Beeldhouwkunst
wil waardering
Alessandro vecht met de pestduivel
PZC
17
Sculptuur
centraal
Hermitage-kunst
in Maastricht
Biënnale Skulptuur
in de open lucht
Antiekbeurs Breda
stelt cultuurprijs in
kunst cultuur
B,1;
VRIJDAG 4 FEBRUARI 1994
Voor de beeldhouwkunst in
Nederland gaat 1994
ongetwijfeld het jaar van de
kentering vormen. Een officieel
'Jaar van het Beeld' is het niet,
maar de manifestatie 'Beelden
in Nederland 1994' heeft alles
in zich om daartoe uit te
groeien. In meer dan dertig
culturele instellingen,
waaronder het Stedelijk
Museum in Vlissingen, worden
dit jaar exposities gehouden
waarin de beeldhouwkunst
centraal staat. Naar
verwachting zullen meer dan
een miljoen mensen onderdelen
van deze landelijke
manifestatie bezoeken.
In aanwezigheid van koningin
Beatrix opende minister d'An-
cona de manifestatie vorige week
in museum Boymans-van Beunin-
gen in Rotterdam, dat met de ten
toonstelling 'Brons Hout Steen'
aantoont over één van de mooiste
nationale sculptuurcollecties be
schikt.
Vlissingen komt in juni in beeld (17
juni tot 9 oktober), als in het Stede
lijk Museum middeleeuwse hou
ten beelden uit het Rijksmuseum
het Catharijneconvent in Utrecht
worden getoond. Het betreft een
collectie beeldengroepen, die vroe
ger onderdeel vormden van de ach
terwanden van altaren. Tevens
worden er 'losse' beelden geëxpo
seerd, die in kerken of bij particu
lieren thuis hebben gestaan. In de
tuin van het museum wordt de 'At
las' van de Vlissingse beeldhouwer
Gert-Jan Evenhuis opgesteld.
Tijdens de cultuurmaand (3 sep
tember tot 23 oktober) besteedt
het Vlissingse museum aandacht
aan moderne beeldhouwkunst.
Centraal thema is 'de menselijke
figuur'. Er zal werk te zien zijn van
Eric Brandts, Jan Haas, Gert-Jan
Evenhuis (allen Vlissingen), de
overleden Jan van Leeuwen (Mid
delburg), Gerard Lentink (Dor
drecht), Rien Halters (Etten-Leur)
en Thom Puckey (Amsterdam).
Een stadswandeling voert de be
zoekers langs werk van Bauer-
scheit op het Beeldenhuis, Michiel
de Ruyter en moderne beelden.
In Amsterdam richt Museum Am-
stelkring de schijnwerper op de
Vlaming Louis Royer (1793-1868),
die in 1835 werd benoemd tot 's-
Konings Beeldhouwer. Vanaf 1837
had hij Amsterdam als vaste vesti
gingsplaats. Hij maakte beelden
van vaderlandse helden: De Ruy
ter in Vlissingen, Willem de Zwij
ger in Den Haag, Rembrandt in
Amsterdam en Laurens Jansz.
Groep houten beelden uit 1500, te zien in het Rotterdamse museum Bovmans-Van Beuningen. waar de tentoonstelling Brons. Hout, Steen de eerste
manifestatie is van het 'beeldenjaar 1994'. foto Paul Stolk
Michiel de Ruyter in Vlissingen is één van de vaderlandse helden
beelden, vorige eeuw vervaardigd door Louis Royer.
Coster in Haarlem. De expositie
geeft een overzicht van het werk en
de artistieke ontwikkeling van
Royer en er wordt uitvoerig inge
gaan op het ontstaan van de beel
denreeks van de vaderlandse hel
den.
Het Nederlands Architectuurinsti
tuut in Rotterdam presenteert la
ter dit jaar de expositie 'Muurvast
en gebeiteld. Beeldhouwkunst in
de bouw 1850-1940'. In het Chabot
Museum komt eind dit jaar de ten
toonstelling 'Zadkine. vroege beel
den'. In het Stedelijk Museum
Schiedam wordt aandacht be
steed aan het werk van Harald
Vlugt en Piet van Stuivenberg.
