Aan de waterkant
PZC
Silesian String Quartet
zeldzaam mooie ervaring
Teveel aplomb
bederft de show
Rockband Die Hard sterft
zonder stem Annemieke
Schoon zoet water
steeds zeldzamer
Van windmolen
tot windturbine
Keeten, Mastgat, Zijpe
Plaatsnaam
provincie
7
MAANDAG 21 MAART 1994
ïgui
1 01 BRNEUZEN, GROTE KERK
ra( llesian String Quartet, werken van
kei mart, Borodin en Sjostakovitch
oor Arie Karreman
'en< T
I,
oor slechts zestig toehoor-
ders traden zaterdagavond
ier Poolse musici op, die sinds
978 het Silesian String Quartet
ormen. Dit ensemble heeft
eel snel de top bereikt in de in-
irnationale muziekwereld en
te gast op de grote festivals.
n terecht. Een avondje kwar-
'er0 then met deze zeer geënga-
eerde musici is een bijzondere
'aring.
Drie werken op het programma,
die globaal zo'n honderd jaar na
elkaar zijn gecomponeerd. Dus
ook drie uiteenlopende stijlen.
Van Mozart één van de zes
Haydn-kwartetten, die Mozart
opdroeg aan Joseph Haydn als
eerbewijs aan zijn grote inspira
tor. Het kwartet in bes bijge
naamd De Jacht is een heel be
kende, maar ook een heel mooi
kwartet. Het prachtige begin
werd door de musici al meteen
indrukwekkend neergezet in een
heel fraai tempo. Virtuoos, maar
altijd met voldoende verfijning,
geen dikke wollige klank, maar
>Pel IIDDELBURG,
TADSSCHOUWBURG
anj ilicone Kitty'liedjesprogramma
-0 i nn Marlies Helder, begeleid door
TeM Odijk (pianolsynthesizer),
~ian Ferwerda (contrabas en slag-
i laar) en Pierre van der Linden
ügwerk). Kostuums van Noor
V! how Wing Zee. Regie-aanwijzingen
lil Boudewijn Spitzen.
oor Willem Nijssen
i-kf -
U":
'at bezielt een Nederlands
artiest om anderstalige
ïzed edjes op het repertoire te ne-
len. Engelse? Akkoord, een in-
1 Pu irnationale taal, iedereen doet
nlaI et, mode misschien, de uitstra-
ng van erbij horen. Franse?
en verwijzing naar het gevoe-
ge chanson, dat kan niet mis-
i. En Duitse dan? Een taal die
ijna niemand meer verstaat,
wie hem verstaat heeft er
aak negatieve associaties bij.
c'n ja, de geur van Weil en
recht, van het vooroorlogse
enadeloos-scherpe cabaret.
oor liedjes in alle van die drie
Hen in haar programma op te
men, naast een paar Neder-
ndse teksten, roept Marlies
leider inderdaad de schijn op
an een 'grande dame', van ie-
nd( land die van alle markten toch
eer thuis gekomen is. Rijker
atuurlijk. En het moet gezegd,
e f at het haar niet volledig mis-
seaat. Marlies Helder heeft een
"kere allure, ze heeft ook een
tem waar ze veel mee kan, en
n goed orkestje achter zich.
aar dat er in 'Silicone Kitty'
ok bluf in het spel is, kan haast
Ac let verborgen blijven.
R! arlies Helder zingt mooie lied-
2 00, s, en bovendien ook nog bijna
Uemaal van eigen hand. Eigen
':sten, en eigen muziek (vaak
nen met Bas Odijk). Dat is
Quj in kwaliteit, de zang een twee-
Samen met de presentatie
»ch een dikke twee-en-half. Het
zou genoeg moeten zijn, één is
doorgaans al genoeg.
Teksten als in 'Only the wind' of
'Même sans toi' zijn gaaf, de mu
ziek dienstbaar droevig-mooi.
Voor 'Moderne Frau' („Sex ma-
che ich am Telefon, denn Zeit
habe ich kaum") en 'Der Einzige'
(„Deine Nase ein Gebirge, deine
Mund eine Kirche") geldt het
zelfde, al horen ze tot een totaal
ander, brutaal-dynamischer
genre. En 'Dames in reclame'
heeft net dat vleugje maat
schappijkritiek naast die ont
spannende zelfspot.
