De cowboys van de polder
hebben een zware taak
Promovendus op beschadigde imago's
3PZC
Almere
groeit
zich een
crisis
reportage
25
m
Charles
Schwietert
ZATERDAG 9 OKTOBER 1993
bovt;
op sh:
i
AG 8mra
•1490
lmlas S
inbra
Teve
enkel»
ben®
'21^ r^e eerste dreun van de
U' |/heimachine moet als de oerknal
zijn geweest. Na deze 'big bang'
begon Almere zich als een razende in
het lege polderland uit de breiden. In
3Ö4wjachttien jaar groeide de plaats van
nul tot bijna 100.000 inwoners. Ze is
daarmee koploper in Nederland.
Maar de stadbestuurders hebben het
hoge tempo niet kunnen bijbenen.
Almere verkeert in een ernstige
bestuurscrisis. De 'cowboys' hebben
het zwaar.
SI
Het is amper bij te houden, zo storm
achtig zijn de ontwikkelingen in Al
mere. De gemeentegids van dit jaar is nu
al hopeloos verouderd. De lijst en foto's
van raadsleden deugt in de verste verte
niet meer. Hoofd gemeentevoorlichting
Leo Oele pakt z'n pen en begint te strepen
dat het een lust is.
Er gaat een kruis over de eerste pasfoto
met het rusteloze gezicht van burgemees
ter C.H. de Cloe die sjoemelde met onkos-
tendeclaraties en in maart op moest stap
pen. Het zwaar behaarde gezicht van wet
houder A.J.J. Tierie wordt doorgestreept.
„Snoepreisjes", licht Oele toe. Ook de
jeugdige wethouder J.M. van Bijsterveldt
(32) - bij haar aantreden bijna vier jaar ge
leden werden zij en haar VVD-collega J.
Wachtmeester (29) uitgemaakt voor Suk-
se en Wiske - moet eraan geloven. Gewipt
vanwege oncollegiaal gedrag.
Oele omcirkelt de bejaarde J.M, Gunder-
sen van de Almere Partij. Dat is een geval
apart, volgde Van Bijsterveldt op, maar
hield het nog geen maand uit: beschul
digd van verkrachting, uit z'n partij ge
schopt en uit het college van B en W getre
den. Ook over de laatste foto van een keu
rig en ouderwets gezicht gaat een kruis.
Gemeentesecretaris A.P.M. Schrijvers
zegde onlangs z'n vertrouwen in het ge
meentebestuur op. Om het verhaal com
pleet te maken: de PvdA-raadsleden J.P.
Slicht en F. Buiter zijn weg (persoonlijke
redenen) evenals de politiecommissaris E.
Th. de Wilde (afluisterschandaal). Kort
om, Almere verkeert in een diepe crisis.
Architectuur
Dat zou je overigens niet zeggen als je de 4
polderstad binnenrijdt. Het is er een enor
me bedrijvigheid. In een hoog tempo wor
den huizen en bedrijven uit de grond ge
stampt. De snelst groeiende stad van Ne
derland slaagt er nog altijd in met 2.500
tot 3.000 woningen per jaar uit de dijen. De
variatie in architectuur is enorm en als je
de modder wegdenkt en je een blauwe
lucht voorstelt, is het net of je door een ca
talogus voor hedendaagse bouwkunst
rijdt.
De crisis ten spijt bereidt Almere zich voor
op een groots feest voor volgend jaar. De
gemeente, achttien jaar geleden op nul be
gonnen, bereikt dan de 100.000 inwoners.
De eerste nieuwsbrief met het logo 'Al-
mere-lOO.OOO-plus' is reeds verspreid.
„Een prima gelegenheid om Almere in
heel Nederland te laten zien", staat erin.
iedere meter land. Ze beschouwden Al
mere ais hun geesteskind. Het waren in
feite een soort cowboys. De directeur van
de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders
en de landdrost beschikten over grote
hoeveelheden geld en technologisch ge
weld en regeerden met een regentenmen
taliteit".
