Vlissingen was oefenterrein
voor Amerikaanse piloten
Florida worstelt
nog met Andrew
PZC
Vliegende Forten
boven Walcheren
reportage
29
Variété
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1993
Vlissingen heeft het in de oorlog zwaar te verduren gehad. Dat is
alom bekend. De havens. De Koninklijke Maatschappij Schelde. Het
waren bekende doelwitten van de geallieerden, maar vijftig jaar
;eleden - 15 augustus 1943 - komen Amerikanen voor een ander
doelwit: vliegveld Souburg. Met hun Vliegende Forten (B-17's) voeren
zij een bombardement uit, ongekend hevig en ook ongekend zinloos.
De Vlissingse wijk Tuinstad kreeg het bij het bombardement van zondag 15 augustus 1943 zwaar te verduren. In de Anjelierenlaan
vielen negen bommen. foto gemeente-archief Vlissingen
Woedend is militair attaché C. Mool-
enburgh als hij in Londen hoort wat
er in Vlissingen is gebeurd. Amerikaanse
bommenwerpers hebben ruim 1400 bom
men in Vlissingen en omgeving gedropt.
Een langgerekt bommentapijt, hebben ze
achtergelaten, van de Vlissingse wijk
Tuinstad tot in de buurt van Ritthem. En
op het eigenlijke doel, vliegveld Souburg
tussen Vlissingen en West-Souburg, zijn
er slechts 49 gevallen. Moolenburgh haalt
fel uit, niet omdat het bombardement gro
tendeels is mislukt. Het bombardement
was onnodig. Vliegveld Souburg is zon
dagavond 15 augustus 1943, morgen exact
vijftig jaar geleden, allang buiten gebruik.
De Duitse jagers hebben zich meer landin
waarts op Woensdrecht teruggetrokken
vanwege de vele luchtaanvallen.
Tegen de twaalfhonderd Amerikanen ver
schijnen die vijftiende augustus 1943 aan
de horizon. Ze verplaatsen zich in 119B-
17's, tien bemanningsleden per stuk, op
zo'n zeven kilometer hoogte. De B-17 is de
eerste grote lange afstandsbommenwer
per, waarvan de tijdens de Vietnamese
oorlog berucht geworden B-52 een verre
nakomeling is. De Vlissingse scholier Adri
van Dijk staat die bewuste zondagavond
met een vriend op de boulevard, bij hotel
Britannia. Hij ziet boven de ondergaande
zon condensstrepen aan de horizon om
hoog komen. De B-17's van de 1st Wing
van de US Eigth Air Force zijn in aantocht
en Vlissingen wacht de zwaarste lucht
aanval van de hele oorlog.
De geallieèrden hebben begin juni afge
sproken aanvallen op de Duitse lucht
macht en vliegtuigindustrie topprioriteit
te geven. De bommenwerpers die naar
Duitsland vliegen, hebben te veel last van
jagers. Zondagavond 15 augustus 1943
moeten de Amerikanen vliegvelden in het
noorden van Frankrijk onklaar maken en
een herstelbedrijf voor vliegtuigen in
Brussel. Boven de Belgische hoofdstad
hangt een te zwaar wolkendek. De B-17's
Hij heeft er later een verhaal overgeschre
ven, over het suizen van de scherven, het
hulpgeroep, het gehuil en toen de stilte.
„Alles was stil in de kelder", schrijft hij in
hoofdletters. Achttien mensen rondom
hem zijn dood.
Verderop, in Vlissingen, is Tuinstad het
zwaarst getroffen. Muller die enorm veel
documenten over de oorlog heeft verza
meld. pakt het dagrapport van de lucht
beschermingsdienst erbij. Commissaris
van politie A. Gasinjet heeft voor elke lo
catie waar bommen zijn gevallen, een an
dere letter gebruikt. Het alfabet heeft drie
letters te weinig om die allemaal aan te
duiden. Van de 119 B-17's hebben er 91
hun lading - gezamenlijk 1434 bommen
van 300 pound - in een tijdsbestek van
niet meer dan vier minuten losgelaten.
Stationsgebouw
De volledig verwoeste schuilkelder aan de Nieuwe Vlissingseweg, waaruit slechts één
VI issinger levend tevoorschijn is gekomen. foto gemeente-archief Vlissingen
met bestemming Brussel slaan naar hun
neven-doelwit af: vliegveld Souburg.
