Herkenningstocht door
drie eeuwen ondergoed
PZC
Expositie
in Dokkum
Nederlander tikt
graag een eitje
Rock
around
the
clock
London begint
het nieuwe
mode-seizoen
De Thaise tafel voor
aarzelende beginners
vrije tijd
23
ZATERDAG 5 MAART 1994
Wie in het museum Het
Admiraliteitshuis in
Dokkum op de tentoonstelling
OnderKleding Kijken
aanschouwt wat vrouwen
voorheen op het lijf hebben
gedragen, kan zich maar
moeilijk voorstellen dat er in
het verleden mannen hebben
moeten terechtstaan omdat zij
zich in een vlaag van erotische
opwinding hadden vergrepen
aan wapperende
vrouwenbroeken aan een
waslijn.
Immers, in hedendaagse ogen
zijn die kolossale
handgebreide, katoenen of
tricot directoires wel het
tegendeel van 'verborgen
verleiders'. En men moet wel
een bijzonder verknipte geest
zijn wil men nu nog in seksuele
dagdromen vervallen bij een
vormloze witte katoenen
kruisloze vrouwenbroek uit
1880 of bij een onderbroek van
omstreeks 1910 met aan zowel
de voor- als achterzijde een
klep.
Een voyeur anno 1994 komt op
de tentoonstelling OnderKle
ding Kijken in Dokkum zeker niet
aan zijn trekken. De bezichtiging
ervan is wèl een hoogst interessan
te populaire cultuur-historische
reis door het drie eeuwen oude rijk
van de onder kleding. Voor tal van
wat oudere bezoekers zal het met
een ook een wat nostalgische her-
kenningstocht zijn. Velen zullen
zich bij bepaalde stukken onder
kleding van zo'n vijftig, zestig jaar
terug herinneren dat zij ooit zelf
ook zo iets hebben gedragen.
De geschiedenis van de onderkle-
ding begint met lingerie in de
meest letterlijke zin van het
woord, namelijk bij het van puur
linnen gemaakte lange hemd dat
zowel door vrouwen als door man
nen en kinderen werd gedragen en
waarin men ook werd begraven. Zo
tot het midden van de vorige eeuw
kende men het verschijnsel onder
broek nauwelijks en meestal hele
maal niet. De man trok in plaats
daarvan vroeger de flappen van
zijn lange hemd simpelweg tussen
zijn benen door en de vrouw bedek
te haar 'schaamte' met een menig
te rokken.
Die linnen hemden waren zeer
slijtvast en gingen vaak generaties
mee. Zo is een uit fijn linnen ge
maakt mannenhemd uit 1715 een
eeuw later nog eens aan de toen
heersende mode aangepast door
het te voorzien van een jabot, een
wat hogere halsboord en manchet
stroken. Het oudste vrouwenhemd
op deze expositie dateert uit 1674,
een van de oudste mannenhemden
eveneens uit het midden van de ze
ventiende eeuw. Van sommige
hemden is zelfs de naam van de
toenmalige dragers te achterhalen
geweest. Op een mannenhemd uit
1794 staan bijvoorbeeld de initia
len geborduurd van ene Dieuke
Klazes en tevens de datum waarop
zij met de drager van dit hemd. de
koopman Gerben Hyltsjes Koop-
mans uit Holwerd, was getrouwd.
Het lange linnen hemd is zo'n twee
eeuwen lang praktisch wat vorm
betreft gelijk gebleven en zelfs tot
in deze eeuw nog als 'laatste hemd'
gebruikt. Maar in de eerste helft
van de vorige eeuw kwamen er ook
de hemden van katoen in zwang.
Als onderkleding hebben vrouwen
in de loop der eeuwen ook zoge
naamde 'ondersten' (een soort bor
strokken), lijfjes, borst- en onder-
Als onderkleding hebben vrouwen in de loop der eeuwen ook zogenaamde 'ondersten' gedragen. Op de foto een exemplaar uit 1763.
foto Admiraliteitshuis
rokken en onderjurken gedragen
in allerlei materialen, variërende
van linnen tot tule. van katoen tot
moiré, van zijde tot tricot, van sati
net tot flanel. De onderbroek werd
dus pas in de tweede helft van de
vorige eeuw aangetrokken. Aan
vankelijk bestond zo'n broek uit
twee door een tailleband aan el
kaar verbonden pijpen en hadden
ze dus een open kruis. Pas in het
begin van deze eeuw kwam er een
gesloten kruis in de broek. Van een
in onze ogen wat merkwaardige
functionaliteit waren de zoge
naamde klepbroeken. Zelfs de om
streeks 1920 in de mode gekomen
'chemise-enveloppe' - oftewel de
hemdbroek en min of meer voor
loopster van de hedendaagse body-
stocking - had nog een klep in het
kruis ter vergemakkelijking van
het toiletbezoek.
