Libkovice ten prooi aan de kolenmaffia en bloed Een spoor van twist Kach-beweging laat het niet bij woorden reportage ZATERDAG 5 MAART 1994 39 sbw Het naambordje staat er nog: Libko vice. Daarachter een leegstaand huis en links en rechts ruines. Dan niets. Kale vierkanten tussen het onkruid en rondslingerende stenen duiden de om trek van vroegere boerderijen aan. Om gevallen hekken, ineenstortende kippe- hokken, verwaarloosde boomgaarden en een waslijn tussen de takken herinneren eraan dat hier niet zolang geleden men sen leefden. In 1986 vierde Libkovice zijn 800-jarig be staan. Er zijn nog ansichtkaarten van, speciaal uitgegeven voor deze feestelijke gelegenheid. Een dorp met bloemen op het dorpsplein, een historisch vakwerk huis. een barok kerkje en zelfs een eigen zwembad. Geen juweel misschien, maar een prettige plek om te wonen. Twaalf maanden later stonden de heren van het Centraal Comité van de Tsjecho- slowaakse Communistische Partij en van de plaatselijke mijnbouwindustrie op de stoep met de mededeling dat 800 jaar genoeg was. Libkovice zou worden gesloopt ten behoeve van de kolenwin- ning. Binnen een jaar, zo kregen de dorpsbewoners te horen, moesten ze ver dwijnen. Zo zijn er in de loop van de afgelopen vijf enveertig jaar zo'n honderd dorpen met de grond gelijk gemaakt. In Noord-Bohe- men worden kolen gewonnen in open dagmijnbouw. Vele vierkante kilometers bergland zijn afgegraven tot een kale woestenij. Een historisch stadje. Most. werd gesloopt en enkele kilometers ver der in goed-communistische hoogbouw weer opgebouwd. Waar Most ooit lag. be vind zich nu een gigantische kuil met mij nbouwmachines Revolutie Wat Libkovice onderscheidde, was de Fluwelen Revolutie eind 1989. De sloop, van het dorp was toen nog niet begonnen en de dorpelingen putten hoop. Per slot van rekening is de kolenlaag onder het dorp niet de aantrekkelijkste om te ex ploiteren. De kolen zitten tweehonderd meter diep onder de grond, of eigenlijk onder water, want het dorp is op een drassige onderlaag gebouwd. Bovendien is het zwavelgehalte iets van 27 procent en dat maakt de kolen haast onbruik baar. Er gaan dan ook geruchten dat het nooit de bedoeling is geweest de kolen op te graven. Libkovice zou moeten plaats maken voor een opslagplaats voor mijn- bouwafval. Machtswisseling De hoop van de inwoners van Libkovice was vergeefs. De heren van het Centraal Comité mogen door de revolutie uit beeld zijn verdwenen, de heren van het mijnbouwbedrijf zijn dat zeker niet. Noord-Bohemen is stevig in de greep van de kolenindustrie. Daar heeft de machts wisseling in Praag niets aan veranderd. En de heren van het mijnbouwbedrijf peinsden er niet over om van hun sloop- plannen af te zien. Op een dag in 1990 kwamen de slopers, vertelt Stanislav Brihacek, de voorma lige burgemeester van een voormalig dorp. We praten in de dorpskroeg, een van laatste achttien gebouwen die nog overeind staan. Van de 880 oorspronke lijke inwoners van Libkovice volharden op dit moment nog 23 mannen, vrouwen en kinderen tussen de puinhopen De bruingerookte gelagkamer telt een tiental tafeltjes, een biljard en een tap waar alleen maar flessen bier en cola te krijgen zijn. Aan de muren hangen pin ups en reclames uit de jaren vijftig. Er hangt een wat gelaten sfeer De achter blijvers weten ook wel dat hun strijd ei genlijk voorbij is. Libkovice bestaat al niet meer. Uitkoopprijs De sloop van het dorp begon met de kleu terschool en de lagere school. Dat dwong gezinnen met kinderen te verhuizen. Tandenknarsend gingen de eersten ak koord met de uitkooppremie en de aan geboden vervangende woonruimte, vaak een