Schuilkelder
De 15-jarige Vlissinger Louis Muller
zwemt tegen die tijd nog met zijn vriend
Chris de Vries 14) in het Kanaal door Wal
cheren, bij de Keersluisbrug. Om kwart
over acht neemt Chris hetzelfde verschijn
sel in de lucht waar als Van Dijk. Veel con
densstrepen. Op het oude stationsge
bouw, vlakbij de brug, hebben de Duitsers
een geschut staan. Dat slaat direct alarm.
Louis en Chris kleden zich snel aan. Zij
vluchten naar de Nieuwe Vlissingseweg,
ver weg van de binnenhavens. De aanval
is daarop gemunt, denken ze. Ze vinden
een plekje in een schuilkelder, die in het
begin van de oorlog in de dijk langs de
Nieuwe Vlissingseweg is gebouwd.
Louis schuift door naar het midden, waar
met een éénsteens-muurtje een schot is
gemaakt. Dat wordt zijn redding. De kel
der krijgt een voltreffer. Louis is de enige
overlevende. Hij ziet zijn vriend pas terug
in het inmiddels gesloopte Sint-Joseph-
ziekenhuis, met een kaartje om zijn nek.
„Ik heb er niks aan overgehouden", ver
telt de nu 65-jarige Vlissinger, „maar ik zal
die geur - een mengeling van kruitdam
pen, stof, van alles - nooit meer vergeten."
De bronnen zijn niet eenduidig over aan
tallen slachtoffers. Die melden veertig tot
drieënveertig doden onder de burgerbe
volking. Over de verliezen aan Duitse zij
de wordt niets gezegd. In ieder geval is de
vijfkoppige bemanning van het geschut
op het oude stationsgebouw omgekomen.
Het pand is weggevaagd. Veel bommen
zijn in die hoek terecht gekomen en in het
open land. „Was dat niet het geval ge
weest", oordeelt de toenmalige scholier
Van Dijk nu, „dan was er van Vlissingen
niet veel overgebleven. Zo verwoestend
was dat bombardement." Dat blijkt zon
neklaar uit het rapport van Gasinjet. Hij
meldt achter letter 'r'; 9 bommen in de An
jelierenlaan, waardoor drieëntwintig hui
zen volledig zijn verwoest, twintig onbe
woonbaar en éénentwintig met glas- en
gevelschade.
In Londen spreekt militair attaché Mool
enburgh, die aan de Nederlandse ambas
sade verbonden is, van 'één groot fiasco',
hoewel het spoorwegemplacement zwaar
is beschadigd. Hij heeft die ondubbelzin
nige mening waarschijnlijk niet voor de
Duitse militairen lopen tussen de puin
hopen die resteren van een woning aan de
Abeelseweg, tussen Middelburg en West-
Souburg. foto A. H. van Dijk
negentiende augustus aan de Amerika
nen kenbaar hebben gemaakt, want de B-
17's verschijnen die dag opnieuw in het
Vlissings luchtruim. Vijfenvijftig stuks die
ruim achthonderd bommen laten vallen.
Weer is vliegveld Souburg het doelwit.
Vanaf grote hoogte is het moeilijk mik
ken. De Abeelseweg, tussen Middelburg
en West-Souburg, krijgt het zwaai* te ver
duren. Verschillende woningen storten er
in. Het bombardement kost achttien bur
gers het leven.
Deze tweede aanval is nog minder succes
vol dan de eerste. De Amerikanen verlie
zen zelfs vijf bommenwerpers. Zij hebben
twee keer boven Vlissingen 'hun kunsten'
vertoond en blijven nadien weg. Blijkbaar
is de boodschap van Moolenburgh overge
komen. Oorlogskenner Van Dijk uit Vlis
singen vindt het onvoorstelbaar dat de
Amerikanen met zoveel geweld een onge
bruikt vliegveld hebben aangevallen.
Vlissingen en wijde omgeving zijn naar
zijn indruk gebruikt als oefenterrein voor
de jonge, onervaren bemanningsleden
van de B-17's. Als Van Dijks conclusie
daadwerkelijk klopt, is Moolenburghs
oordeel nog aan de bescheiden kant ge
weest.
