Een moeilijk geval
Iedereen moet improviseren
Van stroomkot
naar compactkast
Plaatsnaam
Zekerheid voor de
vrouwenvakschool
je eigen broer
Noodlot opgroeit
waarom zo
provincie
Zaamslag
door Marcel Modde
Ze lijken gebouwd voor pel-
grimgangers die plompver
loren in het heilige Zeeuws-
Vlaamse polderlandschap een
rustpunt zoeken voor een stil
gebed. Op het eerste gezicht een
verdwaalde kerktoren in Nie
mandsland, schijnbare restan
ten van een eens gewijde plek.
of een bijzonder kapelletje. In
realiteit: een stroomkot waar'
eens tienduizend Volt werd ge
transformeerd en doorgegeven
Ooit stonden ze hier en daar ver
spreid en vormden ze letterlijk
een belangrijke schakel in het le
vensgemak van de dorpelingen.
Tegenwoordig doen slechts de
'kapelletjes' bij Philippine en
Clinge Zeegat nog dienst voor de
Delta Nutsbedrijven, inwendig
voorzien van moderne appara-
1II 1 1
lllll
1111111 ii i ii i
MAANDAG 14 MAART 1994
In het begin van deze eeuw probeerden architecten nog iets moois
te maken van transformatorhuisjes. foto Peter Nicolai
door Nicole Kluijtmans
De Janneke Dierxschool
in Middelburg pakt
vrijdag uit. Het nieuwe
schoolgebouw wordt ge
opend. Inmiddels is het al
weer negen maanden gele
den dat de vrouwenvak
school verhuisde van een
keet aan de Oude Vlissingse-
weg naar een monumentaal
pand aan het Molenwater.
Onzekerheid over het voort
bestaan van de school was
reden om de festiviteiten uit
te stellen. Van het uitstel
kwam geen afstel.
„Het convenant met het Re
gionaal Bureau Arbeids
voorzieningen (RBA) zou 31
juli 1994 aflopen. Dan zou
den alle vrouwenvakoplei-
dingen worden geïntegreerd
in andere vakopleidingen. Je
scholing van volwassenen en
herintredende vrouwen."
Hoe de integratie op termijn
er uit zal zien. weet Teeuw-
sen nog niet. Ze verwacht
dat de Janneke Dierxschool
blijft bestaan als sector
vrouwenvakschool van een
centrum voor vakopleidin
gen
Ondertussen wordt wel al sa
mengewerkt met andere op
leidingsinstituten. In het
nieuwe pand van de vrou
wenvakschool is bij voor
beeld een metsellokaal dat
de school deelt met het Cen
trum Vakopleiding. Vrijdag
middag om 16 uur wordt het
pand geopend door prof ïr
H. P van Heel, voorzitter
van de Stichting Industrie-
groep Midden-Zeeland
kunt je voorstellen dat we
met die vooruitzichten niet
in de stemming waren voor
een officiële opening. Pas in
december kregen we duide
lijkheid. Het contract is met
minimaal een jaar ver
lengd", legt directeur Riet
Teeuwsen uit.
Doelstelling
De directeur staat achter de
doelstelling van het RBA
dat speciale vrouwenoplei
dingen in de toekomst niet
meer nodig moeten zijn.
„Maar daar is tijd voor no
dig. Zeker als het gaat om de
Riet Teeuw sen
meer en meer plaatsen veilig
door de grond gevoerd; zo ook in
Zeeuwsch-Vlaanderen. De ver-
deeltorens verloren daardoor
hun functie en werden geleide
lijk aan afgebroken of verkocht
aan particulieren en vervangen
door de bekende vierkante be
tonnen blokkedozen met groen
dak. De zogeheten compact
kast.
De reden achter de hoogte van
de oudg stroomhuizen, zo'n ze
ven meter, ligt voor de hand. De
hoogspanningskabels moesten
zo ver mogelijk van de grond af
blijven. Daarnaast kregen alle
stations een eigen uiterlijk.
Oog
„De architecten van toen pro
beerden er nog iets moois van te
maken", zegt districtschef ing
C. L M Goossen van Delta
Nutsbedrijven. „Er kwam een
aardig gootje aan. hier en daar
wat pleisterwerk. Zo had het oog
ook nog wat. Vroeger was dat
geen probleem. Per jaar werden
er misschien maar één of twee
van dit soort verdeelpunten ge
bouwd Dus bestond de moge
lijkheid er een beetje extra aan
dacht aan te besteden, inclusief
een feest rond de ingebruik
name."