flat zonder groentetuin, zonder var Burgemeester Stanislav Brihacek wordt tegengehouden door bewakers. ken en bovendien zo klein dat inwonen de grootouders plotseling moesten gaan omzien naar hun eigen woninkje. Bedrog 'Bedrog', noemt Brihacek de uitkoop- prijs. Er werd een waardeschatting van de huizen gemaakt. Vervolgens werd voor ieder jaar dat ze oud waren, een pro cent van de prijs afgetrokken. De meeste huizen in Libkovice zijn meer dan hon derd jaar oud, dus kregen de meeste mensen niet meer dan dan het vastge stelde minimum: 20 procent van de werkelijke verkoopwaarde. De lege huizen werden geleidelijk ge sloopt, ondanks petities en protesten van de dorpsbewoners en ondanks een belofte van minister van industrie Vladi mir Dlouhy in het voorjaar van 1993 dat er geen huis meer tegen de vlakte zou gaan. Voor Brihacek was 13 oktober 1993 een zwarte dag ..Om half een 's middags werd het dorp plotseling afgesloten door mannen met honden, die bleken te werken voor een particuliere bewakings dienst. Ze lieten niemand meer in of uit. De telefoon was afgesloten en toen ik op de fiets probeerde weg te komen, werd ik tegengehouden. Ze hebben toen in een keer 29 huizen gesloopt en meteen de wa terleiding en de elektriciteit vernield Die voorzieningen zijn later wel weer aangesloten, maar dat heeft weken ge duurd Sindsdien hebben de slopers mets meer van zich laten horen. Maar Brihacek heeft zijn vrouw en kinderen maar elders ondergebracht, net als zijn meubilair. Je weet maar nooit. Hij is naar eigen zeggen al vaak genoeg bedreigd door de kolen- maffia. Verstrengeling Ook Petr Pakosta. milieuactivist van het Groene Huis in het nabijgelegen Litvi- nov, kent de macht van de kolenlobby uit eigen ervaring. Tot enkele maanden geleden was hij chef van de milieube- schermmgsdienst van de gemeente Most. Tot hij in conflict kwam met de plaatselijke machthebbers, die allemaal op een of andere manier verstrengeld zijn met het kolenbedrijf. Zo is de directeur van het 'Hercultive- rings en Opbouwbedrijf Most' dat Libko vice heeft gesloopt, een voormalige on derdirecteur van het mijnbouwbedrijf. Verder is hij voormalig lid van de Com munistische Partij en zit hij tegenwoor dig in de gemeenteraad van Most voor de door hemzelf opgerichte Groene Partij Ook de privé-bewakingsdienst die Lib kovice op 13 oktober 1993 afgrendelde, wordt door een ex-mijnbouwdirecteur gerund. Verstrengeling Volgens Pakosta is er sprake van een in tensieve belangenverstrengeling tussen politiek en bedrijfsleven die de aanpak van de problemen in dit deel van Tsje chië heel moeilijk maakt. En dan gaat het niet alleen om de afbraak van dorpen en landschap. Dankzij tien kolencentra les en drie chemische fabrieken geniet Noord-Bohemen de twijfelachtige repu tatie het meest vervuilde deel van de Tsjechische republiek te zijn Mensen gaan er gemiddeld acht jaar eerder dood dan elders in het land. De politici in Praag hebben volgens Pa kosta nauwelijks invloed op de indus- triéle lobby van Noord-Bohemen en zo kan het gebeuren dat er nieuwe wetten worden gemaakt om de luchtvervuiling van de bruinkoolcentrales aan te pak ken. terwijl er in werkelijkheid nauwe lijks wat aan de situatie verandert. Boetes Als je het aan Pakosta's opvolger Jiri Charamza bij de Milieubeschermings- dienst in Most vraagt, vertelt die vol en thousiasme over de nieuwe wetten die hem ter beschikking staan. Belangrijk noemt hij de wet die het mogelijk maakt vervuilende bedrijven een boete op te leggen. Maar op de vraag hoeveel bedrij ven zo'n boete hebben gekregen en om hoeveel geld het dan wel ging. reageert hij wat afhoudend. Pas na