De familie Spoor is een lastig gezinnetje
I
Neuspeuteren is niet zonder gevaar
Ergernis
tussen
de rails
reportage
31
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1993
Youp van 't Hek deed in zijn
oudejaarsconférence Nederland een idee
aan de hand om zonder geld ver te reizen. Om
van Eindhoven naar Amsterdam te komen,
koop je een enkeltje van een piek naar Best en
stapt op de Intercity die Best voorbij raast. Je
kijkt onschuldig en stapt naar de conducteur,
die aantekent dat je terug wilt naar
Eindhoven.
In Den Bosch koopt je een kaartje naar
Zaltbommel, de trein passeert Zaltbommel, je
klampt weer een conducteur aan en intussen
ben je al in Utrecht. Kaartje Maarssen,
aankomst station Sloterdijk. Zo kun je voor
weinig in St. Petersburg komen, aldus de
conferencier. Tsjakka.
Zijn ze er werkelijk, zulke reizigers? Ja. Onze
verslaggever trok het pak van
hoofdconducteur (HC) aan en ging op pad met
een vrouwelijke HC en leden van de
controleploeg (CP).
Fietsen blokkeren de doorgang: even overladen in het 'fietsenhok'.
Krassiti op de treinramen, de reiziger moet genoegen nemen met een beperkt uitzicht.
Ik heb altijd gedacht dat Van 't Hek een
geintje maakte. Tot ik ze tegenkom, die
grapjassen die op de goedkoopst mogelij
ke wijze proberen te treinen. Het geeft,
eerlijk gezegd, een zekere voldoening als
je de trucs doorziet. Tsjakka. De fraude
met de studentenkaart, die ik aan het ein
de van mijn laatste dienst ontdek, zal me
in elk geval lang bijblijven.
Het meiske koopt in Amersfoort een en
keltje Zwolle bij controleploeglid (CP'er)
Gerrit Eilander. „Let op", waarschuwt
Gerrit als we samen de lange trein door
lopen, „ze had genoeg tijd om een kaartje
op het station te kopen en ze stapt hele
maal achterin in. Ze heeft mogelijkerwijs
iets te verbergen."
Ik vergeet haar voorlopig. In de provincie
hoofdstad stappen Gerrit, zijn collega-
CP'er Otto Boekhoudt en ik op de stop
trein richting Ommen. Daar toont hetzelf
de meisje mij haar OV-studentenkaart.
De scanner die ik langs de streepjescode
op de kaart haal om te zien of er mogelijk
een duplicaat op is aangevraagd, geeft
met piepsignalen aan dat er iets mis is. De
jongedame wordt door de CP'ers ge
vraagd naar het balkon te komen om
tekst en uitleg te geven. Volgt een ellen
lang, warrig verhaal over een verloren
kaart. Of ze een duplicaat heeft aange
vraagd, weet ze niet. Een legitimatiebe
wijs Nee, niet bij me. Geld Ook niet.
Ze gaat er op voor 121,50 gulden, de prijs
van een dagkaart plus 60 gulden boete
plus f3,50 verhoging (boordtarief). Het be
drag moet ze binnen zeven dagen betalen
bij een NS-loket. De studentenkaart moet
ze inleveren, voor een duplicaat dient ze
naderhand nog eens 60 piek neer te tellen.
Ze geeft in woord en gebaar aan dat het
haar allemaal niets kan schelen. Maar ik
voel de pijn in haar portemonnee.
„Ik denk dat ik weet hoe het is gegaan",
zegt Gerrit achteraf. „Ze heeft het origi
neel als gestolen gemeld, een duplicaat
gekregen dat ze aan een vriendje verkocht
- die ook lekker goedkoop reist - en is met
het origineel ongetwijfeld lange tijd kris
kras door het land getrokken."
Het was goed dat CP'ers het gele bordje
met de tekst 'controle' van de borstzak
hadden afgehaald. Zodoende lijkt het als
of we drie 'gewone' hoofdconducteurs zijn.
„Als figuren als dit meisje zien dat CP'ers
- dus gewapend met scanners - opstap
pen, kopen ze een kaartje om ontdekking
van de fraude te voorkomen. Nu had ze
pech."