Ieder vergelijk met de huidige
compactkast zou scheef gaan.
De transformatorstations zijn
simpel, recht toe recht aan.
Functioneel van constructie,
meer niet. Hooguit aantrekke
lijk voor grafitti-artiesten of pos
terplakkers. Tien jaar geleden
telde Zeeuwsch-Vlaanderen nog
geen vierhonderd van dergelijke
kasten, aldus Goossens. Aan
zienlijk meer dan de bijna monu
mentale voorgangers, maar een
aantal dat wederom in het niet
valt bij de ruim duizend stuks
van vandaag de dag. De appara
tuur is krachtig genoeg om een
wijk van 250 tot 400 woningen
van elektriciteit te voorzien De
roeping van de vooruitgang.
tuur. De bouwvallige toren ter
hoogte van Draaibrug herbergt
niets meer dan vier oude houten
keukenstoelen, een schop, een
blik motorolie en een dikke laag
stof. Overblijfselen uit een ver
vlogen energie-tijdperk.
De oude transformatorstations
dateren uit het begin van deze
eeuw. Ze waren de spil in de wir
war van hoogspanningskabels
en het woud van elektriciteits-
palen. De draden kwamen sa
men in de nok van het huisje,
van waaruit de stroom weer ver
der werd verdeeld. In de jaren
twintig en dertig het gebruikelij
ke straatbeeld.
Verkocht
Voor 1950 was het bovengrondse
elektriciteitsnetwerk nagenoeg
verleden tijd. De stroom werd op
Band met 200 muzikanten speelt jazz en rock in Vlissingen
Anja Dekker tijdens een repetitie met een deel van de muzikanten die zaterdag tijdens een grootscheepse manifestatie van zich
zullen laten horen. foto Ruben Oreel
door Ernst Jan Rozendaal
Het is niet denkbeeldig dat
op het podium meer men
sen komen te staan dan in de
zaal. Zaterdag aanstaande
vindt in het gebouw van scho
lengemeenschap Schelde-
mond in Vlissingen een mu
ziekmanifestatie plaats waar
bij een band van maar liefst
tweehonderd personen en
kele jazz- en rockcomposities
ten gehore brengt. Het gaat
om leerlingen en ex-leerlin
gen van de Zeeuwse Muziek
school in Middelburg, aange
vuld met docenten en een af
vaardiging van kunstencen
trum Het Klooster in Woer
den. „Alles is mogelijk", zegt
keyboard- en synthesizer-do
cente Anja Dekker. „Het kan
een gigantisch succes wor
den, maar ook een gigantische
flop."
Nog altijd is de Zeeuwse mu
ziekschool een bolwerk van
klassieke muziek. De sector
lichte muziek doet sinds een
paar jaar volop mee, maar het
blijft een ondergeschoven
kindje. Anja Dekker is docen
te bij de sector lichte muziek
en met een aantal collega's
vatte ze het idee op een muzi
kale dag te organiseren met
workshops voor alle instru
menten. „Ik wilde iets meer
doen met die muziek en ben
kers, koper, slagwerk, blok
fluit, saxofoons; allemaal spe
len ze een latin-nummer waar
op iedereen mag proberen te
improviseren. „Daar hikken
muzikanten nogal eens tegen
aan, want dat vinden ze eng.
Ze weten niet precies wat ze
dan moeten doen. Dat willen
we doorbreken. We willen ie
dereen aan het improviseren
krijgen."
Naast de latin-improvisatie is
er ruimte vrijgemaakt voor de
repetitie van drie composities
die later op de middag met alle
muzikanten tegelijk worden
uitgevoerd; het jazznummer
'Autumn leaves'. Michael
Jacksons 'Will you be there' en
"Jesus Christ Superstar' uit de
gelijknamige musical van An
drew Lloyd Webber. Bij de uit
voering moet de Big Band van
de muziekschool een stevige
basis leggen, samen met het
jazzcombo Jabbeyzz uit Woer
den. In alle secties zullen do
centen zich op 'strategische'
plekken posteren om zodoen
de het voortouw te kunnen ne
men. „Zij moeten het geheel
meetrekken", legt Dekker uit.
