Makers atoombommen ontpoppen zich als hoeders van het milieu Penisnijd Kersebloesem reportage 29 Ploegscharen in plaats van -kernwapens ZATERDAG 16 APRIL 1994 Je ziet ze op menige straathoek in Amerika staan. Verlopen bedelaars met een stuk bordkarton in de hand. 'Will work for food', staat erop. Wil werken voor eten. Sommigen hier voelen zich netzo", zegt Dennis Hjeresen. „Dan willen ze gaan rondlopen met een bord met 'Wil natuurkunde doen voor eten' (l frop' II Maar dit is geen straathoek in W een armoedige buurt en Dennis P en zijn collega's zijn geen bedelaars. In de bergen boven Santa Fe verrichten zij hoogwaardig wetenschappelijk werk, waarbij ze jaarlijks meer dan twee miljard gulden uitgeven. Maar toch maken deze wetenschappers en geleerden in Los Alamos zich zorgen over de toekomst. De eerste atoombom, die in 1944 in Los Alamos in New Mexico werd ontwikkeld. Tot niet zo heel lang geleden maakten zij kernwapens. Los Alamos was en is nog steeds een begrip: hier in New Mexico werd in 1944 de eerste atoombom ontwik keld, hier werkten duizenden in het grootste geheim aan het op peil houden van Amerika's militaire af schrikking. Hun kennis en hun vin dingen konden de aarde vele ma len vernietigen. Maar ineens was dat over. De Muur viel. Rusland werd van vijand een (zij het onberekenbare) partner, en de Amerikaanse kernwapenindus trie zag haar reden van bestaan wegvallen. „We geloven dat onze opdracht nog steeds is te werken aan de veiligheid in de wereld", zegt Paul White van het Los Ala mos National Laboratory deson danks. „Er blijven kernwapens in de we reld. Wij moeten er voor zorgen dat die veilig blijven en daarvoor moet onze kennis over de kernbewape ning op peil blijven." Al worden ve le duizenden kernkoppen ontman teld. er blijven er nog genoeg over. En het veilig ontmantelen en onge vaarlijk maken is op zich al een ui terst ingewikkelde opgave. Maar sinds 1989 is in Los Alamos en twee andere kernwapenlabora toria (in Livermore in Californië en Albuquerque in New Mexico) geen nieuwe atoombom meer ontwik keld. De geleerden die 45 jaar ge werkt hebben aan de afschrikking, zijn nu naarstig op zoek naar ander werk, opdat zij hun studies, kennis en ervaring ten nutte kunnen ma ken. Het Sandia-laboratorium Albuquerque in New Mexico, waar atoomwetenschappers zich toeleggen op milieu onderzoek. Ervaring „Ons personeel dat aan de atoom bewapening werkte is relatief oud", legt Hjeresen uit. Het zijn mensen met een enorme ervaring, die vaak nergens anders dan in Los Alamos hebben gewerkt en niet zo maar de knop kunnen omdraaien. „We hebben de motor van de wa- penproduktie in z'n achteruit ge zet." Maai- het gaat moeizaam. In Los Alamos werken nu 7000 mensen in tientallen gebouwen die zijn verspreid over een terrein van honderd vierkante kilometer. Ooit was Los Alamos een slaperig dorp je. maar dat veranderde snel toen Robert Oppenheimer er in 1943 met een handvol geleerden neer streek om er te werken aan Project Manhattan, de eerste atoombom. Los Alamos werd een 'geheime stad', met veel hekken en veel bordjes met 'verboden toegang voor onbevoegden'. Die geheim houding is voor de werknemers lang een obsessie geweest. Zij mochten niet praten over hun werk. Maar met het eind van de Koude Oorlog probeert men ook. zij het traag, de sluiers over Los Alamos op te lichten. Bezoekers zijn welkom, al komt een buitenlander als deze verslag gever niet veel verder dan het kernwapenmuseum en enkele ge bouwen die aan de roemruchte his torie van dit oord herinneren. Bui tenlanders moeten een 'screening' van zeker twee maanden doorlo pen voor zij in het heilige der heili gen van de kernwapenindustrie worden toegelaten. Maar er is sprake