In prentenboeken valt veel te beleven Tussen verering en verguizing Henry Miller Tegengas tegen de artistieke afbraak kunst cultuur Nieuw kamerorkest VRIJDAG 10 SEPTEMBER 1993 21 Het zijn momenteel hectische dagen voor de 25-jarige Peter Santa. Zondag 19 september, tijdens de slotavond van het Festival Musica Sacra in Maastricht, presenteert hij zijn kersverse kamerorkest, het Classical Music Company Orchestra. Bij die gelegenheid zorgt hij bovendien voor de première van de Cantate Una Via Cnicis. gecomponeerd door vier Italiaanse componisten, onder wie Ennio Morricone. Nikolaus Heidelbach schreef met Wal meisjes doen een ongewoon ABC-boek. Zesentwintig simpele zinnetjes die steeds beginnen met een meisjesnaam wijzen op de linkerpagina's vooruit naar wat rechts op fraai gekleurde prenten te zien zal zijn: 'Amalia eet een boterham. Barbertje gaat uit. Christie maakt een snoepjesval...' Niets bijzonders, want meisjes doen zul ke dingen. Maar deze meisjes zijn niet al le meisjes. Amalia eet haar boterham, terwijl vijf beesten en een nog geduldiger jeugdboek i r i ii i i i i i i i i 1 1 i i blauw pionnetje haar het brood uit de mond kijken. Waar gaat Barbertje zo acrobatisch en prachtig opgedoft naar toe? Waarom wacht Christie aan het eind van haar snoepjesval met een ka- chelpook onder de arm? Geen van de meisjes oogt ouder dan vier en toch hoor je bij allemaal al gerinkel van verbrijzelde ruiten. Ze zijn misschien geen reclame voor de vrouwenbeweging en in elk portret is veel raadselachtigs vooral heel onheilspellend, maar het zijn stuk voor stuk karaktervolle tantetjes van wie heel wat meer te verwachten valt dan van de deugdzamer jongetjes die op de linkerpagina's met allerlei mallotigs de kijker proberen te verbazen. Van raadsels lijkt in Soms op dinsdag van David Wiesner geen sprake te zijn. Maar al gauw zal blijken datje door de eerste zin ('Watje in dit boek ziet. is echt gebeurd') en de naar de natuur geschil derde. aquarelachtige prenten op het verkeerde been bent gezet. 's Avonds, zo rond een uur of acht, als het donker begint te worden, raakt de hemel boven een moeras vergeven van kikkers op leliebladeren. De invasievloot zweeft een dorpje binnen en verdwijnt weer als het licPit begint te worden. Terwijl een heer in ochtendjas voor de camera zijn verhaal doet, een hond een achtergeble ven blad besnuffelt en een kat angstig de lucht in de gaten houdt, tobt een politie agent met de vraag wat er die nacht in 's hemelsnaam gebeurd mag zijn. Zo naverteld zal het verhaaltje niet één lichtgelovige kleuter uit de slaap hou den. Maar David Wiesners verslag van de gebeurtenissen (hij hanteert het penseel als was het een filmcamera) is zo overtui gend, dat zelfs nuchtere vierjarigen een paar weken achtereen op dinsdagavond verwachtingsvol de ogen zo lang moge lijk open zullen willen houden. Jan Smeekens Kurt Baumann. Miep Diekman, Stasys Eidri- gevieius: Treiterbijter. De Vier Windstreken, Amsterdam, 23,50. Nikolaus Heidelbach: Wat meisjes doen. Ver taling Jan Kuijper; Querido. Amsterdam; 29.90. David Wiesner: Soms op dinsdag. Vertaling J. H. Gever: J. H Gottmer/H. J. W. Becht. Bloe- mendaal; 27,90. Welke musicus durft het risico aan om in deze tijd van in krimpingen een nieuw orkest op te zetten? Peter Santa uit Huizen, zoon van de Hongaarse cellist Béla Santa, kreeg al als 3-jarige zijn eer ste viool en wilde niets liever dan violist worden. Hij woonde alle concerten en repetities van zijn va der bij en deed daardoor veel prak tische ervaring