Vliegende Hollander
worstelt in de modder
PZC
Oudste museum
mikt op het
grote publiek
baby's
In alle gevallen zeer beweeglijke
Nieuwe biografie
Simon Vestdijk
Galerij
Willem V
Nieuwe film
Jos Stelling
kunst cultuur
VRIJDAG 21 JANUARI 1994 1 7
Er komt een nieuwe biogra
fie over de schrijver Si
mon Vestdijk. De weduwe van
de auteur. Mieke Vestdijk-Van
der Hoeven, heeft daarover
overeenstemming bereikt met
een auteur wiens naam zij-nog
niet bekend wil maken 'omdat
hij nog rond moet komen met
de uitgever of uitgevers'. De
biografie moet verschijnen in
1998, als het 100 jaar geleden is
dat Vestdijk in Harlingen
werd geboren.
Welke uitgever de biografie
op de markt gaat bren
gen. staat nog niet vast. Gezien
de kosten die met een biogra
fieproject gemoeid zijn, ligt het
voor de hand dat de uitgevers
De Bezige Bij en Nijgh en Van
Ditmar, waarbij de meeste
werken van Vestdijk zijn ver
schenen. hierin gaan samen
werken.
Er is al eerder een biografie
over Vestdijk verschenen, in
1987. Hans Visser schreef Si
mon Vestdijk, een schrijversle
ven maar dat werk kon de
goedkeuring van de weduwe
noch de kritiek wegdragen. De
biografie bleek een opeensta
peling te zijn van feiten en
feitjes waarin weinig lijn te her
kennen viel.
Die biografie was aanvankelijk
een samenwerkingsproject van
Hans Visser en Anne Wadman
die samen al eerder, vanaf 1984.
bij Stabo in Groningen, biogra
fisch getinte boekjes over Vest
dijk hadden doen verschijnen.
Die samenwerking liep stuk.
onder meer omdat Mieke Vest
dijk een eerste proefhoofdstuk
van de daadwerkelijke biogra
fie alkeurde. De weduwe vond.
dat Visser en Wadman teveel in
het persoonlijke leven van
Vestdijk wroetten.
Vorig jaar verscheen een nieuw
biografisch boekje over Vest
dijk, nu van de hand van Mieke
Vestdijk zelf. Mevrouw Vest
dijk wilde het boekje Afscheid
van Simon niet bestempelen
als een biografie maar als 'een
verslag' van haar jaren met
Vestdijk. Hans Visser is inmid
dels bezig met de voorbereidin
gen van een verbeterde derde
druk van zijn biografie, maar
hij heeft daarvoor nog geen uit
gever. Na de voltooiing van de
derde druk wil hij aan een gron
dig vernieuwde biografie be
ginnen waarin meer plaats zal
zijn voor een interpretatie van
het werk van Vestdijk.
Ruud Kersten
nog verhoogd door de wit gehou
den achtergrond. In het boekje
met harige knuffelbeesten neemt
een op het oog zacht aandoende di
nosaurus van parachutestof een
prominente plaats in.
Zindelijkheid
Hoe graag reclamemakers 'het
luiergebeuren' ook een ander, blij
er gezicht geven, de zindelijkheids-
- jeugdboek
i i i i i i i i i i i i
Illustratie van Jan Jutte in Liselotje op het potje.
Het is het oudste museum van ons
land. maar tevens het
onbekendste. Opmerkelijk, want de
Galerij Willem V aan het Buitenhof in
Den Haag put uit de rijke collectie
topkunst van het Mauritshuis. Toch
wisten tot nu toe slechts weinigen de
weg naar de nabij de Gevangenpoort
liggende schilderijengalerij te vinden,
de laatste jaren gemiddeld nog geen
6000 mensen per jaar.
overnam. Van Slingelandt streefde
naar een topcollectie, maar liet die
nooit groter worden dan veertig
stukken Het was eigenlijk heel op
merkelijk dat Willem hem na Van
Slingelandts dood kon overne
men, want die had zijn vrouw ge
zegd dat hij moest gaan naar de
hoogstbiedende. We vermoeden
dat Willem dat niet was en dat er
wel enige druk is uitgeoefend op de
weduwe Van Slingelandt om de
collectie aan de prins over te
doen."
Rembrandt
De toch al rijke collectie van Wil
lem V. die op zijn zestiende begon
met verzamelen, werd daarmee in
1768 in één klap verrijkt met
werken van onder meer Rem
brandt, Anthonie van Dijck en Ru
bens. De werken werden opgesla
gen in het Binnenhofcomplex In
1774 liet Willem V er een aparte
zaal voor bouwen aan het Buiten
hof. de schilderijengalerij. Koning
Willem I droeg het bezit in 1815
over aan de staat, en in 1822 werd
het beheer overgenomen door het
Koninklijk Kabinet van Schilde
rijen het Mauritshuis.
