De kleren van Toetanchamon 'Javaanse mens' ouder dan gedacht Apeliefde PZC Anti-bioticum in strijd tegen te vroege geboorten varia A leiderdorpse onderzoekster wil garderobe restaureren V-"- mmmwi DONDERDAG 24 MAART 1994 dai door Caroline van Overbeeke inJrT et was alsof het graf van hi [li voor haar open ging: twaalf vei- jgheidsbeambten en politie- LUto mensen van het Egyptisch Mu ien seum in Cairo moesten er aan te ■on. pas komen om de zwaar ver- orj grendelde en verzegelde deuren laai k openen. Niet het goud en de afsi kunstschatten interesseerden ir aa haar, maar de 450 onbekende en vVell nauwelijks onderzochte kle- tot fingstukken van de wereldbe roemde farao werden op haar verzoek onttrokken aan de duis- iafp ternis van een opslagruimte in Dg het museum. ïanc De in Leiderdorp woonachtige, 1 van oorsprong Engelse onder- tenS ©ekster dr. Gillian Vogelsang- miö Eastwood zag in februari als een ■efi van de eerste wetenschappers ie-n met eigen ogen de garderobe van Toetanchamon: 145 lende doeken. vele tunieken, sokken, crilOO sandalen, vele centuurs, ial hoofddeksels, sjawls, luipaard en vellen, handschoenen en andere tax vreemde kledingstukken waar op van het gebruik niet bekend is. g0 „Sommige verkeren in zeer it 4 slechte staat - ze zijn verkleurd, geri aan elkaar geplakt of al tot stof iet uiteengevallen - andere stuk ken zijn nog verpakt in de kran- 1 ap ten ten tijde van de vondst in aat 1922. Het was spannend om te thi zien. het voelde als een echte ontdekking. Ik moet ook snel te rug. De kleren van de koning moeten binnen vijf jaar geres taureerd worden voordat ze alle tot stof zijn vergaan", zegt dr. Vogelsang. Zij is de enige onder zoekster ter wereld die de kle dingstukken van de wereldbe roemde farao vier keer twee uur 1 mocht bekijken. ,.De deur van de garderobe van de Egyptische koning ging op een kiertje h n °Pen- e' Vogelsang-Eastwood is archeo- e J1 logisch textiel- en kledingonder- zoeker. Ze is gespecialiseerd in het textiel van het oude Egypte lubl' en heeft twee jaar geleden in Lei- e 1° den een uniek onderzoekscen- trum opgericht: het Textile Re- uU search Centre, gevestigd in een kamertje van het Museum van Volkenkunde. iet Vogelsang heeft haar zinnen ge zet op in de vergetelheid geraak te garderobe van 'Toet'. Toets kleren werden in 1922 aangetrof fen door de archeoloog Howard Carter die de vermaarde graf tombe voor de wereld opende. „De kleding is door Carter nauw- De lit 'IIWiriWUflillllflUiiyMMC B® mt MH» B9BB8B8 i keurig omschreven en gefoto grafeerd maar daarna zijn ze ter zijde geschoven omdat het goud. het masker en de andere kunst voorwerpen de aandacht opeis ten. In 1937 en 1941 zijn er nog wetenschappelijk publicaties over de kleding verschenen maar vervolgens werd het dood stil". Gillian Vogelsang-Eastwood wil de kleding nu inventariseren, ca talogiseren. onderzoeken, res taureren en Toet voor de wereld 'aankleden'. ..Wat had hij aan als kind?, welke kleding droeg hij als priester?, welke sandalen deed hij aan bij zijn ganzen-tu- niek? Waarom had hij 145 lende doeken? Die dingen wil ik weten. Ik wil van Toet een persoon ma ken, geen dodenmasker". Maar geld voor het onderzoek heeft ze niet, voor de noodzakelijke res tauratie van het textiel even min. Hulpmateriaal Veertien eeuwen vóór Christus werd de Egyptische farao Toe tanchamon begraven: in 1922 werd zijn graf in de Vallei der Ko ningen geopend. Een wereld schokkende vondst Alle aan dacht ging uit naar het doden masker. de grafkist en de vele kunstschatten van de koning. De stoffen kledingstukken, hoe wel rijkelijk versierd en met bladgoud verfraaid, de sanda len. 