asolini streed met
twapens van de poëzie
I
91
Cinema Mexico
filmfestival
Medea van
Pasolini.
foto Contact Filrr
Cinematheek
VRIJDAG 24 SEPTEMBER 1993 2 9
Mamma Roma
van Pier Paolo
Pasolini.
Maria Callas in
Medea.
Zeeland krijgt dit najaar een
onverwachte kans op een
nieuwe kennismaking met het
werk van Pier Paolo Pasolini. In
liet kielzog van het Filmmu
seum in Amsterdam, waar deze
maand zijn gehele filmische
oeuvre te zien was, toont het
Filmfestival Zeeland onder de
litel II Cinema di Pier Paolo Pa-
tolini vijf films van de Italiaan
se regisseur. In Goes is ook Po-
't Beest in de ban van de
maker van Decamerone, Teo-
ma en Salö: daar zijn vier
films en een aan het leven van
Pasolini gewijde theaterpro-
duktie geprogrammeerd.
Aanleiding voor de plotselinge
Pasolini-revival is de heruitgave
van een groot aantal van zijn
films. Het Italiaans Cultureel In-
itituut in Amsterdam, het in Ro-
ie gevestigde Fondo Pier Paolo
n de Nederlandse
Stichting Contact Film Cinema-
ïeek zijn daarvoor verantwoor
delijk. Van zijn totale film-oeu-
vre-twaalf lange speelfilms, vier
korte bijdragen aan episoden-
films en zes 'documentaire' films
•waren niet meer dan vier tot vijf
produkties in roulatie. Pasolini
blijft een intrigerende persoon
lijkheid, dat blijkt uit de enthou-
reacties op het weer voor
vertoning beschikbaar komen
van uit het zicht verdwenen
films,
Pasolini is heel zijn léven een om
streden, controversieel schrijver
;n filmmaker geweest. Hij werd
in 1922 in Bologna geboren als
zoon van een infanterie-officier
een onderwijzeres. Zijn vader
was een vurig aanhanger van het
'iscisme, die tijdens de Tweede
Wereldoorlog krij gsgevangen
werd gemaakt. Vlak voor de be
vrijding brachten Joegoslavi
sche verzetsstrijders zijn enige
broer om het leven. Paolo, die in
middels met zijn moeder was uit
geweken naar Casarsa in Friuli,
het uiterste noord-oosten van
Italië, had het gevoel dat hij
thuis zijn bijdrage aan de strijd
moest leveren met 'de wapens
van de poëzie'.
Ontucht
Een studie letteren combineerde
jj met politieke activiteiten. Na
jn doctoraal werd hij onderwij
zer en in 1947 werd hij lid van de
Communistische Partij. Pasolini
homoseksueel en kwam
al snel openlijk voor uit. In
werd hij beschuldigd van
cht met minderjarige jon-
Die affaire kostte hem zijn
als onderwijzer en de Com-
istische Partij wenste hem
binnen de gelederen te hou
den. Desondanks is hij zichzelf
altijd overtuigd communist blij
ven noemen. Met zijn moeder
vluchtte hij naar Rome. waai- hij
terechtkwam in een 'borgata',
een sloppenwijk aan de rand van
de stad.
In 1955 publiceerde hij zijn eerste
roman Ragazzi di vita, 'Jongens
uit het leven'. Het boek was met
een aanleiding voor een proces,
waarin de 'obsceniteit' van de ro-
lan werd veroordeeld. Die aan-
(aring met justitie was het begin
ran een twintig jaar durende
net de rechterlijke macht.
[ITexico is in. De oogst van de
Vlafgelopen twee jaar: Een
ans filmfestival in Toron-
lodrama's uit de gouden
aren van de Midden-Ameri-
|l i ;aanse film in Berlijn, retrospec-
J teven vah de regisseurs Ripstein
ui Hermosillo in het Museum of
lodern Arts in New York en een
lexicaans filmprogramma in
etParijse Centre Pompidou. En
net te vergeten: de Belgische
liënnale Europalia staat de ko-
uende maanden volledig in het
eken van Mexico. Het Festival
n Zeeuwsch-Vlaanderen laat
dat kader Mexicaanse klan-
horen.
L, Ook het Filmfestival Zeeland
eeft dit jaar een Mexicaans blok
lgelast. „Om een thema te heb-
m dat aansluit bij de cultuur
land", zegt festivaldirecteur
finus Roepman. Donderdag 7
'■tober staan er drie recente
ilms uit Mexico op het program-
H ma: Danzón van Maria Novaro.
mujer de Benjamin van Car-
Qs Carrera en La tarea van
laime Humberto Hermosillo.
lain
De in Middelburg geprogram
meerde films laten zich in een
breder kader plaatsen, omdat in
alle produkties verwijzingen zit
ten naai' klassieke werken uit de
'Gouden Jaren' van de Mexi
caanse cinema-geschiedenis. In
de jaren veertig en vijftig maakte
de filmindustrie in Mexico een
bloeiperiode door. De acteurs
Maria Felix en Dolores del Rio
deden niet onder voor de Holly-
wood-sterren in die tijd en Emilio
Fernandez, Fernando de Fuen-
tes en Alberto Gout waren
spraakmakende regisseurs. Luis
Bunuel was in de jaren vijftig
zeer regelmatig in Mexico te vin
den, hij maakte er zeventien
films. Zijn Los Olvidados was een
vaste keus op alle grote festivals.