Het is eerder het teveel, Marlies
Helder bespeelt één partij te
veel: het publiek. Het is niet zo
zeer de brede smile na het ge
slaagde nummer, de beheerste
ontvangst van het applaus. Er
hangt over het programma 'Sili
cone Kitty' een waas van 'arti-
mercie', een doordachte combi
natie van artisticiteit en com
mercie. Knappe arrangementen
die er daarom ingaan als koek,
de willekeurige emotie van to
taal verschillende liedjes, met te
groot gemak en te veel aplomb
zomaar naast elkaar gezet. En
dat dan gebracht met een licht-
irritante zelfverzekerdheid.
Marlies Helder heeft absoluut
talent, de show bevat boeiende
elementen. Meer evenwicht zon
der vlak te worden zou het pro
gramma goed doen. Als ze de
neiging om het publiek te over
troeven wat kan intomen, kan
de derde (na 'Song of a bitch' en
deze 'Silicone Kitty'een heel
mooi kindje worden.
met de voor Mozart noodzakelij
ke helderheid. Wat het luisteren
naar dit kwartet zo aangenaam
maakt, is het bewust doseren
van vibrato als expressiemiddel,
waardoor men niet overladen
wordt met een opgeblazen strij
kersklank, maar eerlijk musice
ren hoort, waarin ook nog veel
ruimte is voor nuancering. Na
een zeer elegant menuet volgde
een ontroerend mooi adagio.
Chromatiek, die Mozart hier
meer gebruikt dan in eerdere
werken, draagt hier bijzonder bij
aan de expressieve kracht. De
musici wisten dit perfect tot le
ven te brengen zonder sentimen
tele cliché's. Gewoon een eerlij
ke Mozart, waarbij het alleen ge
nieten was.
Alexander Borodin was een bij
zonder begaafd mens. Chemi
cus, wetenschapper, geneeskun
dige en dan ook nog een begena
digd musicus. Hij schreef niet
veel, maar het weinige dat hij
schreef, is allemaal repertoire
gebleven. Hij wist samen met
zijn andere collega's het Russi
sche klankbeeld weer nieuw le
ven in te blazen. Zijn tweede
kwartet wordt door de cello ge
opend met een wat Oriëntaalse
thematiek, die veelvuldig uitge
wisseld wordt tussen de vier in
strumenten, zodat een grote ver
wevenheid of intensiteit ont
staat. Zo sterk soms, dat het een
heel strijkorkest leek. Hevige ex
pressie, die steeds weer uit
mondt in rust. De Nocturno is
genieten. Een cello-solo, die la
ter beantwoord wordt door een
heel hoog en ijl spelende viool,
waarna de klank zich weer ver
dicht als of er laag over laag ge
legd wordt. Bijzonder knap ge
speeld.
Na de pauze Sjostakovitch. Zijn
Achtste Strijkkwartet was een
volslagen verrassing, in 1960 ge
schreven en toch is het als of je
een soort Kunst der Fuge van
Bach hoort. Vier noten met een
stijgende en dalende kleine se-
cunde worden zo geniaal uitge
werkt, dat zich een adembene
mende spanning opbouwt met
voorzichtige verschuivingen
van mineur naar majeur. Dit
mondt uit in een dwingend alle
gro, waarin weer de vier tonen
een grote rol spelen. Langzaam
komt het werk weer terug in zijn
contrapunt van het begin en
zonder erg zijn er plotseling vijf
delen voorbij en valt er een stil
te. In één woord grandioos ver
tolkt. Zelden hoorde ik zo'n uit
gebalanceerde klank en ik kan
de Bach-liefhebbers aanraden
dit Achtste Strijkkwartet van
Sjostakovich aan te schaffen op
cd en liefst door dit kwartet,
want zij hebben mij volledig
overtuigd.
Annemieke van de Kraats, ex-zangeres van Die Hard, op haar woonboot in Middelburg. Aan
haar zijde drummer Collin Hoondert.
foto Willem Mieras
door Marco van Barneveld
Rockband Die Hard uit
Middelburg sterft een
langzame, pijnlijke dood.