van een nieuwe openheid. Geleerden praten vrij uit- „Toen president Clinton hier v°rig jaar een bezoek bracht, was het voor het eerst dat de pers werd toegelaten in de hoofdgebouwen van Los Alamos", zegt Mike Ber ger. een wetenschapper van de af deling die op zoek is naar alterna tief werk voor het laboratorium. Want het Departement van Ener gie iDOE). dat de opdrachtgever van Los Alamos is, en de Universi teit van Californië, die voor het DOE het 'vuile' werk doet, beseffen al jaren dat zij verder moeten kij ken dan hun nucleaire neus lang is. En dat de wetenschappers over kennis beschikken die voor meer geschikt is dan massale vernieti ging. ..we proberen technologieën die zijn ontwikkeld voor of ontdekt bij het maken van kernwapens toe te passen op civiele gebieden", ver telt Brvan Lally. stafmedewerker van de afdeling toegepast weten schappelijk onderzoek. Vanwege de geheimhouding van het onder zoek kon vroeger met die kennis niets zinvols gedaan worden. Nu wel. Zo ontwikkelden de geleerden in Los Alamos een methode om snel ler en efficiënter mallen te maken voor de auto-industrie. Het kern onderzoek leidde ook tot betere katalysatoren die, zo vernacht Lally. over niet te lange tijd in au to's zullen worden ingebouwd. Met Ford en General Motors wordt ge werkt aan een superduurzame auto-accu. Een laser waarmee de veiligheid van kernwapens werd getest, leid de tot de ontwikkeling van een veel nauwkeuriger systeem voor de doorlichting van bagage op vliegvelden. Apparatuur voor het meten van kernproeven wordt nu gebruikt bij het meten van aardbe vingen. Met General Motors wordt al acht jaar gewerkt aan een echt schone auto. Maar de belangrijkste kennis en technieken liggen volgens de men sen van Los Alamos op milieuge bied. De kernproeven in de woes tijnen van Nevada en New Mexico hebben de bodem en lucht daar ja renlang ernstig radioactief ver vuild. Pas de laatste jaren wordt intensief geprobeerd om die tien tallen testterreinen schoon te ma ken. Volgens Hjeresen. die het milieu onderzoek van Los Alamos leidt, zijn 120 lokaties van kernproeven bekend. Waarschijnlijk zijn er nog veel meer, maar zeker in de begin jaren van de kernwapenproduktie werd er in de woestijn maar op los getest. Sommige beekjes en diepe kloven zijn nu, tientallen jaren la ter, nog steeds radioactief. De indianen van de stammen rond Santa Fe en Los Alamos klagen al jaren bij de Amerikaanse overheid. Zij wonen in de vlakte waar ooit kernproeven werden gedaan en zij gebruiken het wellicht nog be smette grondwater. Maar tot nog toe is pas een fractie van de testlo- katies schoongemaakt en voor het publiek ongevaarlijk verklaard. Erfenis Volgens Hjeresen is de radioactivi teit van 90 procent van die plekken minimaal en ongevaarlijk. Een handvol terreinen heeft 'nog enige vorm van straling' en op twee tot drie plekken is de straling zo sterk dat het nog jaren zal duren voordat zij veilig verklaard kunnen wor den. De nucleaire erfenis waar New Mexico nog lang mee zit. Maar het zoeken naar methoden om de gevaren van de kernwapen industrie zo gering mogelijk te houden, heeft wel geleid tot een groot aantal nieuwe vindingen en toepassingen op milieugebied. Zo ontwikkelden de geleerden van het Li vermore-laboratorium in Ca lifornië een systeem om van boven af ondergrondse watervervuiling vast te stellen. Technieken voor het meten van de samenstelling van de bekende 'a- toom-paddestoelen' worden ge bruikt voor het meten van lucht verontreiniging boven steden. Tweederde van het niet militaire werk in Los Alamos in 1993 be stond uit milieu-onderzoek. Maar er werd maar 15 procent van het budget in gestoken, zegt Hjeresen met spijt in zijn stem. De leiding