Om er schaterend aan toe te
voegen: „Tenminste, we ho
pen dat het zo werkt."
De voorbereiding was een
enorme klus. geeft ze aan. Zij
werd daarbij geholpen door de
muziekdocenten Mare ver
schelden. Moreno Beverini en
Piet de Witte. De laatste is af
komstig van Toonbeeld uit
Terneuzen. De bedoeling is na
melijk de manifestatie op 16
april aan die kant van de Wes-
terschelde nog eens dunnetjes
over te doen. Het arrangeren
van de muziek voor zo veel ver
schillende partijen leverde de
grootste problemen op. hoe
wel de computer daarbij uit
komst bood. Verder was ook
de distributie van de muziek
over zo'n tweehonderd man
geen sinecure.
Hij blijft een instrumentaal ge
beuren. zangers en zangeres
sen zijn er zaterdag niet bij.
„Dat is misschien iets voor een
volgende keer", denkt Dekker.
„Maar de muziek is al aanspre
kend genoeg. Over Michael
Jackson hebben we nog wel
even getwijfeld Kan dat nu
nog wel Maar ja. het is ook de
tune van de recente film Free
Willy, dus dat spreekt kinde
ren wel aan. Net als 'Jesus
Christ Superstar" De jonkies
kenden dat eerst helemaal
niet. maar nu roepen ze alle
maal he. Muilen dicht', dat is
van Paul de Leeuw
Zaterdag 19 maart: Walk in-
concert in de Scheldemond in
Vlissingen. Weyevlietplein 11.
Aanvang: 16.00 uur.
zaam en slag. Voor beide delen
zijn er diverse betekenissen be
dacht. Slag komt voor in ver
schillende plaatsnamen. Maar
het slag van Zaamslag heeft
een andere oorsprong en zelfs
niets te maken met Overslag
dat tegen de Vlaamse grens
ligt. Er is wel gedacht dat 'slag'
gewoon een stuk land. een per
ceel. betekent. Dat ligt hier
niet voor de hand.
In het middeleeuwse Neder
lands bestaat een woord slach-
t(e> dat paalwerk als oeverver
sterking van een rivier bete
kent, een waterkering, mis
schien een soort dijk met hout
werk dus.
Voor het eerste deel van Zaam
slag zijn totaal verschillende
interpretaties gegeven. Som
migen denken dat het 'samen'
is. Dan zouden in Zaamslag dij
ken of stukken grond moeten
samenkomen. Het kan. Maar
als 'slach(t)' inderdaad water
kering of iets dergelijks bete
kent, dan is het samenkomen
van oeversterkingen of perce
len niet zo logisch.
Er is voor het eerste deel van
Zaamslag ook wel gedacht aan
het Middeleeuwse woord 'sa-
me' voor koren, zaad. Maar
hiervoor geldt hetzelfde: hoe
kun je nu een oeverversterking
in verband brengen met graan?
Een andere oplossing heeft de
voorkeur In het Noordzee-ger-
maans moet voor 'zoom, rand'
het woord 'saam' bestaan heb
ben. We kunnen dit vergelijken
met Bergen op Zoom. waarvan
het laatste deel taalkundig
overeen lijkt te stemmen met
het in de middeleeuwen ge
noemde 'Up same' dat in de
streek van de Vier Ambachten
voorkwam. Voor Zaamslag
lijkt een combinatie van zaam
zoom, d.w.z. rand. oever,
met een waterkering een logi
sche interpretatie.
Na de 80-jarige oorlog werd dit
schorrengebied geleidelijke
weer bedijkt. Men kan de oude
polderdijken nog goed volgen.
De kreken en laag gelegen
gronden eveneens. Maar datje
van Zaamslag-veer met een
veerboot over het Hellegat
naar Zaamslag ging. is van
daag de dag nauwelijks meer
voor te stellen. Een vaste over-
verbindmg tussen Zaamslag
en het Veer,- wat wil je nog
meer? Een nostalgische
bootje?
toen zelf maar voorzichtig be
gonnen. De muziekschool
doet zoiets niet. We hebben
het idee op schrift gezet en
naar het managementteam
gestuurd. Je gaatje goddelijk
gang maar', zeiden ze daar. Zo
lang het ze maar niks zou kos
ten."