Een onmisbaar orgaan van
de band - zangeres Anne
mieke van de Kraats - is op
doktersadvies uit de groep
gesneden. Een knobbel op
haar stembanden maakt het
zingen van hardrock onmo
gelijk. Invalzanger Guido
Goulooze en zijn broer Kim,
een gitarist, houden Die Hard
nog één seizoen kunstmatig
in leven, maar na de zomer
gaan de stekkers er definitief
uit. „Annemieke was het ge
zicht van de band", sipt
drummer Collin Hoondert.
In haai- woonboot aan de Lon-
densekaai staart Annemieke
voor zich uit, luisterend naar
de bandopname van de ballad
Thinkin' of Leaving, haar fa
voriete Die-Hardnummer. In
getogen klanken van gitarist
Jacco Minnaard kabbelen
door de boot, gevolgd door ge
voelig zangwerk van Anne
mieke, die de neiging tot mee
zingen - 'dat mag niet meer,
hè' - nog net weet te onder
drukken. De ballade onder
tussen. bereikt een emotio
neel hoogtepunt, aangedre
ven door drummer Collin en
bassist Ronald de Prieëlle.
„Please come baaack, please
come baaack. please come
back to me", schalt het uit de
luidsprekers. „Die lage-to-
nenstukken. Die waren fu
nest", verklaart de ex-zange
res, terwijl een scheurende so
lo van Minnaard haar woor
den doorklieft.
Uitmaken
Eind vorig jaar al, staken de
problemen de kop op. Na op
tredens had Annemieke soms
dagen geen stem meer. „Lan
ger dan ik zeifin de gaten had,
was ik al hartstikke schor."
Sommige uithalen kwamen
haar keel niet meer uit, en een
optreden aan de 'overkant'
moest worden afgezegd. Col
lin tegen Annemieke: „Toen
hebben we je naar de dokter
gestuurd, in december, maar
je durfde niet." Annemieke:
„Ik dacht: ik krijg te horen
dat ik moet stoppen.Op aan
dringen van haar collega
bandleden ging ze toch. en in
derdaad: de KNO-arts con
stateerde een knobbel. „Het
was alsof ik m'n verkering
moest uitmaken, toen ik de
band ging vertellen dat ik
moest stoppen."
Ook haar werk als onderwijze
res op een school in Borsele -
'dat is veel praten' - moest ze
tijdelijk staken. Wellicht dat
ze in mei weer voor de klas
kan. Ze hoopt dan ook weer te
kunnen zingen, maar geen
hardrock meer. Die muziek
mag ze van haar logopedist
annex zangpedagoog niet
meer ongetraind zingen.
„Wellicht ga ik weer blues-
rock doen. Dat deed ik vroe
ger ook. Eigenlijk ben ik een
echte bluesrocker." Anne
mieke heeft zich voorgeno
men heel streng voor zichzelf
te zijn. Bij Die Hard probeer
de ze te vaak boven de muziek
uit te schreeuwen, maar dat
zal niet meer gebeuren. „Ik
speel nooit meer nummers bo
ven m'n macht."
Kappen
Annemieke verloor haar in
stalment net op het moment
dat Die Hard volgens Collin
goed begon te draaien. De
band - die veel eigen werk
speelt, maar ook covers van
de Stones of Whitesnake -
trad veel op en een cd-opna-
me lag in het verschiet. Voor
Collin ging de band voor alles.
Op de HEAO bleef hij vorig
jaar dan ook zitten. Die Hard
had een eigen smoel volgens
de drummer en de vriend
schap tussen de bandleden
klonk dwars door de muziek
heen. Hij memoreert een op
treden van Annemieke.
slechts begeleid door Jacco
op akoestische gitaar. „Ze
speelden Soldier of Fortune
van Deep Purple. Het publiek
werd doodstil. Prachtig was
het. Op zo'n moment draait je
hart om. We hebben dan ook
steeds gezegd: valt er iemand
uit, dan kappen we ermee."
door Mieke van der Jagt
WereldWaterdag. Het be
grip is nog niet zo erg inge
burgerd maar de noodzaak
wordt alsmaar dringender.