Harmen van der Werf
Paradise welcomes you. het paradijs
heet u welkom, staat in grote letters
op een muur bij het binnenrijden van
Key Biscayne. De zwierige palmbomen
die er omheen staan, doen inderdaad pa
radijselijke herinneringen bovenkomen
aan een eerder bezoek, enkele jaren gele
den. Maar honderd meter verder staan
de palmbomen er geknakt bij. De blade
ren zijn vergeeld. In het bos zijn veel gro
te. kale plekken.
Op de punt van het eiland lag een bebost
park aan het strand. Nu is de slagboom
omlaag. Er achter is slechts leegte. Hier
stonden duizenden bomen Nu is de
plek kaal en steken nog slechts wat
stompjes boven de aarde uit. Het para
dijs bestaat niet meer. en het is de vraag
of het er ooit nog zal komen. Ook andere
onvermoede zonzoekers draaien onver-
richterzake de weg terug op.
Die voert langs huizen waarvan de ra
men zijn dichtgespijkerd met dikke
planken. Twee grote hotels die een jaar
geleden nog ontmoetingspunten waren
voor de jetset van Florida, staan leeg. Ze
zullen zeker dit jaar niet meer opengaan,
zegt een bewaker. Misschien in januari.
Anderhalf jaar nadat het zuiden van de
'Sunshine State' werd getroffen door de
ergste orkaan uit haar geschiedenis.
Op 24 augustus vorig jaar kwam Andrew
voorbij. Hij bleef maar vier uur. maar
richtte voor twintig miljard dollar aan
schade aan en maakte een eind aan het
leven van meer dan tachtig mensen.
Acht maanden later is Zuid-Florida de
klap nog niet te boven. „Het zal nog vier
tot vijfjaar duren voor de wederopbouw
is voltooid", zei Henri Cisneros. de minis
ter van volkshuivsesting onlangs.
Verstoorde natuur
Biscayne National Park, met zijn koraal
riffen, is weer open maar trekt nog geen
vijfde van het normale aantal bezoekers.
In de moerassen van de Everglades
waar eenderde van de bomen ontworteld
werd is het al niet anders. Het natuur
lijk leven is daar zwaar verstoord. De ge
volgen voor de flora en vooral de fauna
krokodillen, vogels en zelfs panters -
zullen pas over jaren duidelijk zijn.
In Miami, niet meer dan tien kilometer
verderop, is daarvan niets te merken. De
hurricane trok er net langs. Het stormde
er wel hevig, maar de schade bleef be
perkt. „Maar het aantal bezoekers is
toch beduidend minder dan vorig jaar
rond deze tijd", vertelt Alyce McDaniel
van het toeristenbureau van Groot-
Miami. „Miami bleef gespaard, maar
men ziet Miami en Zuid-Florida als een
geheel."
Het stadsbestuur doet zijn uiterste best
om de toeristen duidelijk te maken dat
zij gerust naar Miami kunnen komen.
„Het. is hier nog nooit zo druk geweest",
zegt stadsmanager Cesar Odio vol zelf
vertrouwen. De vliegtuigen vliegen af en
aan. De stranden liggen overvol en het
zeer pöpulaire uitgaansgebied van
South Miami Beach is avond aan avond
vol met flanerende, etende en drinkende
Angst
Niets aan de hand Voor de toeristen
misschien niet al zien horeca en toeris-
mewereld elke stormaankondiging met
angst en beven tegemoet. De ontnuchte
ring komt voor wie de moeite neemt een
handvol kilometers met de auto zuid
waarts af te zakken. Naar Homestead.
Florida City. En daar door de buitenwij
ken te rijden. Homestead ziet eruit alsof
Andrew hier vorige week nog een bezoek
heeft gebracht.
Stapels puin, hout en afval vullen de
straten. Overal wordt getimmerd en ge
bouwd. De orkaan verwoestte tachtig
duizend huizen. „De meeste zullen niet
Twee grote hotels in Florida staan leeg, de toeristen blijven weg. foto Hans de Bruijn
worden herbouwd", zegt een aannemer.
Zij zullen worden gesloopt en misschien
laten de eigenaars op die plek weer een
nieuwe woning neerzetten. Misschien,
want tienduizenden zijn naar het noor
den getrokken, weg van de gevarenzone.
