Eeuwig succes voor Prismaatjes Een opgevoerde Solex, dat is helemaal niks PZC IWormpjes lastig aar onschuldig Niet alle vogels kunnen vliegen varia Vi'et minder dan een mirakel voor 1,25 WOENSDAG 8 SEPTEMBER 1993 50 Lr Jan Haverkate jet is een serie boeken die Jzelden ol' nooit op de best- iller.slijsten verschijnen. 'Mil- jnsellers' worden het, omdat i niet grote regelmaat steeds jnieuw en vaak geactuali- erd worden uitgegeven. Het jn boeken die niet leest, maar lenslaat: de Prisma woorden- leken et succes van de Prisma Woor dboeken behoeft geen uitleg. Inds 1955 zijn er tegen de dertig liljoen van verkocht, zodat zich elhaast in elke Nederlandse oekenkast enkele exemplaren loeten bevinden. Het woorden- oek Nederlands is met 6,5 mil- piMiien exemplaren de absolute ipper. Gevolgd door het koppel ngels-Nederlands en Neder- ods-Engels, waarvan elke titel led was voor 3,5 miljoen ver achte exemplaren, aarmee zijn de Prisma Woor- ■nboeken de best lopende serie ide geschiedenis van de Neder- ndse lexicografie. Voor de uit- ïyerij, het Spectrum in tvecht, opgericht op 25 juni }35, waren de Woordenboeken snel van levensbelang. Binnen in jaar tijd had de uitgever zo igeveer de hele onderkant van e Nederlandse woordenboe- enmarkt in handen. iat was ook het marktsegment aarop Het Spectrum mikte, ant. het woordenboekproject ad een ideologische achter end. De uitgeverij wilde goede oordenboeken maken die voor dereen betaalbaar waren. [oordenboeken voor gebruik in shool en leven, niet te kostbaar, laar desondanks aan de nor- lale eisen voldoend, zoals in het irste voorwoord stond. 1,25 ^prijsstelling was scherp. „Het jffc niet minder dan een mira- 1 dat men zich voor 1,25 gul- in zulk een woordenboek kan inschaffen", bracht Ons Mulo- ad de verbijstering over de -ht unt van Het Spectrum in 1955 effend onder woorden. Bijna en jaar wist de uitgeverij de ijs op dat peil te handhaven. iter werd de prijzen verhoogd, iaar dat had geen gevolgen lorde populariteit van de serie. oor Het Spectrum werden de Insma Woordenboeken de kurk iarop de onderneming dreef. :ennia lang zorgden ze voor jna eenderde deel van de om it. Per jaar werden er op een ge- geven moment 1,1 miljoen woor denboeken verkocht, evenveel als alle andere Prisma's samen. Duister Met dit verkoopsucces voor ogen is het nauwelijks voor te stellen het Prisma-Woorden boekproject voor Het Spectrum in het begin van de jaren vijftig een sprong in het duister was. Het idee van een pocketwoor denboek was niet nieuw - in Duitsland en Engeland beston den ze al - maar voor Het Spec trum was het een gok. Het bedrijf had nooit eerder woordenboeken uitgegeven en ging in zee met auteurs die geen enkele lexicografische ervaring- hadden. Zij kregen de opdracht om in éën jaar een woordenboek samen te stellen van ruim drie honderd pagina's. En dat naast een drukke baan voor de klas, want alle auteurs waren leraar. Welbeschouwd was het zelfs een dubbele gok, aangezien niet al leen het pocketwoordenboek, maar ook het pocketboek zelf op de Nederlandse markt een ge heel nieuw verschijnsel was. De eersten waren weliswaar voor de oorlog al verschenen, maar geen van de series was een echt suc ces geworden. Daarom waren de uitgevers na de oorlog zeer scep tisch. „Als je toen tegen een uitgever zei dat hij nu eindelijk eens moest ophouden met van die on mogelijk dikke pillen in pracht band uit te geven", blikte schrij ver Gerrit Kouwenaar in 1957 te rug op deze naoorlogse jaren, „dan haalde hij medelijdend de schouders op. Dat wilde het de gelijk Nederlandse publiek niet, meende hijHet Nederlandse pu bliek lustte geen houthoudend papier, zakformaat en slappe kaftjes. Het