duur.
De euforie der kersebloesem is
niet iedereen vergund. Een
paar mensen in ons gezelschap
hebben een ivit kapje voor hun
mond en neus gebonden. Het
helpt slechts matig tegen de
pollen die hwi plezier beder
ven. Bijna de helft van de Ja
panners schijnt aan hooi
koorts te lijden. En dan zijn er
de afwezigen. Zij zitten in een
verhuizing, icant eind maart
hebben de bedrijven bekend
gemaakt wie op één april
wordt overgeplaatst. Een
kivart van de werknemers is
zo'n lot beschoren. Heb je ge
luk, dan staat het filiaal aan de
andere kant van de stad. Heb
je pech, dan verhuisje duizend
kilometer verderop.
De eerste tyfoon van het jaar
doet de lucht boven de bomen
reeds betrekken. Zal de kerse
bloesem morgen met wind
kracht acht naar de zee gedra
gen zijn? De zwerver in mijn
buurt heeft een afgevallen ker
setakje in een leeg blikje gezet
om 'zijn' tafel in het park luis
ter bij te zetten. Hij is er niet,
maar voorbijgangers hebben
voor hem wat sakura-mochi
achtergelaten. Kersebloesern
betekent voor hem voorlopig
verdraagbare nachten.