U hebt nu nog een boot,
maar straks niet meer
Parkeer de fiscale rechercheurs in een kale wachtkamer
IZC
)e harde hand
an de FIOD
reportage
27
ZATERDAG 16 APRIL 1994
■veFiod. voluit Fiscale Inlichtingen- en
Sc /Opsporingsdienst, is sinds 1945 de
lastingpolitïe van de fiscus. De overheid gaf
Qscale recherche de afgelopen jaren steeds
I jermachtsmiddelen om het zwart geld-
i\ -„it te bestrijden: huiszoekingen, het
|ttjSteren van telefoons, inbeslagname van
fa siers of aanhouding en verhoor van
fdaehten.
ieFiod spoorde de afgelopen jaren met succes
iart geld op bij horeca-ondernemers, Chinese
stauranthouders, voetbalclubs,
UI «pecialisten, wisselkantoren,
irkensfokkers, confectieproducenten,
n yl|ient huizenverhuurders, galeriehouders,
^leasemaatschappijen, reisbureaus,
- lisbrandolie-handelaren, bollenpellers en
irpleegkundigen. Zelfs Kamerleden
(snapten niet aan de aandacht van de Fiod.
^opsporingsdienst trok recent de aandacht
v ^een drugsvangst in Amsterdam (een
stale zevenklapper) en invallen bij
o staurantketen Van der Valk. Ook haalde de
jodhet nieuws met een bezoek aan Arscop
Scherpenzeel, waarvan CDA-lijsttrekker
rinkraan commissaris is.
ttrdeFiod is zeer weinig bekend.
erslaggevers van deze krant zijn daarom op
igegaan naar de werkwijze en effectiviteit
„debelastingpolitie. Zij spraken onder
:~j «rtrmet gespecialiseerde fraude-advocaten,
olitici, officieren van justitie, Fiod-
erknemers, het hoofd van de Fiod,
verdachten, belangenorganisaties en
oogleraren. Vandaag de eerste aflevering:
uaktde Fiod misbruik van haar grote
acht?
Aflevering
Illustratie Tom Janssen
Frits Koelewijn drukt met zijn rechter
voet het gaspedaal diep in. Zelfs de
boeken van zijn kinderen werden in be
slag genomen. De helft van zijn personeel
vertrok. Ruim honderd klanten zegden
hun vertrouwen in hem op. Van zijn
bloeiende accountantskantoor was niets
meer over. Nog vijftig meter en de auto
van Koelewijn ramt de wagen van een
nietsvermoedende Fiod-rechercheur.
Frits is soms zichzelf niet. Het ging voor
het eerst fout op de derde dag van zijn ver
blijf in het politiebureau, 't Was op een
vrijdagavond. Eén van de Fiod-recher-
cheurs stond met gespreide benen voor
hem. En zei: „Lelijke klootzak, erken nu
maar datje een oplichter bent. Dan kun je
naar huis, naar je vrouw en je vijf kinde
ren." Koelewijn gebruikte zijn bruine
band in karate voor één keer niet om te
verdedigen, maar om aan te vallen. In
blinde woede trapte hij de opsporings
ambtenaar tegen de grond. Dat was op 15
januari 1987.
Nu is het zaterdagmiddag, jaren later. De
accountant rijdt in het centrum van een
middelgrote provinciestad. Hij heeft zo
juist één van de Fiod-rechercheurs van
toen herkend. Nog slechts enkele meters
scheiden hem van zijn vroegere opponent.
Opeens bedenkt hij zich. En remt met vol
le kracht. Nog net op tijd. „Ik wilde de
man laten voelen wat hij mij heeft aange
daan."
Psychische schade
Een Fiod-inval in 1986 en twaalf dagen cel
in 1987 hebben bij Frits Koelewijn 'grote
economische en blijvende psychische
schade aangericht'. Het zijn niet alleen de
woorden van Koelewijn, maar ook van het
Gerechtshof. De accountant kreeg in
1991. na jaren procederen, een schadever
goeding toegewezen van maar liefst
130.000 gulden. Een rancuneuze zakenre
latie had de Fiod getipt. Koelewijn was
echter onschuldig.
De uitspraak was tot nu toe geheim. Frits
beslechtte zijn strijd tegen de Fiod achter
gesloten deuren. „Het is mijn gevecht. Ik
probeer nog steeds te begrijpen waarom
dit mijn gezin is aangedaan. Ook al ben ik
nu in het gelijk gesteld, ik begrijp het nog
steeds niet."