Nederlandse pu bliek vertrouwde een boek dom weg niet als het te goedkoop was," De recrutering van de auteurs had plaats in 1952 en 1953. De be doeling was om in 1954 in één klap acht woordenboeken op de markt te brengen. Engels. Frans, Duits, Spaans, Neder lands en Vreemde Woorden, eer ste oplage 55.000 exemplaren per boek. De auteurs kregen de opdracht om in ongeveer één jaar een boek samen te stellen van 320 bladzijden. Dat wil zeggen dat de jonge lera ren naast hun baan en hun gezin een heel jaar lang (de volle 365 dagen) 104 trefwoorden per dag [n tropische delen van de we reld wordt de bevolking vaak feisterd door worminfecties, jast de hoge temperatuur spe- de gebrekkige hygiëne, de ilite medische verzorging en slechte levensomstandighe- i een rol. Dat soortgelijke storen in het begin van deze liw in ons land ook van in- oed waren, kunnen oudere pnsen zich nog maar al te goed rinneren. Maar ook tegen- ordig komt het voor, dat we onze schrik wormpjes zien jde ontlasting van een van on- kindercn. et eerste wat we denken: We sen ons toch goed, zoiets it toch alleen bij vervuilde zinnen voor? Dat is echter niet aar-1 op de 5 kinderen heeft er t van. Ook volwassenen kun- 1 echter besmet worden, al bben die lang niet altijd ichten. esmetting örmpjes zijn over het alge- se» 1 cm lang en wit. Ze leven bet darmkanaal. Ze teren op voedingsstoffen in de darm. 'ten het lichaam kunnen ze leven, maar ze kruipen wel tde anus om eitjes te leggen of toen met de ontlasting naar 'ten, De wormen heten offi- el oxyuren, maar worden ik aarsmaden of zandbakwor- n genoemd. Ze veroorzaken k in de anaalstreek; vooral •achts of als je een tijdje stil- Van iemand die al besmet is, anen eitjes terecht komen in ding, beddegoed en op aller- gebruiksvoorwerpen zoals slgoed. Verder verspreiden vormen: zich ook via de zand- niet goed doorbakken vlees huisdieren. In ons klimaat )nen eitjes nog na 14 dagen metting veroorzaken. Kinde die ernstig jeuk hebben aan anus, krabben zich, vaak in slaap, waarbij eitjes aan de Set's en onder de nagels blij- zitten. Die eitjes komen dan hakkelijk in de mond terecht, estal gaat een besmetting 111 °P het hele gezin over. aatregelen ,een infectie met wormpjes is "stgesteld, is het vooral be- grijk goede hygiënische iatregelen te treffen. Besmet- g van de andere huisgenoten et zoveel mogelijk worden •komen. Die hygiënische zijn: zo kort mogelijk knip- handen vaak met zeep was- en na het slapen gaan, elke maaltijd, na WC-be- en. XTR - Slaapkamers en leefruimte el ke dag stofzuigen en schoonma ken. Denk hierbij aan deurknop pen, WC-bril, kastdeuren en speelgoed. - Voedsel stofvrij bewaren en groenten en fruit zorgvuldig spoelen voor rauw gebruik. Tan denborstel stofvrij bewaren. Deze maatregelen gelden voor het gehele gezin. Behandeling Voor de behandeling is een mid del nodig dat de wormpjes en de larven in de darm doodt en dat geen effect heeft op de mens zelf. ■Zo'n middel mebendazal (VER- MOX) kan door uw huisarts wor den voorgeschreven, maar het is ook zonder recept in de apo theek te verkrijgen. Omdat volwassenen en kinde ren evenveel wormpjes in'hun darmen kunnen hebben, is de dosering voor iedereen hetzelf de. Zoals gezegd kunnen de eitjes nog na 14 dagen besmetting ver oorzaken. Dat betekent dat, on danks een eerste behandeling, de nog overal aanwezige eitjes wormpjes zijn geworden en op nieuw voor besmetting kunnen zorgen. Daarom moet na veer tien dagen nog een tablet wor den ingenomen. Omdat andere gezinsleden ook besmet kunnen zijn en we het zekere voor het on zekere willen nemen, dient het hele gezin behandeld te worden. Dus elk gezinslid neemt een ta blet en veertien dagen