op over musici en dirigenten. Tijdens zijn studie viool aan het Utrechts conservatorium, voelde Santa zich toch ook erg aangetrok ken tot het vak van dirigent: „Ik heb veel goede en veel slechte diri genten meegemaakt, maar ik ken de in Nederland niemand die echt tot mijn verbeelding sprak en bij wie ik het vak zou willen leren.'' Zijn ervaring heeft hij dan ook vooral opgedaan in het buiten land. Hij sleepte meerdere prijzen in de wacht, waaronder op 22-ja- rige leeftijd de Eduard van Beinum- prijs en was daarmee de jongste die deze prijs ooit ontving. Deze stelde hem in staat om zijn oplei ding te vervolgen bij de Japanse dirigent Hiroyuki Iwaki. Tegengas Thans kan hij zijn ideeën kwijt in zijn eigen Classical Music Com pany Orchestra. „Het lijkt mij een uitdaging", vertelt Peter Santa. „Om iets nieuws op poten te zetten en daarmee in deze roerige tijd van afbraak en bezuinigingen een beetje tegengas te kunnen geven. Ik doe het zoals ik het wil, zonder concessies. Als ik op mijn bek ga, is het dus mijn eigen verantwoor ding. Bovendien heb ik het gevoel, met alle respect voor de bestaande ensembles, dat er tegenwoordig veel te veel op safe gespeeld wordt en geprobeerd wordt om op con certen de perfecte kwaliteit van cd opnames te evenaren, waardoor de spontaniteit teniet gedaan wordt." „Wij willen elk concert een eigen unieke sfeer meegeven en in de trant van Mengelberg van elke uit voering iets anders maken. Niet; zoals ik wel eens meegemaakt heb. dat drie keer hetzelfde programma alle keren exact gelijk klinkt. Ik zoek meer spanning en heb nu een groep die daarop in kan springen. Mijn musici zijn stuk voor stuk goede individualisten, van wie een grote flexibiliteit verwacht kan worden." Zakelijk ziet Santa's opzet er vrij eenvoudig uit. Er zijn slechts drie managers: de Hilversummer R. Wildevuur is zakelijk leider, gene ral manager is C.E. van Alphen uit Dordrecht, terwijl de artistieke lei ding uiteraard bij Santa zelf be rust. Vooralsnog werkt men zon der subsidies: de inkomsten moe ten binnenkomen via sponsors en opdrachtgevers die het orkest voor speciale projecten kunnen inhu ren. Het grootste deel van het 41 leden tellende gezelschap heeft Santa geworven bij de omroeporkesten. De musici spelen in hun vrije tijd en worden door hem per project betaald. Santa: „Degenen die ik gevraagd heb zeiden direct 'ja'. Het leuke is, dat ook bekende men sen. zoals de violisten Valentin Zhuk en Semyon Meersen, meteen enthousiast waren. Ik moet mijn planning natuurlijk aanpassen aan de omroeporkesten. Gelukkig kan dat omdat de speelschema's al een half jaar tevoren bekend zijn. Hoewel ik geen officiële uitlatin gen van de ornroep heb gehoord, heb ik toch het gevoel dat men bang is voor concurrentie. Onze opzet is commercieel en muzikaal echter anders dan bijvoorbeeld het Radio Kamer Orkest. Wij zijn een internationaal solistenensemble, gespecialiseerd in de Klassieken. In principe willen wij de barok en moderne muziek met rust laten en ons vooral richten op Haydn, Mo zart, Beethoven en Schubert." Spectaculair Dat zijn orkest tijdens het Maas trichtse Musica Sacra Festival de kans krijgt om meteen al een we reldpremière van Morricone in de wacht te slepen, heeft hij te dan ken aan Jos Leusink van KRO-Ra- dio 4. Santa: „Wij hebben eerst 'ja' gezegd en toen pas naar de proble men gekeken, omdat wij op zoek waren naar een spectaculaire start van ons orkest. Een uitvoering van weer een 'Eroica' zou immers veel minder opzien baren." Els Boer KRO-Radio 