Festival smoort in overvloed
Filmmakers
op de bank
Chinese censuur verliest greep op cinema
PZC
Stormloop
Rotterdam
Veel woorden zonder
sprekende beelden
kunst cultuur
19
f#
f
il
m
festival 1
1
rotterdam
ra
VRIJDAG 4 FEBRUARI 1994
Pakweg tien
beroepsbedelaars van het
stedelijke junkievolkje
proberen een graantje mee te
pikken van het Rotterdamse
filmfestival. Ze zijn afgekomen
op de overstelpende drukte aan
de Kruiskade. De statische
rijen voor de kassa's van
Lumière vormen een
gemakkelijk doelwit. Het is
pech voor de scharminkels dat
de filmmeute voor minstens de
helft uit Amsterdammers
bestaat. Die zijn kennelijk iets
gewend op bedelgebied, want
niet bijster vrijgevig. Eentje in
de rij is zo origineel de vraag
om wat geld voor eten te
beantwoorden met het
tevoorschijn trekken van een
boterham in een plastic zakje.
Nog nooit waren de rijen voor de
kassa's en de bespreekbalie
van het filmfestival zo lang. nog
nooit waren zo veel voorstellingen
uitverkocht. Het International
Filmfestival Rotterdam barst uit
zijn voegen. Waar directeur Emile
Fallaux dit jaar had gerekend op
een lichte teruggang gezien de da
lende belangstelling voor andere
grote culturele festivals, is er juist
sprake van toename. Halverwege
zijn er al 10 procent meer bezoe
kers geregistreerd dan in het re
cordjaar '93 (ruim 50.000 mensen
die 220.000 kaartjes bestelden).
Foutje dus van de organisatie om
de Corso-bioscoop te laten vallen
en het deze drieëntwintigste editie
met 'slechts' veertien zalen te
doen. Hoewel? Die ene bioscoop
meer zou waarschijnlijk de indruk
niet hebben weggenomen dat het
festival dreigt te smoren in over
vloed.
Morren
De vaste klantenkring, de groep
die jaar in jaar uit een passe-par-
tout koopt, mort zachtjes. Er is
heimwee hoorbaar naar de intimi
teit van vroeger. Het Film Interna
tional van Huub Bals was ook al
behoorlijk chaotisch, maar in die
dagen kreeg je nog niet zo vaak nul
op rekest als je wilde reserveren
voor een bepaalde vertoning. Toen
pakte je na afloop nog rustig 'n
goedkoop pilsje in Lantaren/Ven
ster, nu is het duwen geblazen in
Hilton, om na een stijf kwartier een
Wiekckse Witte van 4,50 gulden te
kunnen bemachtigen. Maar goed,
daar droppen ze dan wel een schijf
citroen voor in de schuimkraag.
De festival-organisatie had van
Hilton de toezegging gekregen dat
er bij de ingang beter op zou wor
den gelet of mensen een filmkaar
tje hadden. Immers, zeker in de
twee weekends van het tiendaagse
festijn was het vaste prik dat de
ene helft van het feestvolk bestond
uit hol-ogige filmkijkers en de an
dere helft, uit frisse meelopers die
zonneklaar eerst thuis naar Ron
Bransteder hadden gekeken. Pe
cunia non olet. geld stinkt niet. zul-
niet aan de organisator om te mop
peren over belangstelling. Maar
toch, ook Fallaux bijt niet graag in
eigen staart. Hij heeft al aangekon
digd volgend jaar 'meer met min
der' te willen gaan doen.
Chinese golf
Ondertussen mag de vraag rijzen
waar al dat volk nu precies op af
komt. Zo fantastisch is bijvoor-
len we maar denken, want het is dit
jaar van hetzelfde laken een pak.
De Hilton-portiers voelen zich dui
delijk geen controleurs van bio
scoopkaartjes.
Verstopping
De drukte in Hilton is nog tot. daar
aan toe, wel lekker eigenlijk, de
constipatie ter voorzijde van het
reserveringsbureau is moeilijker
verteerbaar.