Ontmoeting
Bij de inschrijving voor de
workshops liep het meteen
storm. Honderdvijftig muzi
kanten meldden zich aan.
Vanuit Woerden, waai- contac
ten bestaan met de van oor
sprong Zeeuwse slagwerkdo
cent Kees de Dreu was ook be
langstelling „Daar hebben ze
wat meer ervaring met dat
soort dingen", verklaart Dek
ker. „Ze besloten ook te ko
men. Met veertig man in een
bus. Het wordt natuurlijk ook
één grote ontmoeting Daar
gaat het om bij muziek: samen
plezier hebben.
Per instrument worden zater
dagmiddag secties gevormd
en wordt er gerepeteerd. Strij-
Heeft Gapinge zijn naam ontleend aan een gaper? Heeft IJzendijke iels met ijs te maken? Wie ivas die
heilige Laurens naar wie dal Walcherse dorp is genoemd? Sommige plaatsnamen hebben een duide
lijke betekenis Andere zijn lastig of zelfs helemaal niet te verklaren. In deze rubriek PLAATSNAAM
nemen Lo van Driel en Ad Steketee de namen van Zeeuwse plaatsen en ivateren onder de loep.
door Lo van Driel
en Ad Steketee
De wereldreiziger die van
daag de dag Zaamslag
passeert, ervaart het dorp on
miskenbaar als een kruispunt.
Dat is het lot van Zaamslag.
Een weg van Axel naar de Rcu-
zenhoek kruist de doorgaande
weg van Terneuzen naar Hulst
en Perkpolder. Druk verkeer
dendert door de dorpskom.
Toen het nog aardig was, gaf
die kruising een zekere leven
digheid aan het uitgegroeide
gehucht in deze agrarische
streek. Je kon even een luchtje
scheppen bij de winkels en het
stadhuis, een praatje maken
over het een en ander, zeggen
dat het een schone dag was ge
weest. En dat een paar keer
herhalen. Maar het luchtje is
niet zo fris meer op de kruising
en een praatje is door het la
waai niet altijd mogelijk.
Zaamslag is een van die plaat
sen waarvan je in het huidige
Zeeuwsch-Vlaanderen niet
kunt begrijpen waarom ze er
liggen. Wat moet je daar in de
slagschaduw van Terneuzen en
Axel?
De streek rond Zaamslag werd
ooit omspoeld door kreken en
geulen. Omstreeks 1200 moet
Zaamslag op een eiland gele
gen hebben. Van de Honte kon
je bij Kampershoek het Helle
gat invaren om uiteindelijk via
een waterloop de Haven van
Hulst te bereiken. Aan de west
kant van het eiland liep het ri
viertje de Blide. Een kreek, die
de Blide met het water naar
Hulst verbond, vormde de
zuidgrens van het eiland van
Zaamslag. Lang geleden ging
je via de Blide en de Zoutvliet
naar Terneuzen. Blide komt
nog in verschillende polderna
men rond Axel voor. De naam
hangt samen met blij, dat nu
het vrolijke en vriendelijke in
ons aanduidt, maar in oor
sprong licht en helder bete
kent. Zo'n helder riviertje zou
den we hier nog moeten heb
ben. In Engeland komt die ri
viernaam trouwens nog voor.
I Dijken
I Al vroeg moeten in de omge
ving van Zaamslag bedijkin-
|gen hebben plaatsgevonden.
iZoals altijd ook hier georgani
seerd door abdijen in Vlaande
ren. Overstromingen in de 13e
Fragment uit de 17e-eeuwse Visscher-Romankaart. Bij Zaam
slag is de oude toren getekend.
eeuw maakten er weer een ei
land van. Veel van de kreken
die in dit deel van Zeeuwsch-
Vlaanderen het landschap aan
trekkelijk maken zijn resten
van geulen en kommen.
In de 80-jarige oorlog, toen
Maurits Axel veroverd had,
werd de streek rond Zaamslag
het slachtoffer van de militaire
inundaties, zodat de stichting
van het huidige Zaamslag pas
uit de tweede helft van de 17e
eeuw dateert. Op oude kaarten
uit die tijd bezit Zaamslag een
toren op een vliedberg, een ba
ken voor schippers. De toren
heeft er nog tot het begin van
de 19e eeuw gestaan.
