Meneer, er is geen kruid
tegen die lieden gewassen
Noem ze zakkenvullers,
dan knikt iedereen ja
Zomaar een wethouder
reportage ZATERDAG 26 MAART 1994 29
Wildgroei van
het wachtgeld
Een Amsterdamse juwelier heeft on
langs de honderdste kraak die hij
mocht beleven aangegrepen om met
vriend en buur en zelfs met figuren uit de
onderwereld het glas te heffen. Zijn
Zeeuwse collega J. van der Have komt in
aantal niet zover, maar als hij de vele on
gewenste bezoeken aan zijn zaken bij el
kaar zou optellen, zou hij stellig ook op
een bedenkelijke mijlpaal stuiten. De ju
welier vindt die wetenschap al erg ge
noeg. Hij weet wel een betere aanleiding
te bedenken om een feestje te bouwen.
Vandaag (zaterdag) heeft-ie er een, ter
gelegenheid van de heropening van zijn
winkel aan de Nieuwe Burg in Middel
burg. De reden om aan het verbouwen te
slaan is echter een stuk minder feeste
lijk: Van der Have heeft zich opnieuw en
nog zwaarder moeten wapenen tegen
een bepaald slag klanten die veel halen
maar niet betalen.
De juwelier kan terugkijken op een rijke
verscheidenheid aan manieren, waarop
grijpgrage lieden glimmende sieraden
hebben weten in te pikken of pogingen
daartoe hebben gewaagd. Door een gat
in het dak te kappen, een stuk tussen
muur weg te breken, een etalageruit met
een bijl te bewerken of simpelweg tijdens
openingsuren de zaak binnen te stappen
om daar op slinkse wijze of met brute
kracht de slag te slaan. Het einde is nog
niet in zicht. „Het wordt nog erger", voor
spelt de juwelier. Uit vrees voor het plet
ten van zijn winkelpui door een aanstor
mende auto dient hij bij de gemeente een
verzoek in om ter extra afscherming be
tonnen plantenbakken voor de gevel te
mogen plaatsen.
De eerste inbraak werd in 1967 geno
teerd. Van der Have weet het nog goed:
het gebeurde tijdens de Pinksterdagen.
Terwijl de samenleving van een vrij
weekend genoot, profiteerden de inbre
kers van de situatie om ongestoord en
ongehaast hun gang te kunnen gaan. De
afgezanten van het graailustige gilde na
men er hun gemakje van, scheidden het
dure spul van de doublé kettinkjes en
ontfermden zich in hun schraapzucht
over de complete inhoud van de etalage.
Enige pienterheid kan het ongenode be
zoek niet worden ontzegd. Om te voorko
men dat passanten bij een blik in de uit
stalkast zouden kunnen vaststellen dat
de juwelier er bij de inrichting maar een
potje van had gemaakt, werden de spo
ren van het proletarische gewinkel zorg
vuldig uitgewist door de lege plekken,
waar eerst dure horloges hadden liggen
pronken op te vullen met elders in de
zaak aangetroffen wekkers.
Pas maar op, waarschuwde de in kennis
gestelde inspecteur van de verzekering,
nu de inbraak is gelukt komen ze vast te
rug. Van der Have heeft er niet lang onge
duldig op hoeven wachten. Binnen een
paar weken was het opnieuw prijs. Niet
alleen de zaak in Goes moest er talloze
keren aan geloven, ook de vestigingen
van de juwelier in Middelburg, Oostburg
en Terneuzen deelden gelijkelijk mee in
de ellende.
Gaandeweg kwamen de panden van on-
slachtoffers
der tot boven dik in de beveiligingsappa
ratuur te zitten en veranderden de win
kels in electronica-burchten.