4 zendt de live-opname van het Classical Music Company Orche stra uit op donderdag 23 september vanaf 20.00 uur. Van de Maastrichtse première ivorden tevens een TV-regi- stratie en een cd-opnarne gemaakt. Peter Santa: Elk concert een eigen sfeer. foto Ton Kastermans Zonder er nu meteen over aan het pamfletteren te willen slaan: veel prentenboeken voor kinderen zijn zo suf fig als een autoloze zondag. In Treiterbij ter, Wat meisjes doen en Soms op dins dag valt wel een heleboel te beleven. Het prentenboek Treiterbijter, zoals hij geschilderd werd door Stasys Eidrigevi- c-ius en in versjes bezongen door Kurt Baumann en Miep Diekman is een uitga ve waar je anderen graag voor wilt win nen, maar die vermoedelijk door lang niet iedereen als een kostbaar bezit ge koesterd zal worden. Het verhaaltje doet nogal geforceerd aan en vertelt de treu rige geschiedenis van een man die door te weinig moederliefde en nooit eens 'een knuffie' geworden is tot 'een suffie die al les eet, kapot wil bijten.' Dat ook zijn meisje het moet ontgelden, valt moeilij ker te snappen: „Na zeven jaar zag hij hen weer, maar nu ging hij gekleed als heer. 't was op een zondag, na de kerk en Treiterbijter zei: Da's sterk! Marieke heeft nog steeds geen man? Dat komt er- met zo'n vader-van! Ik mocht niet met zijn dochter trouwen, van wie ik steeds ben blijven houwen. Maar wraak is zoet: Ik vreet haar op. En denk niet dat ik daarna stop." Het verhaal hobbelt in. vertaling op schokdempers van inferieure kwaliteit en loopt Stasy Eidrigevicius danig voor de voeten. Zijn geënsceneerde 'fotoschil derijen' van bizarre figuren die met kwetsbare handjes een masker voor het gezicht houden, bezitten zoveel zeg gingskracht dat ze niet alleen tot spre ken komen in een eigen verhaal, maar de kijker ook lange tijd stil en aandachtig houden. Illustratie uil Wat meisjes doen van Nikolaus Heidelbach. De in 1980 overleden Henry Miller blijft biografen boeien. Twee jaar geleden wijdde Mary V. Dearborn een biografie aan de Amerikaanse auteur, die nooit 'respectable' wilde worden. Begin 1994 verschijnt Erica Jongs The devil at large in vertaling onder de titel De duivel loopt los. Wie is die bewonderde en verguisde schrijver van wereldberoemd geworden boeken als Tropic of Cancer, Tropic of Capricorn en de trilogie The Rosy Crucifixion (Sexus, Plexus, Nexus)? zien gezelschap. De man die bij aankomst in Frankrijk in 1930 geen woord Frans sprak ontwik kelt zich tot een onderhoudend en onvermoeibaar causeur, dié zich met geldleningen in leven houdt. Zijn dagen beginnen steevast met een wandeling naar het kantoor van American Express waar hij, meestal tevergeefs, geldzendingen uit zijn geboorteland hoopt af te halen. Hij krijgt een baan bij de Pa- rijse editie van de Chicago Tribune waar hij drukproeven moet nale zen en corrigeren. Zijn leven komt in rustiger vaar water wanneer hij zijn intrek neemt in een studio aan de Rue Villa Seurat, waar kunstenaars van allerlei pluimage domicilie houden. Het gonst er van activi teit. Miller werkt aan een nooit vol tooide studie over D. H. Lawrence, The Obelisk Press brengt de ver halenbundel Black Spring ('36) en de roman Tropic of Capricorn ('39) uit en Miller heeft vriendschap ge sloten met schrijfster Anaïs Nin, die hem stimuleert en met wie hij een hartstochtelijke liefdesrelatie aangaat. Zij beginnen een briefwis seling die - in tegenstelling tot hun liefde - tientallen jaren zal stand houden, Henry Miller wordt lang zaam maar zeker een vertrouwde naam. zij