Regenten
Almere Haven op een gure dag: geen hond op straat.
fotoCees Zorn
Nieuwsbrieven, folders, brochures en pro
motiewerkjes uitbrengen, dat kan Almere
als de beste. En het is allemaal even mooi.
„We vechten hiermee tegen de idee: Al
mere, dat is polder, koud, kaal, vlak en
niets te doen", verklaart Oele.
Maar op een gure dag door het stadsdeel
Almere Haven lopen is 'polder, koud, kaal,
vlak en niets te doen'. De vrouw in het
VW-kantoortje heft verontschuldigend
haar handen ten hemel, ,,'t Spijt me. De
bioscoop gaat pas volgend jaar open". En
de schouwburg bestaat enkel nog maar op
papier, 't Is nog te vroeg voor de enige dis
co in de stad. De vrouw adviseert een fiets
tocht door het vele groen en langs het
ruime water, maar een klant waarschuwt
dat er altijd tegenwind staat.
De straten zijn zo goed als leeg. Op de bou
levard langs de haven ontbreekt zelfs het
viskraampje. De Mobidik, een passagiers
schip voor feestjes, belangrijke ontmoe
tingen en Almerepromotie, ligt voor anker
tegenover het bruine café Boulevard. „We
zien regelmatig gemeentebestuurders het
schip binnenschuiven", zegt de blonde
Susan de Wit, terwijl ze door de beregende
ruiten naar de.boot kijkt. Ze heeft geen ho
ge dunk van het gemeentebestuur.
Er wordt in de kroeg over de crisis op het
stadhuis gepraat. „Kinderziekten en
groeistuipen", oordeelt de barvrouw.
Maai' de brandstichting in een havenge
bouwtje heeft de gemoederen in de kroeg
zeker zo bezig gehouden. Gerard.! Wie-
thaar, kenner van het plaatselijke vereni
gingsleven en organisator van vele feesten
zegt: „Een paai'jaar geleden was het nog
sen haventje met één steiger en vijftien
ligplaatsen. In een mum van tijd is het een
miljoenenbedrijf geworden. Dat kan niet
goed gaan. De brandstichting heeft vast
te maken met allerlei spanningen door die
geweldige groei. Alle besturen van vereni
gingen hier in Almere hebben last van dat
verschijnsel".
Susan tapt bier voor haar man Rob', voor
kok Henk, voor stamgast Irene de Vries en
haar Engelsman Kevin, met wie ze in de
cember wil trouwen. Op Kevin na komen
alle aanwezigen uit Amsterdam. Vreemd
is dat niet, want Almere moest de groei
van de Randstad opvangen en in het bij
zonder die van Amsterdam.
Veelkernig
Almere is een veelkernenstad. De ge
meente groeit niet compact vanuit één
centrum maar op een aantal verspreid lig
gende plekken tegelijk. Het voordeel van
deze opzet is dat Almere razendsnel kan
blijven groeien. Er is altijd wel ergens
bouwgrond beschikbaar waartegen geen
bezwaarprocedures lopen en er kan altijd
aan de veranderende vraag worden vol
daan. Is wonen aan het water in trek, wo
nen aan een bosrand, wonen in een stad of
wonen aan een stadsrand met uitzicht
over weilanden, Almere heeft de juiste
plek in voorraad.
De oudste kern is Almere Haven (23.000
inwoners). De kernen Almere Stad (50.000)
en Almere Buiten (18.000) zijn volop in
ontwikkeling. De stadsdelen Almere
Poort, Almere Pampus en Almere Hout,
heeft de gemeente nog achter de hand. In
het buitengebied liggen een paar villawij
ken.
Een nadeel van de veelkernige groeiwijze
is dat er geen evenwichtig geheel is ont
staan. Het lijkt alsof nooit iets wordt afge
maakt. Men bouwt ergens, totdat het daar
om de een of andere reden tegenzit en gaat
verder op een ander stukkie. Grond zat,
tenslotte.
