Soms denk ik: Ab, wat ben je krenterig
PZC
Ontredderd land
naar de stembus
reportage
Albert Heijn
kruidenier
in ruste
ZATERDAG 26 MAART 1994 31
Ben je nou helemaal. Oekraïne kun je met alles vergelijken, maar
Rusland is Afrika niet!" Het gebonk van de nachttrein, die de
pakweg duizend kilometer tussen de steden Donjetsk en Kiev in zestien
uur afboemelt, verliest even het verdovende effect op het beschonken
hoofd van 'vertegenwoordiger in medicinale waren' Volodja. De
Russische eer staat op het spel.
Volodja is één van de twaalf miljoen raszuivere Oekraïense Russen.
Geboren en getogen in deze voormalige Sovjet-republiek komt hij na
het zoveelste mierzoete Tsjechische likeurtje tot de conclusie dat
Oekraïne na een dikke twee jaar onafhankelijkheid alleen in de
categorie 'apenlanden' past. Niets, niets gaat er hier goed. Als hij
vandaag nog kon emigreren, liefst naar Amerika, graag.
In de Oekrainse hoofdstad Kiev is grote belangstelling voor de muurkranten over de verkiezingen.
Volgens de 28-jarige Volodja is er voor
Oekraïne, en zeker voor het oostelijk
deel waar hij gewoonlijk de zon ziet op
gaan, maar één remedie: terug in de moe
derschoot. Alleen onmiddellijke aanslui
ting bij Rusland kan 'zijn' Oekraïne van
de ondergang redden. Niks eigen vlag, ei
gen volkslied, eigen couponnen, eigen
grenzen. Slavische eenheid, de roebel als
munt, dat garandeert 150 miljoen Russen
en 52 miljoen Oekraïners een welvarende
entree in de 21e eeuw.
Er zijn honderdduizenden Volodja's in Oe
kraïne. Voorjaar 1991 stemden ze bij het
referendum van Sovjet-leider Gorbatsjov
mal voor het voortbestaan van de Sovjet
unie. De Sovjetunie ging echter ter ziele,
k In december dat jaar lieten ze bij de Oe-
kraïense volksraadpleging even massaal
weten dat Oekraïne verder als zelfstan-
I dige staat door het leven zou moeten. Van-
waar die omslag? Volodja: „Je bent hier
c. geboren. Het is je land. Toen konden we
nog niet overzien wat die onafhankelijk-
i heid allemaal zou gaan brengen."
Unie
Het zijn vooral de Russische Oekraïners
die spijt hebben van hun keuze destijds.
En het is deze bevolkingsgroep die hoopt
dat de parlemntsverkiezingen van mor
gen, zondag, een ommekeer gaan bren
gen. Het wondermiddel: economische
unie met Rusland, een leuze die op vrijwel
ïJ alle verkiezingsaffiches prijkt die in Don
jetsk, de hoofdstad van de roerige mijn
werkersregio Donbass, op winkelruiten en
blinde muren zijn geplakt.
- In Donjetsk, een typische Sovjet-stad met
in het centrum Lenin nog braaf op z'n sok
kel, veel neo-klassistische architectuur,
brede boulevards en in de buitenwijken de
beruchte blokkendoosbouw, is zeker de
helft van de 1,3 miljoen inwoners direkt of
indirekt afhankelijk van Donjetskoegol,
een conglomeraat van twintig kolenmij
nen en verwerkingsbedrijven. Maar tien
duizenden 'sjachtjori' komen nog maar
zelden ondergronds in hun verouderde,
superonveilige mijnschachten. De kolen-
industrie staat op instorten, massa-werk
loosheid dreigt en de beschuldigende vin
gers wijzen richting Kiev.
Joeri Makarov, een van de leiders van het
permanente stakingscomité dat zich
D heeft genesteld in het gebouw van werkge
ver Donjetskoegol, zegt dat hij zijn man-
De opkomst bij de verkiezingsmanifestatie in Zwenigorod is matig. Reacties op de
toespraken van de plaatselijke politici zijn er niet.
