Libkovice ten prooi aan de kolenmaffia
en bloed
Een spoor
van twist
Kach-beweging laat
het niet bij woorden
reportage ZATERDAG 5 MAART 1994
39
sbw
Het naambordje staat er nog: Libko
vice. Daarachter een leegstaand
huis en links en rechts ruines. Dan niets.
Kale vierkanten tussen het onkruid en
rondslingerende stenen duiden de om
trek van vroegere boerderijen aan. Om
gevallen hekken, ineenstortende kippe-
hokken, verwaarloosde boomgaarden en
een waslijn tussen de takken herinneren
eraan dat hier niet zolang geleden men
sen leefden.
In 1986 vierde Libkovice zijn 800-jarig be
staan. Er zijn nog ansichtkaarten van,
speciaal uitgegeven voor deze feestelijke
gelegenheid. Een dorp met bloemen op
het dorpsplein, een historisch vakwerk
huis. een barok kerkje en zelfs een eigen
zwembad. Geen juweel misschien, maar
een prettige plek om te wonen.
Twaalf maanden later stonden de heren
van het Centraal Comité van de Tsjecho-
slowaakse Communistische Partij en
van de plaatselijke mijnbouwindustrie
op de stoep met de mededeling dat 800
jaar genoeg was. Libkovice zou worden
gesloopt ten behoeve van de kolenwin-
ning. Binnen een jaar, zo kregen de
dorpsbewoners te horen, moesten ze ver
dwijnen.
Zo zijn er in de loop van de afgelopen vijf
enveertig jaar zo'n honderd dorpen met
de grond gelijk gemaakt. In Noord-Bohe-
men worden kolen gewonnen in open
dagmijnbouw. Vele vierkante kilometers
bergland zijn afgegraven tot een kale
woestenij. Een historisch stadje. Most.
werd gesloopt en enkele kilometers ver
der in goed-communistische hoogbouw
weer opgebouwd. Waar Most ooit lag. be
vind zich nu een gigantische kuil met
mij nbouwmachines
Revolutie
Wat Libkovice onderscheidde, was de
Fluwelen Revolutie eind 1989. De sloop,
van het dorp was toen nog niet begonnen
en de dorpelingen putten hoop. Per slot
van rekening is de kolenlaag onder het
dorp niet de aantrekkelijkste om te ex
ploiteren. De kolen zitten tweehonderd
meter diep onder de grond, of eigenlijk
onder water, want het dorp is op een
drassige onderlaag gebouwd. Bovendien
is het zwavelgehalte iets van 27 procent
en dat maakt de kolen haast onbruik
baar. Er gaan dan ook geruchten dat het
nooit de bedoeling is geweest de kolen op
te graven. Libkovice zou moeten plaats
maken voor een opslagplaats voor mijn-
bouwafval.
Machtswisseling
De hoop van de inwoners van Libkovice
was vergeefs. De heren van het Centraal
Comité mogen door de revolutie uit
beeld zijn verdwenen, de heren van het
mijnbouwbedrijf zijn dat zeker niet.
Noord-Bohemen is stevig in de greep van
de kolenindustrie. Daar heeft de machts
wisseling in Praag niets aan veranderd.
En de heren van het mijnbouwbedrijf
peinsden er niet over om van hun sloop-
plannen af te zien.
Op een dag in 1990 kwamen de slopers,
vertelt Stanislav Brihacek, de voorma
lige burgemeester van een voormalig
dorp. We praten in de dorpskroeg, een
van laatste achttien gebouwen die nog
overeind staan. Van de 880 oorspronke
lijke inwoners van Libkovice volharden
op dit moment nog 23 mannen, vrouwen
en kinderen tussen de puinhopen
De bruingerookte gelagkamer telt een
tiental tafeltjes, een biljard en een tap
waar alleen maar flessen bier en cola te
krijgen zijn. Aan de muren hangen pin
ups en reclames uit de jaren vijftig. Er
hangt een wat gelaten sfeer De achter
blijvers weten ook wel dat hun strijd ei
genlijk voorbij is. Libkovice bestaat al
niet meer.
Uitkoopprijs
De sloop van het dorp begon met de kleu
terschool en de lagere school. Dat dwong
gezinnen met kinderen te verhuizen.