De landelijke manifestatie is het
resultaat van ruim drie jaar voor
bereiden. In 1990 werd besloten
meer aandacht te schenken aan de
beeldhouwkunst, die in Nederland
- zeker vergeleken met de schilder
kunst - altijd onderbelicht is ge
bleven. De stichting Beelden in
Nederland, die (voor bijna één mil
joen gulden) steun krijgt van WVC
en de Mondriaan Stichting gaat nu
van 1994 het jaar van de ommekeer
maken. Niet alleen door de meer
dan dertig exposities, maar ook
doordat er rond deze tentoonstel
lingen vele catalogi en weten
schappelijke werken verschijnen.
De collectie van het museum Boy-
mans-van Beuningen - voorname
lijk afkomstig van de verzamelaars
D. G. van Beuningen en mr J. W.
Frederiks - is tot 10 april te zien in
het paviljoen Van Beuningen-de
Vriese. Beter dan tijdens de nor
male opstelling van de beelden ko
men ze in de glazen bovenbouw
van het paviljoen tot hun recht:
zo n 150 bronzen, houten en stenen
beelden, verrassend opgesteld in
een cirkel.
In de bij Uitgeverij 010 verschenen
Beeldengids Nederland, waarvan
het eerste exemplaar aan koningin
Henk van Kerkwijk (1940)
schrijft zowel voor kinderen
als voor volwassenen. Hij is bo
vendien een all-rounder die in na
genoeg elk onderdeel van het li
teraire ambacht een meester
proef heeft afgelegd. Zijn nieuw
ste boek De pest is een histori
sche jeugdroman over een mid
deleeuwse jongen met het teken
van de duivel op zijn borst.
Je eerste boek voor volwassenen
(Geweer met terugslag. 1965) be
kroond met de Reina Prinsen-
Geerlingsprijs is niet niks. Au
teurs als Campert. Mulisch en
Reve mochten voor hun vijfen
twintigste ook die prijs in ont
vangst nemen, en zie hoe zij het
voor elkaar hebben. Als dan ook
nog een van je eerste jeugdboe
ken (Komplot op volle zee. 1968
wordt uitgeroepen tot het Beste
Kinderboek van het Jaar, mag je
met reden op een succesvolle
schrijversloopbaan rekenen.
In bijna dertig jaar schreef Henk
van Kerkwijk een buitengewoon
gevarieerd oeuvre bij elkaar: ro
mans, gedichtenbundels, radio
hoorspelen. toneelstukken en
tv-drama's voor volwassenen:
historische jeugdromans, toe
komstverhalen. mythen, horror-
story's en realistische boeken
over kinderen in deze tijd: dikke
boeken met meer dan tweehon
derd pagina's, maar ook dunne
voor kinderen die lezen moeilijk
vinden. Op zijn minst merkwaar
dig is dat geen van zijn kinder
boeken (enkele worden van tijd
tot tijd herdrukt) op de Jeugd
boeken Top 100 Allertijden voor
komt, want enkele zijn zeker on
derhoudend genoeg om in aan
merking te komen voor een be
scheiden notering op die popula-
riteitslijst.
Dodelijk
De Pest speelt zich af in de veer
tiende eeuw toen Europa en een
groot deel van de Oude Wereld
geteisterd werden door de ramp
zaligste ziekte uit de geschreven
geschiedenis. Ook wie Boccac
cio's 'Decamerone'. 'De pest' van
Albert Camus, of 'De waanzinni
ge 14-de eeuw' van Barbara
Tuchman niet gelezen heeft kent
het verloop van de ziekte die zo
dodelijk was dat velen 's avonds
gezond en wel naar bed gingen,
maar de volgende morgen ster
vend wakker werden. Bronnen
Illustratie van Kiel van der Veen in De pest.
uit die tijd melden dat in de twee
de helft van de veertiende eeuw
een derde van de wereld stierf.
Paus Clemens VI (1432-1352) be
cijferde het totale aantal geregi
streerde doden op 23.840.000.