Na 1960 was de bloeiperiode
voorbij, sexcomedies en geweld
films gaven de toon aan. In Brazi
lië. Cuba en Argentinië hadden
vernieuwingspogingen in die ja
ren succes, Mexico daarentegen
verstarde onder een regime dat
niets van nieuwlichterij moest
hebben.
Eind jaren tachtig nam presi
dent Salinas maatregelen om de
cinema nieuw leven in te blazen.
De filmopleidingen werden ver
beterd en afgestudeerden moch
ten met steun van het Mexicaans
Instituut voor Cinematografie
hun eerste film maken. Maria No
varo is één van de filmmakers,
die van die regeling heeft geprofi
teerd. Haai' Danzón werd goed
ontvangen in Cannes. Carlos
Carrera werd in Montreal en Mi
laan gelauwerd voor zijn La mu
jer de Benjamin. Die successen
geven aan dat de Mexicaanse
film na een periode van bijna der
tig jaar weer meedoet op het in
ternationale podium.
als Accottone in de gelijknamige
film loopt met gebogen hoofd,
omdat hij zijn noodlot bijna let
terlijk moet torsen. Vlak voor hij
sterft zegt hij: „Io sto bene", met
mij is alles goed. Ook het toeval
krijgt in elke film een belangrijke
rol. Pasolini zag de menselijke re
de als een beperkt instrument,
wat mensen overkomt is een
kwestie van geluk of pech. Zoals
in II Decameron, waarin het ene
meisje haar geliefde vermoord
ziet worden door haar broers, ter
wijl een ander onverwacht toe
stemming van haar ouders krijgt
om te trouwen.
Moord
Noodlot, pech en geluk, de the
ma's lijken rechtstreeks uit het
leven van de regisseur gegrepen.
In de nacht van 1 op 2 november
werd hij vermoord op een veldje
bij Ostia. De straatjongen Pino
Pelosi werd als de dader aange
wezen. Pasolini had hem in zijn
auto mee naar Ostia genomen
voor één van zijn seksuele avon
tuurtjes. Ze kregen ruzie, volgens
Pelosi omdat Pasolini dingen
eiste die te ver gingen. De pre
cieze toedracht van de noodlot
tige gebeurtenis is nooit duide
lijk geworden.
De Pasolini-dagen in Middel
burg beginnen dinsdag 5 oktober
met de vertoning van I Racconti
di Canterbury (.1971/1972). De
film bevat een keuze uit de rond
1385 geschreven 'Canterbury Ta-
les' van Geoffrey Chaucer. Maria
Callas speelt de hoofdrol in Me
dea (1969/1970), een bewerking
van de Griekse tragedie van Eu
ripides. 'De Decameron' (1970/
1971) is de verfilming van acht
verhalen van de 14e-eeuwse au
teur Giovanni Boccaccio. De
tweede Pasolinidag van het film
festival (woensdag 6 oktober) is
Mamma Roma, een in 1962 ge
maakte film, te zien. Daarin
wordt het verhaal verteld van de
prostituée Mamma Roma, die
met haar zoon een respectabel le
ven probeert te leiden. In 'Het
Evangelie volgens Mattheus'
(1964) wordt het leven van Jezus
in beeld gebracht.
Podium 't Beest in Goes ver
toont diezelfde evangeliefilm
dinsdag 19 oktober. 'De Decame
ron' staat woensdag 27 oktober
op het programma. Donderdag
28 oktober draait Salö, de pro-
duktie die als het politieke testa
ment van de regisseur wordt be
schouwd. Over Teorema 1968).
die vrijdag 29 oktober te zien is.
zei Pasolini: „De film spreekt
over een religieuze ervaring. Het
verhaal gaat over de komst van
een goddelijke gast in een bour-
geois-gezin. Zijn bezoek gooit al
les overhoop wat deze mensen
over zichzelf dachten: hij komt
om te vernietigen." Theaterge
zelschap De Parade komt don
derdag 21 oktober naar Goes met
De knie van de voetballer. In het
eerste deel van het toneelstuk
worden gesprekken tussen de re
gisseur en zijn vrienden nage
speeld. Vervolgens is er aan
dacht voor de perverse kant van
zijn persoon en de reacties van de
burgerlijke maatschappij daar
op. In het slotdeel staat de
moord centraal.