Het oude Saemslach moet een
vrij belangrijke nederzetting
geweest zijn. De oudste vermel
ding van dit dorp is in een do
cument van de 12e eeuw. Het
lag met de verdwenen dorpen
Aendijke en Genderdike en het
oude Othene op het genoemde
eiland. Sommigen nemen aan
dat de oude parochiekerk van
Zaamslag op de plaats van
Genderdike stond. Als oudste
vormen van Zaamslag komen
voor Sameslath, Sameslaht en
Sameslacht. Het is een moei
lijk geval voor de plaatsnaam-
kunde.
We moeten Zaamslag zien als De Toren van Zaamslag naar een tekening uit 1813.
samengesteld uit twee delen: foto uit Platteeuw, Zaamslag door de eeuwen heen
niet-weten hebben ons al voor
hem ingenomen. Zoals hij over
zijn jeugd vertelt, kan er met de
ze sympathieke man niks mis
zijn. Medelijden welt voorzichtig
op bij de krassen die zijn jonge
leventje oploopt, vloeit vrijelijk
bij de ruwe stompen van het lot.
En dan ineens - met schrik -
wordt zichtbaar hoe een slacht
offer dus inderdaad een dader
geworden is. Een ontwikkeling
zoals in een thriller, één waarbij
verdere onthulling een beroving
van intense beleving zou zijn.
Spel
Bob de Moor voegt met zijn
schitterende spel aan dit ver
haal een element toe. Wat op pa
pier al een hoog gehalte heeft
van 'gebeurd-zijn', dat krijgt op
de planken de levensechte di
mensie van 'het gebeurt'. Hier en
nu. Emoties spelen over Bob de
Moors gezicht, vloeien weg in
zijn lijf. Hij zuigt sympathie op.
wordt een broer, iemand voor
wie je een hand in het vuur wil
steken. Uit een gewoon jongetje,
een té ijverige student en een
doorsnee kantoorklerk groeit
een authentiek mens. En daar
uit plotseling Het Noodlot in Ei
gen Persoon. Net zo dichtbij als
daarnet nog die broer.
Geen wonder dat 'Olivetti 82' vo
rig jaar werd opgenomen in de
selectie van het Theaterfestival,
het beste van een heel seizoen
Nederlands toneel. Een gelukkig
wonder, dat het nog steeds op
het repertoire staat. De faam
van deze voorstelling is kenne
lijk niet doorgedrongen: 15 man
publiek. Zeker niet op TV ge
weest. Nog gelukkiger, dat het
gemis binnenkort goedgemaakt
kan worden.
'Olivetti 82' is op 26 maart a.s.
nog te zien in 't Beest te Goes
GISSINGEN,
BESTZAKTHEATER
fihjetti 82'. van Eriek Verpale. Ge
wreven in opdracht van Theater
jüpertaïs, gespeeld door Bob de
or. Regie van Herman Verschel-
>or Willem Nijssen
tafel, een stoel, een
Ischrijfmachine (van een be
id merk) en een verhaal. Wat
alt daar aan te recenseren?
et verhaal. Mijn argwaan voor
t* iperlatieven groeit uit tot ver-
cinf en ongeloof: klassieken
wden niet in 1993 geschreven,
helemaal niet in opdracht,
g et in het Nederlands. Maar 'O-
vettï 82' wél, en het is echt een
rhaal (met hoofdletter),
iek Verpale een schrijver
ar ik jaloers voor buig.
rachtig. Adembenemend. De
toA aaie stijl verdwijnt achter de
ïtplooiing, zoals mooi marmer
in verdwijnen in de lijnen van
en beeld,
én man is kennelijk door de po-
Be gearresteerd, maar weet zelf
et hoe en het waarom niet. Hij
nu alleen gelaten met een ty-
(Rlemachine. dan kan hij zijn ver-
1.12
misschien zó vertellen, als
Weigerachtig morrend
nog wel zeggen, waarom
hem 'de Canadees'
en zo verliest hij zich in
Bojlet verhaal van zijn wording,
van een moeder-met-een-
en een Canadees-joodse
1945.
oprechte woede, het eerlijke