Tandenknarsend gingen de eersten ak
koord met de uitkooppremie en de aan
geboden vervangende woonruimte, vaak
een flat zonder groentetuin, zonder var
Burgemeester Stanislav Brihacek wordt tegengehouden door bewakers.
ken en bovendien zo klein dat inwonen
de grootouders plotseling moesten gaan
omzien naar hun eigen woninkje.
Bedrog
'Bedrog', noemt Brihacek de uitkoop-
prijs. Er werd een waardeschatting van
de huizen gemaakt. Vervolgens werd
voor ieder jaar dat ze oud waren, een pro
cent van de prijs afgetrokken. De meeste
huizen in Libkovice zijn meer dan hon
derd jaar oud, dus kregen de meeste
mensen niet meer dan dan het vastge
stelde minimum: 20 procent van de
werkelijke verkoopwaarde.
De lege huizen werden geleidelijk ge
sloopt, ondanks petities en protesten
van de dorpsbewoners en ondanks een
belofte van minister van industrie Vladi
mir Dlouhy in het voorjaar van 1993 dat
er geen huis meer tegen de vlakte zou
gaan.
Voor Brihacek was 13 oktober 1993 een
zwarte dag ..Om half een 's middags
werd het dorp plotseling afgesloten door
mannen met honden, die bleken te
werken voor een particuliere bewakings
dienst. Ze lieten niemand meer in of uit.
De telefoon was afgesloten en toen ik op
de fiets probeerde weg te komen, werd ik
tegengehouden. Ze hebben toen in een
keer 29 huizen gesloopt en meteen de wa
terleiding en de elektriciteit vernield
Die voorzieningen zijn later wel weer
aangesloten, maar dat heeft weken ge
duurd
Sindsdien hebben de slopers mets meer
van zich laten horen. Maar Brihacek
heeft zijn vrouw en kinderen maar elders
ondergebracht, net als zijn meubilair. Je
weet maar nooit. Hij is naar eigen zeggen
al vaak genoeg bedreigd door de kolen-
maffia.
Verstrengeling
Ook Petr Pakosta. milieuactivist van het
Groene Huis in het nabijgelegen Litvi-
nov, kent de macht van de kolenlobby
uit eigen ervaring. Tot enkele maanden
geleden was hij chef van de milieube-
schermmgsdienst van de gemeente
Most. Tot hij in conflict kwam met de
plaatselijke machthebbers, die allemaal
op een of andere manier verstrengeld zijn
met het kolenbedrijf.
Zo is de directeur van het 'Hercultive-
rings en Opbouwbedrijf Most' dat Libko
vice heeft gesloopt, een voormalige on
derdirecteur van het mijnbouwbedrijf.
Verder is hij voormalig lid van de Com
munistische Partij en zit hij tegenwoor
dig in de gemeenteraad van Most voor de
door hemzelf opgerichte Groene Partij
Ook de privé-bewakingsdienst die Lib
kovice op 13 oktober 1993 afgrendelde,
wordt door een ex-mijnbouwdirecteur
gerund.
Verstrengeling
Volgens Pakosta is er sprake van een in
tensieve belangenverstrengeling tussen
politiek en bedrijfsleven die de aanpak
van de problemen in dit deel van Tsje
chië heel moeilijk maakt. En dan gaat
het niet alleen om de afbraak van dorpen
en landschap. Dankzij tien kolencentra
les en drie chemische fabrieken geniet
Noord-Bohemen de twijfelachtige repu
tatie het meest vervuilde deel van de
Tsjechische republiek te zijn Mensen
gaan er gemiddeld acht jaar eerder dood
dan elders in het land.
De politici in Praag hebben volgens Pa
kosta nauwelijks invloed op de indus-
triéle lobby van Noord-Bohemen en zo
kan het gebeuren dat er nieuwe wetten
worden gemaakt om de luchtvervuiling
van de bruinkoolcentrales aan te pak
ken. terwijl er in werkelijkheid nauwe
lijks wat aan de situatie verandert.
Boetes
Als je het aan Pakosta's opvolger Jiri
Charamza bij de Milieubeschermings-
dienst in Most vraagt, vertelt die vol en
thousiasme over de nieuwe wetten die
hem ter beschikking staan. Belangrijk
noemt hij de wet die het mogelijk maakt
vervuilende bedrijven een boete op te
leggen. Maar op de vraag hoeveel bedrij
ven zo'n boete hebben gekregen en om
hoeveel geld het dan wel ging. reageert
hij wat afhoudend.