Gaat het festival ten onder aan gi
gantisme? Fallaux is er (uiteraard)
een beetje dubbelhartig over.
Steeds meer genode gasten (800),
vooral uit het buitenland, en
steeds meer filmjournalisten (400),
ook al in toenemende mate uit het
buitenland, welke directeur van
een internationaal gebeuren zou
het zich niet wensen. Een Cine-
mart die goed is voor het laten
stromen van steeds meer geld naar
onafhankelijke fïlmprodukties?
Prachtig toch! En de wassende
?troom 'gewone' kijkers? Het is
beeld de met veel tamtam aange
kondigde Chinese Golf helemaal
niet. Er zitten in zwartwit ge
draaide rolprenten tussen waar de
Hollandse bioscoopganger in rus
tiger tijden met geen stok naar toe
zou zijn te slaan.
Vergelijking met de Nouvelle Va
gue of de Neue Deutsche Welle
gaat niet op. Vernieuwing van de
filmkunst laten de meeste nieuwe
Chinese films niet zien, ze draaien
eerder de klok terug. Het is teke
nend dat de publieks-hit van het
festival tot nog toe The Blue Kite
van Tian Zhuangzhuang is, een
meester van de vorige generatie,
iemand die in tegenstelling tot zijn
opvolgers nog wel volop bezig is
met de verwerking van het navran
te Mao-verleden.
Zhuangzhuang praat in Rotter
dam niet graag over politiek, hij
wordt er al te vaak over aangespro
ken. Toch is hij de meest politieke
filmer van het hele stel en ook de
meest laconieke (of diploma
tieke?) als hem om een reactie
wordt gevraagd op het officiële
Chinese protest tegen de verto
ning in Rotterdam van zes films,
waaronder de zijne. Het zal alle
maal zo'n vaart niet lopen, denkt
hij. De laatste tien jaar is er geen
filmer meer gearresteerd. Geld
stinkt ook in het China van nu niet.
Zhang Yuan is de leider van de
nieuwe Chinese generatie filmers.
Wat hij laat zien is dat de jongeren
snakken naar Marlboro en rock
muziek Om in zijn onderhoud te
voorzien en zijn artistieke produk-
ten deels te financieren maakt hij
tv-commercials en MTV-clips. Mis
schien zijn die leuk om naar te kij
ken, we krijgen ze helaas niet te
zien in Rotterdam. In plaats daar
van zit het publiek beleefd zijn
zwartwit-probeersels uit. Omdat
hij er zelf bij zit? Of omdat we be
seffen dat wel degelijk iets belang
wekkends gaande is? We houden
het op het laatste. De betekenis
van het International Filmfestival
Rotterdam is een politieke. Het
festival moet vooral films tonen
die tegen de verdrukking in zijn ge
maakt. Ook al zijn die soms niet
om aan te zien!
Herhalingen
De massale publieke opkomst is
hiermee nog niet verklaard. Die
kan ook niet voortvloeien uit de
vertoning van vele herhalingen
van Duitse televisiefilms. De kijk
cijfers van het Zweites Deutsches
Fernsehen zijn hier te lande soms
best hoog. maar dan als er sport
wordt uitgezonden.
De stormloop kan evenmin te ma
ken hebben met de serie homevi
deo's van min of meer bekende re
gisseurs. Zo schokkend is die huis-
Zes regiseurs van Chinese films die
op het Internationaal Filmfestival
fan Rotterdam vertoond zijn, kunnen
illeen maar tevreden zijn over hun
leelname. Het officiële protest dat het
Film Bureau in Peking heeft laten
loren, kan aan de lijst met prijzen en
:ervolle vermeldingen worden
oegevoegd. Ongewild hebben de
:ensors de marktwaarde van de
gewraakte films en de makers ervan
i'erhoogd. Ook in China draait het
naken van film tegenwoordig om geld.