later nog een. Bij onzekerheid om welke worm het gaat altijd de hulp van de huisarts inroepen. Farmacotherapiegroep Zeeland A.F.J, Hainannapotheker moesten afwerken! Een onmoge lijke taak opgave. Het oorspron kelijke tijdschema werd dan ook in de verste verte niet gehaald. De publikatiedatum moest steeds worden opgeschoven. De eerste vier Prisma Woordenboe ken verschenen uiteindelijk op 21 juni 1955. Achteraf beschouwd heeft die vertraging Het Spectrum voor een ramp behoed. Bij de uitgeve rij had men namelijk geen reke ning gehouden met de werk zaamheden van de Nederlands- Belgische spellingscommissie die al sinds 1947 onder voorzit terschap van prof C.B. van Hae- ringen bezig was een spellings hervorming voor te bereiden. Precies op het moment dat de serie woordenboeken volgens de oorspronkelijke planning had moeten verschijnen, in juni 1954, verscheen ook de Woordenlijst van de Nederlandse taal. beter bekend als het Groene Boekje. Had het Spectrum het oorspron kelijke tijdschema aangehou den, dan had de uitgeverij met vierhonderdduizend verouderde en dus onverkoopbare woorden boeken in de maag gezeten. Nu kon men de nieuwe spellings regels nog in de tekst invoeren, waardoor de oospronkelijke blunder mede oorzaak werd van het commerciële succes. In de reclamecampagne bij het ver schijnen van de eerste vier delen kon trots worden gemeld dat de woordenboeken volgens de nieuwste officiële spelling waren samengesteld. In plaats van dat de uitgeverij met verouderde woordenboeken bleef zitten, bracht zij nu als eer ste woordenboeken in de nieuwe spelling op de markt. De volgen de twee Prisma woordenboeken verschenen in december 1955 en de laatste twee van de eerste se rie van acht lagen uiteindelijk pas in augustus 1956 in de boek handel. De woordenboeken werd in de pers zeer gunstig ontvangen. Ook de gebruikers reageerden, al bleef het aantal ingezonden brieven beperkt. Een van de le zers wees de samensteller van het woordenboek Nederlands op een in zijn ogen beledigende om- De Prisma Wooi zo eenvoudig als de opzet is, zo rijk is de opbrengst. foto Carlo ten Ellen schrijving van 'boerin': 'vrouw of meisje met lompe manieren'. Het woord werd in de volgende druk aangepast tot 'vrouw uit boerenstand'. Ook kwam er een brief waarin de uitgever werd gewezen op de be ledigende betekenissen 'gierig aard' en 'woekeraar' bij het tref woord 'jood'. Tot dat moment al gemeen gangbare omschrijvin gen, maar na de Tweede Wereld oorlog voor vele lezers een steen des aanstoots. Als het dan toch op die manier moest, aldus de briefschrijver, waarom had de van oorsprong katholieke uitge verij achter het woord 'jezuiet' in het woordenboek Spaans dan niet geschreven 'geniepig mens' of 'verrader'? Zoals verwacht werden van de woordenboeken Spaans de min ste exemplaren verkocht, tot 1991 ongeveer 650.000. De mid denklasse wordt ingenomen door de woordenboeken Duits en Frans. Zo werden van de woordenboeken Duits tot 1991 ten minste 4,6 exemplaren ver kocht en van de Prisma's Frans 4,8 miljoen. Topper Maar de absolute topper blijft het woordenboek Nederlands, samengesteld door dr A. Weij- nen, met 6,5 miljoen exempla ren. En dan te bedenken dat Weijnen in 1955 overwoog af stand te doen van de royalty's voor een afkoopsom van 50.000 gulden! Gelukkig voor hem be dacht hij zich op het laatste mo ment, waardoor zijn honorarium in de loop der jaren is opgelopen tot een veelvoud van dat bedrag. Het Spectrum heeft het niet bij deze acht woordenboeken gela ten. Al in 1957 bestonden er plannen om in de Aula-reeks woordenboeken Grieks en La tijn op te nemen. ïn dezelfde'pe riode werden er contracten afge sloten voor een Etymologisch