Maar het gajes liet zich niet afschrikken
door de gepantserde etalageruiten met
daarachtig aangebrachte alarmen. „Ze
weten kennelijk precies hoe ze moeten
slaan en hoe ze moeten handelen om in
zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk te
kunnen vergaren", heeft Van der Have
gelaten moeten vaststellen. Ter illustra
tie verwijst hij naar het verhaal van een
getuige die op een kwade dag ziet hoe
een bromfietser de juwelierszaak in Goes
nadert met een voor zich op de buik ge
bonden vuilniszak, die met een beugel
wordt opengehouden. De bromfietser
neemt niet eens de moeite af te stappen,
slaat met een bijl een wak in de ruit en
heeft vervolgens beide handen vrij om
het in de etalage uitgestalde fonkelende
fraais met brede armzwaaien in de zak te
vegen. Ronkend rijdt-ie heen.
De manier waarop de laatste tijd wordt
gehandeld neemt met de dag brutaler en
doortrapter vormen aan. En denk maar
niet dat de tronie van de gapper enig
houvast biedt om op de hoede te zijn.
„Soms is het keurig volk. dat goed in het
pak zit." Dat keurige volk maakt vervol
gens handig gebruik van de situatie of de
drukte in de zaak om snel ergens wat weg
te toveren of een duur sieraad vliegens
vlug te vervangen door een even eerder
in het nabije warenhuis aangekochte
prulletje dat er frappant op lijkt.
Afgegrendelde vitrines vormen ook al
geen belemmering. Men blijkt over pas
sende sleuteltjes te beschikken. Een po
litieman heeft laatst gemeld welke ge
mene foefjes er worden toegepast. Hij
vertelde,hoe bij een eerder bezoek aan
een juwelierszaak een even terzijde ge
legde sleutelbos met een sterke magneet
van de toonbank werd gezogen en onder
een jas werd weggemoffeld om er later
mee aan zelfbediening te kunnen doen.
Sinds Van der Have over die wetenschap
beschikt houden hij en de zijnen regel
matig 'sleutelappêl'.
„Meneer, d'r is werkelijk geen kruid te
gen gewassen", roept de juwelier de han
den ten hemel heffend uit. Bij de verzeke
ring hoeft hij al lang niet meer aan te ko
men. Er valt ook niet te verzekeren tegen
ongewenst bezoek tijdens openingsuren
van de winkel. 'Dan had je maar beter
moeten uitkijken', wordt er bij de mel
ding gezegd. Mede ter beveiliging van
het personeel tegen zichzelf heeft, de ju
welier besloten de zaak in Terneuzen te
sluiten. Het wordt 'm daar te link.
Er staan in alle vestigingen honkbalk
nuppels gereed om er in voorkomende
gevallen duchtig op los te kunnen mep
pen. De multifunctionele sportartikelen
blijven echter onbenut omdat het alle
maal zo razendsnel gaat. De juwelier kan
het als het moet overigens best zonder
knuppel af. Hij heeft vroeger gebokst.
Meer dan eens heeft hij noodgedwongen
het interieur van zijn zaak als ring moe
ten benutten.
Wat kost het vertrek van een 50-jarige wethouder uit een gemeente met 60.000
tot 100.000 inwoners? Stel de man is tien jaar onafgebroken wethouder ge
weest, dan heeft hij volgens de APPA recht op wachtgeld tot zijn pensioen. De ex-
wethouder heeft het eerste jaar recht op 80 procent van zijn wedde van ongeveer
112.500 gulden is 90.000 gulden. De overige veertien jaar krijgt de man 70 procent
namelijk 78.750 gulden. Bij elkaar opgeteld kost het vertrek van deze wethouder
de belastingbetaler dus 1.102.590 gulden. Deze wethouder ontvangt aan wacht
geld dus ruim één miljoen gulden.
foto Roland de Bruin
Juwelier J. van der Have over grijpgraag winkelbezoek: Soms is het keurig volk, goed in het pak.
Van der Have is de tel kwijt geraakt hoe
vaak hij sinds 1967 de pineut is geweest.
Hij schat dat er in dik 25 jaar bij elkaar
voor zo'n 1.4 miljoen aan sieraden bij
hem is weggehaald. De laatste slag was
de grootste. Vier mannen komen de win
kel in Goes binnen, nemen een dreigende
houding aan, waarna een van hen op de
etalage toeloopt om vervolgens de in
houd met etaleerhalsjes en al in een
weekendtas te schuiven. Het publiek in
de zaak merkte het pas toen de politie
kwam binnenstormen. De onverlaten
waren toen al verdwenen.