Het bijzondere van de galerij is
dat, geheel overeenkomstig de
toen heersende opvattingen, de
schilderijen strak tegen elkaar
aanhangen, zonder enige tussen
ruimte. Ben Broos: ..Niet de kwali
teit van het werk of de voorstelling
bepaalde hoe de werken kwamen
te hangen, maar hun afmeting en
hun lijst. Ailes moest passen, als in
een puzzel. Daarbij werd uitge
gaan van een groot werk in het
midden, waarna langzaam naar
steeds kleinere schilderijen werd
toegewerkt."
De expositie kent ongeveer vijftig
werken die ook in de oorspronkelij
ke collectie te zien waren. De rest
van de in totaal 150 werken komt
Uit het Mauritshuis. het Rijksmu
seum in Amsterdam en van de
Rijksdienst voor Beeldende Kunst
(RBKi. Onder de schilderijen be
vinden zich werken van Lievens.
Jan Steen. Ferdinand Bol en Pau-
lus Potter. Een Rembrandt werd
vanwege de mindere klimaatbe
heersing in de galerij terugge
bracht naar het Mauritshuis.
Het Mauritshuis streeft naar een
minimum-aantal bezoekers van
tienduizend per jaar voor de Gale
rij Willem V. Jaarlijks passeren
zo n 130 000 mensen de kassa's van
het Mauritshuis, die daarmee ook
het recht verwerven van een be
zoekje aan de op een steenworp af
stand liggende galerij. Met dat po
tentieel moet het mogelijk zijn de
galerij af te helpen van die grote
onbekendheid, zo meent Broos.
Koos van Wees
Ben Broos, hoofdconservator
van het Mauritshuis en in die
hoedanigheid ook verantwoorde
lijk voor de opstelling in de galerij,
heeft er niet echt een verklaring
voor. Of het zou moeten zijn dat de
gelden die het Mauritshuis te be
steden had voor de nalatenschap
van Willem V voornamelijk in re
novatie en onderhoud van het
pand zijn gaan zitten, en niet in re
clame. „De meeste mensen weten
van het bestaan van de galerij niet
af, zelfs de Hagenaars kennen het
niet. En als ze het al kennen, dan
nog laten ze het massaal afweten.
We moeten het echt hebben van de
toeristen. Voor de toeristenindus
trie ligt er nog een schone taak
Misschien dat Broos' wens na 21 ja
nuari in vervulling gaat. als de ga
lerij na een ingrijpende renovatie
en verfbeurt zijn deuren voor het
publiek heropent. Langer dan een
jaar is de galerij gesloten geweest
de schilderijencollectie werd gedu
rende die tijd tentoongesteld in de
replica van Huis ten Bosch in het
Nagasaki Holland Village in Ja
pan. De leenvergoeding die de Ja
panners betaalden werd gebruikt
voor de renovatie.
Broos hoopt dat er enig gewin kan
worden getrokken uit de affiche-
ring van de galerij als het oudste
museum van Nederland. De con
servator weet dat die aanduiding
niet onomstreden is. „Veel mensen
denken dat het Teylers Museum in
Haarlem het oudste museum is,
maar dat opende in 1782 zijn deu
ren. Stadhouder Willem V had zijn
verzameling al in 1774 opengesteld
voor het publiek, drie dagen per
week, van elf tot een, omdat je dan
het beste daglicht had. Je kunt er
wel over twisten of de galerij daar
mee een museum was. maar het
was de eerste privé-collectie die
openbaar werd gemaakt", aldus
Broos.
Hoe de collectie van Willem V in
dertijd was samengesteld is wel be
kend. niet de opstelling zoals die
was ten tijde van de opening. Ben
Broos: „We weten dat Willem V de
hele collectie Van Slingelandt
De gerestaureerde Galerij Willem V aan
het Buitenhof in Den Haag opent van
daag vrijdagi de deuren
In Galerij Willem V in Den Haag worden de schilderijen tegen elkaar
gehangen, zonder tussenruimte. foto Cees Zorn
lustraties van Jan Jutte. Liselotje
is niets menselijks vreemd: 'Ze kan
dansen - ze kan springen ze kan
leuke liedjes zingen ze kan eten -
kip met friet maar... op potjes
plassen niet.' In een potterij met
wel honderd potjes op een rij kiest
ze in de juiste billemaat een
piepklein gouden potje. Haar va
der de koning kiest voor zichzelf
een witte. Het verloop van de in
vierregelige rijmpjes vertelde ge
schiedenis laat zich gemakkelijk
raden.