Persoonlijke verrijking, dat is het enige
streven van de Kravtsjoekianen. zeker
weten, zegt Makarov in Donjetsk. Zegt
ook de 30-jarige Andrei Sjkil, de half-fas-
cistische leider van de Oekraïense Natio
nale Assemblee (UNA) in zijn met runen
tekens en andere Hitleriaanse symbolen
behangen werkruimte in het Westoe-
kraïense Lvov. De geruchten dat de Oe
kraïense president een riante villa op een
rustiek plekje in Zwitserland heeft laten
bouwen, worden gemakshalve als bewij
zen gepresenteerd. Het is één corrupte
bende daar in Kiev, zegt Sjkil, met een
dreigende blik in de ogen.
Is er in een verkiezingscampagne een
mooiere tegenstelling denkbaar? Een rij
ke elite die een verpauperde bevolking
uitbuit. Nog ademen Kiev, Lvov en Don
jetsk de grandeur van het verleden. De
economische crisis is er zeker niet aan het
straatbeeld afleesbaar. De winkels zijn
goed gevuld, de fruitmarkten overvloedig
bevoorraad, de auto's rijden weer sinds
Kiev in januari besloot de Russische olie
niet meteen naar de buitenlandse ivalu-
taiafhemers door te verkopen, maar de ei
gen markt te bevoorraden.
Explosief
De schijn bedriegt. Tachtig procent van
de Oekraïners leeft onder de armoede
grens. Het gemiddelde maansalaris, als
het al wodt uitbetaald, schommelt rond
de 390.000 karbovanjets, oftewel de cou
pon, de tijdelijke Oekraïense munt waar
van er zo'n 38.000 in een Amerikaanse dol
lar passen. Voor een kilo vet varkensvlees
moeten bij de slager in Lvov, centrum van
een landbouwprovincie, 180.000 coupon
nen worden uitgeteld. Een kilo worst gaat
er voor 270.000 over de toonbank.
Voeg de ingrediënten nationale tegenstel
ling en economische crisis bij elkaar en er
ontstaat een explosief mengsel. Twee jaar
vrede geven de toekomstvoorspellers van
de Amerikaanse inlichtingendienst CIA
Oekraïne nog. Daarna volgt volgens een
De dorpsstraat van het Westoekramse gehucht Zwenigorod.
nen op scherp heeft staan. Eerst moet nog
even de verkiezingsuitslag worden afge
wacht en of Kiev zich iets wenst aan te
trekken van het resultaat van het referen
dum dat de regionale leiders in Donbass
tegen de zin van de landelijke politici op
de verkiezingsdag hebben georganiseerd.
De inzet: economische aansluiting bij
Rusland, het Russisch als tweede officiële
staatstaal en zelfstandigheid voor de Don
bass.
Makarov: „Als er niets gebeurt, staken we
ze weg. Kiev leeft op onze kosten. Ze incas
seren onze belastingen, maar in de regio
wordt niet geïnvesteerd en de salarissen
zijn al twee maanden niet uitbetaald. Ze
hebben de banden met Rusland en andere
voormalige Sovjet-republieken verbro
ken, waardoor we onze afzetgebieden zijn
kwijtgeraakt."
Corrupt
Met 'ze' bedoelt Makarov de vertegen
woordigers van de Partij van de Macht-
Geen echte partij natuurlijk, maar repre
sentanten van de vroegere communisti
sche partij, fabrieksdirecteuren en kers
verse democraten die de afgelopen twee
jaar bestuurlijke functies hebben verwor
ven. De leider van deze amorfe, ongrijp
bare Partij van de Macht is Leonid
Kravtsjoek. voormalig communistisch
partij-ideoloog en in december '91 met fik
se voorsprong op zijn nationalistische
concurrent en ex-dissident Vjatjeslav
Tsjomovil door de ruim 32 miljoen kiesge
rechtigde Oekraïners tot president geko
zen.