Pas na wat aandringen komt het ant
woord. In het totaal zijn er drie onderne
mingen beboet, en die hebben respectie
velijk boetes van 10000, 30000 en 10000
krongen (670, 2000 en 6700 gulden) be
taald. En zelfs een boete van 10000 kro
nen is zo moeilijk te innen en stuit op der
mate heftig verzet van de bedrijven, dat
zijn dienst zich maar zelden aan een der
gelijke strafmaatregel waagt.
Dat de lucht in Most en omgeving deson
danks de laatste twee jaar wat schoner is
dan vroeger, is niet te danken aan het
plaatselijke bedrijfsleven. Dat komt
doordat het overgrote deel van de parti
culiere huishoudens voor zijn verwar
ming inmiddels v^n kool op aardgas is
overgeschakeld. Tachtig procent van de
gezinnen heeft gebruik gemaakt van de
subsidie van 15000 kronen (1000 gulden)
die de regering voor dat doel ter beschik
king heeft gesteld. In de grote bedrijven
heeft het milieubeleid tot nu toe nauwe
lijks succes gehad, geeft Charamza
schoorvoetend toe.
De kolenwinning in Noord-Bohemen is
goedkoop en levert goedkope energie.
Dat is het argument van de kolenlobby
om op de oude voet door te gaan. Maar de
kool is helemaal niet zo goedkoop, meent
milieuactivist Pakosta. ..Als je alle kos
ten echt zou meerekenen, de kosten van
het slopen van dorpen en het weer op
bouwen elders, de kosten van de lucht
vervuiling. van de reconstructie van het
landschap, kosten kolen veel geld.
„Vroeger, voor het communisme, werden
in deze regio kolen gewonnen in schacht-
mijnbouw. Dat kan. en dat hebben wij
als alternatief aangedragen. Dat is in ie
der geval minder verwoestend. Daar
naast wordt het hoogste tijd eindelijk
naar andere energiebronnen om te kij
ken."
Runa Hellinga
Chaim Herzog. zei in een reactie op Kaha-
nes populariteit: „Het is een schande voor
het joodse volk - en zo ziet de hele wereld
het - dat in de joodse staat iemand carrière
kan maken met een partijprogramma dat
grote overeenkomst vertoont met de Wet
ten van Neurenberg."
Toewijding
Wat Israëli's aantrekt in mannen als Meir
Kahane en Moshe Levinger is hun volle
dige toewijding aan 'de zaak', zonder ma
terieel gewin en zonder het corrupte ge
drag waarvan menigeen geneigd is politici
te verdenken. Ze hebben wat dat aangaat
dezelfde aantrekkingskracht als funda
mentalistische islamitische leiders in de
Arabische wereld. Ook Israeli's die geen
voet op de Westelijke Jordaanoever dur
ven te zetten, hebben het idee dat radicale
kolonisten een taak verrichten die moet
worden uitgevoerd in het belang van heel
Israel, want 'als we vandaag Hebron prijs
geven. volgt morgen Tel Aviv'
Meer dan 20.000 mensen waren op de been
toen Meir Kahane in november 1990 in Je
ruzalem werd begraven. Een paar dagen
eerder was hij doodgeschoten door een
jonge Arabier, na afloop van een discus
siebijeenkomst in New York. De rouwen
de menigte in Jeruzalem scandeerde
'dood aan de Arabieren', vandaliseerde
Arabische eigendommen en voerde een
aanval uit op het gebouw van de Israëli
sche omroeporganisatie.
Na de dood van rabbijn Meir Kahane
scheurde zijn beweging. Zijn zoon. Benja
min Kahane. stelde zich aan het hoofd van
'Kahane Chai' (Kahane Leeft). De andere
factie, die zich eerst 'Koach' (kracht)
noemde, maar nu weer de naam Kach ge
bruikt, wordt geleid door Kahanes voor
malige medewerker Baruch Marzel, een
kolonist uit Kiryat Arba.
Dat binnen de kolonistenbeweging de ster
van Kach is gerezen, komt mede door de
tanende invloed van Moshe Levinger.