Bovendien is er een enorme rivaliteit ont
staan tussen de stadsdelen Haven en
Stad. De gemeenteraad wil zoveel moge
lijk voorzieningen vestigen in Stad en dat-
doet pijn in Haven, dat de rechten van de
oudste claimt. Winkeliers verdwijnen, er
is leegstand, de politie heeft er nog slechts
een bijkantoor dat 's nacht onbemand is
en nu zou ook de finish van de bekende
triathlon naar Stad worden verplaatst.
Rob heeft zelfs al tien keer een handteke
ning moeten zetten in het kader van acties
voor het verschonen van het strand, maar
het stadhuis, gevestigd in Stad, reageert
niet.
De horeca van Haven heeft z'n hoop ge
vestigd op Henk de Clerk van café Zus en
Zo even verderop. De kroegbaas werpt"
zich in de verkiezingsstrijd als lijsttrekker
van de nieuwe plaatselijke partij Stap '94,
die hij samen met het brein erachter, Bert
Strangman, gaat oprichten. Met De Clerk
staat Haven sterk, weet Susan.
Tumult
Strangman denkt dat Stap '94 zal profite
ren van de tumult binnen de Almere Par
tij, de groepering van de afgetreden wet
houder Gundersen. „Almere Partij heeft
zichzelf in discrediet gebracht", zegt
Strangman. „Die Gundersen is gewoon
gelicht. Verkrachting? Die man is 72. Hoe
wil hij dat doen?" Stap '94 wil gaan scoren
met een 'issue' over illegale tuinvergrotin-
gen. De gemeente stond in het verleden
oogluikend toe dat mensen openbaar
groen 'stalen'. Er was immers grond ge
noeg en het scheelde de gemeente onder
houdskosten.
De opzet van een veelkernenstad op een
schijnbaar onbeperkte hoeveelheid grond
heeft nog een ander nadeel. De gemeente
kon bij haar belangrijkste streven, name
lijk te groeien, altijd de weg van de minste
weerstand kiezen en deed dat ook. „Nooit
hoefde de gemeente moeite te doen om er
gens een draagvlak voor te creëren", zegt-
een hoge ambtenaar, die vanwege de cri
sis niet bij naam genoemd wil worden. Een
actueel voorbeeld zijn de kunstpaviljoens
die op een afgelegen terrein worden ge
plaatst, omdat burgers dreigden plaat
sing in een wijk met bezwaarprocedures te
zullen vertragen.
Het verhaal van Almere heeft heroïsche
trekken. Het is het verhaal over hoe Ne
derlanders de strijd met de elementen
aanbinden en winnen, hoe ze de Zuiderzee
intomen met de Afsluitdijk (1932) en hoe
ze later in het IJsselmeer dijken bouwen
en polders droogpompen. In 1968 valt het
land voor het beloofde Almere droog. Het
duurt tot 1975, voordat er gebouwd kan
worden. Tot dan is er alleen het bivak van
de kwartiermakers.
Pioniers
De koppen van die pioniers waren de eer
sten die kapper Henk van Haarlem onder
handen nam. Hij herinnert zich nog goed
hoe hij in '76 vanaf de dijk over de enige
toegangsweg, een sintelpad, de polder in
reed. Links zag hij de caravans van de
kwartiermakers en even verderop lag het
houten noodwinkelcentrum. „De pioniers
waren mijn eerste klanten", zegt Van
Haarlem. Door dat meemaken van het be
gin heeft heeft hij een emotionele binding
met Almere gekregen. „We vochten sa
men voor een nieuwe stad, hoewel toch
ook ieder voor z'n eigen toko moest zor
gen".
De anonieme ambtenaar beschrijft de
mentaliteit van toen als volgt: „Die men
sen leefden hecht samen. Ze streden voor
Hij begrijpt dat een centrale, autoritaire
leiding nodig was om een stad vanuit het
niets van de grond te tillen. Zijn bezwaar
is echter dat de regentenmentaliteit te
lang is volgehouden en nog steeds op het
gemeentehuis aanwezig is. „De loyale
cowboys zitten er nog steeds, terwijl er on
dertussen wel een stad van bijna 100.000
mondige burgers is".