De filmers zullen niet wakker
liggen van de vermaning van
uit hun vaderland. Ze hebben aan
prestige gewonnen en hun positie
om in het buitenland geld los te
krijgen voor volgende projecten, is
verstevigd. De redenering is sim
pel: zonder geld kun je geen film
maken, maar zonder toestemming
van de censor kun je wel buiten
China een film in roulatie brengen.
Er prijzen mee winnen en geld ver
dienen.
Alle films die door Chinese regis
seurs worden uitgebracht in
China of daarbuiten - dienen twee
keer het Film Bureau te passeren
voor goedkeuring. Ook als wordt
gewerkt met buitenlands kapitaal.
Eerst is een beoordeling nodig van
het script om toestemming te krij
gen met het feitelijke draaien te
beginnen. Daarna moet het eindre
sultaat van een keurmerk worden
voorzien. De zes films waarmee de
organisatoren in Rotterdam de
gram van de Chinese autoriteiten
op hun hals hebben gehaald, mis
sen dat.
Tegen de regisseurs van twee van
de films - Tian Zhuangzhuang
van The Bleu Kite en Zhang Yuan
van Beijing Bastards - loopt een
rechtszaak in China, die eind vorig
jaar is aangespannen door censors
van het ministerie van Radio. Film
en Televisie. Ze worden beschul
digd van het produceren van de -
inmiddels internationaal bekroon
de films zonder goedkeuring van
de overheid, deze daarna het land
te hebben uitgesmokkeld en als
Hongkong-produkties in omloop
te hebben gebracht. Beiden mogen
in China geen films meer maken.
In de praktijk betekent dat dat
niemand voor hen mag werken en
Scène uit Het rode korenveld, éen van de films die de afgelopen jaren vooral buiten China successen boekte.
ze naar het buitenland moeten uit
wijken.
Een filmmaker kan in China niet
terugvallen op regels om te weten
wanneer een film door de censuur
kan komen. Er zijn geen voor
schriften. De censor keurt iets naar
believen goed of af en geeft geen re
den voor zijn beslissing. Duidelijk
is wel. dat naakt in het aan'de op
pervlakte preutse China, niet kan.
Vloeken is ook uit den boze. Een
minder fraaie kant van de Chinese
samenleving belichten of kritieke
periodes uit de geschiedenis tot le
ven brengen, mag niet maar soms
weer wel.
Op het ogenblik lijkt er veel te kun
nen en een westerse waarnemer
vergelijkt de sfeer en de mogelijk
heden op het culturele vlak zelfs
met de jaren voor het bloedig
neerslaan van de demonstraties op
het Plein van de Hemelse Vrede in
juni 1989. Toen was geruime tijd
sprake van een ongekende vrijheid
op het artistieke vlak. Een tegen
strijdigheid op dit moment is dat
in de afgelopen weken het aantal
spandoeken met politieke slogans
in de straten van Peking opmerke
lijk is toegenomen. Bovendien
hebben de politieke leiders vorige
week de belangrijkste werkconfe
rentie over propaganda sinds 1957
afgesloten met de conclusie dat 'de
controle over de cultuur en amuse
mentindustrie moet worden ver
sterkt'.
„Of de censor een film aanvaard
baar vindt of niet. hangt onder
meer af van de politieke situatie
van het moment", verklaart me
vrouw Chen Xiaoling. De directeur
internationale betrekkingen van
de Peking Filmacademie geeft aan
dat naarmate het onderwerp van
een film dichter bij het heden
komt, de zaak gevoeliger komt te
liggen. De Culturele Revolutie van
1966 tot 1976 is zo'n 'gevoelige' pe
riode in de hedendaagse geschie
denis. die in de afgelopen jaren op
de voorgrond is gekomen. Niet al
leen in films, maar ook in de litera
tuur en de schilderkunst is het een
populair thema.