Tijdens een handelsexpeditie
naar de landen rondom de Zwar
te Zee ontfermt de Genuese
beeldsnijder Carlo Baldini zich
over een jongetje dat als enige
van zijn dorp de pest overleefd
heeft. Een tiental jaren later
wordt Alessandro het slachtoffer
van blinde wraakzucht en ach
terlijke domheid. Hij zou door
naar mensen te wijzen de pest
duivel laten overspringen. Om te
bewijzen dat het donkere vlekje
op zijn borst geen derde tepel en
dus geen duivelsteken is. maar
het onschuldige litteken van een
pestbuil, heeft hij een verklaring
nodig van de bisschop van wie de
inmiddels gestorven Carlo des
tijds toestemmig tot adoptie
kreeg Vergezeld van enkele
vrienden gaat de jongen op weg
naar Avignon waar de pausen
sinds 1309 hof hielden.
Henk van Kerkwijk heeft zich.
mag je aannemen, voor hij aan
het boek begon terdege geïnfor
meerd over de veertiende eeuw.
Zijn historische jeugdromans
hebben allemaal de zeventiende
eeuw als decor en hij zal zich toch
niet zomaar op 'onbekend' ter
rein gewaagd hebben.
Bang
Wat hij met zijn documentatie
materiaal gedaan heeft, is echter
onduidelijk. Er komt nauwelijks
iets authenthieks en weinig con
troleerbaars in het boek voor.
Het eigene van de veertiende
eeuw komt niet uit de verf. De
mensen waren bang - ja natuur
lijk - maar wie wil weten hoe ze
hun angst voor de Zwarte Dood
en hun onwetendheid over de
oorzaak van de Grote Sterfte be
leefden in machteloze onver
schilligheid voor elkaar maar
ook in desperate losbandigheid,
kan daar niets over lezen. Zelfs
zoiets eenvoudigs als een jaartal
valt slechts met moeite te achter
halen. want pas op pagina 168
mag de lezer vernemen dat het
verhaal zich afspeelt in 1376. He
laas is vanaf dat moment de fi
guur van Alessandro onmiddel
lijk ongeloofwaardig De jongen
leek tot dan toe een jaar of tien te
zijn (in de tekeningen van Fiel
van der Veen is hij dat ook), maar
met wat simpel speurwerk in ge
schiedenisboekjes ontdek je dat
hij 'in het echt' niet jonger dan
zestien kan zijn geweest. Hij was
nog maar een peuter toen hij
door zijn stiefvader gevonden
werd in een dorpje ergens op de
Krim. In 1360 brak daar veertien
jaar na de eerste grote epidemie
van 1346 de zogenaamde Pestis
Secunda uit. en het moet die
pestaanval geweest zijn die Ales-
sandro's leven zestien jaar later-
zo'n dramatische wending zou
geven.
Voor menigeen vertoont de veer
tiende eeuw nogal wat overeen
komsten met onze eigen tijd. Of
Henk van Kerkwijk dat ook
vindt, blijft in het ongewisse. Wel
is zeker dat hij geprobeerd heeft
een spannend, niet te moeilijk
boek te schrijven. Maar hoe
boeiend dat maken lezers vanaf
twaalf jaar uit.
Jan Smeekens
Henk van Kerkwijk: De pest - met il
lustraties van Fiel van der Veen - Leo
pold, Amsterdam 1236 pag 32,50
De Stichting Nederlandse
Kunst- en Antiekbeurs
Breda heeft een jaarlijkse Cul
tuurprijs Breda in het leven ge
roepen Doelstelling van deze
prijs van 25.000 gulden is de sti
mulering van onderzoek dat
jonge kunsthistorici anders
niet kunnen verrichten door
gebrek aan financiële midde
len Volgpns een bekendma
king van het beurs bestuur is de
prijs ook bestemd voor niet-we-
tenschappelijke auteurs die
zich willen verdiepen in een on
derbelichte stroming uit de
kunstgeschiedenis of kunstnij
verheid.