Voor hem ligt een map met daarop de
tekst 'Als blijvende herinnering'. Om het
dossier zit een wit touwtje. Dat wordt er
alleen afgehaald als de Fiod weer eens in
het nieuws. Onlangs knipte hij een foto uit
van een officier van justitie. Het was de
man die hem omvangrijke belasting
fraude had verweten. De map ging onmid-
delijk weer dicht. „Het touwtje gaat er pas
af op het moment dat ik er aan toe ben."
In de dossierkast van de Nationale Om
budsman zit slechts één afgehandelde
klacht over de Fiscale Inlichtingen- en
Opsporingsdienst, van een familie uit
Veenendaal die zich door de Fiod geïnti
mideerd voelde. Ombudsman mr drs M.
Oosting heeft verder niets gevonden.
„Het is opmerkelijk dat zo weinig mensen
over de Fiod klagen", zegt hij. „De dienst
heeft ingrijpende bevoegdheden en mag
op wettelijke basis verregaand in iemands
persoonlijke levenssfeer binnendringen.
Juiste naleving van de spelregels is geba
seerd op de eigen integriteit van de opspo
ringsambtenaren. Er is geen externe con
trole. Dat maakt de positie van de ver
dachte erg kwetsbaar. En toch hoor je
niets." „Vermoedelijk is het publiek onbe
kend met het feit dat de Nationale Om
budsman ook toeziet op juiste gedragin
gen van de Fiod. Gefundeerde klachten
neem ik graag in behandeling."
Verslaggevers van deze krant gingen de
afgelopen weken op zoek naar gegronde
grieven. Ze vonden niet alleen Frits Koe
lewijn. Natuurlijk was er aan sommige za
ken een luchtje. Maar de dwangmiddelen
van de Fiod stonden vaak in geen verhou
ding met de uiteindelijke straf: een nahef-
fing door de fiscus.
Een tweede goed gedocumenteerde erva
ring komt van Kees Marijnzen, directeur
van een groot financieel adviesbureau. Hij
werd in 1991 op verdenking van fraude
drie dagen opgesloten. Sindsdien weige
ren justitie en Fiod informatie te geven
over eventuele strafvervolging, wat Ma
rijnzen ook probeert. Op brieven en tele
foontjes krijgt hij geen antwoord. De ex-
bankdirecteur gaat er maar van uit. dat
zijn onschuld inmiddels ook bij de opspo
ringsdienst is doorgedrongen.
Verhoor
De verdenking was aanvankelijk dat hij
ten onrechte btw-aftrek op zijn provisies
had afgetrokken, een relatief klein nadeel
BELASTINGZAKEN ONDERZOCHT DOOR DE FIOD
Aantal zaken dat in 1993 door de belastingdienst
in handen van de FIOD is gegeven
600 zaken
Na selectie-overleg
retour belastingdienst.
200 zaken
Na onderzoek niet in aanmerking voor vervolging,
retour belastingdienst
Aantal zaken dat in 1993 door de FIOD voor nader
onderzoek in behandeling is genomen
Hiervan kwamen 500 zaken in aanmerking
voor naheffing en/of boete
400 Aantal zaken dat in 1993 na onderzoek in
handen van het Openbaar Ministerie
is gegeven
224 Aantal veroordelingen in 1993
Aantal schikkingen: 147
Aantal vrijspraken: 34
Aantal geseponeerd: 69
GPD-Graphics Reinoud Sijtsma
Gerrit van der Valk (midden) werd in februari van dit jaar gearres
teerd op verdenking van belastingfraude. De FIOD nam een groot
deel van de boekhouding van zijn restaurants in beslag. foto ANP
voor de fiscus van ruim 9000 gulden. Hij
erkende die fout ruiterlijk Toch werd hij
op 4 februari 1991 in een klein Fiatje ge
stopt, 'mee voor verhoor'. Volgens de Fiod
zou Marijnzen hebben samengespannen
met een belastingfraudeur, met wie hij
enige jaren bevriend was geweest.
Hij werd in zijn Qgen zwaar geïntimideerd.