Vijfde generatie
Dat is niet zo verwonderlijk. Die
'tien jaren van chaos', zoals die tijd
in China wordt aangeduid, hebben
miljoenen mensen voor altijd gete-
tuin-en-keuken-kunst niet. Zoals
ook op de beladen vertoningen van
documentaires over een fascis
tisch Kroatië, een fascistische Leni
Riefenstahl of een fascistische
gentleman-neonazi artistiek veel
valt af te dingen. Zouden we dan
wellicht zo graag vijf kwartier naar
niet meer dan een blauw film
scherm turen zoals de Aidspatiënt
Jarman ons laat doen? Het ant
woord moet nee luiden.
Er is een andere verklaring voor de
immense opkomst. Adrenaline,
daar gaat het om.
Neem bijvoorbeeld de aankomst
van good old Marianne Faithfull.
Ze speelt een rol in een film die een
Engelse producent aan de straat
stenen nog niet is kwijt geraakt.
Op een doordeweekse dag in Am
sterdam zou mevrouw Faithfull in
een kamer van het Amstelhotel
ook wel een paar promotie-inter
viewtjes hebben mogen geven.
Aan popredacteuren waarschijn
lijk. Nu werd ze omgeven door tele
visieploegen en filmjournalisten.
Waarom? Omdat in Rotterdam ie
dere filmfreak eventjes een ver
hoogde adrenaline-spiegel heeft.
Festivalkoorts heet dat, zijnde een
sterk besmettelijk fenomeen.
Het is niettemin een koorts die we
reldwijd de aandacht trekt, iets
waarvoor Rotterdam zich niet
hoeft te schamen. Integendeel. De
marge van de snelste kunstvorm
die er bestaat, als het aankomt op
vermenigvuldiging en mondiaal
rondreizen, vindt in Rotterdam
een podium. En tussen driehon
derd titels mag dan veel braggel
zitten, er zijn altijd ook enkele tien
tallen juweeltjes.
Hans Maas
Als film 'Bigger Than Life' is, dus
een versimpelde, uitvergrote, maar
daardoor overzichtelijke weergave van
het geeompliceerde leven van alledag -
vormgegeven onvervulde verlangens
en angsten, met andere woorden - dan
is het eigenlijk heel opvallend dat
psychiaters en psychoanalytici zo
weinig over film schrijven, althans in
ons land.
In Amerika is het bijvoorbeeld
heel gewoon dat psychoanaly
tici hun vaak stevig gekruide me
ning laten horen over films. Scènes
worden geduid, beelden verklaard,
makers geanalyseerd Niet voor
niets opent het alleraardigste
handboek Psychiatry and the Ci
nema van Knn en Glen Gabbard
uit 1987 met de uitspraak: 'Wan
neer psychiatrie niet had bestaan,
zou film het hebben uitgevonden'.
Of. zoals de Nederlandse psychia
ter prof dr Andries van Dantzig het
onlangs in het VPRO-programma
'Roerend Goed' nadrukkelijk om
schreef: „In film gaat het over het
zelfde als in een therapie."
De uitspraak van Van Dantzig (73)
maakte nieuwsgierig naar zijn
boekje met de afgrijselijk afstan
delijke titel Films, voor gezien ge
tekend lA.van Dantzig». dat bij uit
geverij Boom is verschenen. Daar
in doet Van Dantzig voor het eerst
wat bijvoorbeeld in het genoemde
boek van de Gabbards ook ge
beurt: het 'bespreken' van enkele
films vanuit de visie van een erva
ren psychiaterpsychoanalyticus.
Drama's als De Avonden. De
vrouw in het zand. Sleeping with
the Enemy. Accidental Hero, maar
ook enge thrillers als Cape Fear of
Basic Instinct, of psychiatrische
onderwerpen als The Silence of the
Lambs. PSY '92 of Henry. Portrait
of a Serial Killer.