Ook in andere zin is de stad weinig erva
ren met democratische processen. De ge
meenteraad bestaat pas sinds 1984. Tot
anderhalf jaar geleden werden van com
missievergaderingen geen verslagen ge
maakt, waardoor raadsleden nooit aan
uitspraken gehouden konden worden.
Almere heeft het bestaan te danken aan
haar rijkstaak om snel te groeien. Iets
nauwkeuriger: in het jaar 2005 moet Al
mere van het Rijk tussen de 150.000 en
180.000 inwoners tellen. Wie ambtenaren
of raadsleden hoort praten over die groei-
taak, krijgt de indruk dat ze welhaast als
een roeping wordt opgevat. Als gemeente-
voorlichter Thom Ukkels uitlegt hoe mooi
het is om aan de groei van de stad mee te
werken, om groter te worden dan Utrecht,
dan balt hij zijn vuist om dat machtige ge
voel te illustreren.
Missie
Die gezamenlijke missie verbroederde de
diverse partijen en drukte de verschillen
en spanningen weg. Nu het echter niet
meer alleen om die groei gaat - de huidige
inwoners stellen hun eisen wat betreft
voorzieningen, jongerenbeleid en veilig
heid - komen de spanningen boven en blij
ken de onervaren raadsleden er niet mee
overweg te kunnen.
De zaak barstte uiteindelijk door de kwes
tie-Flevoland. Het ging om de vraag of Al
mere aansluiting moest zoeken bij de
stadsprovincie Amsterdam (in oprich
ting), waarbij de provincie Flevoland zou
worden opgeheven, of dat ze partij zou kie
zen voor Flevoland. Het werd het laatste,
omdat de provincie de stad interessante
privileges in het vooruitzicht stelde: on
der meer hulp bij de schouwburg en een
hbo-opleiding. Korte tijd later bleek dat
Almere flink kan profiteren van de onge
veer 400 miljoen gulden die Flevoland van
de EG krijgt als achterstandsgebied.
Burgemeester De Cloe werd in dit proces
als een gevaar gezien. Hij was geen pio
nier, had goede banden met Amsterdam
en voelde juist voor de stadsprovincie. Bo
vendien was hij om zijn eigengereidheid
niet altijd even geliefd. Gesjoemel met on-
kostendeclaraties - begonnen in een tijd
dat in Almere niemand op dergelijke 'lul-
ligheidjes' lette - werden aangegrepen om
hem van z'n troon te stoten. Daarna bor
relden ineens alle onderlinge spanningen
op.
Als een soort crisismanager probeert nu
waarnemend burgemeester C.M.L. Rooze-
mond de rust te herstellen. De grote span
ningen die hij in Almere aantrof, zegt hij te
herkennen. Z'n ervaringen in de snelle
groeiers Spijkenisse en Capelle aan den
IJssel waren dezelfde. „Ook daar was een
cultuur ontstaan, gebaseerd op een taak
die men op zich had genomen. Ook daar
werd gebouwd om te kunnen bouwen. Dat
leidde tot bestuurlijke spanningen. Wet
houders vielen. Toen ik hier kwam. zag ik
dat Almere een gigantische taak heeft ver
vuld. Maar tegelijk heb ik gezegd: er is één
ding vergeten. Het zou goed zijn om eens
een maand lang met niets anders bezig te
zijn dan met het bestuurlijke proces".
Roozemond wil een cultuurverandering
op gang brengen met meer onderlinge
communicatie en meer openheid. Hij
denkt bovendien dat een brede afspiege
ling van de raad in het college de stad ten
goede komt. Wie de opmerking van Roo
zemond uitlegt als zou hij pleiten voor een
minder snelle groei, heeft het mis. „Inte
gendeel, de groei staat niet ter discussie.
Men zal gewoon harder moeten werken op
beide punten".
Een van de belangrijkste vragen die bin
nenkort in het bestuur aan de orde ko
men, is hoe en waai' Almere verder moet
groeien. Het vasthouden aan het hoge
groeitempo lijkt op hardleersheid voor
wie graag een evenwichtige stad ziet ont
staan. Bij café Boulevard vinden ze dat Al
mere maar eens even moet kuren.