van Los Alamos is ech ter druk op zoek naar partners in het bedrijfsleven. Dat bepaalt de behoefte aan de onderzoeksresul taten van Los Alamos, en bovenal: dat heeft geld. Lang maakte de ge heimhouding het samenwerken met industrieën moeilijk, maar het aantal gezamenlijke projecten is de laatste jaren stork gestegen. Het Industrial Partnership Center van Los Alamos heeft al zestig van die samenwerkingsprojecten afge sloten. In een folder wordt Los Ala mos aangeprezen als 'de plaats waar de beste breinen bijeenge bracht zijn om de complexe weten schappelijke en technologische problemen waar het land en de we reld voor staan op te lossen'. Maar de gesprekspartners in Los Alamos geven ronduit toe dat zij vooral proberen hun mensen aan het werk te houden. De vrees be staat dat de regering het mes in de nucleaire laboratoria zal zetten en dat duizenden wetenschappers op straat zullen komen te staan. „Het zijn moeilijke tijden aldus Den nis Hjeresen Riskant Bij het honderd kilometer verder op gelegen Sandia-laboratorium in Albuquerque is het niet anders „Nog maar de helft van ons werk is nucleair", zegt 'chef-staf Virgil Dugan. „Behalve aan kernwapens Demontage van de ontsteking van een kernbom. werken we vooral aan de oplossing van energie- en milieuproblemen." Zoals zonne-energie en het indam men van afvalstromen. Een belangrijk deel van het werk van Sandia bestaat echter uit het uit elkaar halen en vernietigen van de kei «.v» «pens uie ae VS op grond van de kernwapenverdragen moet ontmantelen. De ontmanteling van die wapens vindt plaats in de Pantex-fabriek in Amarillo, in Te xas. maar de bommen worden uit eindelijk in Albuquerque tot gruis vermalen. Letterlijk, zo demonstreert Ted Wheelis. die laat zien hoe met heel simpele apparatuur een zware B- 61-bom in minder dan een dag tijd tot duizenden stukjes kan worden gereduceerd. Maar Wheelis voelt zich meer een milieudeskundige dan een wapenvernietiger. Hij legt zich er op toe toe zoveel mogelijk van een kernbom te recyclen. Ook bij Sandia strooit men met dikke brochures over milieutech nologie en energiebeleid. Er wordt vooral samengewerkt met de Franse. Duitse en Japanse indus trie. ..Milieutechnologie is een ris kante business", zegt Dennis Hje resen van Los Alamos. „Ameri kaanse bedrijven voelen helaas weinig voor speculatieve investe ringen." Opmerkelijk genoeg wordt zowel in Los Alamos als bij Sandia ook samengewerkt met de oude vijand. In beide laboratoria zijn Russen werkzaam als gastonderzoekers. Op het Sandia-terrein staat zelfs een keurig van de Russen gekoch te piepkleine Topaz-kernreactor. die werd gebruikt voor de aandrij ving van ruimtestations. Omschakeling In Los Alamos. Livermore. Albu querque - en even goed in de nu cleaire laboratoria in Rusland, zo wordt ons door de Amerikanen verzekerd - maken wetenschap pers en technici een moeizaam om schakelingsproces mee. Hun taak lijkt veranderd van 'hoe vernieti gen we de wereld' naar 'hoe maken we de wereld schoner'. Het 'van zwaarden tot ploegscha ren' verhaal. Idealisme? Nauwe lijks. Eerder realiteitszin en econo misch zelfbehoud. Want de geleer den in Los Alamos hadden er ook geen enkele moeite mee om de gru welijkste wapens te maken. De kri tiek die de laatste tijd is losgeko men op de manier waarop zij dat deden ergert hen dan ook. „De mensen hier zijn echt in hun wiek geschoten", zegt Los Alamos- woordvoerder John Gustafson over de verontrustende verhalen dat in Los Alamos en andere atoomlaboratoria stralingsproe- ven op onwetende mensen werden uitgevoerd, en dat. bij kernproeven in New Mexico en Nevada bewust radioactiviteit in de atmosfeer zou zijn gebracht. Een diepgaand onderzoek door het Congres naar