Het kerkhof ligt vol met daders. Slechts
een klein percentage van de inbraken en
gapperijen kon worden opgelost. In een
foto Ruden Riemens
enkel geval vond de juwelier het al lang
mooi. dat hij na een tip een gestolen col
lectie kon terugkopen. Het terugkrijgen
van zijn eigen spullen kostte hem nog
tien mille „Maai-ja, ik wist dat de collec
tie het driedubbele waard was."
Jacques Cats
De werkloosheidswet (WW) kost
de overheid jaarlijks zeven
miljard gulden. De uitkering die
erbij hoort wordt maandelijks aan
ruim 330.000 mensen over gemaakt.
De cijfertjes zijn razendsnel en tot
achter de komma beschikbaar. Wie
echter wil achterhalen wat de
overheid uitgeeft aan ontslagen
ambtenaren en thuiszittende politici
stuit op een woud aan regelingen,
gebrekkig cijfermateriaal en
deskundigen met een beperkte
kennis.
Geen haan die er naar kraait als ka
merleden hun wachtgeld verhogen.
Evenmin wordt de ex-gemeentesecretaris
die een miljoen gulden aan wachtgeld mee
krijgt met pek en veren ingesmeerd en het
dorp uitgejaagd. De ex-wethouder die
haar studie betaalt van het wachtgeld is
nog steeds niet bekogeld met tomaten.
Terwijl het toch om gemeenschapsgeld
gaat dat door ex-ambtenaren en ex-poli
tici op legale wijze wordt verbrast.
De wachtgeldregeling is zo ingewikkeld
dat niemand precies weet hoe het zit, hoe
veel mensen er gebruik van maken en wat
het de belastingbetaler allemaal kost. Er
zijn misschien wel duizend verschillende
regelingen, die allemaal op elkaar lijken
en die toch allemaal anders zijn. Het
wachtgeld is een onontwarbare kluwen re
gels en regeltjes geworden die tot nu toe
afdoende afschrikkend heeft gewerkt voor
al te nieuwsgierige aagjes. De registratie
en controle van de wachtgelders staat in
schril contrast met de uiterst nauwkeu
rige registratie, controle en bestraffing
van de 'gewone' uitkeringstrekkers. Nie
mand die er zich dus druk over kan ma
ken.
Soms zijn er waaghalzen die zich in de
wachtgeldregelingen verdiepen, zoals
professor D. J. Elzinga. De hoogleraar
staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Gro
ningen waarschuwt al jaren voor de enor
me problemen die de veelal riante wacht
geldregelingen met zich meebrengen. Hij
pleit, als de bekende roepende in de woes
tijn, voor het afschaffen van het wacht
geld. De kloof tussen ex-politici, ex-amb
tenaren en ontslagen werknemers moet,
hoe onaantrekkelijk ook voor de betrok
kenen, worden gedicht. Nu wordt het
wachtgeld voor ambtenaren in 1996 daad
werkelijk afgeschaft, vanaf dat moment
vallen ze gewoon onder de WW, maar of er
dan ook echt wat verandert is nog de
vraag.
Vergaarbak
Op papier genieten zo'n 65.000 ex-over-
heidsdienaren, namelijk onderwijzers, mi
litairen en rijksambtenaren, van een
wachtgeldregeling. Deze thuiszittende
ambtenaren kosten de overheid jaarlijks
twee miljard gulden. Ex-gemeenteamb
tenaren zijn hier niet bij inbegrepen. En
datzelfde geldt voor ex-politici zoals mi
nisters, staatssecretarissen, tweede-ka
merleden, Nederlandse leden van het Eu
ropees Parlement, voorzitters Eerste Ka
mer, gedeputeerden Provinciale Staten,
wethouders gemeenten. Nationale Om
budsmannen en hun vervangers. Want zij
vallen onder de Algemene Pensioenwet
voor Poütieke Ambtsdragers (APPA).