Diende onderkleding aanvanke
lijk om de zware en moeilijk was-
bare bovenkleding langer schoon
te houden en natuurlijk ook om
het lijf te verwarmen, in het mid
den van de achttiende eeuw kwam
er een silhouet-bepalende functie
bij. Toen kwam namelijk het kor
set in de mode om het figuur van de
vrouw te 'reguleren'. Er zijn op de
ze tentoonstelling een paar van de
ze 'dwangbuizen' te bewonderen.
Zo is er een zeer fraai exemplaar
van zwarte damast met groene
bloemen en met een linnen voe
ring. Een ander korset is gemaakt
van blauw linnen met wit zeemleer
in de taille. De bustehouder is pas
begin deze eeuw in het modebeeld
verschenen. Het heeft nog tot 1914
De eerste-jaars
studenten van de
prestigieuze mode
academie Shenkar in
Tel Aviv mochten hun
fantasie de vrije hand
laten bij de presentatie
van de nieuwste
ontwerpen van de
opleiding. Eén van de
studenten gaf zijn
fantasie vorm in dit
'draagbaar' horloge.
Lopen kan het model
nog net, maar haar
armen zijn verdwenen
in het inwendige van
het uurwerk. Misschien
dat zij daarmee de
wijzers bedient,
foto Andre Brutmann
geduurd eer er een bh op de markt
kwam met voor elk der twee vrou
welijke pronkstukken een afzon
derlijke cup.
Terreur
Om met de mode mee te kunnen
doen hebben vrouwen dus heel wat
moeten en willen accepteren. Zij
hebben onder hun bovenkleding
van alles moeten (ver)dragen om
nu eens bepaalde lichaamsdelen te
accentueren, dan weer te maske
ren. Mannen hebben wat dit be
treft heel wat minder te lijden ge
had onder de door opeenvolgende
modestromingen teweeg gebrach
te onderkledingterreur. Al zullen
jongemannen van nu ongetwijfeld
met afschuw reageren op wat hun
vaders en vooral grootvaders eens
op het blote lijf hebben gedragen:
lange jeukerige gebreide of baaien
onderbroeken, hemden en bor
strokken. En ook het eens zo mo
derne Jaeger-ondergoed - veel
minder vormloze onderkleding
van tricot, door de Duitse arts
Gustav Jaeger gepropageerd als
probaat middel tegen allerlei li
chamelijke kwalen en ongemak
ken - zal bij de hedendaagse jeugd
zeker lachlust opwekken. En dat
zeker zo'n eeuw oude Jaeger-han
sop die in een carnavaleske nar
renoptocht bepaald niet zou mis
staan.
Wie op deze tentoonstelling hun
ogen uitstekend de kost zullen
kunnen geven, zijn de liefhebsters
van handwerk. Veel van de ruim
tweehonderd stuks onderkleding
is namelijk versierd met onder
meer prachtig Zaans stikwerk, al
lerlei borduursels en tamboereer-
werk. Het naaiwerk varieert van
eenvoudig overnaads tot veel verf
ijndere naadverbindingen door
middel van verschillende sierste-
ken. Ook zijn er fraaie tussenzet-
sels van kant toegepast en langs
halsboorden, splitten en manchet
ten ziet men veelvuldig naaldwerk
in de vorm van picotjes (muize-
tandjes) en bij hemden van voor
1715 van tulpvormen.
Henk van der Meulen
OnderKleding Kijken, Admiraliteits
huis: geopend t/m 28juni: tot 1 april van
maandag t/m zaterdag van 14-17 uur,
daarna van 10-17uur. Goede Vrijdagen
tweede paasdag open van 14-17 uur.
De Londonse Fashion Week gaf de aanzet tot het
Europese najaars- en winter modeseizoen '94?'95.