Dinsdag doet ook het Milieu-
Educatie-Centrum (MEC) in
Vlissingen iets extra's om de,
door de Verenigde Naties ge
wenste, bezinning op de water
voorraad op gang te helpen. De
tentoonstelling 'het Water en
Wij', die tot april in het MEC
hangt, is op 22 maart bij uitzon
dering ook op dinsdag voor het
publiek geopend.
Els Huibregtse, medewerker bij
het MEC, vindt dat de expositie
goed past in de doelstellingen
die aan WereldWaterdag ten
grondslag liggen. „De hele we
reldbevolking is aangewezen op
schoon, zoet water. Slechts een
heel klein deel van de watervoor
raad op de wereld is zoet en daar
van is het grootste deel opgesla
gen in gletchers en ijskappen.
Van het minieme deel waar we
wel over kunnen beschikken, is
een groot deel vervuild en dat
wordt steeds erger."
Schoon, zoet water is dus al een
schaars goed en naarmate de
voorraad meer wordt bedreigd,
zal het schaarser en duurder
worden. „Schoonmaken kost
geld en levert weer vervuiling op
omdat het energie vraagt. De
tentoonstelling brengt die nega
tieve spiraal duidelijk in beeld
en vertelt ook wat we eraan doen
kunnen."
Juist de consumentgerichte in
formatie past, vindt Els Hui
bregtse, in het idee van Wereld-
Waterdag. „De vervuiling van
lucht, bodem en water moet wor
den teruggedrongen om de be
schikbaarheid van schoon water
in de toekomst te waarborgen.
Maar de consument kan zelf een
steentje bijdragen om de verspil
ling tegen te gaan. Met simpele
maatregelen als spaardouche
koppen, doorstroombegrenzers
en zuinige stortbakken, spaar je
het milieu en je portemonnee."
De tentoonstelling in het MEC
in Vlissingen is dinsdag open
van 10 tot 17 uur.
door Ynte Hoekstra
Wat hebben een helikopter
en een windmolen met el
kaar gemeen? Inderdaad, de
wieken. Maar er is meer dat de
machines bindt. De techniek bij
voorbeeld die nodig is om ze aan
de praat te houden. Een moder
ne windturbine is veel meer dan
de in wit gespoten metaal uitge
voerde windmolen van vroeger.
Niet alleen de functie is veran
derd, ook de kennis die beno
digd is om met behulp van de
wind energie op te wekken is
niet te vergelijken met de we
tenschap van het koren malen.
Wie op een winderige dag langs
windmolens rijdt en de helft er
van stil ziet staan, kan er ge
voeglijk van uitgaan dat dat ge
deelte kapot, in onderhoud of op
een andere manier buiten wer
king is. De ontwikkelingen in de
windtechnologie gaan razend
snel. Daardoor zijn turbines die
vijf jaar geleden het nieuwste
van het nieuwste waren, inmid
dels bij wijze van spreken an
tiek.
„Een betrouwbare windturbine
moet minstens 95 procent van
de tijd dat er wind staat, be
schikbaar zijn", vindt J, Sprin
ger van de coöperatieve vereni
ging Zeeuwind. De vereniging
heeft zelf zeven windmolens in
bezit, die volgens Springer alle
aan die norm voldoen. Volgens
Springer voldoet maar ongeveer
de helft van de molens aan de eis
die zijn vereniging stelt. „De rest
is te storingsgevoelig. De gene
ratoren die in de turbines de
energie opwekken kunnen maar
tot een bepaald wattage per uur
komen."
Te hard
Een moderne windturbine kan
vanaf een windkracht van drie
Beaufort energie opwekken. Bij
windkracht 9 a 10 schakelt de
molen zichzelf uit door de wie
ken in een andere stand te bren
gen. Bij een zo harde storm kan
de turbine de windkracht niet
goed aan. Volgens Springer mag
dat in principe niet veel vaker
gebeuren dan het aantal keren
dat de stormvloedkering in de
Oosterschelde dicht moet, maar
is vooral bij de wat oudere wind
turbines de techniek niet toerei
kend om adequaat in te spelen
om de veranderingen in het
weer. Springer veronderstelt dat
de keuze voor Nederlandse
windmolens de ingenieurs op
Neeltje Jans parten heeft ge
speeld. De Deense windmolens
zijn geavanceerder, maar ver
moedelijk hebben ook politieke
overwegingen destijds een rol
gespeeld bij de keuze.