woordenboek" en een Woorden boek der klassieke oudheid. La ter volgde nog een woordenboek Italiaans. Tussen 1975 en 1979 werden alle woordenboeken herzien. Verder verschenen in de loop der jaren allerlei speciale edities. Anders opgemaakt, beter papier, ander bindwerk. In 1989 volgde een tweede herziening, grondiger dan de eerste. De kosten waren er dan ook naar: ruim vijf mil joen gulden. Maar dat had de uitgever graag over voor dit goudmijntje. SW - Wasgerei, zeker van de geïnfec teerde persoon, niet voor gezicht en onderlichaam gebruiken. - Gesloten pyjama of nauwslui tend onderbroekje dragen om het contact tussen vingers en anus te vermijden. - Elke dag schoon ondergoed aantrekken. - Lakens, nachtkleding en on dergoed tenminste bij 60 graden Celsius wassen. - Beddegoed en nachtkleding voorzichtig opnemen en buiten uitslaan. Een van de starts in de Wereldkampioenschappen Solexrace te Joure. foto Karei Zwaneveld/ANP door Jeichien de Graaff Een Solex heeft een wat stof fig, suffig imago. Het is een 'fiets met een motortje' voorna melijk voor oude mensen die niet meer kunnen trappen maar niet zo hard durven. Maar daar was het afgelopen weekeinde in Joure bij de elfde Wereldkam pioenschappen Solexrace niets van te merken. Rond het park aan de Iepensteinlaan, of Iepen- steinleane zoals de Friezen zeg gen, werd door jong en oud zo hard mogelijk gereden. Dat ging in verschillende klas sen, want er zijn gewone Solexen en opgevoerde Solexen. Op de opgevoerde Solexen zitten over het algemeen de wat jongere mensen, gehuld in echt racepak en met een grote helm op. Zij wil len echt winnen. En met een op gevoerde Solex kan je een res pectabele snelheid behalen, 50 a 60 kilometer per uur. De 'echte' Solexfans vinden dat maar niks. Het kleine brommer tje of snorfiets loopt normaal ge sproken tussen de 25 en 35 kilo meter per uur. Overigens weet eigenlijk niemand of sommige types nou snorfietsen of brom mers zijn. Zelfs de politie weet het vaak niet zodat de Solexcou reur zonder helm er meestal zon der boete vanaf komt. „Hij hoort ook niet harder te gaan. Als je hem opvoert gaat hij stuk. Een opgevoerde Solex, dat is helemaal niks", zo zegt Wout Feddema. Hij heeft er zeventien die het allemaal doen en hij rijdt dus elke dag op een andere So lex. „Dat moet ook. Want als je hem een paar maanden niet ge bruikt dan wil hij niet meer. Het is net een mens. Wie stil gaat zit ten op de bank wordt stram en stijf. Die loopt niet meer." Lekker rechtop Feddema had nummer 91 in de race en had na de eerste manche geen flauw idee in welke klasse hij werd ingedeeld. „Ik rij ge woon mijn rondjes. Zit lekker rechtop en zie de jonge jongens dan voorover gebogen over het stuur voorbij komen. Ach, zo was ik ook toen ik zo jong was." Hij was gekleed zoals het een So lexrijder betaamt: een pothelm op, een lange leren jas, en klom pen aan de voeten. Die klompen horen niet echt tot het 'uniform' maar ze zijn erg gemakkelijk bij het Solexrijden. Klompen glij den namelijk over het wegdek en kunnen dus ook goed gebruikt worden voor het bijremmen. Voorzitter Ynte Kuindersma van de Solexvereniging AOW (Altijd Onderweg) is in zijn nop jes. De belangstelling voor de WK Solexrace, die hij elk jaar or ganiseert, was dit jaar enorm want het lijkt er op dat de Solex, die in 1988 in Frankrijk uit pro- duktie werd genomen, weer ge maakt gaat worden. Een Hon gaarse industrieel heeft de oc trooien gekocht. Eind septem ber moet de nieuwe Solex al in Parijs gepresenteerd worden. „Het is natuurlijk hartstikke leuk dat er weer een nieuwe komt Maar het zal lastig worden er weer mensen warm voor te krijgen. Een beetje moderne da mesbrommer is