London beet het spits af met 21 shows van in totaal 60
ontwerpers. In London waren er met name veel nieuw
talent en nieuwe ideeën te zien: superwijde mohair
jurkjes, gebreide 'gevangenis'-jurkjes en pakken van
gekreukt papier. Die papieren pakken zijn van ont
werper Hussein Chalayan, net afgestudeerd van de
mode-academie. De pakken zijn overigéns sterker
dan op het eerste gezicht lijkt. Op de podia wisselden
deaagbare ontwerpen en extravagante kleding el
kaar af'. Jongeren zullen zich ongewtijfeld aangetrok
ken voelen tot de combinatie van Caroline Charles,
bestaande uit een zwarte beha onder een handbeschil
derde fluwelen jasje met rok (foto links. Neil Munns)
Wat klassieker van belijning is de combinatie Benny
Ong. een wikkeltop met rok en heuplang, kraagloos
jasie (foto rechts, Neil Munns).
De Thaise keuken heeft te
recht een grote faam Ze is
licht van karakter Harmo
nieus gekruid, maar kan ver
rassend pittig uitvallen. Thai
land is een gastvrij land en
staat toeristisch hoog geno
teerd. Steeds meer Nederlan
ders bezoeken dit Zuidoosta-
ziatisch paradijs en maken er
kennis met de aantrekkelijke
keuken. Sinds een aantal jaren
telt Nederland ook Thaise res
taurants. waaronder enkele
zeer goede.
Thuis Thais koken lijkt een
groot avontuur. Toch is het
goed mogelijk, want de toko's
gaan in toenemende mate
Thaise specialiteiten in het as
sortiment opnemen. Wie het
avontuur niet aandurft maar
niettemin tot de liefhebbers
van de Thaise tafel behoort,
kan een beetje smokkelen. In
de toko vinden we de laatste
tijd steeds meer halffabrikaten
die het de amateurkok met
exotische aspiraties gemakke
lijk maken. Het zijn pakketjes
met pasta's die in Thailand zijn
vervaardigd en die we hier al
leen maar hoeven te combine
ren met wat verse produkten.
Toegegeven, het is niet de ma
nier van koken die we door
gaans voorstaan, maar mis
schien overwint u uw schroom
en gaat u daarna proberen van
losse kruiden en specerijen in
combinatie met vis. vlees of ge
vogelte echt Thais te koken.
De pasta's zijn zo goed dat we
ze zonder aarzelen aanbevelen.
Aanvankelijk hadden we onze
twijfels, maar een Thaise dame
die we in de toko troffen, was zo
enthousiast dat we het eens
probeerden. Met name de groe
ne, gele en rode 'curry paste'
bleken voortreffelijk. De zorg
die de mensen in Thailand aan
hun maal besteden is ook aan
het maken van deze pasta's ge
schonken.
Op de verpakking staat in het
Nederlands (en Engels) hoe
moet worden gehandeld. Als
we de zakjes openknippen vin
den we een tweede zakje waar
in de 'paste' zich bevindt; dat
zakje doen we een minuut in
warm water, waarna de inhoud
gemakkelijk er uit is te knij
pen. Voor een smakelijke 'kip
in gele kerriesaus' hebben we
voor vier personen voldoende
aan vierhonderd gram kipfilet,
twee grote uien, vier aardappe
len. een-achtste blok santen. 1
scheutje 'fïsh-sauce'. beide bij
de toko te verkrijgen en twee
kopjes klappermelk die we ma
ken door 250 gram geraspte ko
kos te overgieten met een halve
liter kokend water en die na
een kwartier in een zeef te kie
peren.
We beginnen met het snippe
ren van de twee uien en het
schillen en in dobbelsteentjes
snijden van de aardappelen.
Daarna nemen we een braad
pan of liever nog een wok of
wadjan (zie toko) en daarin la
ten we de pasta samen met de
santen en een paar eetlepels
water zolang braden tot de olie
uit de santen zich vrijmaakt
Dan doen we de in dobbel
steentjes gesneden kipfilet er
bij en we bakken door tot we
een droge massa hebben. Ver
volgens voegen we twee kop
pen kokosmelk toe. plus de ge
sneden ui en aardappel, doen
we de deksel op de pan tof wok)
en laten we het gerecht zacht-
jes sudderen totdat de aardap
pel gaar is. Vlak voor het serve
ren doen we er het scheutje
'fïsh-sauce' bij. Opdienen met
gekookte witte rijst.