Over de komieke maar o zo ernstig
te nemen latrinaire bezigheid
maakte Virginia Miller in 1991
'Potverdrie!' In dit geestige pren
tenboek kon men voor het eerst
kennismaken met het balsturige
beertje Bartolomeus en zijn goed
moedige vader Eduard. Na 'Kom
op!' (1992) over niet willen eten
maar wel lekkere honger hebben,
is Bah naar bed.' het derde boek
over vader en zoon. Voor Bartolo
meus kan de dag niet lang genoeg
duren en omdat hij in drie jaar
geen spat veranderd is. daagt hij
zijn vader roekeloos uit als die
vindt dat het bedtijd is: 'Nah!' In
bed pas verandert het weerspan
nige jong in zo'n aanhankelijk kind
dat je je met Eduard afvraagt
waarom er altijd eerst gedonderd
moet worden voor eindelijk ge
beurt wat met een beetje meer in
schikkelijkheid toch niet zo moei
lijk te accepteren kan zijn.
Jan Smeekens
Catherine en Laurence Anholt: Alle
maal baby's Vertaling: Ernst van Al-
tena.J.H GottmerlH.J W Becht.Bloe-
mendaal19,90
Lucy Cousins: Lapjesboeken De boer
derij. Het huis, Het park. De tuin. Leo
pold, Amsterdam12,SO per deel
Geoff Dann: Lieve knuffels. Lekker
eten. Leuke kleren. Fijn rijden. Van
Goor/Piccolo, Amsterdam, 7.50 per
deel.
Mananne Busser en Ron Schróder Li
selotje op het potje en Liselotje gaat lo
geren Illustraties Jan Jutte Van Hol-
kema Warendorf Houten: 12.50 per
deel.
Virginia Miller: Bah naar bed' Verta
ling Mia Sorella: Zirkoon. Amsterdam.
f22.50.
Het stormt, het regent en
het is stikdonkere
winternacht in het
natuurgebied De
Oostvaardersplassen. Maar
tien minuten lopen langs een
precies afgebakend paadje het
moeras in, doemt plotseling de
boeg op van een reusachtig,
zestiende eeuws scheepswrak,
badend in een zee van licht.
Het bladerloze geboomte en
struweel staat met miljoenen
twijgjes haarscherp en
spookachtig op te lichten in
bronskleur en fluorachtig
groen. Twee haveloze
middeleeuwse mannetjes
stormen door een gat in de
scheepsromp naar buiten en
beginnen te juichen. Want
volgens hun waarneming
begint het schip te drijven.
Kraaiend van geestdrift
buitelen ze door de modder.
Als ze uitgejulcht zijn. wordt de
hele scène herhaald. Want
filmregisseur Jos Stelling - eige
naar van drie Gouden Kalveren -
is niet gauw tevreden. Hij is bezig
met deze nachtopnamen de moei
lijkste draaiperiode af te ronden
voor zijn superproductie De
Vliegende Hollander, die over een
jaar in première moet gaan. Een
gemiddelde Nederlandse speelfilm
neemt men in 25 dagen op. Stelling
heeft er nu 50 achter de rug en hij
heeft er nog 50 te gaan. Maar als
deze nacht tot een goed einde
wordt gebracht, verkast de hele
ploeg naar Duitsland.
De Vliegende Hollander zal neer
strijken op de luchtmachtbasis
Wildenrath. Daar is in een hangar
de hele binnenkant van het VOC-
schip op ware grootte nagebouwd,
voor interieur-scènes, zodat men
de rest van de winter droog kan
doorkomen.
Alleen in februari zijn er nog een
paar buitenopnamen gepland
waarvoor Jos Stelling op ijs hoopt.
Er moet een tocht door De Bies-
bosch worden gemaakt in een
klein bootje. „Maar een reis over
het ijs zou natuurlijk veel mooier
zijn", merkt de regisseur op. „Ik
houd niet van bootjes. Scènes met
kinderen, honden of bootjes, die le
veren altijd rampen op. Die moetje
zien te vermijden." Nee. dan liever
filmen met een gigantisch schip
dat niet eens echt varen kan. Daar
mee heb je alles in de hand.