Want orkanen horen bij het leven in Flo
rida. Op 1 juni begon wat het 'hurricane-
seizoen' heet. De eerste de beste storm
leidde al tot lichte paniek. Een paar we
ken later vloog een zeppelin over het ge
bied met op zijn zijkant in koeieletters
de waarschuwing: 'Als je evacueren
moet, vertrek dan vroeg en maak plan
nen voor je huisdieren'. Andrew heeft ve
len een kostbare les geleerd.
Vanuit het vliegtuig is bij een op de twee
huizen in Florida City en Homestead een
blauwe vlek te zien. Niet. zoals overal el
ders in de VS. van de zwembadjes in de
tuinen, maar van de dekzeilen die de ga
ten in de daken moeten bedekken. Acht
maanden na de orkaan zijn nog duizen
den huizen niet hersteld. De aannemers
hebben hun handen vol. „Ik heb nog
voorjaren werk", zegt er een handenwrij
vend.
Uitkomst
Ook de makelaars doen goeie zaken.
Toen de orkaan voorbij was. vreesden zij
voor hun bestaan. Maai* daarna begon
nen duizenden mensen hun zwaar be
schadigde bezit te verkopen. Een half-
verwoest huis ging voor 20.000 dollar van
de hand, minder dan een kwart van de
kostprijs. De nieuwe eigenaar vertim
merde er voor nog eens evenveel aan. en
wist het voor 70.000 dollar te verkopen.
Tel uitje winst.
Toen de mensen dat in de gaten kregen,
gingen de prijzen onmiddellijk weer om
hoog. Ook de doe-het-zelfzaken. ijzerwa-
renwinkels, leveranciers van aircondi
tioners en houthandels doen goeie za
ken. „Eigenlijk was het een uitkomst",
zegt een stadsfunctionaris. „De econo
mie in Zuid-Florida ging heel slecht.
Maar door de wederopbouw na Andrew
is er nu sprake van een economische op
leving."
Dat is echter goeddeels schijn. De weder
opbouw heeft vijftienhonderd nieuwe
banen gecreëerd. Maar een veelvoud
daarvan is verloren geraakt. Begin dit
jaar gaf de regering-Clinton het gebied
nog een zware dreun door aan te kondi
gen dat de verwoeste luchtmachtbasis
van Homestead, die 8800 mensen direct
werk bood, niet zou worden herbouwd.
Homestead leek een rampgebied te zul
len blijven.
Maar vorige maand draaide de regering
het besluit terug. De basis zal. zij het op
kleinere schaal, open blijven. Honder
den Homesteaders hadden toen echter
de moed al opgegeven en waren naar el
ders verhuisd. „Het was een klap voor
het moreel", zegt een bejaarde inwoner,
die nergens naar toe kon. „Veel mensen
zagen er toen maar van af om te herbou
wen. Het had toch geen zin meer."
Wie wel herbouwt, lijkt overigens de les
sen van Andrew snel vergeten te zijn.
Toen vlogen links en rechts de daken
van de huizen. Een slechte constructie
was vaak de oorzaak. Maai* veel huizen
worden op dezelfde manier herbouwd, zo
klaagde een krant onlangs. Mede door
beunhazen die weinig scrupuleus te
werk gaan en vooral snel een slaatje uit
de nood van hun medeburgers willen
slaan.
Kwetsbaar
„Er is geen twijfel dat we het orkaan-sei
zoen zwaar gewond ingaan", zei Kate
Hale, de directeur van de rampenbestrij
dingsorganisatie FEMA onlangs. „De
mensen zijn zich nu bewust van hun
kwetsbaarheid." Ook een minder zware
storm kan, nu veel huizen niet hersteld
zijn, opnieuw ernstige schade veroorza
ken. Hoe goed men ook voorbereid is. de
natuur laat zich niet in een keurslijf
wringen.
Dat weten ook de miljoenen Amerika
nen die in het door overstromingen ge
teisterde midden-westen leven. „Wij we
ten wat door die mensen heen gaat", zegt
een oude vrouw in Homestead, die vorig
jaar in de storm haar zoon verloor. Daar
om is nu vanuit juist Florida een hulpac
tie op gang gekomen voor de slachtoffers
van die watersnood. Ze heeft zojuist 25
dollar naar een noodfonds overgemaakt.