Onverzettelijk
De controleploegleden komen voort uit de
grote groep hoofdconducteurs. Ze worden
mede geselecteerd op hun onverzettelijk
heid. De honderden CP'ers in het hele
land opereren altijd in duo's en letten o-v-
e-r-a-1 op. Wil een conducteur nog wel eens
een fotootje op een studentenkaart voor
lief nemen, een CP'er bekijkt de prent en
het origineel nauwkeurig.
Beiden reizen volgens een dienstregeling:
die en die trein daarheen om zo en zo laat.
Maar waar de HC verplicht is tot de laat
ste minuut de dienst te volgen, kan zijn
collega een andere trein nemen. Bij voor
beeld omdat hij vermoedt of van zijn baas
hoort dat op dat traject narigheid is.
Het verrassingselement is een sterke
troef, omdat de kwaadwillende reiziger
nooit weet of en wanneer hij tegen ver
scherpte controle oploopt. Dat kan leiden
tot nervositeit en dat tot manoeuvres die
tot ontdekking leiden.
Het hoeft geen kwade opzet te zijn. In de
trein Zwolle-Amersfoort zit een oudere da
me. Ze toont een stamkaart (met haar foto
Hoofdconductrice Evelien Huybers: Als de reizigers geen fatsoen op kunnen brengen, moet ik dan om trammelant vragen
en persoonsgegevens) en een senioren-
kaart waarvan de nummers niet corres
ponderen. Ook na vijf keer snapt ze niet
dat dit een duur dagje gaat worden. Waar
schijnlijk heeft ze de goede stamkaart ver
geten, of heeft ze de kaart van haar echtge
noot met die van haar omgewisseld. Hoe
dan ook, ze is de hele handel kwijt, moet
binnen zeven dagen 121,50 gulden schok
ken en kan de affaire alleen recht zetten
door NS-klantenservice een kopie van
haai- goede stamkaart op te sturen.
„Ik heb liever dat Otto zulke akkefietjes
heeft en hij wenst mij hetzelfde toe. Dit is
niet plezierig om te doen. Deze mevrouw
heeft zo goed als zeker te goeder trouw ge
handeld. maar ik kan geen uitzonderin
gen maken", aldus Eilander.
Hij en Boekhoudt lijken sterk op elkaar:
net mariniers, met kort geschoren haar,
breed in de schouders. Gerrit en Otto zijn
gezworen vrienden. „Dat moet in deze job.
Ik moet 100 procent van hem op aan kun
nen, hij van mij. Tot vechtpartijen komt
het niet gauw - dat danken we aan ons
postuur, we nemen elkaar ook in bescher
ming - maar als het eenmaal zo ver is, dan
moet je in de rug zijn gedekt."
Tijdens de reis moeten we ons hier en daar
hinderlijke opmerkingen laten welgeval
len. Nogal wat reizigers vinden het
vreemd en lastig om voor de zoveelste
keer hun vervoerbewijs te voorschijn te
halen. Het merendeel van de passagiers
begrijpt pas wat er achter zit, als ze de
scanners zien of in de gaten krijgen dat dit
keer elke millimeter wordt gecontroleerd.
Zo heeft de knul die 'Dienstklopper' fluis
tert tegen een medereiziger, nadat zijn do
cumenten uitvoerig zijn bestudeerd, met
een spijt. Otto doet een stap terug: „Dat
moetje me in het gezicht zeggen, niet ach
ter mijn rug." Het is even stil. De bekakte
vrouw van ongeveer 40 jaar die Boek
houdt toevoegt dat hij moet doorlopen
met zijn enge scanner, moet eveneens in
binden. „Dat soort dingen maak ik hier
uit, mevrouw."
Coulanter
Hun optreden is hard nodig. Vindt ook
hoofdconductrice Evelien Huybers. Maar
zij is evengoed blij dat ze coulanter kan
optreden. Als gast merk ik het verschil
meteen. Het werktempo ligt net zo hoog.
maar we zitten wat minder strak in de teu
gels. Evelien: „En het is vakantietijd. dan
hebben we ander publiek. Meer gezinnen,
minder gestresste mensen op weg naar
hun werk of na een lange dag terug naar
huis."
„Zaterdagpubliek", noemt Gerrit dat.
Maar ik zie overal maandagse gezichten.
Ach, ja, de Nederlandse zomer. Het regent
pijpestelen. De trein zit vol met in dam
pend plastic gehulde kampeerders die
hun heil zoeken op de Efteling, sprookjes
park Hellendoorn en aanverwante attrac
ties. Evelien laat haar dag zeker niet door
het weer bederven. Logisch. De vakantie
naar het zonnige Hongarije met man, kin
deren en vrienden staat voor de deur.