Voor burgemeesters en commissarissen
van de koningin gelden eveneens aparte
regelingen.
De Vereniging Nederlandse Gemeenten
(VNG) weet niet hoeveel ex-gemeente
ambtenaren en ex-wethouders in een
wachtgeldregeling zitten. De gemeenten
hebben hiervoor zelf de verantwoordelijk
heid, zo luidt het wat magere excuus. Wat
de gemeenten aan wachtgelders uitgeven,
is ook niet te achterhalen. De post 'uitke
ringen' in de begroting is meestal een ver
gaarbak van regelingen, ziektegeld en uit
keringen. De enige inbreng die voor de
VNG op dit terrein overblijft, is het rond
sturen van een 'modelverordening wacht
gelden'. Waar vervolgens alle ruim zes
honderd gemeenten weer vanaf wijken.
„Eigenlijk is er geen hond die de wachtgel
dregelingen kent", beweert Elzinga. Hij
pleit dan ook voor een degelijk onderzoek
naar de omvang en de kosten van deze re
gelingen. Liefst zo snel mogelijk, want na
de laatste gemeenteraadsverkiezingen
verdwijnen er weer honderden wethou
ders in de anonimiteit van de wachtgeld
regeling. „En dat legt een enorme grote
druk op de lasten van de gemeentes. Het
gaat echt om schrikbarend hoge bedra
gen." Elzinga maakt zich ook zorgen over
de laatste modegril in bestuurlijk Neder
land: deeltijdpolitici. Vooral in de grote
steden rukken de deeltijdwethouders op
en dat betekent bij de volgende verkiezin
gen nog meer wachtgelders en een nog
grotere aanslag op de gemeentekas. Dat
nu ook de gemeenteraadsleden al ijveren
voor wachtgeld, vindt hij rampzalig.
De hoogléraar verwacht een aardver
schuiving bij de landelijke politieke par
tijen. „De Nederlandse politiek is op drift
geraakt. Kijk maar naar de kandidatenlij
sten voor de verkiezingen. Daar is echt de
bezem doorgehaald. Na de verkiezingen
'speert' het wachtgeld omhoog. Misschien
wel met 30 of 40 procent." Daarom vindt
hij het ook niet netjes dat vlak voor de ver
kiezingen nog een debat wordt gehouden
in de Tweede Kamer over de verhoging
van het wachtgeld. „Kamerleden die over
zichzelf moeten beslissen. Woordvoerders
die niet meer terug keren en dus belang
hebben bij die verhoging. Het is een lastig
probleem. Bovendien komt dit helemaal
niet goed over bij de burgers. Als Janmaat
tijdens het debat hierover roept dat ka
merleden zakkenvullers zijn. dan knikt ie
dereen ook ja."
De APPA is volgens Elzinga een regeling
met allerlei mankementen. De gedachte
die erachter steekt is dat politici geen ont
slagbescherming hebben. Ze kunnen van
de ene op de andere dag op straat worden
gezet. De waaghalzen die de politiek in
durven te gaan, krijgen er daarom een
riant wachtgeld en een dubbele pensioe
nopbouw voor terug. In de praktijk blijkt
het met de risico's erg mee te vallen. Voor
al voor de ambtenaren die hun carrière
moeten opgeven voor de politiek. Ze heb
ben namelijk een in de APPA geregelde
terugkeergarantie. ..Van de functionaris
sen in de politiek komt 70 procent bij de
overheid vandaan. Zo'n 50 procent keert
dan ook gewoon weer terug. Ik vind het
afdekken van risico's prima, maar dan
moet er wel risico gelopen worden", aldus
Elzinga.
De ex-politicus die ervoor kiest om thuis
te blijven zitten, heeft overigens niet zoals
ieder ander de plicht om onmiddellijk
werk te gaan zoeken. Een vijftigjarige po
liticus heeft na tien jaar onafgebroken
werk in de politiek zelfs recht op wacht
geld tot aan zijn pensioen.