het vooral op grond van diens reputatie als 'writer of dirty books', een stempel dat hij de rest van zijn leven met zich meedraagt, Terugkeer De oorlogsdreiging in Europa dwingt hem in 1939 terug te keren naar zijn geboorteland. Een lange tocht per auto door de Verenigde Staten resulteert in het boek The air-conditioned nightmare ('45), een felle hekeling van de moderne Amerikaanse samenleving. Een curieus boek. omdat Henry Miller waarschijnlijk veel Amerikaanser was dan hij ooit wilde toegeven- Volgens feministen klinken in zijn werk onmiskenbaar de neurosen door waarmee de moderne Ameri kaanse man te kampen heeft. Zijn biograaf Mary V. Dearborn be weert dat Miller in feite een teleur gestelde romanticus was. wiens aangeboren ridderlijkheid ten op zichte van vrouwen geen uitweg kon vinden in de gangbare sek suele mores van twintigste-eeuws Amerika. De ongerijmdheden in Millers be staan komen opnieuw aan de op pervlakte wanneer zijn werk in de jaren zestig eindelijk in Amerika vrijgegeven wordt. De literaire pre tenties waarmee hij zijn boeken schreef- hoe onevenwichtig ze vol gens critici ook zijn - worden volle dig overschaduwd door de reputa tie die de bijna zeventigjarige Mil ler nu bij het grote publiek geniet als The Grand Old Man of Sex en The King of Smut. Miller is be roemd, maar als auteur van 'vieze boeken'. Het feminisme van de jaren zeven tig komt voor de inmiddels hoog bejaarde Miller zeer ongelegen. De vrouwenbeweging nagelt hem aan de schandpaal als een seksist en vrouwenhater, een beschuldiging- die de auteur diep krenkt. Wan neer Frankrijk hem de hoge onder scheiding Légion d'Honneur toe kent gaan boze prostituées in Pa rijs de straat op uit protest tegen Millers weinig flatteuze boeksta ving van hun métier. Zijn werk heeft zich niettemin een eigen, niet te onderschatten plaats verworven. Miller was de eerste schrijver die in zijn geschriften seksueel actieve vrouwen liet fi gureren, en brak daarmee radicaal met puriteins-Victoriaanse lite raire tradities. Zijn werk is van gro te invloed geweest op de Beat Ge neration en zijn stem klinkt door in het werk van hedendaagse schrijvers als Erica Jong. Met literaire onderscheidingen werd Miller karig bedeeld - wat ge zien de sterk wisselende kwaliteit van zijn werk niet verwondert. Toen hij oud. rijk en beroemd was hoopte hij ooit de Nobelprijs voor literatuur in ontvangst te mogen nemen. Zijn vriend voor het leven Lawrence Durrell hielp hem spoe dig uit de droom. „We are roaiting for Mister Miller to become respec table" („Wij wachten tot de heer Miller fatsoenlijk wordt") had een jurylid Durrell toevertrouwd. Fatsoenlijk is Henry Valentine Miller nooit geworden. Althans in de ogen van fatsoensrakkers. Jan Dirk van Scheyen The happiest man alive, a biography oj Henry Miller, door Mary V. Dearborn, 36Spagina's. Uitgave 1991, Touchstone- Simon Schuster, Nero York. Prijs: f 38,SO. Uitgeverij De Prom brengt begin '94 on der de titel De duivel loopt los. over Henry Miller de vertaling uit van Erica Jongs begin dit jaar verschenen boek The devil at large; 334 pag., 45,-. Henry Miller, in 1891 in Brook lyn, New York geboren als zoon van een alcoholische kleer maker en een heerszuchtige moe der, had na jaren van armoede en strijd op pensioengerechtigde leef tijd eindelijk de literaire roem ver gaard waarnaar hij zo lang had ver langd. De laatste levensjaren van Miller - als schrijver vereerd èn verguisd - stonden in het teken van materiële welvaart en erken ning. Hij was een