'Toets' hele garderobe: het verdween allemaal in dozen en kisten achter slot en grendel. ..Howard Carter heeft de kle dingstukken destijds wel nauw keurig beschreven en gefotogra feerd. Dat is voor ons belangrijk hulpmateriaal, want een aantal stukken is inmiddels tot stof ver gaan of onherkenbaar gewor den Maar het meest unieke is nu dat we de échte kledingstukken als uitganspunt hebben, op fo to's weliswaar, en vandaaruit verder kunnen werken aan de complete inventarisatie van Toets kleren. We willen, zodra we geld hebben, snel weer naar Egypte terug om te kijken, hope lijk langer dan de paar uurtjes in februari". Onbekend Zelf doet Gillian Vogelsang- Eastwood haar onderzoekswerk in Leiden zonder er één cent aan Zo trof de archeoloog Howard Carter in 1922 de grafkamer aan van Toetanchamon. De doek om de hondekop is een tuniek van de farao, zo ontdekte de Leidersdorpse onderzoekster G. Vogelsang-Eastwood onlangs. foto archief Howard Carter te verdienen. Sterker nog. ze moest een lening afsluiten om de reis naar Egypte te kunen beta len. Ze werkt samen met enkele studenten van de vakgroep Egyptologie van de Rijksuniver siteit Leiden. De werkruimte, een kleine kamer in het Museum voor Volkenkunde, is haar gratis door het museum ter beschik king gesteld. ..Ons onderzoek naar kleding en textiel is relatief onbekend, het is ook een beetje verwaarloosd terrein in Nederland. Ook onze stichting, het Textile Research Centre, kennen veel mensen niet. Hier werken alleen vrijwilli gers. Instellingen die wij hebben benaderd om financiële steun hebben geen geld of zijn er voor zichtig mee omdat ze ons niet kennen. Ik heb 5000 gulden ge leend voor de reis naar Cairo Maar als je ergens in gelooft, moet je het doen. Zo simpel is het. Ik vind wel dat er snel geld moet komen om het Egyptisch Museum te helpen met de res tauratie van de kleding van de farao. Dat is echt hard nodig" Tentoonstelling Vogelsang heeft het er druk mee. Ze werkt ook aan een tentoon stelling die in november open gaat in het Rijksmuseum van Oudheden ..Dat wordt een rei zende tentoonstelling, naar Ko penhagen, Hannover en Man chester. over het textiel en de kleren ten tijde van de Egypti sche farao's. Met Carters foto's, beeldmateriaal en originele kle dingstukken uit de oudheid het zal de bezoekers verassen hoe mooi en veelzijdig het materiaal is dat zo lang is vergeten en ge negeerd". Op 30 maart houdt Vogelsang een lezing over Toets kleren: om 15.15 uur in gebouw 1175 van de Rijksuniversiteit aan de Cleve- ringaplaats 1. Bekend of niet. de Leiderdorpse heeft grote plannen met haar kleine onderzoekscentrum: er moet een textiel-laboratorium komen, „de ruimte is er al. maar we hebben geen geld om het in te richten", en een eigen biblio theek. „Ik heb destijds in Man chester textiel- en kledmg-ge- schiedenis gestudeerd zonder dat er iets tastbaars was. Dat heb ik erg gemist. Ik wil de stu denten hier nu wel iets kunnen geven. We zijn langzaam begon nen met dit centrum en willen echt iets opbouwen Hopelijk wordt het iets moois". door Ben Apeldoorn Er is eigenlijk weinig meer heel van het vredige ide aalbeeld van het paradijs waar mens en dier vredig naast elkaar leefden. Er is lang gespeculeerd over en gezocht naar waar zich dat paradijs ooit bevond en als 'waar schijnlijkste plaats' werd een gebied aangewezen tussen de rivieren Euphraat en Tigris, het vroegere Mesopotamié. Vroeger zal dat beslist een pa radijselijk oord zijn geweest, maar nu behoort het tot het do mein van de Iraakse dictator Saddam Hoessein. Waar Adam ooit aan de verboden boom een appel ontrukte om Eva, onder toeziend oog van de als verder felijke slang vermomde Duivel, tot een hap te verleiden, daar jagen Saddams milities nu in de moerassen op de in zijn ogen verderfelijke Mujaheddin- groeperingen. Er rest bitter weinig paradijselijks meer. Te meer daar de wetenschap ook aan het begrip zelf begon te knagen. Om te beginnen is er zoiets als de evolutie van de mens: 'The Origin of Species' van Charles Darwin gaat ook voor de mens op. Adam en Eva zijn nooit 'opeens' verschenen: daar gingen