die praktijken uit de jaren vijftig en zestig zal de waar heid aan het licht moeten brengen. Maar in Los Alamos worden vra gen erover niet zo op prijs gesteld. Zij doen immers afbreuk aan het imago vernieuwers en milieured ders dat de ex-atoombommenma kers zo naarstig proberen op te bouwen. Hans de Bruijn De Kenyaanse kranten ra ken er maar niet over uit geschreven. Hoeivel het een ge beurtenis in de Verenigde Sta- ten betreft, is het voor hun al lerminst een ver-van-m'n-bed- verhaal. Integendeel, heel ivat Kenyaanse mannen gaan sinds de gedenkwaardige ge beurtenis volgens diezelfde kranten met angst naar bed. De media hebben het natuur lijk steeds over de kordate ac tie van Lorena Bobbitt, die met een mes de petlis van haar man afsneed vanwege seksuele mis handeling. De kranten wijzen hun mannelijke lezers erop dat hen vanwege hun gedrag wel eens eenzelfde lot beschoren zou kunnen zijn. Maar loopt het wel zo'n vaart? Het klopt dat. zoals een journa liste zo treffend schreef, de meeste Afrikaanse mannen 'trotse haantjes' zijn die een beetje al te nadrukkelijk te koop lopen met hun mannelijk heid. Het klopt ook dat de meeste mannen hun vrouwen te pas en te onpas seksueel ge bruiken en vooral misbruiken omdat ze menen daar recht op te hebben. Vrouwen ivorden geslagen en getrapt als ze melden zich niet lekker te voelen en vervolgens verkracht; vrouwen worden gemept en bedreigd als ze bui ten medeweten van hun man na hun tiende kind besluiten een voorbehoedmiddel te gaan gebruiken, en vervolgens ver kracht. Vrouwen krijgen fles- sehalzen in hun vagina's ge duwd als ze ze niet snel genoeg bereidheid tonen en vervol gens verkracht. En vrouwen worden ogen uitgestoken en andere verminkingen toege bracht als de man niet zijn sek suele zin krijgt en natuurlijk ook nog verkracht. Een paar van de meest misse lijkmakende voorvallen die je hier dagelijks in de krant leest en uit de mond van Kenyanen kunt optekenen, en waarbij je onmiddellijk wenst dat het slachtoffer een vlijmscherp mes had gepakt en de Bobbitt- daad had verricht. Maar helaas. De meeste vrou welijke slachtoffers van onge- wenst seksueel gedrag van hun partners, vinden vooralstiog dat zij helemaal niks te wensen hebben en maar naar de pijpen van hun mannen dienen te dansen. „Bij mij is het daily ser vice", zegt een 32-jarige vrouw gelaten. „Hij heeft er recht op „Als hij mij slaat, zal ik het wel verdiend hebben", meent haar vriendin. „Als zijn vrouw dien ik hem steeds te gerieven." Tja. daartegen lijken krante artikelen noch een door ont- ivikkelingsminister Jan Pronk uitgezonden en betaalde des kundige vrouwenzaken op de Nederlandse ambassade te zijn opgeivassen! Temeer daar mis- handeldè vrouwen in Kenya ook nauwelijks wettelijke be scherming genieten. Maar ziedaar, Kenya's haan tjes beginnen elkaar nu tot bloedens toe te pikken van wege hun seksuele gedragin gen. Omdat ze hun vrouwen niets gunnen ivaaraan zij ook maar enig plezier zouden kun nen beleven, zoals het lang zaam leeg laten bloeden van een ongewenst opgericht man nelijk geslachtsdeel, hebben mannen de zaak nu in eigen hand genomen. Een man gcff een andere man een schouderklopje met zijn kapmes omdat deze aan z'n vriendin zat; een man beet de lip van een andere man af om dat deze zijn vrouw had ge kust; en weer een andere man beet op verschillende plaatsten in de penis van een kerel die met z'n vrouw in bed lag. Dit zijn natuurlijk allerminst Bobbitt-daden. want slechts gepleegd uit jaloezie. Maar Ke nyaanse vrouwen zien toch een lichtpuntje. Want overspelig als hun hardhandige mannen ook nog eens zijn, hopen zij nu dat hun echtgenoot ergens wordt betrapt ('caught in the act', zoals dat zo poëtisch