Frank Timmers
Zijn val als staatssecretaris van
defensie, door een leugen over zijn
academische opleiding, blijft Charles
Schwietert elf jaar na dato nog steeds
achtervolgen. Afrekenen met het verleden
Wijkt moeilijk, omdat er altijd mensen
zijn die de affaire oprakelen. „Ik probeer
au van mijn zwakste punt, mijn sterkste
lcmaken", zegt hij.
EXf
De vroegere parlementair redacteur
van de NOS, die ten onrechte drs.
voor zijn naam zette, mag zich inmiddels
wel doctorandus noemen en wil zelfs pro
moveren. Nog verrassender is het onder
werp van zijn proefschrift: imago-be
schadiging van bekende persoonlijkhe^
den en bedrijven. „Op dat terrein mag ik
me deskundig noemen", zegt hij en zijn
spitse mondhoeken vertrekken tot een
glimlachje.
Sinds hij met zijn proefschrift bezig is,
turft hij de namen van lotgenoten. Hij
komt op een respectabel aantal van 243
personen, onder wie de afgetreden
staatssecretaris Roel in 't Veld, oud-bis
schop Bar, KRO-reporter Willibrord
Fréquin, prins Bernhard en beschadigde
ondernemers als Cor Baan van DAF en
de vroegere Philips-topman Cor van de
Klugt. Schwietert weet wat er in de psy
che van deze mensen omgaat en houdt
workshops om hen te adviseren hoe zij
een crisis kunnen bezweren.
..Ik heb zelf fouten gemaakt. Een grote
bek, branie en snoeven, jezelf wat op
pompen", zo omschrijft Schwietert zijn
handelwijze in 1982 rond zijn kortston
dige politieke loopbaan binnen de WD.
„Ik had wel een buitenlandse degree,
maar die was niet te vergelijken met de
academische titel, die ik nu heb gehaald
aan de Utah-University in Salt Lake Ci
ty." Schwietert mag zich sinds enkele ja
ren master of business administration
noemen en die titel prijkt ook op zijn visi
tekaartje.
„Na alles wat er gebeurd is, past mij be
scheidenheid", zegt hij. Zijn promotie is
naar zijn zeggen niet bedoeld als eerher
stel, maai' een zakelijk besluit om iets te
doen met de opgedane levenservaring.
In het proefschrift, dat hij in mei volgend
jaar klaar hoopt te hebben, bepleit hij
dat topfunctionarissen een soort ram
penscenario klaar hebben liggen voor
het geval er problemen ontstaan. Vol
gens Schwietert zijn de eerste 24 uur na
het uitbreken van een rel sterk bepalend
voor het verdere verloop van het schan
daal. „Op zo'n moment komt het erop
aan hoe je naar buiten toe reageert."
Veel topmensen in politiek en bedrijfsle
ven worden overvallen door zo'n affaire.
„Toch hangen dingen soms al een tijdje
in de lucht. Signalen dat er wat aan de
hand is, worden echter niet door hen op
gepikt." Ook zijn er bedrijfsrisico's,
waarmee je als onderneming rekening
kunt houden.
Als de media lucht krijgen- van een rel
werkt de berichtgeving als katalysator.
„Een crisis is pas een feit, als het in de
krant staat. Je merkt ook hoeveel ge
wicht bepaalde bijvoeglijke naamwoor
den in de krant hebben als 'de niet alert
reagerende' directeur. Met spoed wordt
dan de raad van bestuur ontboden." Zeg
ook nooit 'no comment', want die woor
den geven bij de buitenwereld het gevoel
Charles
Schwietert in zijn
kortstondige
functie van
staatssecretaris
van defensie in
'82.
dat de zaak stinkt, meent de oud-journa
list. Openheid van zaken geven, is zijn
advies.
De fout die veel in opspraak gemaakte
mensen maken, is dat zij te lichtvaardig
over de commotie denken. Zij sussen
zich met de gedachte dat het wel over zal
waaien. Zelf heeft hij ook aan den lijve
ondervonden, dat iets jaren kan blijven
doorzeuren. Twee jaar geleden werd zijn
op handen zijnde benoeming als pr-man
voor de raad van bestuur van Robeco af
geblazen na „een lelijk kranteartikel"
met de strekking 'eens een leugenaar, al
tijd een leugenaar'. Dat was zelfs een gro
tere klap dan de eerste keer, stelt hij nu.