'Neighbours Helping Neighbours'. Bu
ren Helpen Buren, heet het fonds en vol
gens de Miami Herald komen er dage
lijks honderden giften binnen. Er zijn
flessen drinkwater ingezameld, omdat
ze daar in het midden-westen grote be
hoefte aan hebben. Wie vorig jaar het
hardst getroffen is, is nu het eerst om te
helpen, zegt een bestuurslid van Neigh
bours. „Het is onze plicht om nu wat te
rug te doen."
Hans de Bruijn
Ook in het huidige Pe
king waar draagbare
telefoons en computerspel
letjes tot het dagelijks leven
zijn gaan behoren, blijkt af
en toe de tijd te hebben stil
gestaan. In de straat in de
typische arbeiderswijk
waar ik woon, is een circus
neergestreken. Met stokketi
en grauwe lakens is een
voorstellingsruimte ge
creëerd van zo'n vijf bij tien
meter op de voorplaats van
de bioscoop. De toegangs
prijs is twee kwartjes. Jong
en oud bestuderen aan
dachtig de posters en foto's
op hel hek die spanning,
sensatie en schaars ge
klede darnes beloven. Geen
zwarte beer en ook geen
poedeltjes. maar magiërs
en krachtpatsers.
Binnen vormen tien centi
meter brede planken op
stapeltjes van zes halve
bakste?ien twee ivankele
rijen banken. Als enige niet-
Chinees duik ik vlug op
mijn hurken om niet spon
taan tot voorstelling te ivor-
den gebombardeerd. Maar
de vijftig toeschouwers, on
der wie opmerkelijk veel
vaders met kleine kinde
ren, hebben gelukkig
slechts oog voor een goo
chelend jneisje in een bal
letpakje met kanten stro
ken, dat met monotone ge
baren alsmaar tevergeefs
probeert trossen druiven te
laten verdivijnen. Een
plichtmatig applausje is
haar deel.
Twee vrouwen en drie man
nen van rond de twintig
dragen het totale variété
programma van een xmr,
uitgevoerd onder oorverdo
vende muziek. Er ver
schijnt met enig poeha een
vrouxvenhoofd op een pop-
pelijfje dat meldt dat ze
acht jaar oud is. Het 'ge
drocht' staat geëtaleerd in
een kubus van een meter
hoog met daarop een felle
lamp die het publiek ver
blindt. Een onvermijdelijk
circusojiderdeel, de ge
vaarlijke beesten, wordt
door een half dozijn slan
gen voor zijn rekening ge
nomen. Helaas heeft de
brilslang besloten tot een
STANDPLA/5
baaidag. Ze blijkt met geen
mogelijkheid tot ook maar
een vervaarlijke uitval te
bewegen.
Er valt al met al tveinig te
gruwen of griezelen tot de
slangenbezweerder een
soort adder door zijn neus
naar binnen laat kruipen
en via zijn mond weer naar
buiten laat komen. Het pu
bliek kijkt ademloos toe. De
oude vrouw die naast jnij
zit, kan het niet meer aan
zien en slaat een hand vóór
haar ogen. Die neiging iveet
ik te bedwingen, ook nog bij
de daaropvolgende act.
Twee jongens buigen een
stuk staaldraad - zo dik als
een bezemsteel en ander
halve meter lang - in een V-
vorm door naar elkaar toe
te lopen tenvijl de uiteinden
van d$ stang op hun kelen
rust. Een eng gezicht, maar
ik weet mezelf wijs te maken
dat het een kivestie is van
spieren spannen.
Dat gaat bij de laatste on
derdelen niet meer op. Ik
kijk af en toe door een
spleet tussen mijn vingers.
Een jongen met ontbloot bo
venlichaam die zichzelf in
een soort trance heeft ge
bracht. krijgt een baksteen
aan een touwtje op zijn
borst gespeld en laat het ge-
wicht zonder houvast rond
zwieren. Wat de ander
daarna heeft gedaan met
het emmertje water dat aan
zijn ooglid iverd gehangen,
weet ik niet en ook mijn
buurvrouw kon het me niet
vertellen.