Twee jaar lang al houdt Kravtsjoek zich
politiek staande door nationalisten van
Russische en Oekraïense signatuur tegen
elkaar uit te spelen. Het enige dat beide
kampen nu verenigt, is afkeer van Kravts
joek en zijn Partij van de Macht. Dus hoor
je Russische nationalisten in Donjetsk de
zelfde meningen verkondigen als extre
mistische nationalisten in West-Oekrame
en gefrustreerde communisten in Kiev:
Kravtsjoek en de zijnen interesseren zich
slechts voor één ding: macht.
recent CIA-rapport onherroepelijk de gro
te kladderadatsj: burgeroorlog, met een
grote kans op Russisch gewapend ingrij
pen. En omdat Oekraïne geen echte haast
maakt met het opruimen van z'n Sovjet
kernwapens. is het doemscenario van een
nucleair conflict in Oost-Europa ineens
geen pure theorie meer.
Volodja in de nachttrein naar Kiev is net
zomin een oorlogshitser als Jevgenia Za-
kalik in het Westoekraïense gehucht
Zwenigorod. Toch zullen ze ooit tegenover
elkaar komen te staan. Van politiek zegt
deze 49-jarige boerin -geen verstand te
hebben. Maar ze is ervan overtuigd dat
een Unie met Rusland voor Oekraïne het
einde betekent. ..Ons land moet één blij
ven. anders verdwijnen we echt in de af
grond". zegt ze.
We wandelen met haar over de door voor
jaarsbuien in een moddermoeras veran
derde 'dorpsstraat' naar het vroegere cul
tuurhuis. waar de portretten van Marx en
Lenin aan weerszijden van het podium
zijn vervangen door stichtelijke prenten
van de Maagd Maria en Christus de Ver
losser.
Acht parlementskandidaten stellen zich
daar aan de dorpsbewoners voor. Veertig
zijn er komen opdagen. Een handjevol
mannen op de eerste rij, een meerderheid
van vrouwen achterin de zaal, hoofddoek
jes om, aandachtig luisterend. „Ik ben
voor hogere lonen en lagere prijzen", zegt
de directeur van een landbouwkolchoze,
die zich namens 'het werkcollektief kan
didaat heeft laten stellen.
Reacties zijn er niet. Ook niet als de 28-ja-
rige engerd Ivan Katsjmar het woord
voert namens de Sociale Nationalistische
Partij. Katsjmar legt eerst uit dat het ha
kenkruisteken dat als partijembleem
dient, niet is wat het lijkt, „Het zijn een I
en een N in Latijns schrift, en dat staat
voor eenheid van de natie", beweert hij
Daarna volgt, met stemverheffing, een li
tanie tegen het corrupte stelletje in Kiev.
dat 'met uw hulp van de macht zal worden
verdreven door onze partij van jonge, eer
lijke. gedisciplineerde mensen, die geen
banden hebben met de oude communis
ten en de nieuwe democratische no-
menklatoera'.
Complot
Het waarschijnlijke resultaat van de ver
kiezingen, zegt Michail Pogrebjenski. po
liticoloog en direkteur van het onafhanke
lijke onderzoeksinstituut voor politiek en
economie in Kiev, is een politieke crisis.
Dankzij de Oekraïense kieswet was het
voor zogenaamd onafhankelijke kandida
ten uiterst gemakkelijk zich te laten regi
streren. Slechts driehonderd handteke
ningen waren daarvoor nodig. Aan poli
tieke partijen werden veel stringentere ei
sen gesteld. Het gevolg: van de 5833 kan
didaten komt slechts negen procent voor
een partij uit.