honderdduizen den. miljoenen jaren van evo luerende ontharing, hersenver- groting en verstandelijke ver mogens aan vooraf. Moderne theorieén leren verder dat de mens en de mensaap (gorilla, chimpansee» wellicht ergens in het Mioceen een gemeenschap pelijke voorouder hadden. Vraagtekens Was er ooit ergens sprake van één paradijs? Kunnen we daar eigenlijk wel van spreken op basis van de wetenschap dat de 'stambomen' van Homo erec- tus (de rechtop lopende mens) en Homo sapiens (de verstan delijke) tien, twintig of dertig miljoen jaar terug in de geolo gische historie van onze pla neet wortelen? Nee, natuurlijk. Tot enkele jaren geleden ging men ervan uit dat de bakermat van rechtop lopende mensen of mensachtigen in het Oosten van Afrika lag. simpelweg om dat de meeste fossiele overblijf selen in Tanzania en Ethiopié werden gevonden. Overblijfse len van vroege vormen van Ho mo erectus zijn inmiddels ook gevonden op tal van plaatsen in China. Europa, Azië, en Ja va. Opmerkelijk daarbij is dat, op een enkele, onzekere uitzonde ring na. geen van de tot dusver re in China en Eurazie en op Ja va gevonden fossielen ouder is dan een miljoen jaar. Afrika lijkt wat fossiele ouder dom betreft zonder meer de kroon te spannen, wat nog een extra ondersteuning vormde voor de theorie van Oost-Afri- ka als bakermat voor de gehele mensheid. Recente opgravin gen en ouderdomsbepalingen zetten daar nu echter vraagte kens bij, waarmee de vraag ac tueel wordt hoeveel bakermat- Reconstructie van het Haagse 'Museon' van Australopithecus Africanus die drie miljoen jaar geleden over de Afrikaanse sa vannes liep. fotoGPD ten er. verspreid liggend over verschillende continenten, ei genlijk geweest zijn. Een team paleontologen van het Amerikaanse 'Institute ol Human Origins' (IHO) in Ber keley heeft namelijk eerdere vondsten in twee plaatsen op het Indonesische eiland Java onderworpen aan de allermo dernste dateringstechnieken. Zij deden de opzienbarende ontdekking dat de fossielen minstens 600.000 jaar ouder moeten zijn dan werd aangeno men. Dat brengt deze fossielen qua leeftijd op ongeveer gelijke hoogte met de Afrikaanse wat het onaannemelijk maakt dat de botresten afkomstig zijn van migranten uit Oost-Afrika. Pionierswerk In het wetenschapsblad 'Scien ce' van eind februari beschrij ven de IHO-onderzoekers Carl Swisher en.Garniss Curtis, sa men met een aantal Indonesi sche collega's, hoe men bij de nieuwe ouderdomsbepalingen te werk ging. Curtis, evenals Swisher een zeer gerenommeerd paleonto loog met een enorme ervaring op het gebied van isotopen-on derzoek als maat voor de ou derdom, maakte van de gele genheid gebruik om en passant te verwijzen naar de twijfel die hij al ruim 25 jaar geleden koes terde. Dat betrof de datering van een fossiel stukje schedel dak van een ongeveer vijfjarig kind dat al in 1936 bij Mojoker- to was gevonden. Oorspronke lijke ouderdomsbepalingen daarvan kwamen uit op onge veer een miljoen jaar. In de jaren '70 vond men een paar honderd kilometer weste lijker, nabij Sangiran. schedel- en gelaatsfragmenten waarvan de ouderdom werd vastgesteld op 700.000 tot 900.000jaar San giran ligt niet ver van de vind plaats bij Trinil. waar de Ne derlander Eugène Dubois in 1891 het eerste, grensverleg gende pionierswerk op dit ge bied verrichtte. Tot dan toe wa ren alleen veel jongere. Euro pese fossielen bekend van Neanderthalers en Cro-Mag non mensen In 1992 en 1993 keerden de on derzoekers naar Sangiran en Mojokerto terug om meer ma teriaal te verzamelen waarin de genoemde fossielen waren ge vonden. Het daarin aanwezige, vulkanische puimsteen en en kele geschikte, metaal-silicaat- houdende mineralen werden afgescheiden en speciaal be werkt. Vervolgens bepaalde men daarin met. behulp van een laser (als hitte-bron om de Skeletten van een gorilla (voorgrond) en een mens. een verschil van jaren van