Dat blijkt wel. al krijgt men niets
Het uit piepschuim vervaardigde wrak, dat een hoofdriol speelt in de film De Vliegende Hollander. foto's Michael Kooren
cadeau wanneer perfectie het
hoofddoel is. Urenlang staat de
filmploeg bij nacht en ontij met
lieslaarzen in de modder te dab
ben. Nergens kun je zien hoe diep
het vuile water is. De Belgische gri
meur wil toespringen om snel iets
aan de make up van hoofdrolspeler
René Groothof bij te werken. Met
één been schiet hij tot aan zijn lies
in een gat. zodat zijn laars precies
vol kan lopen. Vervolgens valt hij
voorover in de blubber. Drie minu
ten later gaat opname-leider Ger-
rit Martijn langs dezelfde verrader
lijk route kopje onder. Hier wordt
geleden, maar iedereen krijgt er
lachstuipen van.
En zo nat en miezerig en vuil als
het op die zompige filmset mag
zijn, cameraman Goert Giltay
(enige maanden geleden winnaar
van een Gouden Kalf voor zijn hele
oeuvre) vindt de natuurlijke regen
niet mooi genoeg. Hij wil kletteren
de regen hebben en kringen in het
water. Vijf reusachtige regenma
chines van speciale effectenmaker
Harry Wiessenhaan besproeien de
plek waar de gebochelde midde
leeuwer (René van 't Hof) en zijn
grote makker (René Groothof) hun
scène van zoéven herhalen. Ze zijn
net lekker bezig als een gemene
windvlaag het sproeiwater van
Wiessenhaan verplaatst van de ac
teurs naar de cameraploeg. Men
reageert alsof dit het leukste is dat
er bestaat. En met nu werkelijk ie
dereen nat zal de scène toch nog
een keertje over moeten.
De Vliegende Hollander - ooit het
droomproject van Joris Ivens - zal
in de versie die Jos Stelling nu be
zig is te filmen, grondig afwijken
van de legende. Op zee zal men niet
terechtkomen. Het gaat over de
zoektocht van een man. Naar zijn
vader, of naar zichzelf, of naar een
droom. Maar het zou ook goed
kunnen gaan over de personifica
tie van een natie die zijn eigen
identiteit moet vinden. Het ver
haal speelt tijdens het uitbreken
van de Nederlandse onafhanke
lijkheidsoorlog die 80 jaar zou du
ren.
Tijdens de nazomer en de herfst
heeft men gefilmd in het Zuidlim
burgse heuvellandschap. In de len
te zal men filmen in Belgie. in de
citadels van Namen en Bouillon.
Net als in De Wisselwachter laat
Stelling dus de wisseling van de
seizoenen voor zijn nieuwe epos
een rol spelen.
Het werken in een historische set
ting is voor Jos Stelling niets
nieuws. In de jaren zeventig verf
ilmde hij de middeleeuwse legen
den Mariken van Nieumeghen en
Elckerlyck. Zijn derde film ging
over Rembrandt en speelde dus in
zeventiende-eeuws Amsterdam,
waar ook De Vliegende Hollander
nog terecht zal komen.
Stelling: „Dat is allemaal nuttige
ervaring geweest, voor mij zowel
als voor de talrijke medewerkers
die ik sinds die tijd heb vastgehou
den. Twintig jaar geleden vonden
we alles prachtig, zo gauw het
maar een beetje middeleeuws oog
de. Maar dat kennen we nu wel.
Daar krijgen we niks meer van, zo
dat we ons nu automatisch con
centreren op de echt dramatisch
kwaliteit van de afzonderlijke scè
nes en van het grote geheel. En ik
heb groot vertrouwen in die kwali
teit. Destijds zijn we begonnen met
een gezelschap van uitsluitend
amateurs, maar nu kan ik werken
met de beste crew die je in Neder
land bij elkaar kunt krijgen."
De betovering op de set wordt even
wreed verstoord als op een paar
honderd meter met luid geraas een
dubbele lijn lichtjes door het
droomlandschap ploegt: de trein
van Almere naar Lelystad. Het ab
surde contrast zou passen bij Fel-
lini, maar Stelling kan het niet ge
bruiken.
Trein
Desondanks lijkt de Utrechter al
leen maar te genieten. Dit is zijn
eerste grote, internationale co-pro
ductie. Zestigduizend gulden per
dag mag hij opsouperen. 100 dagen
lang. Hij maakt een trots gebaar
naar het fantastische wrak waar
van een enorme, uit hout gesneden
leeuw langs de boegspriet naar vo
ren lijkt té springen. Ontwerper
was Gert Brinkers, psychiatrisch
verpleger bij de Willem Arntz
Stichting in Utrecht. Maar als art
director is hij betrokken geweest
bij alle acht films van Stelling.