niet veel duur der en gaat veel sneller. Dat wil len de mensen dan toch liever", zo zegt Kuindersma. Als de Hon gaar niet te veel aan het ontwerp verandert is de nieuwe Solex voor sommige leden van zijn club een uitkomst. „Dan zijn er weer nieuwe onderdelen. Maar dat geldt eigenlijk alleen voor de laatste modellen die in Frank rijk werden gemaakt. De leden met echte oude Solexen hebben er niet veel aan." Mountain-bike Kuindersma heeft er zelf nog vijftien. Ooit heeft hij er 140 ge had. „Die heb ik verkocht aan mensen die er echt lol in hadden. Ik laat ze dan 25 gulden extra be talen en maak ze gelijk lid van de club." De mountainbike-rage heeft Solexbezitters nog voor deel gebracht. „Allemaal 24- inch banden. Heel geschikt voor veel soorten Solexen. Dus die banden zijn er nu weer volop", aldus Feddema. Voor de Wereldkampioenschap pen zijn'de meeste leden geko men. Maar dat is niet het enige dat de leden bindt. Regelmatig worden toertochten georgani seerd, en dat kan overal in Ne derland zijn. Maar één keer per jaar wordt de Elfstedentocht op de tweewielers gereden. Over het waarom van het Solex- rijden zijn de heren het eens: nostalgie. Toen ze klein waren hadden hun ouders of grootou ders er één, en ze mochten altijd achterop. Op hun zestiende zijn ze allemaal even overgestapt op een snelle brommer, en later in de auto. Min of meer toevallig liepen ze weer tegen de Solex op, en vanaf dat moment waren ze verslaafd. Ze rijden er altijd op, behalve als het sneeuwt, want dat gaat echt niet. „Maar anders is het prachtig. Vooral wanneer we met zijn al len op stap zijn. Mensen die ons zien zetten de auto aan de kant en grijpen een camera om een fo to te maken. Dat- is toch gewel dig", glundert Kuindersma. Wereldkampioen-in-Joure werd uiteindelijk Jouke Rottiné uit Zwaagwesteinde. Kaketoe. Illustraties uit Papegaaien en Parkieten van David Alderton Nagenoeg elk mens heeft een zwak voor vogels. Mogelijk omdat ze mooi zin gen, fraaie kleuren hebben of zo sierlijk gevormd zijn. Voor de vogels is deze men selijke voorkeur soms min der aangenaam, want wat de mens mooi of aantrekke lijk vindt, wil hij graag be zitten. Daardoor worden vo gels soms gehuisvest in veel te kleine kooien en krijgen ze vaak niet het juiste voed sel. Bijna elke liefhebber is te genwoordig in staat zich te oriënteren over de eisen die hun lievelingsdieren stellen: vooral over vogels zijn er rij en boeken, waarin men kan lezen op welke wijze het na tuurlijke leefklimaat van de ze dieren ook in gevangen schap zoveel mogelijk kan worden benaderd. Als dank voor de goede behandeling tonen de vogels dan hun fraaiste kleuren en laten hun mooiste gezang horen. Het is niet eenvoudig als voorvaders van deze fraaie gevleugelde dieren de heel wat minder aantrekkelijke reptielen te zien. Reptielen, die miljoenen jaren geleden waren uitgegroeid tot echte monsters. In het pre-cambrium. grof weg 3000 miljoen jaar gele den verschenen de eerste eencellige organismen, waaruit in de loop van mil joenen jaren meercellige die ren voortkwamen. Daaruit ontstonden de kaakloze vis sen en via verscheidene tus senvormen de amfibieën, de spinnen, de insekten en de reptielen. Dan zijn we inmiddels in het Laat-Carbóon gekomen, zo'n 300 miljoen jaren gele den. Uit deze reptielen ont stonden de grote dieren, waarvoor de laatste tijd bij zonder veel aandacht be staat, de dinosauriërs bij voorbeeld. Onder deze groep sauriërs waren er echter, die in een wat later stadium het luchtruim kozen. Het waren reptielen met een vlieghuid, die was vastgehecht aan een lange vierde vinger van de voorpoten en aan het dij been. Via een hele lange weg evolueerde uit deze