wat aandringen komt het ant woord. In het totaal zijn er drie onderne mingen beboet, en die hebben respectie velijk boetes van 10000, 30000 en 10000 krongen (670, 2000 en 6700 gulden) be taald. En zelfs een boete van 10000 kro nen is zo moeilijk te innen en stuit op der mate heftig verzet van de bedrijven, dat zijn dienst zich maar zelden aan een der gelijke strafmaatregel waagt. Dat de lucht in Most en omgeving deson danks de laatste twee jaar wat schoner is dan vroeger, is niet te danken aan het plaatselijke bedrijfsleven. Dat komt doordat het overgrote deel van de parti culiere huishoudens voor zijn verwar ming inmiddels v^n kool op aardgas is overgeschakeld. Tachtig procent van de gezinnen heeft gebruik gemaakt van de subsidie van 15000 kronen (1000 gulden) die de regering voor dat doel ter beschik king heeft gesteld. In de grote bedrijven heeft het milieubeleid tot nu toe nauwe lijks succes gehad, geeft Charamza schoorvoetend toe. De kolenwinning in Noord-Bohemen is goedkoop en levert goedkope energie. Dat is het argument van de kolenlobby om op de oude voet door te gaan. Maar de kool is helemaal niet zo goedkoop, meent milieuactivist Pakosta. ..Als je alle kos ten echt zou meerekenen, de kosten van het slopen van dorpen en het weer op bouwen elders, de kosten van de lucht vervuiling. van de reconstructie van het landschap, kosten kolen veel geld. „Vroeger, voor het communisme, werden in deze regio kolen gewonnen in schacht- mijnbouw. Dat kan. en dat hebben wij als alternatief aangedragen. Dat is in ie der geval minder verwoestend. Daar naast wordt het hoogste tijd eindelijk naar andere energiebronnen om te kij ken." Runa Hellinga Chaim Herzog. zei in een reactie op Kaha- nes populariteit: „Het is een schande voor het joodse volk - en zo ziet de hele wereld het - dat in de joodse staat iemand carrière kan maken met een partijprogramma dat grote overeenkomst vertoont met de Wet ten van Neurenberg." Toewijding Wat Israëli's aantrekt in mannen als Meir Kahane en Moshe Levinger is hun volle dige toewijding aan 'de zaak', zonder ma terieel gewin en zonder het corrupte ge drag waarvan menigeen geneigd is politici te verdenken. Ze hebben wat dat aangaat dezelfde aantrekkingskracht als funda mentalistische islamitische leiders in de Arabische wereld. Ook Israeli's die geen voet op de Westelijke Jordaanoever dur ven te zetten, hebben het idee dat radicale kolonisten een taak verrichten die moet worden uitgevoerd in het belang van heel Israel, want 'als we vandaag Hebron prijs geven. volgt morgen Tel Aviv' Meer dan 20.000 mensen waren op de been toen Meir Kahane in november 1990 in Je ruzalem werd begraven. Een paar dagen eerder was hij doodgeschoten door een jonge Arabier, na afloop van een discus siebijeenkomst in New York. De rouwen de menigte in Jeruzalem scandeerde 'dood aan de Arabieren', vandaliseerde Arabische eigendommen en voerde een aanval uit op het gebouw van de Israëli sche omroeporganisatie. Na de dood van rabbijn Meir Kahane scheurde zijn beweging. Zijn zoon. Benja min Kahane. stelde zich aan het hoofd van 'Kahane Chai' (Kahane Leeft). De andere factie, die zich eerst 'Koach' (kracht) noemde, maar nu weer de naam Kach ge bruikt, wordt geleid door Kahanes voor malige medewerker Baruch Marzel, een kolonist uit Kiryat Arba. Dat binnen de kolonistenbeweging de ster van Kach is gerezen, komt mede door de tanende invloed van Moshe Levinger. 