H. den Boon van het Delftse in
genieursbureau Energy Connec
tion heeft een andere verklaring
voor het feit dat regelmatig
vooral op Neeltje Jans turbines
buiten gebruik waren. „De toen
malige machines hadden vaste
rotorbladen. Daardoor konden
ze wel optimaal gebruik maken
van de wind, maar moesten ze al
bij windkracht 7 uitschakelen.
Op een dag dat het windkracht 6
is met uitschieters, had je kans
dat de turbines uitschakelden
en niet meer aan de praat te krij
gen waren. Dat lukte pas weel
bij windkracht 5.
Verschil
Volgens Den Boon is sinds de ro
tors voorzien zijn van bewegen
de bladen, de beschikbaarheid
van de turbines veel groter ge
worden. „Het kan echter voorko
men dat op de korte afstanden
tussen de turbines grote windve-
randeringen zijn. Daardoor kan
het gebeueren dat de ene molen
wel draait, en de andere net niet
meer."
Dat ondanks de eeuwenlange er
varing van de Nederlanders op
molengebied de wetenschap van
de moderne windmolen nog in
de kinderschoenen staat, is vol
gens Den Boon niet zo merk
waardig. „De moderne weten
schap is op de aërodynamica uit
de vliegtuigindustrie gebaseerd.
Met dezelfde wiekdiameter ha
len we tien keer zoveel rende
ment als vroeger."
De windmolens op de Weslerscheldedijk bij Ritthem.
foto Lex de Meester
door Ad Steketee
en Lo van Driel
Je zou de wateren bij Schou
wen moeten zien, zoals de
schrijver Nescio ze liet zien in
een van zijn verhalen, waarin
verteld wordt over een boot
reis omstreeks 1910 van Rot
terdam naar Zeeland: 'Vooruit
was het water onafzienbaar,
vol witte koppen, de schaduw
van een groote wolk was een
drijvend eiland. Hol liepen
de golven met scherpe kam
men, groen en blauw en geel en
grijs en wit, al naar de diepte
en de weerspiegeling van de
wolken, nergens en geen oog-
enblik 't zelfde. Een klein
sleepbootje sleepte een aak en
twee tjalken'.
Een schitterende manier om
Zeeland binnen te komen, via
Zijpe, Mastgat en Keeten en zo
verder naar Zierikzee en Veere.
Het rijtje uit de aardrijkskun
deles heeft zich meestal in de
omgekeerde volgorde in het ge
heugen vastgezet: Keeten,
Mastgat, Zijpe.
Zoutketen
De naam Keeten is in zoverre
eigenaardig, dat hier het water
zeer waarschijnlijk is genoemd
naar een aantal houten keten
aan de kust van Duiveland,
niet ver van Ouwerkerk. Deze
bouwsels moeten voor de
schippers een steun bij het na
vigeren hebben betekend en zij
hebben het zeegat tussen Dui
veland en Tholen dus waar
schijnlijk Keeten genoemd.
Het waren zoutketen, die al
sinds de middeleeuwen werden
gebruikt voor opslag en ver
werking van zoute as, verkre
gen door verbranding van der
rie of darink. Dit was een tur-
fachtige substantie, die meest
al onder een deklaagje zeeklei
lag. Na het uitgraven werd de
darink gedroogd en verbrand.
Daarna werd de as uitgeloogd
met zeewater, dat na indam
ping het begeerde zout oplever
de. Dit werd gebruikt om voed
sel te conserveren, vlees en vis,
maar ook wel boter en kaas.
De zoutwinning dateert waar
schijnlijk al uit de achtste
eeuw. Er is althans in een oor-
kondenboek uit die tijd van de
Duitse abdij van Lorsch sprake
van een schenking van een
aantal 'culinas ad sal facien
dum', dus een soort keukens
waar zout werd bereid. Het
Zeeuwse zout van goede kwali
teit was eeuwen lang een ge
wild exportartikel. Pas toen de
aanvoer uit andere streken
meer winst opleverde en bo
vendien het uitgraven van de
derrie werd verboden aange
zien al dat gegraaf de dijken
kon ondermijnen, verdween
deze nijverheid uit onze stre
ken.