Het nadeel van de opzet van Van
Dantzig is dat het oorspronkelijk
een serie vrijblijvende artikelen
was, die werden geplaatst in het
'Maandblad voor Geestelijke
Volksgezondheid' De aanpak is
dan ook sterk wisselend en niet
eens alle verwijzingen naar het ge
noemde tijdschrift zijn voor de
boekvorm geschrapt. In de ene bij
drage doet Van Dantzig boeiende
psychologische uitspraken, in een
andere stijgt het niet boven een
veredelde column uit die slechts
zijdelings iets met film te maken
heeft
Dat deze artikelen nu gebundeld
zijn. wekt niettemin de verwach
ting dat er stevige opmerkingen
over film en psychiatrie, filmma
kers en psychoanalyse in staan.
Die zijn ook wel te vinden, maar
het zijn toch slechts enkele schaar
se krenten in een pap die door me
nige filmcriticus steviger zou zijn
bereid en smakelijker opgediend
Alleen in zijn beschouwing over de
omstreden film Henry. Portrait of
a serial Killer komt Van Dantzig
duidelijker uit de verf met een inte
ressant betoog. In feite keert hij
zich krachtig tegen onze neiging
de wereld te beschouwen als het
krachtenveld tussen Goed en
Kwaad en een onderscheid te ma
ken tussen Good Guys en Bad
Guys. Daarmee verklaart Van
Dantzig heel overtuigend het ver
schijnsel van mensen als Henry,
door. net als de maker van de film,
John McNaughton. te verwijzen
naar wat Henry (als kind) voor
kwaads is tegengekomen in zijn le
ven.
Eric Bos
A van Dantzig. Film. voor gezien gete
kend (A.van Dantzigi 160 pag. - Boom,
Amsterdam - 28.50
kend. De veertigers van vandaag,
zoals de zogenaamde 'vijfde gene
ratie' filmers, hebben als tieners
het leed dat hun ouders is aange
daan zeer bewust meegemaakt.
Bovendien hebben ze zelf vaak vier
tot acht jaar op het platteland ge
werkt om 'te leren van de boeren'.
De botsing tussen hedendaagse
filmers en de censors is ook een po
litiek generatieconflict. De regis
seurs willen hun eigen levenserva
ring op het doek tonen die weinig
idyllisch is. De leden van het Film
Bureau zijn voornamelijk verstok
te maiosten die nog steeds vinden
dat film een propagandamiddel
moet zijn voor de partij. In deze vi
sie dient de ideale maatschappij
getoond te worden vol blij lachen
de mensen. Alles dat anders is,
wordt beschouwd als een aanval
op de politieke leiding.
Mevrouw Chen, begin veertig, zegt
dat de films, die door de kritische
regisseurs van haar generatie zijn
voortgebracht, een eerlijke kijk ge
ven op het leven in China. „Dat is
een probleem voor het Film Bu
reau. want de censors weten niet
wat ze daarmee aan moeten.Daar
bovenop komt dat het uitgerekend
deze filmers zijn die voor een inter
nationale doorbraak van de Chi
nese film hebben gezorgd. Zij ge
ven China aanzien en hebben te
vens de filmindustrie, die door de
communistische machtsover
name in 1949 in het slop is geraakt,
nieuw leven ingeblazen.
De almacht van de censor is door
de economische hervormingen ge
broken. De zestien staatsstudio's
moeten voortaan zichzelf kunnen
bedruipen en zullen druk uitoefe
nen op het Film Bureau om scripts
goedgekeurd te krijgen, zodat ze
genoeg werk hebben. Buitenland
se geldschieters - vooral uit Hong
kong, Taiwan en Japan - ruiken de
kans om geld te verdienen aan de
groeiende belangstelling voor Chi
na en maken het mogelijk om
films, desnoods zonder toestem
ming van de Chinese overheid, in
omloop te brengen. De wet van
vraag en aanbod in de cultuur be
tekent uiteindelijk de dood in de
pot voor de censor.