Een onafhankelijke jury van
museumdirecteuren en hoog
leraren zal jaarlijks op 1 fe
bruari de genomineerden be
kendmaken. De eerste uitrei
king heeft in 1995 plaats tijdens
de 29ste editie van de beurs.
Het bestuur heeft zich ver
plicht de prijs voor vijfjaar uit
te reiken met een optie van nog
eens vijfjaar
De 28ste Nederlandse Kunst
en Antiekbeurs wordt ook dit
keer gehouden in Het Turf
schip en duurt van 26 maart tot
en met 4 april. Na de integratie
in 1993 van de Oude Kunst- en
Antiekbeurs Delft in PAN Am
sterdam is 'Breda' met 15.000
jaarlijkse bezoekers de groot
ste nationale beurs geworden.
De 56 deelnemende antiquairs
en kunsthandelaren komen uit
heel Nederland en nemen vol
gens voorzitter H. R. van Wezel
zoals gebruikelijk ook veel ob
jecten mee die betaalbaar zijn
voor verzamelaars met een be
scheiden budget. Het aanbod
loopt uiteen van een muntje
van 150 gulden tot een kabinet
van drie ton. Een van de top
stukken is een terracotta pla
quette van de dronken god Sy-
lenes met twee satyrs van de
Franse beeldhouwer Clodion
(1738-1814).
De tentoonstelling bij de beurs
staat dit jaar in het teken van
de landelijke manifestatie
'Beelden in Nederland' en is ge
wijd aan terracotta sculptuur.
De objecten van gebakken klei
komen uit collecties van Ne
derlandse musea.
De Nederlandse Kunst-en Antiek
beurs in Congrescentrum Het Turf
schip Chasseveld 15 Bredat is van
26 maart tot en met 4 april dagelijks
geopend van 14.00 tot 22.00 uur Op
zaterdag, zondag. Goede Vrijdag
en de Paasdagen zijn de openings
tijden van 11.00 tot 18.00 uur.
Beatrix werd aangeboden, staat
over de sculptuurcollectie van
Boymans onder meer: 'De bronzen
collectie is één van de grootste en
meest gewaardeerde in Nederland.
Vooral de bronzen uit het zestien-
de-eeuwse Florence en Venetië,
van onderanderen Giambologna
en Girolamo Campagna. zijn van
hoge kwaliteit.' En: 'Fraaie voor
beelden van houtsculpturen vor
men de vijftiende- en zestiende-
eeuwse Antwerpse retabelfrag
menten en de stukken van de
Noordnederlandse Adriaen van
Wesel. Bijzonder zijn de grote,
vroegveertiende-eeuwse expres
sieve figuren van Johannes en Ma
ria. die ooit deel moeten hebben
uitgemaakt van een calvariegroep.
Topstukken in steen zijn de vijf-
tiende-eeuwse Madonna uit Sien
na en de beelden van de zogenaam
de Pisanese school'.
Het is een voorbeeld van de manier
waarop de Beeldengids Nederland
de ongeveer dertig belangrijke
sculptuurcollecties en 570 beelden
in Nederland behandelt. Het naar
de eerder bij 010 verschenen 'Ar
chitectuurgids' gemodelleerde
boekwerk behandelt in ruim 300
pagina's en onderverdeeld in
twaalf regio's en steden de belang
rijkste beeldhouwwerken van Ne
derland. Bij de foto's is informatie
opgenomen over kunstenaar, loca
tie. karakteristieken, afmetingen,
materiaalgebruik, ontwerpjaar en
literatuurverwijzingen.
Sinds de Beeldenstorm van de zes
tiende eeuw is Nederland mis
schien niet 'beeldvijandig' geble
ven. maar overgelopen van belang
stelling voor de beeldhouwkunst
heeft het ook niet. Daar gaat nu
met 'Beelden in Nederland 1994',
de meer dan dertig daarmee sa
menhangende exposities en met
de 'Beeldengids Nederland' wel
licht verandering in komen. (NPA)
Manifestatie Beelden in Neder
land. exposities in het Stedelijk
Museum in Vlissingen: 17 juni tot 9
oktober Middeleeuwse beelden uit
het Utrechts Catharijneconvent, 3
sept. tot 23 okt. Een eigentijds
mensbeeld. De expositie Louis
Royer, een Vlaamse beeldhouiver
in Amsterdam is van 17 sept. tot 27
nov. te zien in Museum Amstel-
kring in Amsterdam.