Marijnzen citeert de uitspraken van Fiod-
rechercheurs. die hij zich nog letterlijk
weet te herinneren „Als u niets zegt. ne
men wij u alles af." „U hebt nu nog een
boot. maar straks niet meer.' „We hebben
bij uw vrouw een heel duur kannetje ge
zien, hoe kan dat?" ..U bent zeker lid van
de VVD0"
Hij noemt de verhoren buiten alle propor
ties „Ik werd ondervraagd door een stel
gefrustreerde konijnen, die stikten van ja
loezie omdat ik kennelijk in hun ogen te
veel verdien. Ik heb tonnen bijgedragen
aan dit land en werd in een cel gegooid
vanwege een kleine fout. die ik zelf toege
geven had."
Hij heeft nog gedacht een schadeclaim in
te dienen, maar ziet daar van af. „Dan loop
ik het risico dat ik breeduit in de publici
teit kom en mensen gaan denken- ach,
waar rook is. is vuur. En bovendien, het
kost me jaren procederen en al die tijd
loopt de rekening van de advocaten op."
Om die reden is ook Willem Stavels. presi
dent-commissaris van een transporton
derneming, nooit naar de rechter gestapt.
Hij werd verdacht van gerommel met een
aandelenemissie. Na een bezoek van de
Fiod bleef het twee jaar stil. In februari
van dit jaar werd hem opeens een officiéle
schikking aangeboden. Stavels hapte toe.
„Het zou te veel tijd. moeite en ergernis
hebben gekost om het anders te laten aflo
pen. Gelijk hebben en gelijk krijgen zijn
twee."
WD-Kamerlid Jos van Rey bezocht afge
lopen herfst met fractieleider Frits Bol-
kesteijn informeel het hoofdkantoor van
de Fiod in Haarlem, 't Werd niet alleen het
geplande beleefdheidsbezoek De Lim
burgse politicus nam geen blad voor de
mond.
Regelmatig krijgt hij uit het zakenleven
klachten over machtsmisbruik van de fis
cale recherche. Maar de ondernemers zet
ten hun grieven niet om in daden „Stee
vast blijkt dat die mensen na één of twee
maanden laten weten: doe maar geen
moeite meer. Het komt omdat ze opzien
tegen de publiciteit, de advocaatskosten
en het gevoel dat ze het toch niet van de
fiscus kunnen winnen."
Van Rey vertelde de Fiod onder meer over
een 'gijzeling' van een administratief me
dewerkster van een bakkerij. Haar baas
werd verdacht van belastingfraude en ver
bleef in Belgié: „Als je baas niet komt, dan
zit jij maar een tijd hier", hadden de Fiod-
rechercheurs gezegd. De vrouw raakte
van die intimidatie volledig overstuur. Ze
belandde via de ziektewet in de wao Van
Rey: „De Fiod deed deze zaak af als een
incident. Machtsvertoon vind ik aan
vaardbaar wanneer het gaat om drugscri
minelen en grote fraudeurs. Die moeten
bestreden worden."
Dat de Fiod ook *s nachts op pad is. bleek
uit een actie tegen de Rabobank in Roer
mond. Medewerkers werden van hun bed
den gelicht en opgesloten. Vóór de uitein
delijke fiscale afdoening, een boete van
5.000 gulden, zat hun chef negentig dagen
in voorrarrest.
Op tips van derden wordt soms te snel ge
reageerd. Een Egyptische koffieshop-hou
der had zijn huis verkocht. Voor contant
geld. Toen hij probeerde de ruim 100.000
gulden op de bank te storten, moest hij
even wachten. Een bankmedewerkster
belde ondertussen de Fiod. Die nam ver
volgens de klant mee voor verhoor. De
transactie bleek achteraf volledig legaal
„Alléén bij vermoeden van ernstige
fraude, houden we iemand aan. Dat doen
we met zomaar", zegt het hoofd van de
Fiod. J. van Blijswijk. „Ik zeg niet dat er
nooit wat gebeurt bij de Fiod. maar over
de'hele linie doen we het kennelijk niet zo
slecht. De Nationale Ombudsman zet de
wereld een beetje op zijn kop. Omdat hij
weinig klachten heeft, doen we het mis
schien niet goed? Weinig klachten, dat is
toch perfect!"