In zijn kantoor in Hilversum, zegt
Schwietert goed afstand te kunnen ne
men. Als senior partner van een Ameri
kaanse communicatieconcern in Neder
land zit hij zakelijk stevig in het zadel.
Sinds twee jaar woont hij met zijn gezin
in Parijs om daar de Franse poot van het
pr-bedrijf op te zetten. Hij zegt in moeilij
ke tijden ook veel steun te hebben gehad
van het thuisfront. „Als dat maar goed
zit, kun je alles relativeren. Ik heb een
leuk gezin en ben ook een echte familie
man."
Schwietert mag in dat opzicht van geluk
spreken. In zijn proefschrift constateert
hij dat imago-beschadigingen vaak lei
den tot gebroken relaties en soms zelfs
tot zelfmoordpogingen. Verbitterd raken
veel getroffenen over het wegvallen van
vriendschappen. „Zij vallen in het be
kende zwarte gat. Hoe hoger je op de
maatschappijke ladder staat, des te eer
der laat de omgeving je vallen. Ik heb
ook ontdekt dat er nul komma nul sup
port komt van serviceclubs als de Ro
tary. Dat vond ik wel verrassend. Ander
zijds krijg je vaak vanuit onverwachte
hoek steun. Die heb ik gekregen van de
huidige VVD-voorman Frits Bolkestein.
Hij is een goed mens."
Ratten
Veel geïnterviewde persoonlijkheden
met een geknakt imago klagen volgens
Schwietert over de 'ratten', die om hen
heen circuleren. „Het lijk ügt op de grond
en concurrenten beginnen- eraan te kna
gen. Er wordt ook wel gesproken van
aangeschoten wild, figuren zoals het
CDA-Tweede Kamerlid René van der
Linden, die als staatssecretaris moest af
treden in de paspoortaffaire."
In zijn proefschrift trekt Schwietert ver
gelijkingen met affaires in Frankrijk en
de VS. Opvallend noemt hij dat in Neder
land mensen die van hun voetstuk vallen
in bijna tachtig procent van de gevallen
geen mogelijkheid tot herstel krijgen,
terwijl in de VS 72 procent een tweede
kans kan grijpen.
„In ons calvinistische landje heb je gelijk
afgedaan als je een fout hebt gemaakt.
Topmensen gooien bij negatieve publici
teit ook te snel de handdoek in de ring,
terwijl in het buitenland meer geknokt
wordt. In Frankrijk is de top ook meer
een kaste, die elkaar beschermt."
In zijn lijst vkn lotgenoten heeft Schwie
tert een onderscheid gemaakt tussen
mensen die goed uit de strijd zijn geko
men en de groep die de mist is ingegaan.
Als voorbeeld van de eerste categorie
noemt hij Joop van den Ende met zijn
TV10-debacle. Hij heeft zich er goed
doorheen geslagen. Als voorbeelden van
wie het slecht deden, noemt hij Cor Baan
van het failliete DAF. Brandpunt-jour
nalist Willibrord Fréquin en bisschop
Bar. „De kerk was hem waarschijnlijk zo
lief, dat hij koos voor dit persoonlijke of
fer."
Wie door het slijk gehaald is, zou het
liefst eens flink natrappen. Volgens
Schwietert is dat echter fout. „Dan ben je
een loser. Leer te incasseren als je een
klap krijgt en steek geen energie in nega
tieve gevoelens als rancune en wraak,
maar creëer een nieuw feit, waarop de
publiciteit zich dan kan richten."
Zijn eigen proefschrift is daar een voor
beeld van. Ook hij weet wie hem inder
tijd pootje hebben gelicht. Hij doet er het
zwijgen toe. „Uit zelfbescherming", zegt
hij. „Dan ga je veel gemakkelijker door
het.leven."
Jetty Claus