Miljoenen tekort
Het zijn niet alleen de ex-politici die de on
tembare groei van het wachtgeld veroor
zaken. Ook de rijksoverheid kampt met
een groeiend leger ex-ambtenaren. Snel
ste groeier is het ministerie van onderwijs
met 2000 wachtgelders per jaar. Verwacht
wordt dat de teller dit jaar eindigt op
42.000 wachtgelders. Onderwijs heeft dan
ook als eerste de regelingen aangepakt.
Onderwijzers die deze maand werkloos
worden, hebben meer dan pech gehad. Ze
komen terecht in een wachtgeldregeling
die heel sterk lijkt op de WW. Eerdere
maatregelen, zoals het optrommelen van
de arbeidsbureaus om werkloos onderwij
spersoneel terug aan een baan te helpen,
het instellen van een speciale commissie
voor het coördineren van die operatie en
een tijdelijke wet die bij vacatures voor
rang geeft aan wachtgelders, zetten name
lijk geen zoden aan de dijk.
De onderwijsvakbonden rekenen voorlo
pig helemaal niet op minder wachtgel
ders. Want de banen liggen zowel in het
onderwijs als in het bedrijfsleven niet voor
het opscheppen. Zij zien meer heil in het
voorkomen van ontslagen. Volgens Elzin
ga werken de maatregelen van het minis
terie averechts. De scholen, hbo-instellin-
gen en universiteiten die sinds kort het
wachtgeld zelf moeten betalen zitten nu al
met enorme overschrijdingen. Het hbo
komt bijvoorbeeld dertig miljoen gulden
te kort. „Daardoor worden hele diensten
kunstmatig in stand gehouden. De taak is
tot 10 procent teruggebracht, maar de be
zetting is nog 100 procent. Waarom zou je
ook personeel ontslaan als je het wacht
geld toch zelf moet betalen, dan kun je de
mensen maar beter in dienst houden."
Onderwijs is niet de enige sector die ge
bukt gaat onder de financiéle druk van de
wachtgelders. Wat bijvoorbeeld te denken
van de Nederlandse krijgsmacht die tus
sen nu en het jaar tweeduizend bijna
wordt gehalveerd. De sterkte gaat van
130.000 naar 70.000 'man' en gedwongen
ontslagen moeten liefst worden voorko
men Drie maal raden waar het meeste
overtollig personeel in terecht komt.
Juist, in een aardige wachtgeldregeling.
Ook de rijksoverheid is al jaren bezig het
overgewicht aan personeel kwijt te raken.
Het laatste dieet heet GEO en als het
maar lang genöeg-wordt volgehouden zijn
er in 1995 10.000 ambtenaren minder aan
het werk. Nu wordt al duidelijk dat vooral
de ouderen terecht komen in een wacht
geldregeling. Het aantal deelnemers steeg
in 1992 met 23 procent, maar liefst 80 pro
cent van die deelnemers was tussen de 55
en 59 jaar.
Wie denkt dat met het afschaffen van de
wachtgelden voor ambtenaren in 1996 iets
verandert, vergist zich. Werkloze amb
tenaren hoeven vanaf dat moment name
lijk heus niet alleen te leven van een WW-
uitkering. De machtige ambtenarenbon
den zorgen er wel voor dat de uitkering via
de cao wordt aangevuld tot het oude ni
veau. En de bonden staan sterk, omdat de
wijziging volgens het ministerie van bin
nenlandse zaken alleen een technische is
en dus niets heeft te maken met een bezui
niging. Eigenlijk moet het mes in al die re
gelingen. vindt Elzinga. Ex-politici, ex-
ambtenaren moeten net zoals iedereen ge
woon in de WW. Wordt ooit duidelijk wat
de regelingen allemaal kosten, dan ge
beurt dat vanzelf, verwacht hij. Boven
dien is het waarschijnlijk de enige me
thode die werkt om de groei van het aan
tal wachtgelders in te dammen.
Karin Swiers
Het wachtgeld zal na de komende verkiezingen snel groeien, omdat veel politici hun plaats in de kamer aan nieuwkomers moeten afstaan.