Volgens de verpakking zijn aan
de 'paste' geen kleurstoffen,
conserveringsmiddelen toege
voegd en zelfs geen ve-tsin, de
smaakversterker waarvoor
sommige mensen overgevoelig
zouden zijn, hoewel weten
schappelijk onderzoek in En
geland heeft aangetoond dat
die overgevoeligheid voor mo-
nosodiumglutamaat of op sug
gestie berust of moet worden
toegeschreven aan andere, on
bekende ingrediënten in de
(exotische) voeding.
Rien van Reems
Eieren worden tegenwoordig op
allerlei momenten van de dag
gegeten. Onverwachte topper echter is
het ei als onderdeel van de koude lunch
en de warme maaltijd. Bijna 45 procent
van de eieren worden gegeten tijdens
de tweede broodmaaltijd, circa 35
procent bij de warme maaltijd. De
cijfers illustreren de 'brede
inzetbaarheid' van eieren.
Voor veel mensen is het sum
mum van ontspannen en lek
ker ontbijten nog steeds goed geu
rend brood. thee. vers vruchtesap
en een gekookt eitje. Maar een ei
reserveren we zeker niet meer al
leen voor het ontbijt, zo blijkt dus
uit het recente onderzoek.
De landelijke Voedselconsumptie-
peiling is een uitgebreid onderzoek
naar de eetgewoonten van meer
dan 6000 Nederlanders. Vijf jaar
eerder is dat onderzoek - betaald
door de overheid - ook uitgevoerd.
Bewindslieden proberen zo vast te
stellen of het voedingsbeleid in Ne
derland moet worden veranderd of
bijgesteld. Omdat door alle deel
nemers aan het onderzoek een eet-
dagboek is bijgehouden, kunnen
eetgewoonten worden geanaly
seerd. Zo blijkt bijvoorbeeld dat
circa 86% van de mensen een eitje
thuis eet. 14% doet dat buiten de
deur. Omgerekend eet de 'gemid
delde Nederlander' per dag onge
veer 15 gram ei, dat is bijna twee
eieren per week.
De cijfers illustreren de 'brede in
zetbaarheid' van eieren. Een ei is
een voedingsmiddel dat vrijwel al
tijd in elk huishouden aanwezig is.
Behalve als een gekookt ei bij het
ontbijt eten we ze als simpele ome
let of bijvoorbeeld verwerkt tot een
luchtige soufflé Zo vormen eieren
gekookt, gebakken, gepocheerd of
in de oven bereid een onderdeel
van een (uitgebreidei broodmaal
tijd of van de warme maaltijd. Bij
voorbeeld als eierragout, als gar
nering van de salade of spinazie of
als garnituur in soep.
Eieren worden in de keuken echter
ook veel gebruikt als hulpingre-
dient bij de bereiding. Bijvoor
beeld om een gerecht te kleuren;
als gebak met ei wordt bestreken
krijgt het een fraaie goudgele
kleur. Ei wordt in gebak en soufflé
als rijsmiddel gebruikt, als plak
middel indien vlees een paneer-
laagje moet hebben en bijvoor
beeld bij puddingen of Haagse bluf
om er lucht in te brengen.
Het wit van het ei kan zevenmaal
zoveel lucht opnemen als het eigen
volume. Wie begint met een klein
beetje eiwit, bessesap en suiker
eindigt met een goed gevulde kom
Haagse bluf. Om er echt een succes
van te maken moeten de eieren
vers zijn.
Eiwit wordt alleen fraai luchtig in
vetvrije een kom en als eiwit en ei
geel zorgvuldig zijn gescheiden
(met gebruik van een eiersplitser).
Een spoortje eidooier (mét vet) in
het wit zorgt er al voor dat het eiwit
niet stevig wordt. Er moeten grote
bewegingen worden gemaakt bij
het stijfkloppen. dan worden de
minuscuul kleine eiwitmoleculen
niet kapot geslagen. Bij snelle
klopbewegingen (zoals bijvoor
beeld in een keukenmachine of
met een mixer) kan het eiwit wor
den stukgeslagen. Suiker (en een
snufje zout) zorgt ervoor dat het ei
wit langer stijf blijft.
Het gebruik van stijfgeslagen eiwit
is een aantrekkelijke manier om
bijvoorbeeld een nagerecht zonder
extra vet (van de slagroom) toch
fraai te garneren. In de winkel zijn
diverse soorten eieren te koop
Scharreleieren bijvoorbeeld, vo
lière-eieren en vrije-uitloopeieren.
Anneke Geerts