Brinkers is een begenadigde auto
didact. Net als zijn regisseur, heeft
hij nooit een cinematografische
vakopleiding gevolgd.
Het gevaarte bestaat - onvoorstel
baar als je het ziet - voornamelijk
uit piepschuim. De bouwkosten
bedroegen 150.000 gulden, terwijl
er slechts acht dagen gebruik van
is gemaakt. Het zal na afloop van
de opnamen worden afgebroken
en dan hebben in de Oostvaarders
plassen de 250 wilde edelherten, de
lepelaars en de nog zeldzamere
blauwborstjes het rijk weer alleen.
Pieter van Lierop
Here come the babies! zou de
vaandeltekst kunnen zijn
waaronder de allerjongsten voor hun
literaire, beeldende en intellectuele
vorming knokken, maar het is de
oorspronkelijke titel van een onlangs
in vertaling verschenen prentenboek
over baby's.
Allemaal baby's is te omschrij
ven als een ritmisch opsom
mende, summier beschrijvende en
uitbundig geïllustreerde inventa
risatielijst waarin op geestige wijze
door Catherine en Laurence An
holt naar de laatste stand der we
tenschap tientallen soorten baby's
te boek gesteld werden. Vragen
derwijs gepresenteerde rubrieken
als 'Hoe zijn baby's?', 'Hoe zien ba
by's eruit?' en 'Hoe gaat het met
twee baby's?' tonen rollende, hol
lende, op oren sabbelende, vallen
de. wuivende, merkwaardig rui
kende. in alle gevallen zeer be
weeglijke pasgeborenen.
De grote hoeveelheid baby- en
peuterboekjes die door de meeste
boekhandels in voorraad gehou
den wordt, valt met wat slim sta-
pelwerk gemakkelijk in een niet
eens zo grote commode te prop
pen. Maar het gevarieerde aanbod
overtreft het assortiment wine-
gums van een gemiddelde candy-
shop: aanwijsboekjes, badboekjes.
bedboekjes, bewaarboekjes, blok-
boekjes. carrouselboekjes, flap-
boekjes, hangboekjes. karton
boekjes. knuffelboekjes, kubus
boekjes, lampionboekjes, lapjes
boekjes, lees-, kijk- en raadboek-
jes, omdraaiboekjes, pretboekjes,
rammelaarboekjes, speelboekjes
en zakboekjes. Allemaal stevig,
educatief en makkelijk schoon te
houden: sommige bovendien met
CE-Certificaat en wasbaar in koud
water.
Lucy Cousins maakte voor de al
lerkleinsten (want met boeken kun
je niet jong genoeg beginnen) vier
lapjesboeken in vrolijke la-
waaikleuren. De Engelse, die drie
jaar geleden zo verrassend uitpak
te met haar flap-uitboeken 'Wat
hoort Konijn?' en 'Wat ziet Ko
nijn?' illustreerde haar kussentjes-
boeken De boerderij. Het huis. Het
park en De tuin met monter gete
kende dieren en voorwerpen. De
afwerking van de wasbare en niet
giftige boekjes (16x14x3 centime
ter) is behalve degelijk ook fraai.
Elke 'pagina' werd afgewerkt met
een geborduurde rand, die door de
levendige combinatie van open
kettingsteken en horizontale
rijgsteken doet denken aan een
speels schilderijlijstje.
Leuke kleren, Lekker eten. Fijn rij
den en Lieve knuffels zijn stevige
fotoboekjes van Geoff Dann voor
kinderen vanaf twee jaar. Ze zijn
veertien millimeter dik en tellen elf
kartonnen pagina's van acht-en-
een-halve centimeter in het vier
kant. De herkenbaarheid van de
gefotografeerde voorwerpen wordt
training blijft een vervelende op
voedingsactiviteit die vaak heel
wat minder rendement oplevert
dan er aan energie ingestoken
wordt. Het gedoe is in de loop van
de jaren onderwerp van zo'n grote
hoop. soms beschamend onbenul
lige. prentenboekjes geweest, dat
het nauwelijks nog mogelijk lijkt
ooit nog met iets origineels voor de
dag te komen.
Niet verrassend nieuw maar wel
aangenaam fris is Liselotje op het
potje van Marianne Busser en Ron
Schroder. Hun verhaal over een
bijdehand peuterprinsesje werd
geschreven voor Sesamstraat,
maar is nu tegelijk met Liselotje
gaat logeren in boekvorm uitge
bracht met opgewekte zwartwit il-
Regisseur Jos Stelling: Dramati
sche kwaliteit.