evolutie. foto GPD gewenste isotopen uit de kristalstructuren vrij te ma ken) stapsgewijs de verhou ding tussen twee soorten argon- ïsotopen. Deze 'argon-argon'-methode geeft nauwkeuriger resultaten dan de veelvuldig toegepaste 'kalium-argon'-methode waar bij gebruik gemaakt wordt van het natuurlijke verval van (ra dio-actief) kalium-40 naar ar- gon-40 isotopen. Daarvan be draagt de halfwaardetijd 12.7 miljard jaar zodat reeds gerin ge onnauwkeurigheden grote consequenties voor ouder domsbepalingen hebben Curtis en de zijnen verkregen voor de vondst bij Mojokerto een leeftijd van 1.81 miljoen jaar en voor de Sangiran-fossie- len 1.66 miljoen jaar. In beide gevallen bedraagt de fout 40.000 jaar. Een peuleschil (een paar procent) vergeleken met de ouderdom. Veel andere vindplaatsen zijn wat betreft de ouderdom van menselijke fossielen nog omgeven door een waas van onzekerheden waaraan de 'argon-argon'-me thode voorgoed een einde zou kunnen maken. Wie weet hoeveel oer-paradij- zen de wereld dan rijker zou worden. Een jonge gibbon uit het Noorder Dierenpark in Emmen moest met de hand worden groot gebracht. foto Iz. M. de Klerk Het woord geeft het al aan: apeliefde is de overdreven liefde van ouders voor hun kin deren. Dat zou kunnen beteke nen. dat apen goede -soms mis schien wel overdreven goede- ouders zijn. Maar zoals overal, zijn er ook onder de apen ou ders, die minder goed voor hun kinderen zijn. Bij de meeste dieren zijn de va ders wat weinig zorgzaam voor hun nageslacht Bij onze naaste verwanten, de apen. is de zorg heel verschillend De klauwaap- jes spannen de kroon. Direct na de geboorte gaan de vaders zich gedragen als huismannen. Zij nemen de meeste huishoudelij ke taken van het vrouwtje over In negen van de tien gevallen zal vader dan ook met een jong op de rug zwoegend worden gezien onder alle huiselijke verplichtin gen. Bavianenvaders zijn vriendelijk voor hun kinderen en spelen er ook regelmatig mee. maar zijn verder zeer ouderwets in hun hu- paart namelijk met meerdere hennen, waarvan één de favoriet of hoofdhen is. Vader zorgt voor het nest door een ondiepe kuil te graven. In of m de buurt van dat nest leggen de hennen om de dag een ei. per hen tot acht stuks. Pa zorgt dat alle eieren netjes in het nest ge rold worden en gaat zitten broe den. Af en toe moet hij even afge lost worden, wat de hoofdhen welwillend waarneemt. De an dere hennen worden minder wel willend behandeld. Die worden eenvoudig weggejaagd. Als na een dag of veertig de eieren uit komen. zorgen pa en ma weer sa men voor de verdere opvoeding. Bij de emoe zorgt de vader ook voor de eieren, maar jaagt de moeder weg zodra de eieren zijn uitgekomen. Daarna zorgt vader- emoe voor de verdere broedzorg 3n opvoeding. Onder de struisvogelachtigen spant de nandoe echter de <roon. Daar wordt de moeder al welijksopvattingen. Zij vinden dat moeder voor de kinderen hoort te zorgen. Bekend is ook dat bij verschil lende apensoorten, o.a. bij de berberapen de kinderen worden gebruikt om ruzies te voorko men. Als twee mannetjes ruzie krijgen, nemen zij een jong op schoot en gebruiken dit als aflei ding om de gemoederen te sus sen. Was dat bij mensen ook maar het geval. Natuurlijk zijn er ook kunstva- ders, draagvaders zogezegd. In het Noorderdierenpark was er vorig jaar iets goed mis na de ge boorte van het colobusaapje Ka- disha. Moeder had geen enkele interesse in het kind. zodat een tante de zorg maar overnam. He laas. hoe goed tante ook voor het diertje zorgde, zogen kon zij het niet. Besloten werd daarom het met de fles te proberen. Eén van de verzorgers nam die taak op zich. Hij droeg het beestje in een soort draagzak om zijn nek en voedde het elke drie uur. Alleen 's nachts had verzorger Flierman vrij Dan werd het aap je op een met wollen doeken om klede warme kruik naast zijn bed eveneens te slapen gelegd. Helemaal