Een delegatie van de Europese kunst
en antiekbeurs Tefaf is erin
geslaagd toestemming te krijgen voor
een expositie van zestig
kunstvoorwerpen uit het Ilermitage-
museum in het Russische Sint
Petersburg. De tentoonstelling wordt
van 12 tot en met 20 maart gehouden in
het Maastrichtse congrescentrum
MECC, parallel aan de beurs.
Het is de eerste keer dat de Her
mitage kunstvoorwerpen uit
leent voor een expositie buiten een
museum, aldus een Tefaf-woord-
voerster. Voor de tentoonstelling
is geput uit de collecties die de tsa
ren in hun Petersburgse Winterpa
leis hebben opgebouwd. Het gaat
daarbij om oudheidkundige vond
sten, beelden en schilderijen, tex
tiel, meubels en kunstvoorwerpen.
Een derde van de kunstschatten
die in Maastricht te zien zullen
zijn, heeft Rusland nooit eerder
verlaten. Daaronder bevinden zich
het beeld Romeo en Julia van Au-
guste Rodin en een cylinderbu-
reau van de fameuze Duitse meu
belmaker David Roentgen 1743-
1807), dat de Hermitage zelfs nog
nooit heeft verlaten.
Uit de verzameling van Catharina
de Grote komt onder meer een zelf
portret van de Vlaming Antonie
van Dyk van rond 1623 naar het
MECC. De oudste stukken op de
expositie komen uit de Siberische
collectie van Peter de Grote en da
teren uit de zevende eeuw voor
Christus, zoals een gouden gesp.
Te zien is voorts een 450 jaar oud
beeldhouwwerk, een pleurant voor
een graftombe, van Jean de Cam-
brai. Daarnaast toont de expositie
onder meer Russisch en Meissen
porselein, islamitische kunst, mid
deleeuws Venetiaans glas. een 17e
eeuws Perzisch tapijt en een bij
zondere koorkap voor een priester
uit dezelfde tijd.
De Kunstbeurs Tefaf. afkorting
van The European Art Fair, vindt
ieder jaar in maart in het MECC
plaats en trok vorig jaar ruim
40.000 bezoekers. Dit jaar nemen er
160 handelaren uit Europa en de
Verenigde Staten aan deel met
Oude Meester-schilderijen, teke
ningen, moderne en hedendaagse
kunst, Oosterse en Westerse
kunstvoorwerpen, juwelen, zilver,
tapijten en textiel.
De beurs is verdeeld in zes secties:
antiquairs, Pictura, textura, 20e
eeuwse kunst en La Haute Joaille-
rie du Monde, waar vier internatio
nale juweliershuizen hun collec
ties presenteren. Bij de 20e eeuwse
kunst ligt nu in tegenstelling tot
vorige jaren de nadruk op geves
tigde kunstenaars, zoals Bacon,
Miró, Picasso, Calder, Appel en Ca-
ro.
Tefaf organiseert ten tijde van de
beurs ook een serie lezingen en
concerten. Van 15 tot 18 maart
wordt in het MECC ook een vak
beurs gehouden over het verzame
len, beschermen, conserveren en
restaureren van kunst.
De Stichting Biënnale Skulptuur 94
presenteert vanaf 25 mei
gedurende vijf maanden 125 beelden
van 76 Nederlandse en buitenlandse
kunstenaars op en rond de Apollolaan
in de hoofdstad. Initiatiefnemer Lex
Daniels van Reflex Modern Art Gallery
wil met deze expositie in de open lucht
de beeldhouwkunst voor een breder
publiek toegankelijk maken. De
Biennale Skulptuur moet een traditie
worden en wordt voortaan elke twee
jaar georganiseerd.
ij de bekendmaking van zijn
I plannen benadrukte Daniëls
dat hij op deze manier ook jong en
aankomend nationaal en interna
tionaal talent onder de aandacht
wil brengen. „Nederlanders zijn nu
eenmaal geen volk voor beeldhou
wers. Dat zie je ook aan collecties.