heeti en lichamelijk beschadigd; dan blijven zij mooi buiten schot, zoivel voor de justitie als in bed. chiru sakura umi aokereba umi e chiru (kersebloesem valt als de zee azuur oplicht waait hij naar de zee) 77* r hangt een roze waas over li/ Japan. Waar je ook kijkt, kersebloesems versieren het landschap. In het park om de hoek. tussen de betonnen hoog bouw. langs de snelweg, op de rots in het verder kale bos, overal hangen ivolkjes roze in de bomen. Het is het meest tere roze dat je je maar kunt voor stellen. En de bloesem zelf is van het allergevoeligste soort. Hoe lang zal de kersebloesem dit jaar te zien zijn; eén dag. één week? Eén windvlaagje, motregen, het is genoeg om de droom tot een einde te brengen. Geen iconder dat kersebloe sems inspireren tot het schrij ven van haiku's gedichten be staande uit vijf-zeven-vijf let tergrepen). Gauw. gauw, picknickmand klaarmaken, flessen bier en sa ke in de koelbox en een rijstmat of grondzeil om op te zitten. Fa milies, bedrijfsafdelingen, schoolklassen, discussiegroep- jes, vrienden, allen organise ren zich voor het o-hanami, het bloesemkijken. Een paar gaan vooruit om een plaatsje onder een boom te reserveren. Ze spreiden het zeil uit en houden de ivacht. De anderen voegen zich na kortere of langere tijd erbij. Schoenen uit en zoek een plaatsje op het zeil. De meegebrachte levensmid delen komen te voorschijn. Ie der neemt wat mee, zo wil de traditie het.: rijstballetjes met stukjes rauwe vis, gebakken groente, macaronisalade, fruitsla, gefrituurde kip en sa- kura-mochi (roze, zoete rijst- pasta in ingelegde kerseblade- reni. Vervolgens vrolijk met el kaar de maaltijd delen, en dronken ivorden. Het doet er niet toe dat het slechts tien gra den Celsius is en we vernikke len van de kou. Het is o-ha nami, hopelijk vallen er een paar blaadjes 'lentesneeuw' op onze schoot. Maar kersebloesem is meer dan het vluchtige schoon der natuur. Kersebloesem bete kent het begin van de lente, het begin van het schooljaar, het begin van een carrière, het be gin van het belastingjaar. Kin deren in gesteven uniformen en vergezeld van hun ouders pas seren onze picknickplaats. Ze krijgen een toespraak van het schoolhoofd en zingen het jaar in met 'Sakura wa saita' ('de kersebloesem bloeit'Nieuwe recruten haasten zich, keurig in het Imanteltpak. naar het bedrijf ivaaraan ze tot hun pen sioen hun diensten beschik baar stellen. Boekhouders rui men de oude boeken op. en aar zelen om de frisse, witte pagi na's van het nieuwe boek met inkt te bekladden. Het kan niet anders, het prille is slechts van korte duur. De euforie der kersebloesem is niet iedereen vergund. Een paar mensen in ons gezelschap hebben een ivit kapje voor hun mond en neus gebonden. Het helpt slechts matig tegen de pollen die hwi plezier beder ven. Bijna de helft van de Ja panners schijnt aan hooi koorts te lijden. En dan zijn er de afwezigen. Zij zitten in een verhuizing, icant eind maart hebben de bedrijven bekend gemaakt wie op één april wordt overgeplaatst. Een kivart van de werknemers is zo'n lot beschoren. Heb je ge luk, dan staat het filiaal aan de andere kant van de stad. Heb je pech, dan verhuisje duizend kilometer verderop. De eerste tyfoon van het jaar doet de lucht boven de bomen reeds betrekken. Zal de kerse bloesem morgen met wind kracht acht naar de zee gedra gen zijn? De zwerver in mijn buurt heeft een afgevallen ker setakje in een leeg blikje gezet om 'zijn' tafel in het park luis ter bij te zetten. Hij is er niet, maar voorbijgangers hebben voor hem wat sakura-mochi achtergelaten. Kersebloesern betekent voor hem voorlopig verdraagbare nachten.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1994 | | pagina 29