De 450 parlementszetels moeten door de
ze kandidaten worden bevochten in 450
kiesdistricten. De kandidaat die zondag
meteen de helft plus één van de stemmen
in zijn district verovert, wint. Pogrebjens
ki: „De kans is groot dat de verkiezingen
mislukken. In sommige districten zijn wel
twintig kandidaten voor één zetel. Meest
al kennen de mensen ze niet. Dat vergroot
de toch al bestaande apathie en daarmee
de mogelijkheid dat zondag minder dan
de wettelijk vereiste 50 procent van de
kiesgerechtigden komt opdagen. Dat
maakt de verkiezingen meteen ongeldig."
Vooralsnog tikt de tijdbom die Oekraïne
heet onbekommerd verder. Op de Bessa-
rabische markt in Kiev speelt een oude
vrouw op haar viool een Oekraïense melo
die die bezwangerd is van onheil. We druk
ken haar twee briefjes van 10.000 karbo
vanjets in de hand, naar later blijkt net ge
noeg om een paar bananen te kopen. Ze
buigt met de waardigheid die een goede
opvoeding of een concertverleden doen
vermoeden. Zegt dan in perfect Engels: „U
moest eens weten hoe hard ik dit nodig
heb. Dank u."
ook commissaris van ABN AMRO. van
Transavia...; er is nog zo veel eigenlijk.
Transavia vind ik erg plezierig. Goede di
rectie, leuke mensen. Ja, daar verheug ik
me altijd zeer op."
Engeland is - bij toeval - zijn nieuwe va
derland geworden. Voor verblijf in Ne
derland heeft hij een appartement in
Heemstede. „Vier uur reizen, van deur
tot deur." Over zijn keuze voor Enge
land: „Ik had al de naam een Anglofiel te
zijn. Toen mijn vrouw een jeugdvrien
din en ik elkaar drie jaar geleden na
jaren weer troffen in Londen, bloeide er
wat moois op en zijn we getrouwd. Zij
had moeite om zich na 27 jaar weer in Ne
derland te vestigen en ik had er niet gek
veel moeite mee om definitief in dit land
te wonen. Ik voel me hier heerlijk."
Het landgoed moet ooit eigendom zijn
geweest van de betere Britse.kringen.
Een forse hal. gevolgd door een lounge,
gelijk een balzaal, met open haard. Een
brede, prachtige trap leidt naar de eerste
verdieping. „Het is in 1840 als privé-huis
gebouwd. In de oorlog deed het dienst als
hospitaal voor RAF-piloten. Vanaf 1947
tot 1992 diende het als weeshuis, waar
zestig kinderen woonden. Het was danig
verwaarloosd toen wij het kochten. Wij
zijn het aan het restaureren. Daar hou ik
van. Waar ik me witheet aan erger, zijn
mensen die hun eigendom verslonzen.
Als je het financieel niet kunt opbrengen,
daar kan ik best inkomen, verkoop het
dan en geef een ander de mogelijkheid
het op te knappen."
Vernieuwer
Hoewel werkend achter de schermen,
staat Albert Heijn wereldwijd nog altijd
bekend als gezaghebbend kruidenier,
dynamisch vernieuwer in de branche en
invloedrijk zakenman naar wie geluis
terd wordt. „Macht? Laat ik het zo zeg
gen: er zijn dingen die beter gaan als je
invloed hebt. Als bedrijf moet je zorgen
voor dominantie in het gebied waarin je
Hans Geleijnse
Bijna vijf jaar geleden vertrok Albert
Heijn (67) als voorzitter van de raad
van bestuur van Ahold. Hij verruilde zijn
villa in Aerdenhout voor een voornaam
landhuis op het Engelse platteland. Al-
bert Heijn nam zich voor te gaan reizen,
naar verre vreemde oorden. „D'r is niets
van terecht gekomen. Het enige dat ik
doe is forenzen tussen Schiphol en Bir
mingham Airport. Ik heb nog zo veel ver
plichtingen in Nederland."