'Gush Emunim' is verscheurd door inter
ne strijd. Sommige kolonisten nemen het
hem nog steeds kwalijk dat bij de parle
mentsverkiezing van 1992 met een eigen
lijst is uitgekomen Dat verdeelde de
stemmen van de kolonisten, als gevolg
waarvan de ultra-nationalistische Te-
chiya-partij uit de Knesset verdween.
Wapenarsenalen
In een reactie op de massamoord van afge
lopen vrijdag heeft de regering de gevan
genneming gelast van vijf activisten van
Kach en Kahane Chai. onder wie Baruch
Marzel. Enkele tientallen andere militan
ten hebben hun automatische wapens
moeten inleveren. In de praktijk heeft die
ontwapening weinig om het lijf. De neder
zettingen beschikken over uitgebreide
wapenarsenalen waaruit de Kach-mili-
tanten alleen maar een keuze hoeven te
maken.
De beperking van bewegingsvrijheid die
tegen een aantal activisten is afgekon
digd. kan meer effect sorteren, vooropge
steld tenminste dat het leger de kolonis
ten scherp in de gaten houdt. Een aantal
extremisten mag zich niet meer in Hebron
vertonen. Anderen mogen de bezette ge
bieden niet meer in.
Het heeft lang geduurd voor de Israëlische
regering het aandurfde dit soort maatre
gelen te nemen. „Te lang", meent dr Ehud
Sprinzak. die als hoogleraar aan de He
breeuwse Universiteit een uitgebreide
studie heeft gemaakt van het Israëlische
rechts-extremisme. „Dat er niet eerder is
opgetreden is echt een tragedie. Ik weet
niet of de gebeurtenissen van afgelopen
vrijdag hadden kunnen worden voorko
men. maar misschien was de sfeer in Ki
ryat Arba en Hebron dan nu anders ge
weest."
Dr Sprinzak zegt in recente gesprekken
met leden van de vertegenwoordigende
Kolonistenraad de indruk te hebben ge
kregen dat ze niet ongelukkig zijn met de
stappen tegen Kach. „Ik denk dat de kolo
nistengemeenschap, als het er op aan
komt, de maatregelen zal steunen en dat
geldt zeker voor het Israëlische publiek.
Dat de kolonistenleiders Kach met open
lijk veroordelen, komt door de pijnlijke si
tuatie waarin ze zich bevinden Je moet
bedenken dat het in veel gevallen gaat om
hun vrienden of familieleden. Maar ik
weet dat ze blij zullen zijn als de schaduw
van Kach uit hun gemeenschap zal zijn
weggenomen."
Ad Bloemendaal
Sinds haar oprichting in 1973 heeft de
Kach-beweging een spoor van twist
en bloed door de Israëlische samenleving
getrokken. Rabbijn Kahane woonde zelf
in Kiryat Arba. nadat hij in 1971 vanuit de
Verenigde Staten was geïmmigreerd. Mis
schien is 'gevlucht' een beter woord. Vlak
voor zijn vertrek naar Israël was hij gevan
gen gezet wegens illegaal vuurwapenbe
zit. maar zijn borgsom werd voldaan door
Maffia-baas Joseph Colombo.
Kahane en zijn naaste medewerkers be
wogen zich in het schemergebied tussen
militant politiek activisme en harde cri
minaliteit. De Joodse Defensie Liga die de
rabbijn in 1968 oprichtte, was bedoeld om
weerloze joden te beschermen. Maar al
snel organiseerde ze terreuraanslagen te
gen Sovjet-doelen, met het doel de emi
gratie van Russische joden te bevorderen.
Toen de FBI ingreep, weken veel JDL-le-
den uit naar Israël en de bezette gebieden.
De partij Kach die Kahane in 1973 op
richtte haalde bij de drie daaropvolgende
parlementsverkiezingen niet genoeg
stemmen om de kiesdrempel te over
schrijden. Pas in 1984 lukte het Kahane te
worden gekozen. Zijn partijprogramma
was even simpel als radicaal. Arabieren
zouden met een vertrekpremie in handen -
een zekere gulheid kon men Kahane niet
ontzeggen - Israël en de bezette gebieden
moeten verlaten. Het vredesakkoord met
Egypte moest ongedaan worden ge
maakt.