Gerrit Ybema (D66) zegt het omonwon-
den. De controle van de Tweede Kamer op
de Fiod heeft de afgelopen vier jaar ge
faald. „Het intensievere fraudebeieid was
een bewuste keuze van de politiek. Er is
door de Kamer zélf aangedrongen op uit
breiding van de taken en machtsmiddelen
van de Fiod. Formeel hebben we een
goede controle in de vorm van een bijzon
dere commissie. Maar de club is één van
de slechtst functionerende organen in de
hele Tweede Kamer. Ze kwamen slechts
een paar keer bijeen. Als volksvertegen
woordiging zijn we nogal reactief geweest:
geen bericht is goed bericht. Wat mij be
treft verandert dat in de komende kabi
netsperiode."
Ondertussen voert Frits Koelewijn een
nieuwe strijd tegen de fiscus. Het conflict
gaat over de hoogte van zijn inkomen in
1991, het jaar waarin hij van het Gerechts
hof een schadevergoeding van 130.000 gul
den kreeg. De fiscus wil dat smartegeld nu
belasten.
Ronald Frisart,
Henk van Es en
Louis Burgers
De Utrechtse advocaat mr
R. P. G. L. M. Verbunt bedoelt niet
dat het Fiod-optreden op een lijn staat
met dat van de Duitse bezetter. Wel wil
hij aangeven hoezeer veel bedrijven hem
knijpen. Verbunt kan het weten. Hij ver
dedigt nogal eens Fiod-klanten. „Als de
Fiod voor de deur staat, kakt de zaak in.
Dan gaan grote directeuren soms zitten
janken Letterlijk. Veel bedrijven be
schouwen de Fiod als een te vrezen in
stantie, ook als ze er zelf nooit mee te ma
ken hebben gehad. Ze vrezen de Fiod zo
als men vroeger moest vrezen voor de
klop van de Duitsers op de deur."
Bij bedrijven blijkt bijna geen enkele ad
ministratiechef goed te weten hoe hij
zich moet opstellen als de Fiod langs zou
komen. De Waalwijkse zakenman Piet
van der Pennen wel. Hij zegt dat hij. be
gin jaren negentig, was getipt over een
Fiod-inval in zijn kantoor Zijn personeel
stuurde hij langs dierenwinkels in de om
geving om hamsters te kopen. Van der
Pennen liet 360 diertjes op kantoor los en
de volgende ochtend bliezen de belas
ting-speurneuzen al weer snel de aftocht.
Logisch, vindt de Brabander: „Wat
zoude gij doen asge twintig hamsters aan
de kloten had hangen?"
Dwarsheid komt ook bij andere onderne
mingen voor. Mr dr Y. Buruma. hoofddo
cent fiscaal en economisch strafrecht
aan de Leidse universiteit,, weet uit erva
ring dat grotere bedrijven de fiscus soms
niet in hun boeken laten kijken. Dan krij
gen ze een boete van maximaal 5.000 gul
den en daarmee is de kous af. Voorlopig
althans. Want als de Fiod vermoedt dat
er echt iets mis is. zetten de rechercheurs
zwaardere middelen in en komen ze toch
binnen.
Diverse beroepsgroepen moeten daar,
gezien de aard van hun werk. ook reke
ning mee houden. Te denken valt aan ad
vocaten. belastingadviseurs, accoun
tants en belastingconsulenten. Die heb
ben immers keurig geordende dossiers
met gegevens over tal van cliènten. Die
dossiers zijn een rijke bron voor naar be
wijzen van fraude zoekende Fiod-
beambten.
Met het oog daarop hebben de organisa
ties van die beroepsgroepen speciale
handleidingen laten maken. Daarin
staat wat de achterban het beste kan
doen als de Fiod op de stoep staat.
Zo raadt de Nederlandse Orde van Advo
caten zijn leden aan altijd te zorgen voor
twee getuigen. Er is zelfs aan gedacht dat
de Fiod kan komen in de lunchpauze, als
er geen personeel op kantoor is. „Het
aanzetten van een dictafoon kan dan een
noodoplossing zijn", wordt de juristen
voorgehouden.
Verschoningsrecht
Nu hebben advocaten het nog relatief ge
makkelijk. Zij hebben namelijk verscho
ningsrecht. net als notarissen, artsen,
apothekers en zielzorgers. Dat betekent
dat ze in een flink aantal gevallen niet
verplicht zijn aan het Fiod-onderzoek
mee te werken.