Yvonne van der Heijden
Will van Kralingen als Belle van Zuylen. foto Jan S
Historische kostuumdrama's
worden in ons land weinig
gemaakt en dat heeft in de eerste
plaats natuurlijk een financiële reden.
In een land waar een speelfilm met een
budget van een paar miljoen gulden al
duur genoemd wordt, is er weinig
ruimte voor produkties die alleen al
wat betreft aankleding zo'n bedrag
opslorpen. Vandaar dat er voor de film
die Digna Sinke over de in de 18de
eeuw levende Belle van Zuylen
maakte, naarstig naar buitenlandse
coproducenten gezocht is.
Belle van Zuylen
Dat zoeken bleef zonder resul
taat en dat is vreemd, want
Belle van Zuylen 11740-1805), een
ontwikkelde en zelfstandige vrouw
die schreef en componeerde, was
meer dan een nationale grootheid
Haar correspondentie met toen
malige schrijvers als de Fransman
Benjamin Constant en de Engels
man James Boswell geniet ook
buiten onze landsgrenzen bekend
heid. Vanuit dramatisch oogpunt
minstens zo interessant zijn Van
Zuylens voor haar tijd opmerkelijk
zelfstandige leefwijze en de lang
durige relatie die zij met de veel
jongere Constant onderhield. Dat
is toch dramatische filmstof waar
mee je ook buitenlandse financiers
kunt verleiden, zou je denken,
maar het heeft niet zo mogen we
zen.
En dus is Belle van Zuylen een
puur Nederlandse en uiterst so
bere film geworden. Op een enkele
uitzondering na ontbreken bij
voorbeeld in scène gezette beelden
van de toen zo interessante woe
lige buitenwereld (de Franse Revo
lutie was in volle gang). Wat we wel
zien zijn vooral gekostumeerde
mensen in salons en veel, heel veel
landschappen
Het moet gezegd dat cameraman
Goert Giltaij van de nood een
deugd gemaakt heeft. Zijn camera
weet de natuur vast te leggen op
een manier die alle zintuigen aan
spreekt.
Dlgna Sinke heeft de vriendschap
tussen Belle van Zuylen en de
Franse schrijver en politicus Ben
jamin Constant centraal gesteld in
haar film. Een relatie die zich voor
een deel onder de ogen van Van
Zuylens Zwitserse echtgenoot De
Charrière afspeelt, totdat Con
stant in 1795 voor de jongere Ma
dame de Stael kiest.
Digna Sinke presenteert de relatie
tussen Van Zuylen en Constant als
een botsing tussen verstand en
passie in een tijd dat de rationele
waarden van de Verlichting in de
gloed van de Franse Revolutie le
ken te verschroeien. Het verstand
van Belle noodt tot terughoudend
heid. maar de passie is op intellec
tueel en lichamelijk gebied niet te
temmen, net zo min als de Revolu
tie in Frankrijk was tegen te hou
den.
Helaas slaagt Sinke er nauwelijks
in de revolutionaire gebeurtenis
sen te verweven met het persoon
lijke verhaal van Belle en Benja
min. Het is heel wel mogelijk dat
een ruimer budget hier uitkomst
had kunnen bieden. We moeten
het doen met personages die pra
ten over de Revolutie, in plaats
van dat we iets zien en voelen van
die fascinerende tijd.
Het ontbreken van historisch
straatrumoer is niet de enige han
dicap van Belle van Zuylen. Ook
het spel en de dialogen vragen om
een grote mate van welwillend
heid. Will van Kralingen zet een
zeer acceptabele Belle neer, maar
Laus Steenbeeke haalt teveel
overhoop als de roodharige Benja
min Constant, die zich - zeker in
het begin van de film - gedraagt als
een hysterische koorknaap. Ver
der wordt er door de personages
vaak meer gedeclameerd dan ge
sproken.
Rob de Kam
Belle van Zuylen. te zien in 't Beest Goes
donderdag 10 en vrijdag llfeb
Emile Fallaux: Dubbelhartig.
foto Roland de Bruin
l