Andere programmapunten waren de ver
plaatsing van de islamitische heiligdom
men op de Tempelberg in Jeruzalem en de
verbanning van de Communistische Par
tij. Ook streefde Kach naar de invoering
van een wetten die seksuele omgang tus
sen joden en niet-joden strafbaar stelden.
De algemene doelstelling van Kach was
de vestiging van een joodse fundamenta
listische staat, gebaseerd op de halacha.
de joodse religieuze wetgeving.
Pas in 1985 sloot het parlement partijen
met een racistisch programma uit van
deelname aan verkiezingen. Maar Kaha
nes populariteit bleef groeien. In 1988.
kort na het uitbreken van de intifada, had
ik een gesprek met hem, in het Spartaans
ingerichte hoofdkwartier van zijn organi
satie in Jeruzalem. De Kach-leider stelde
zich op zijn manier zeer begrijpend op te
genover de Palestijnen. „Natuurlijk zijn ze
in opstand gekomen. Dat zouden wij in
hun hun positie ook hebben gedaan. Al
leen zouden wij het anders aanpakken.
Wij zouden honderd keer harder optre
den."
Hij vertelde het leven te zien als een voort
durende strijd, waarbij de overwinning
onvermijdelijk gaat naar de partij met de
minste scrupules. „De joden zijn sterker
dan de Arabieren en daarom hebben we
recht op al het land. Vergelijk Israel met
een stoel waarop twee mensen, een jood
en een Arabier, willen zitten. Als jood ben
ik zo vrij de Arabier er met geweld af te
duwen."
De strijd om de stoel duurt al een kleine
honderd jaar en daarin heeft Hebron
steeds een belangrijke rol gespeeld De
echte pionier van het militante kolonis-
tendom in die streek is overigens geen
Kach-lid. Rabbijn Moshe Levinger was in
1973 de oprichter van de religieus-mys
tieke nederzettingenbeweging 'Gush
Emunim'.
Aanhangers van Kach zijn overal te vin
den waar confrontaties met Arabieren zijn
te verwachten. Na een Palestijnse aanslag
op een Israëlische kolonist vormen Kach-
militanten steevast de voorhoede van de
groep vandalen die uit Kiryat Arba ver
trekt om in Hebron marktkramen van Pa
lestijnen om te kiepen, ruiten in te gooien
en auto's in brand te steken.
Joodse militanten weten dat de kans op
straf vrijwel nihil is. Als Israëlische staats
burgers vallen ze niet onder het militaire
gezag, maar onder het civiele. Als ze al
worden opgepakt, verschijnen ze voor een
Israëlische rechter die ze ofwel direct in
vrijheid stelt of tot een schertsstraf ver
oordeelt. Om die reden heeft de regering
nu besloten in uitzonderlijke gebruik te
maken van een militaire noodwet uit 1945,
die het mogelijk maakt ook Israeli's maxi
maal een halfjaar zonder vorm van proces
gevangen te zetten.
In het midden van de jaren tachtig lieten
opiniepeilingen zien dat. rabbijn Kahane
bij parlementsverkiezingen op tien van de
120 zetels zou kunnen rekenen. Die weten
schap speelde een belangrijke rol bij het
onwettig verklaren van de Kach-verkie-
zingslijst. De toenmalige president.
I Palestijnen vluchtten voor ontploffende traangasgranaten tijdens ongeregeldheden in de
Gaza-strook tussen protesterende Palestijnen en Israëlische veiligheidstroepen.
foto Patrick Baz/AFP
In het hoofdkwartier van de Kach-beweging te Jeruzalem toont Levy Nathan trots zijn wapen voor een portret van Meir Kahana, de
vermoorde leider van de extreem-rechtse joodse militanten. foto Yoav Lemmer/AFP
Ik zeg wat u denkt. Het motto van de in 1990 vermoorde rabbijn Meir
Kahane is al even simpel als dat van rechts-extremistische leiders
elders in de wereld. Maar Kach laat het niet bij woorden. Vrijdag 25
februari schoot Baruch Goldstein 111 kogels af op een menigte biddende
moslims in de Grot van de Aartsvaders in Hebron. Het bloedbad kostte
dertig Palestijnen het leven, maar Kach toont geen berouw. „Het is een
aardig aantal, maar lang niet genoeg", reageerden jonge militanten in
'S Kiryat Arba, de nederzetting aan de rand van Hebron waar Goldstein
een praktijk als huisarts uitoefende.