celebrity. Henry Miller was een vat vol tegen strijdigheden. Net als zijn boeken zat zijn leven vol ongerijmdheden. Hij trok naar Parijs toen alle expa triates al weer huiswaarts waren gekeerd, hij publiceerde een filip pica tegen de Amerikaanse samen leving - The air-conditioned night mare - toen het chauvinisme in dat land als gevolg van de Tweede Wereldoorlog hoogtij vierde - een wel heel ongelukkig moment - en hij betrok een villa in het mon daine Pacific Palisades toen de te gencultuur, die hem als goeroe had geannexeerd, driftig tegen het Amerikaanse materialisme en ka pitalisme aanschopte. Miller was er de man niet naar zijn leven in goede banen te leiden. Im pulsief en, in bepaald opzicht, naïef als hij was, liet hij de dingen op zich afkomen. Omzien in wrok of spijt was hem vreemd. „I have never regretted anything. Regret, like guilt, is a xoaste of time", schreef hij Er was maar één ding dat hij met dodelijke ernst beoefende: schrij ven. Hij had er alles voor over om zijn werk gedrukt te krijgen. Zijn eerste, in Parijs geschreven en ver schenen roman Tropic of Cancer (1934) voorzag hij - berekenend en weinig scrupuleus - van een zelf ge schreven maai' door collega-au teur (en vriendin) Anaïs Nin onder tekend lovend voorwoord. Miller, toen hij voor de laatste keer zijn Borsalino-hoed droeg. Meesterwerk Het boek werd in kleine kring als een meesterwerk beschouwd. Uit gever was The Obelisk Press, een in Parijs gevestigd huis dat onder leiding van de Engelsman Jack Kahane grossierde in Engelstalige geschriften voor in Frankrijk wo nende Britten en Amerikanen. Het fonds van The Obelisk Press be stond voornamelijk uit titels met een pornografisch karakter, of schoon Kahane ook serieuze schrijvers als James Joyce uit bracht. De expliciete erotiek die ook in Tropic of Cancer niet ont brak leverde Miller, naast literaire faam bij kenners, een zekere be ruchtheid op. Uitgave in Groot- Brittannië of Amerika van het als pornografisch betitelde boek was uitgesloten, en al spoedig kwam een levendige smokkelhandel op gang. Was Miller in 1930 niet naar Parijs gegaan, dan was hij wellicht nooit als schrijver tot bloei gekomen. Zijn Parijse jaren waren van beslis sende betekenis voor zijn persoon lijke en literaire ontwikkeling. Pa rijs was een openbaring. Alles wat hij haatte aan zijn geboorteland Amerika, ontbrak in deze stad. Urenlange nachtelijke wandelin gen over de avenues en boulevards en ontmoetingen met talloze inte ressante figuren uit het bohème- milieu inspireerden hem tot het schrijven van The Paris Book, dat later als Tropic of Cancer het licht zou zien. Henry Miller: Nooit fatsoenlijk geworden. Henry Millers besluit om naar Pa rijs te gaan was mede te danken aan zijn tweede vrouw June Mans- field. Deze geheimzinnige en la biele vrouw, die de schrijver had ontmoet bij Times Square waar zij in een taxi-dance hall werkte, was overtuigd van Millers literaire po tenties. Zij spoorde hem aan naar Parijs te gaan om schrijver te wor den. Van de vijf vrouwen met wie hij getrouwd is geweest, heeft June zonder twijfel de grootste artis tieke invloed op Miller gehad. Zij was zowel kameraad, verleidster als muze. De stormachtige en tu multueuze relatie tussen Miller en June speelt een sleutelrol in zijn werk. Op de terrassen van de Parijse ca fés is Miller in de jaren dertig ge Henry Miller in de Rue Villa Seurat in Parijs, waar hij zich thuis voelde tussen collega-kunstenaars.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1993 | | pagina 21