Moeilijker ligt het voor accountants, be
lastingadviseurs en -consulenten. Die
hebben geen verschoningsrecht, alleen
een geheimhoudingsplicht. Die plicht is
bedoeld om klanten het vertrouwen te
geven dat bepaalde gegevens bij de advi
seur veilig zijn. Anders zouden de klan
ten al snel weglopen en de adviseurs bro
deloos raken. Het vervelende is echter
dat de wet zich van die geheimhoudings
plicht weinig aantrekt. Om toch te laten
zien dat ze gegevens van hun klanten al
leen afstaan als het niet anders kan. moe
ten accountants, belastingadviseurs en
consulenten flink tegenstribbelen bij
Fiod-bezoek.
Dat maakt de handleidingen tot soms
vrolijke lectuur. Zo wordt belastingcon
sulenten op het hart gedrukt om fiscale
rechercheurs eerst maar eens te parke
ren in een kale wachtkamer. Verder moe
ten de consulenten een goede advocaat
inhuren. „Houd naam, adres en telefoon
nummer van de advocaat dag en nacht
bij u." Ook aardig is dit advies. „Wie op
het moment dat de Fiscale Recherche
vragen wil stellen dringende andere be
zigheden heeft, zal zeer nadrukkelijk
moeten zeggen dat het nu niet gelegen
komt. Normale fatsoensnormen gelden
hier minder: wilt u niet gestoord worden,
dan moet u doordrukken. De Fiscale Re
cherche drukt ook door.
Alle handleidingen wijzen erop dat dos
siers van cliënten zo veel mogelijk in kas
ten moeten worden opgeborgen. Alles
wat los rondzwerft mag de Fiod namelijk
meenemen. Als echter gericht naar be
paalde dossiers wordt gevraagd, is enige
medewerking wel aan te bevelen, want
de Fiod heeft het recht desnoods kasten
en laden open te breken. Om sloopwerk
te voorkomen, wordt accountants aan
geraden de sleutels van kasten voor de
speurders klaar te leggen.
Ingewikkelder is het bij banken. Die heb
ben in hun computers gigantische hoe
veelheden financiële informatie. Voor de
Fiod een waar luilekkerland. Logisch
dus dat de Fiod vaak een beroep doet op
financiële instellingen om informatie te
geven. Maar even logisch is het, dat die
instellingen wel wat anders aan hun
hoofd hebben.
Banken
Om de zaak voor beide partijen bevredi
gend te regelen, heeft het ministerie van
financien een gedragscode opgesteld in
overleg met de Nederlandse Vereniging
van Banken <NVBi. de Vereniging voor
de Effectenhandel en de Nederlandse
Vereniging van Hypotheekbanken. De
laatste versie daarvan dateert van 9 ok
tober 1992. Voor elke aanpassing trom
melen de banken tientallen advocaten
op.
In de gedragscode staat bijvoorbeeld dat
de Fiod heel gericht gegevens moet op
vragen en die ook krijgt als verder aan
alle voorwaarden is voldaan. De banken
geven geen stuk te veel mee, zeggen ze.
maar handelen precies naar de letter van
de wet. De werkelijkheid bij kleinere
bankvestigingen is echter weerbarstiger
dan men in de hoofdkantoren zou willen.
Een medewerker van ABN Amro over
wat er kan gebeuren als de Fiod iets inge
wikkelds wil weten: „Een plaatselijk
kantoor zegt dan al gauw: 'hier heb je de
map met alle stortingen van die dag;
zoek het maar uit'. Dat is de jackpot voor
de Fiod. Tien tegen een dat ze daardoor
tegen andere verdachte transacties aan
lopen."
Het gezoek en gefilter van informatie
kost de banken veel werk. dus veel geld.
Alleen al bij ABN Amro gaat het om een
kostenpost van enkele tonnen per jaar
Diverse malen hebben banken dan ook
de rekening voor die hulp aan de Fiod bij
het ministerie van financiën gedepo
neerd. Maar het departement weigert te
betalen. Daarvoor kan het zich beroepen
op punt 8.1 van de gedragscode: de Be
lastingdienst betaalt de banken geen
vergoeding voor de service. Dat vloeit
ook logisch voort uit de belastingwetge
ving Formeel heeft Financiën dus gelijk
Of het redelijk is de banken met veel
werk op te zadelen zonder enige vergoe
ding te geven, is een andere vraag.