ptero- sauriërs tenslotte de vogels. Archeopteryx De eerste vogel was waar schijnlijk de Archeopteryx, waarvan de mens een uitste kend fossiel vond in het fijn korrelige zandsteen van het plaatsje Solnhofen in Zuid- Duitsland. Het dier was on geveer zo groot als een kraai en hield het midden tussen een reptiel en een vogel. Het had bijvoorbeeld een kaak met tanden, maar ook veren en verder nog een aantal ty pische vogelkenmerken, Uit de. toch eenvoudige, Ar cheopteryx zijn alle 9500 ver schillende vogelsoorten die op dit moment op de wereld lopen en vliegen voortgeko men. Grote vogels, kleine vo gels, met honderden ver schillende snavels, poten en vleugels, maar allemaal sier lijk en uitermate goed aan gepast aan de omstandighe den waaronder zij moeten le ven. Struisvogel De grootste vogel is de struisvogel, die door zijn kleine vleugels en ook door zijn gewicht van 156,5 kilo bij een hoogte van 2,74 meter, niet kan vliegen. Hij com penseert deze handicap ech ter door bijzonder hard te kunnen rennen. Hij haalt dan ook gemakkelijk 70 km per uur en op de korte af stand zelfs meer dan 95 km per uur. De vogels die wél kunnen vliegen worden niet zo zwaar. De zwaarste is de gro te trap (uit de familie der kraanvogelachtigen) met een gewicht van 18 kilo. Bij deze zwaargewichten verzinken de kolibries in het niet. De bijkolibrie weegt maar 1.6 gram bij een lengte van nog geen 6 centimeter. Deze kolibriesoort ook het kleinste ei legt. Het eitje is maar 6,35 mm lang en heeft een gewicht van 0,25 gram. De kolibrie is overigens in meer opzichten een bijzon der vogeltje. Zo heeft de zwaardkolibrie van alle vo gels de langste snavel in ver houding tot zijn eigen li chaamslengte en de zonne straalkolibrie de snelste vleugelslag. Deze laatste soort haalt in normale om standigheden 90 slagen per seconde, maar in de paartijd kan dit nog eens extra oplo pen tot 200 vleugelslagen per seconde. Huisdier In onze geïndustrialiseerde wereld mist de mens veel van de vrije natuur en tracht daarom een stukje van die natuur in huis te halen. Een potplant op de vensterbank, een hond voor de haard en natuurlijk een vogel in een kooi. Dikwijls werden zangvogels in een kleine kooi gehouden, omdat men er vroeger van overtuigd was, dat de dieren dan mooier zongen. Ook was het gewoonte uit bijgeloof een duif in een kooitje boven de deur te houden, omdat daarmee het onheil zou wor den afgewend. Gelukkig zijn we nu verstan diger, maar toch zijn er nog heel wat vogels, die onnodig lijden door een slechte ver zorging. Dikwijls omdat de kennis om deze dieren goed te verzorgen ontbreekt. De papegaaiensoorten zijn daar wel een heel slecht voor beeld van.. Papegaai Papegaaien en ook de par kieten behoren tot de mopi- ste vogels die we kennen. Ook al is hun 'gezang' niet al tijd even welluidend, zij ma ken dit gebrek aan kunst weer helemaal goed door hun aanhankelijkheid en mogelijkheid om de mense lijke spraak te imiteren. De Zuid-Hollandsche Uitge verij heeft onlangs, na de geïllustreerde encyclopedie over vogels, een bijzonder volledig boek over papegaai en en parkieten uitgegeven. Een standaardwerk, dat op valt door de fraaie uitvoe ring en voor iedere liefheb ber van deze vogels eigenlijk verplichte kost is. Niet al leen worden adviezen gege ven voor de aanschaffing van de dieren, maar ook voor de huisvesting binnen en buiten en het voorkomen van de belangrijkste infec tieziekten. Geïllustreerde Encyclopedie van de Vogels. Redactie: Dr CM. Perritis. ISBN 90 5112 204 7. Prijs: 99.- Papegaaien en Parkieten. Schrijver: D. Alderton. ISBN 90 5112 319 1. Prijs: 79.90

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1993 | | pagina 11