Behoedzaam schuifelt Albert Heijn,
steunend op twee krukken, door de lange
brede gang. Lopen is lastig voor de krui
denier in ruste. Hij vervloekt die hulp-
stokken. „Krengen van dingen zijn het.
Na zoveel jaar krijg ik weer verschijnse
len van de polio uit mijn jeugd. Komt
meer voor. Ik heb jaren zonder krukken
gelopen, de laatste tijd met één. Een
paar weken terug kreeg ik pijn in mijn
heup. Toen zei mijn orthopeed: „Loop er
maar met twee." Een simpel gek ding als
aankleden, even naar de kast wandelen
om een schoon overhemd aan te trekken,
het kost me moeite. Dan denk ik: hè, get
verderrie, laat ik dat vieze hemd nog
maar even aanhouden." Hij schatert.
Overhemden, de commissaris van Ahold
is er zuinig op. Al zijn de manchetten en
boord min of meer versleten, zomaar
weggooien is zonde, vindt hij. „Ach, ik
ben een beetje zuinig. Soms denk ik zelfs:
Ab, wat ben je krenterig." Zijn vrouw Mo
nique: „Voor anderen heeft-ie alles over,
maar voor zichzelf geeft hij nauwelijks
wat uit."
Ambassadeur
Albert Heijn: ambassadeur van de Ne
derlandse detailhandel en industrie, ge
fortuneerd en zuinig, informeel in de om
gang, vrolijk en zonder dikdoenerij. Al
weer vijfjaar geleden trad hij, hét gezicht
van Ahold, af als voorzitter van de raad
van bestuur.
Er klinkt teleurstelling in zijn stem door
als hij zegt: „Reizen, d'r is niks van te
recht gekomen. Vlak voor dat mijn pen
sioen inging, is mijn toenmalige echtge
note ziek geworden en een jaar later
overleden. In die tijd heb ik meer 'ja' ge
zegd tegen functies dan ik normaal ge
daan zou hebben. Omdat ik gewoon wat
te doen wilde hebben. Dat is denk ik de
verklaring dat ik nog weinig voor de lol
heb gereisd."
Hij heeft in Nederland nog tal van com
missariaten en andere bestuursfuncties.
„Ik ben naast commissaris van Ahold,
Albert Heijn: van dat reizen is niet gekom
werkt. Anders zien leveranciers je niet
staan."
Ze zien hem wel staan. En Albert Heijn,
gezegend met de gave van het woord, is
altijd in voor een praatje. Poütici. tuin
mannen. collega-kruideniers, ambtena
ren. het maakt hem niet uit. Hij houdt
van mensen. „Met wie ik het liefste
praat? Kruideniers?" „Er zijn ook secre
ten van kruideniers hoor. Soms kom ik
mensen tegen" - hij zet een zuinig
mondje op - „voortreffelijke mensen.
Weten alles van hun vak, maar ik denk:
wat een klier."
Albert Heijn wentelt zich in zijn luie
stoel. Hij oogt gemoedelijk en gelijkma
tig. Maar hij kan bij vlagen ook driftig
zijn en iemand ongezouten de waarheid
vertellen. Nog steeds ergert hij zich
groen en geel aan „incompetentie in zijn
algemeenheid." „Mensen die door de te
lefoon ontzettend dom doen of onbeleefd
zijn. Daar word ik kribbig van. en dat
laat ik dan merken ook. Alleen: vroeger
zei ik het wat eerder. Nu heb ik vaker
zoiets van: laat maar."