La tarea (Het huiswerk, 1991)
was vorig jaar al in Zeeland te
zien tijdens het Festival Cultu
reel Gekleurd, dat toen ook een
aan Mexico gewijd programma
had. Regisseur Hermosillo geeft
in die film een beeld van de ma
cho-cultuur in zijn land. Carrera
laat in La Mujer de Benjamin een
sullige winkelier, opgehitst door
zijn vrienden, een jong meisje
ontvoeren. Zijn film herinnert
aan La jeune Jïlle van Bunuel. In
Danzón van Novaro wordt ver
haald over de zoektocht naar een
geliefde in Veracruz, een plaats
die in veel oude Mexicaanse pro
dukties prominent aanwezig is.
Met die films biedt het filmfesti
val een indruk van wat er de laat
ste jaren in Mexico aan de hand
is. Helaas wordt er niet meer dan
een tipje van de sluier opgelicht.
Het programma van Cultureel
Gekleurd in 1992 was uitgebrei
der en bood meer houvast dan de
drie films die 7 oktober worden
vertoond.
De Mexicaanse
film La mujer de
Benjamin van
Carlos Carrera.
Pasolini als Giotto in Decameron.
die hem als een bedreiging van
'de goede zeden' zag. Pasolini pu
bliceerde in 1959 een tweede
boek over het zelfkantleven in
Rome onder de titel Una vita vio-
lenta, dat in de Nederlandse ver
taling 'Meedogenloos bestaan'
werd gedoopt.
Vanaf 1954 ging Pasolini mee
werken aan filmscenario's. Om
dat hij een kenner was van de
'volkstaal', werd hij dikwijls ge
vraagd de 'platte' dialogen en
scènes te schrijven. Hij werkte
als scriptschrijver voor regis
seursals Soldati, Fellini, Olmi en
Bolognini. In 1961 debuteerde hij
als zelfstandig regisseur met Ac-
catone,een film over het leven in
een Romeinse volksbuurt.
Evangelie
Filmmaker Pasolini hield niet
vast aan één genre. Hij wisselde
tragedies af met Chaplin-achtige
komedies. In de film La Ricotta
(De roomkaas 1962/1963) liet hij
een regisseur (Orson Welles) op
draven, die het evangelie moest
verfilmen. Beelden van een strip
pende Maria Magdalena en een
in zijn neus pulkende profeet
schokten katholiek Italië. Ook
marxisten voelden zich geno
men, omdat Pasolini in zijn film
suggereerde, dat hun leer geen
spiritualiteit had. Meteen na de
première werd de film in beslag
genomen wegens 'belediging van
de godsdienst van de Staat'. Nog
geen jaar later draaide de geterg
de regisseur Il Vdngelo secondo
Matteo (Het Evangelie volgens
Mattheus), een uiterst serieuze
poging om het evangelie daad
werkelijk op celluloid vast te leg
gen.
Het zijn die schijnbare tegenstel
lingen binnen één en dezelfde
persoon, die filmwetenschapper
Hans van Driel van de Katho
lieke Universiteit van Brabant
blijven boeien. Dinsdag 5 okto
ber komt hij in Middelburg ver
tellen, waarom 'het paradoxale'
van Pasolini voor hem zo intrige
rend is. „Je kunt in zijn leven veel
tegenstrijdigheden vinden", legt
hij uit. „Hij was marxist, maar is
slechts enkele jaren lid geweest
van de Communistische Partij.
En kijk eens naar zijn verhou
ding met de Katholieke Kerk,
die hij meer dan wat ook haatte.
Maar hij maakte wel drie reli
gieuze films. 'Het Evangelie vol
gens Mattheus' is voor mij één
van de opvallendste films binnen
zijn oeuvre. Hij heeft het evange
lie heel zuiver verfilmd, alle gero
mantiseerde toevoegingen zijn
weggesneden. En toch zit er in
zo'n werk meteen een voor hem
uiterst actuele problematiek ver
weven: Jezus die ageert tegen de
gevestigde instituties."
Dante
Van Driel is ervan overtuigd dat
er nog veel over werk en leven
van Pasolini verduidelijkt kan
worden. Zijn laatste film Salö
(1975) is daarvan een sprekend
voorbeeld. Het verhaal is geba
seerd op het in 1785 gepubliceer
de boek Les 120 journées de So-
dome van D. A. F. de Sade. Paso
lini situeert Vier hoogwaardig
heidsbekleders in een afgelegen
villa, waar ze zich te buiten gaan
aan seksueel geweld en perver
sie. Van Driel: „Iedereen is over
die film heengevallen, alle recen
senten boorden de produktie de
grond in. Bloederig, vies... Maar
niemand heeft er tot nu toe op ge
wezen, dat Pasolini het plan had
om de Divina Commedia van
Dante te verfilmen. Salö is daar
van het eerste deel: de hel Het
tweede en derde deel, het vage
vuur en de hemel, moesten nog
volgen. Door zijn dood is dat plan
niet uitgevoerd. Maar de weten
schap dat Salö niet op zichzelf
staat, plaatst de film-wat mij be
treft in een ander licht."
Komedie of tragedie, in bijna alle
films is destinohet noodlot,
het centrale thema. Een figuur
foto Hungry Eye
Pictures