'Gush Emunim' is verscheurd door inter ne strijd. Sommige kolonisten nemen het hem nog steeds kwalijk dat bij de parle mentsverkiezing van 1992 met een eigen lijst is uitgekomen Dat verdeelde de stemmen van de kolonisten, als gevolg waarvan de ultra-nationalistische Te- chiya-partij uit de Knesset verdween. Wapenarsenalen In een reactie op de massamoord van afge lopen vrijdag heeft de regering de gevan genneming gelast van vijf activisten van Kach en Kahane Chai. onder wie Baruch Marzel. Enkele tientallen andere militan ten hebben hun automatische wapens moeten inleveren. In de praktijk heeft die ontwapening weinig om het lijf. De neder zettingen beschikken over uitgebreide wapenarsenalen waaruit de Kach-mili- tanten alleen maar een keuze hoeven te maken. De beperking van bewegingsvrijheid die tegen een aantal activisten is afgekon digd. kan meer effect sorteren, vooropge steld tenminste dat het leger de kolonis ten scherp in de gaten houdt. Een aantal extremisten mag zich niet meer in Hebron vertonen. Anderen mogen de bezette ge bieden niet meer in. Het heeft lang geduurd voor de Israëlische regering het aandurfde dit soort maatre gelen te nemen. „Te lang", meent dr Ehud Sprinzak. die als hoogleraar aan de He breeuwse Universiteit een uitgebreide studie heeft gemaakt van het Israëlische rechts-extremisme. „Dat er niet eerder is opgetreden is echt een tragedie. Ik weet niet of de gebeurtenissen van afgelopen vrijdag hadden kunnen worden voorko men. maar misschien was de sfeer in Ki ryat Arba en Hebron dan nu anders ge weest." Dr Sprinzak zegt in recente gesprekken met leden van de vertegenwoordigende Kolonistenraad de indruk te hebben ge kregen dat ze niet ongelukkig zijn met de stappen tegen Kach. „Ik denk dat de kolo nistengemeenschap, als het er op aan komt, de maatregelen zal steunen en dat geldt zeker voor het Israëlische publiek. Dat de kolonistenleiders Kach met open lijk veroordelen, komt door de pijnlijke si tuatie waarin ze zich bevinden Je moet bedenken dat het in veel gevallen gaat om hun vrienden of familieleden. Maar ik weet dat ze blij zullen zijn als de schaduw van Kach uit hun gemeenschap zal zijn weggenomen." Ad Bloemendaal Sinds haar oprichting in 1973 heeft de Kach-beweging een spoor van twist en bloed door de Israëlische samenleving getrokken. Rabbijn Kahane woonde zelf in Kiryat Arba. nadat hij in 1971 vanuit de Verenigde Staten was geïmmigreerd. Mis schien is 'gevlucht' een beter woord. Vlak voor zijn vertrek naar Israël was hij gevan gen gezet wegens illegaal vuurwapenbe zit. maar zijn borgsom werd voldaan door Maffia-baas Joseph Colombo. Kahane en zijn naaste medewerkers be wogen zich in het schemergebied tussen militant politiek activisme en harde cri minaliteit. De Joodse Defensie Liga die de rabbijn in 1968 oprichtte, was bedoeld om weerloze joden te beschermen. Maar al snel organiseerde ze terreuraanslagen te gen Sovjet-doelen, met het doel de emi gratie van Russische joden te bevorderen. Toen de FBI ingreep, weken veel JDL-le- den uit naar Israël en de bezette gebieden. De partij Kach die Kahane in 1973 op richtte haalde bij de drie daaropvolgende parlementsverkiezingen niet genoeg stemmen om de kiesdrempel te over schrijden. Pas in 1984 lukte het Kahane te worden gekozen. Zijn partijprogramma was even simpel als radicaal. Arabieren zouden met een vertrekpremie in handen - een zekere gulheid kon men Kahane niet ontzeggen - Israël en de bezette gebieden moeten verlaten. Het vredesakkoord met Egypte moest ongedaan worden ge maakt. Andere programmapunten waren de ver plaatsing van de islamitische heiligdom men op de Tempelberg in Jeruzalem en de verbanning van de Communistische Par tij. Ook streefde Kach naar de invoering van een wetten die seksuele omgang tus sen joden en niet-joden strafbaar stelden. De algemene doelstelling