De uitgebreide lunch in de keuken
wacht. Een spies, groente, salades en
vooraf een kervelsoepje. Albert Heijn
neemt een hap, veegt zijn mond met het
servet zorgvuldig schoon en zegt: „Ker
velsoep, dat wekt bij mij herinneringen
op aan de tijd dat we in het restaurant
Duin en Kruidberg in Santpoort de stra
tegie van Ahold bepaalden
Die 'jongens van de raad van bestuur', hij
heeft blauw om ze gelegen, vooral'als
Cees van der Hoeven, de huidige voorzit
ter en de financiële man van het miljar
denconcern. als een groot kind het Antil
liaanse volkslied zong. „Cees komt van
foto Ruud Hoff/ANP
de Antillen, hè. Zie je het voor je? Zo'n
lange witte vent met dat Antilliaanse ac
cent, Fantastisch. Of 'de jongens' ston
den op een feest met vier man - in kapi
teins-uniformen - het lied Ahold, the sha
re is rising te zingen, op de melodie van
What shall ice do with the drunken sai
lor. Echt kostelijk." Dan tegen Monique
„Ja. jee, ik heb toch wel wat afgelachen."
Honderd uit
Aan tafel praat hij honderd uit. Over zijn
oorlogsbevlieging („Ik wilde bij de ma
rine, maar de kinderverlamming verhin
derde dat"), over Aholds sterrenrestau
rant De Swarte Walvis op de Zaanse
Schans dat afbrandde en over zijn opvol
ger Pierre Everaert, die volslagen onver
wacht naar Philips overstapte
„Ik hoorde het de avond voor het wereld
kundig werd gemaakt. Ik kon het begrij
pen. De grote challenge. Hij wilde nog
één keer iets anders. Een andere verkla
ring heb ik niet. Wisse Dekker belde me,
en ik heb toen gezegd: „Dat jullie nou een
kruidenier nodig hebben om Philips te
redden...! Ik was toch wel vereerd hoor,
dat ze Pierre hebben gevraagd." Hij
schatert weer.
Geeft eerlijk toe dat ook hij Ahold wel
eens heeft willen verlaten. „In de jaren
zestig, toen mijn vader en mijn oom Ger-
rit nog in de raad van bestuur zaten. Mijn
oom gaf mij wel een functie met bevoegd
heden en verantwoordelijkheden, maar
achter mijn rug zei hij tegen mensen:
„Luister maar niet naar hem. hij weet er
niets van". Dat was voor mij echt reden
om me te bezinnen op mijn toekomst."
De problemen werden uitgepraat. Albert
Heijn bleef.
Toen hij. kleinzoon van de stichter Al-
bert in 1949 bij het bedrijf kwam, zat nie
mand echt op hem te wachten, zegt hij.
„Ik vond er in het begin eigenlijk niks
aan. Pas toen ik in 1952 de verantwoorde
lijkheid kreeg over de zelfbedieningswin
kels, werd het voor mij leuk." De intro
ductie van de supermarkt in de jaren zes
tig, dat is zijn werk geweest. En hij was de
drijvende kracht achter Aholds expansie
over de grens in de jaren zeventig. „Je
kunt veel uitrekenen, maar of iets wel of
niét aanslaat blijft een gok."
Ahold doet 'ontwikkelingswerk' in lan
den die het moeilijk hebben, zoals Tsje
chië en Rusland. „Christelijke naasten
liefde maar ook welbegrepen eigenbe
lang. Die mensen moeten een beter deel
van leven krijgen, daar kunnen wij aan
meehelpen. Wij moeten de kennis die we
hebben, beschikbaar stellen. Onze distri-
butiekunde vooral." Hij zegt het op een
manier die geen tegenspraak duldt.
Distributiekunde. zijn stokpaardje door
de jaren heen. „Je kunt ergens wel een
mooie winkel neerzetten, maar als de in
frastructuur niet goed is. houdt het op.
De functie van de detailhandel wordt
nog altijd onderschat. Alles moet meer
en groter, meer visvangst, meer op
brengst per hectare. En als dat er is, laten
we die opbrengst verrotten, want er is
geen behoorlijke distributie Dat is hèt
grote probleem in Rusland en Afrika. Je
moet toch eerst weten: hoe breng ik mijn
produkten aan de man en hoe krijg ik ze
bij de mensen die het nodig hebben? Ja
toch?"
Ed Blaauw