naar wens van Kadis- ha was dat niet. want zodra de verzorger zijn ogen opende zat zij al weer klaar om in de draag zak te springen. Na zeven maan den was het zover dat het diertje zelfstandig kon eten en aange past moest worden aan de oor spronkelijke groep. Niet alleen apen zijn (soms) goede vaders. Dennelijke struis vogels, nandoes en emoes zijn ondanks hun veelwijverij goede vaders. De struisvogelhaan Iz. M. de Klerk ürect na het leggen van de eie ren het bos, c.q. de steppe inge stuurd. Vissen Vissen-mannen zijn over het al gemeen slordige vaders. Het ste kelbaarsje is echter een gunstige uitzondering. Die begint zich al uit te sloven vóór hij een vrouw tje heeft. Hij begint namelijk een nest te bouwen, dat hij met veel vertoon aan passerende vrouw tjes laat zien. Is er een vrouwtje bij dat interesse toont, dan zwemt zij door het nest heen en zet daar gelijk haar eitjes af. Het mannetje zwemt haar achterna en bevrucht de net gelegde eitjes. Dan neemt hij de verdere verzorging over. Hij gaat bij het nest met zijn borstvinnen staan waaieren om de eitjes van zoveel mogelijk vers water te voorzien en houdt eventuele rovers nauw lettend in de gaten. Als de eitjes zijn uitgekomen, blijft vader de kleine stekel baarsjes nog geruime tijd bewa ken Dwaalt er een te ver af. dan zwemt hij het beestje achterna, neemt het in de bek en spuwt het in het nest weer uit. Het verst gaat echter de Zuida- merikaanse buidelkikker Als de eitjes zijn gelegd vegen de man netjes die met hun achterpoten op hun rug. De eitjes kleven daar vast en vormen een soort kom metje in de huid van vader. De huid groeit daar dan weer over heen. Als de eitjes uitkomen kunnen de larven geruime tijd vooruit, dank zij de grote voed selvoorraad in het ei. Ze blijven daar tot ze -weliswaar kleine kikkertjes zijn geworden. En moeder Moeder legt de eitjes en gaat op stap. door Nico Hylkema Kunnen anti-biotica te vroege geboorten voorkomen Om daar achter te komen zullen de komende vier jaar wereldwijd 10.000 zwan gere vrouwen op honderd plaat sen deelnemen aan een poging het mysterie van premature ge boorten op te lossen. De theorie achter deze proef komt voort uit onderzoek op de Ninewells Me dical School van de Dundee University in Schotland. Vol gens de theorie zijn lichte infec ties de oorzaak van deze te vroege geboorten. Coordinator dr. William Tarnow- Mordi: „Met de moderne medi sche zorg, overleven de meeste vroeggeborenen. maar ze zijn nog altijd veertig maal gevoeli ger voor hersenbeschadiging dan baby's uit een voldragen zwangerschap. Premature ba by's - zeker die zes of meer weken te vroeg zijn geboren - lopen in het bijzonder veel risico op de ontwikkeling van ademhalings problemen en hersenverlam- mingen." Volgens onderzoekers zijn er veel aanwijzingen dat prema ture geboorten ontstaan door in fecties in de baarmoeder, in de vagina of in de urine. Hoewel de infecties geen symptomen op wekken bij de moeders, kunnen ze wel schade toebrengen aan het membraan rond de foetus. Daarmee veroorzaken ze ontste kingen en het losraken van pros- taglandines, hormonen die de samentrekking van de baarmoe der stimuleren bij het begin van de geboorte Tarnow-Modi denkt dat wan neer artsen deze opeenvolging van gebeurtenissen kunnen doorbreken door de vermeende infectie te behandelen, ze in staat zullen zijn vroeggeboorten te voorkomen en daarmee de dood of hersenbeschadiging van de premature baby's. Vrouwen die willen meewerken aan het programma worden opgesplitst in vier groepen. De eerste groep krijgt twee anti biotica toegediend De tweede en derde groep krijgen elk een anti-bioticum en de vierde groep geen enkel. De resutaten van dit onderzoek moeten uitwijzen of de twee anti-biotica. ofwel apart of samen, de risico's van prema ture geboorten kunnen beper ken.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1994 | | pagina 33