Mastgat
Het Mastgat, vanuit de Keeten
iets verder naar het oosten,
heeft zijn naam vrij laat gekre
gen, pas in de tweede helft van
de zeventiende eeuw. Er was
daar in 1671 een schip gezon
ken, dat nog lange tijd met zijn
mast boven water uitstak. Ook
hier zal de functie als baken
van belang zijn geweest. Vóór
die tijd heette wat nu het Mast
gat is gewoon Keeten, dat zich
dus uitstrekte van de Hoek van
Ouwerkerk tot de nauwe door
gang tussen Schouwen-Duive-
land en Sint Philipsland, het
Zijpe.
Met dit water is ook iets merk
waardigs aan de hand. Er is
hier sprake van een naamsver-
huizing. Het Zijpe zoals wij dat
kennen heette vroeger de Wij-
daars. Het oude Zijpe was een
ondiep water oostelijk van het
huidige Anna Jacobapolder.
Dit verlandde in de zeventien
de eeuw en toen ging de naam
over op de Wijdaars (letterlijk
het brede gat). Dit werd dus het
nieuwe Zijpe. Aanvankelijk
was de Wijdaars een vrij on
diepe zeearm tussen Duive
land en een schorrenplaat Ru-
moord, maar door de uitdie
pende werking van de zeestro
men is het tegenwoordig onge
veer veertig meter diep. En dan
te bedenken, dat tijdens de
Tachtigjarige Oorlog de
Spaanse legeraanvoerder Mon-
dragon zich met zijn zeventig
jaar oude botten te water begal
en wadend aan het hoofd van
zijn troepen Duiveland bereik
te om kort daarna Zierikzee in
te nemen.
Sijpelen
De naam Zijpe werd al eerder
verklaard als een afleiding van
het middeleeuwse werkwoord
'sipen', dat sijpelen betekent,
het langzaam doorstromen van
een kleine hoeveelheid water.
In het noorden van Noord-Hol
land was vroeger ook zo'n on
diepe zeeboezem die Zijpe
heette. Tegenwoordig is het
een polder in de buurt van Pet
ten.
Het nieuwe Zijpe werd een be
langrijk vaarwater, de beste
verbinding tussen de Zuidhol
landse en Zeeuwse wateren. Er
bestond ook een veerdienst
naar 'de vaste wal'. Met de
naam Zijpe werd ook de bebou
wing aan de Duivelandse oever
aangeduid. In de vorige eeuw
werd hierover vermeld: 'Het is
een zeer vermakelijk oord,
waar de stoomboten op Ant
werpen en Middelburg aanleg
gen, waartoe een aanlegsteiger
gebouwd en een straatweg
naar Zierikzee aangelegd is,
terwijl hier alsdan diligences
gereed staan om de reizigers
naar de plaats hunner bestem
ming te brengen. Deze herberg
wordt daarom als uitspan
ning nog al door de inwoners
van Zierikzee bezocht'.
Het bekende veer op Anna Ja
cobapolder bestaat niet meer
en de gezellige drukte is ook
verdwenen. Ook de stoombo
ten 'op Antwerpen en Middel
burg' laten het afweten. Maar
voor wie op een winderige voor
jaarsdag daar uitkijkt over het
water, met een hemel erboven
die af en toe een bleekblauwe
opklaring toelaat, leveren de
golven nog steeds een boeiend
beeld op, met hun schuimkop
pen en hun groene tint. En in
derdaad geen moment hetzelf
de. Nescio wist het wel.
De situatie van Keeten, Mastgat en Zijpe in de zeventiende eeuw.
De situatie van Keeten, Mastgat en Zijpe na de verlanding van het oude Zijpe.
Heeft Gapinge zijn naam ontleend aan een gaperHeeft IJzendijke 'iets met ijs te maken? Wie was die
heilige Laurens naar wie dat Walcherse dorp is genoemd? Sommige plaatsnamen hebben een duide
lijke betekenis. Andere zijn lastig of zelfs helemaal niet te verklaren. In deze rubriek PLAATSNAAM
nemen Lo van Driel en Ad Steketee de namen van Zeeuwse plaatsen en wateren onder de loep.