van Kach was de vestiging van een joodse fundamenta listische staat, gebaseerd op de halacha. de joodse religieuze wetgeving. Pas in 1985 sloot het parlement partijen met een racistisch programma uit van deelname aan verkiezingen. Maar Kaha nes populariteit bleef groeien. In 1988. kort na het uitbreken van de intifada, had ik een gesprek met hem, in het Spartaans ingerichte hoofdkwartier van zijn organi satie in Jeruzalem. De Kach-leider stelde zich op zijn manier zeer begrijpend op te genover de Palestijnen. „Natuurlijk zijn ze in opstand gekomen. Dat zouden wij in hun hun positie ook hebben gedaan. Al leen zouden wij het anders aanpakken. Wij zouden honderd keer harder optre den." Hij vertelde het leven te zien als een voort durende strijd, waarbij de overwinning onvermijdelijk gaat naar de partij met de minste scrupules. „De joden zijn sterker dan de Arabieren en daarom hebben we recht op al het land. Vergelijk Israel met een stoel waarop twee mensen, een jood en een Arabier, willen zitten. Als jood ben ik zo vrij de Arabier er met geweld af te duwen." De strijd om de stoel duurt al een kleine honderd jaar en daarin heeft Hebron steeds een belangrijke rol gespeeld De echte pionier van het militante kolonis- tendom in die streek is overigens geen Kach-lid. Rabbijn Moshe Levinger was in 1973 de oprichter van de religieus-mys tieke nederzettingenbeweging 'Gush Emunim'. Aanhangers van Kach zijn overal te vin den waar confrontaties met Arabieren zijn te verwachten. Na een Palestijnse aanslag op een Israëlische kolonist vormen Kach- militanten steevast de voorhoede van de groep vandalen die uit Kiryat Arba ver trekt om in Hebron marktkramen van Pa lestijnen om te kiepen, ruiten in te gooien en auto's in brand te steken. Joodse militanten weten dat de kans op straf vrijwel nihil is. Als Israëlische staats burgers vallen ze niet onder het militaire gezag, maar onder het civiele. Als ze al worden opgepakt, verschijnen ze voor een Israëlische rechter die ze ofwel direct in vrijheid stelt of tot een schertsstraf ver oordeelt. Om die reden heeft de regering nu besloten in uitzonderlijke gebruik te maken van een militaire noodwet uit 1945, die het mogelijk maakt ook Israeli's maxi maal een halfjaar zonder vorm van proces gevangen te zetten. In het midden van de jaren tachtig lieten opiniepeilingen zien dat. rabbijn Kahane bij parlementsverkiezingen op tien van de 120 zetels zou kunnen rekenen. Die weten schap speelde een belangrijke rol bij het onwettig verklaren van de Kach-verkie- zingslijst. De toenmalige president. I Palestijnen vluchtten voor ontploffende traangasgranaten tijdens ongeregeldheden in de Gaza-strook tussen protesterende Palestijnen en Israëlische veiligheidstroepen. foto Patrick Baz/AFP In het hoofdkwartier van de Kach-beweging te Jeruzalem toont Levy Nathan trots zijn wapen voor een portret van Meir Kahana, de vermoorde leider van de extreem-rechtse joodse militanten. foto Yoav Lemmer/AFP Ik zeg wat u denkt. Het motto van de in 1990 vermoorde rabbijn Meir Kahane is al even simpel als dat van rechts-extremistische leiders elders in de wereld. Maar Kach laat het niet bij woorden. Vrijdag 25 februari schoot Baruch Goldstein 111 kogels af op een menigte biddende moslims in de Grot van de Aartsvaders in Hebron. Het bloedbad kostte dertig Palestijnen het leven, maar Kach toont geen berouw. „Het is een aardig aantal, maar lang niet genoeg", reageerden jonge militanten in 'S Kiryat Arba, de nederzetting aan de rand van Hebron waar Goldstein een praktijk als huisarts uitoefende.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1994 | | pagina 39