Die bestaan voor meer dan 95 pro
cent uit schilderkunst en dan zit ik
nog aan de lage kant
De manifestatie kost zes ton maar
Daniëls gaat ervan uit dat de Bien
nale in elk geval uit de kosten
komt door verkoop van een aantal
beelden. De winst komt ten goede
aan het medisch onderzoek van de
Stichting Kindergeneeskunde
Kankeronderzoek en de Stichting
'Doe een wens', een organisatie die
laatste wensen van ernstig zieke
kinderen vervult. In het Hilton Ho
tel aan de Apollolaan wordt tij
dens de manifestatie een informa
tiebalie ingericht.
Uit bestaande collecties is werk
verzameld van bekende kunste
naars als Joan Miro. Niki de St.
Phalle. Karei Appel en Arman. An
dere deelnemers zijn onder meer
Sandro Chia, Hella de Jonge. Nic
Jonk, Seymour Likely, Truus Men
ger, Marte Röling. Alexander
Schabracq. Daniël Spoerri. Aat
Veldhoen en Cees Verkade. Da
niëls heeft zich niet tot een bepaal
de stroming of richting beperkt.
„Ik wil zoveel mogelijk aspecten
van de hedendaagse beeldhouw
kunst tonen", motiveerde hij zijn
selectie.
Zeker de helft van de kunstenaars
maakt speciaal voor de Biënnale
nieuw werk. De Haarlemse kunste
nares Ruth van Veen ontwerpt een
hangende constructie tussen de
twee kantoorpanden van Zwitser
leven aan de overkant van het Hil
ton Hotel. Alexander Schabracq
zal een bewegend beeld maken als
eerbetoon aan Jean Tinguely. Van
Veldhoen kunnen we volgens Da
niëls een 'tietenfontein' verwach
ten. Een beeldscherm-sculptuur
van Nam June Paik wordt in het
hotel ondergebracht De Franse
kunstenaar Arman maakt een
Apollo voor de lege sokkel waarop
tot een jaar of acht geleden het
toen gestolen Minerva-beeld van
Jan Havermans prijkte.
De stichting heeft een beveili
gingsbedrijf ingehuurd om de beel
den 's avonds en 's nachts te bewa
ken. Overdag gebeurt dat door
stadswachten. „De beelden wegen
tussen de 200 en 5000 kilo en zullen
daarom niet gauw worden gesto
len. We zijn echter bang voor graf
fiti en vernielingenaldus Da
niëls.
vertaald
I I I Ml I
Marilyn French: Onze vader (Meu-
lenhoff. 472 blz.. 49,50. vertaling
Jeanette Bos). Langverwachte
nieuwe roman van Marilyn
French, schrijfster van Het bloe
dend hart en Haar moeders doch
ter. Onze vader gaat over de relatie
tussen een vader en zijn vier doch
ters die elkaar langzamerhand als
zusters leren kennen
Cormag McCarthy: Al de mooie
paarden iDe Arbeiderspers. 319
blz.. 29,90, vertaling Ko Koo-
man) Roman van de Amerikaanse
auteur Cormac McCartney, in 1992
bekroond met de National Book
Award. Hoofdpersoon in het boek
is een zestienjarige jongen die erop
uit trekt, op zoek naar het grote
avontuur. In gezelschap van twee
andere jonge gelukzoekers reist hij
naar Mexico, waar hij verstrikt
raakt in een maalstroom van haat,
vijandschap en moord.
Frances Hegarty: Schemerlicht
(De Arbeiderspers, 247 blz., 34.90.
vertaling Inge Kok) Psycho-thril
ler in de Crime de la crime-reeks
over een jonge restauratrice die
achtervolgd wordt. Hegarty is het
pseydonym van Frances Fyfield.