Natuurlijk knippen we kaartjes - hoewel
daar met de moderne stempeltang letter
lijk gezien geen sprake meer van is. Later
op de dag, als het nog drukker wordt, ver
schuift het accent van controle naar
dienstverlening. Veel reizigers willen in
formatie over waar ze er uit moeten, hoe ze
verder kunnen reizen, óp welk perron de
volgende trein staat. Evelien beant
woordt elk vraag, desnoods drie, vier keer.
blijft vriendelijk en behulpzaam. De pas
sagiers reageren over het algemeen net zo.
Het is net een grote familie Spoor.
Een vreemd geval dient zich aan. Een man
noemt zichzelf aspirant-asielzoeker en
meent te kunnen reizen op een beduimeld
briefje dat zou zijn uitgeschreven door de
gemeentepolitie van Den Haag. Het staat
vol met taal- en tikfouten. Omdat de man
de vrijgeleide waarschijnlijk zelf heeft ge
fabriceerd en aldus de boel flest, dragen
we hem over aan de spoorwegpolitie.
Diverse mensen reizen met door onder
meer de asielzoekerscentra afgestempel
de dagkaarten naar hun nieuwe stee. Als
je de biljetten tegen het licht houdt, zoals
ik van de CP'ers leer, kun je zien of ze ge
bleekt zijn en daarna voorzien van een
nieuwe datum. Een truc die de laatste tijd
vaker voorkomt. Het NS-hoofdkantoor
meldt dat in eerste helft van 1993 301 ver-
voerbewijzen van asielzoekers zijn ont
dekt waarmee iets niet in de haak was. Vo-
rigjaar werden vijf handelaren in valse NS-
plaatsbewijzen (zelf asielzoekers) in de
kraag gegrepen.
Dagkaart
Dagkaarten leken een goed alternatief
voor de stencils van de vreemdelingenpo
litie. die als vervoerbewijs naar de op
vangplaats dienden. De 'aspirant-asiel
zoeker' is waarschijnlijk het land uitgezet
in de stenciltijd en probeert het opnieuw
foto's CeesZorn
in Nederland. Maar omdat er ook wordt
gerotzooid met de oude dagkaarten, heeft
NS ingegrepen. NS-woordvoerder Kees
Nieuwenbroek: „In de eerste week van au
gustus is er een nieuwe dagkaart gekomen
met papier waaraan je meteen kunt zien of
er mee is geknoeid."
Controle
Het zal helpen om de fraude verder te we
ren. In 1992 is NS begonnen met een ver
scherpte controle op zwart rijden, met als
doel meer overtreders te traceren. Dat is
gelukt: in 1991 liepen 112.263 zwartrijders
tegen de lamp. tegen 150.431 vorig jaar.
Veertig procent van hen. ruim 60.000,
heeft alsnog betaald. De rest, die niets
meer van zich liet horen, krijgt een proces
verbaal.
„Net als in het hele leven kun je ook in de
trein niet alle regels 100 procent uitvoe
ren". zegt Evelien Huybers nuchter. De
hoofdconductrice is niet van plan mensen
die bij aanvang van de rit vriendelijk aan
kondigen dat ze nog geen kaartje hebben,
de 3,50 gulden extra voor het boordtarief
in rekening te brengen.
Veel kleine stations op de routes die Huy
bers moet afleggen, zijn ook gesloten.
„Moetje dan de regels, door kantoormen
sen opgesteld, uitvoeren? Als je agres
sieve klanten wilt, moet je 't natuurlijk
niet laten."
In de trein van Den Haag naar Utrecht
staan twee volbepakte fietsen op het ver
keerde balkon. De karretjes van twee jon
ge knullen blokkeren de loop naar de cou
pés. Ze begrijpen volkomen dat daar iets
aan moet worden gedaan. Op station
Utrecht helpen Evelien en ik de rijwielen
in de daartoe geëigende ruimte - met de
blauwe fietssticker - te plaatsen. Die had
den zij ook kunnen ontdekken, maar het
zullen de zenuwen voor de grote reis wel
zijn.
Hoe ver kan de klantvriendelijkheid, de
toegeeflijkheid, het geduld gaan Ik ver
baas me er doorlopend over dat 'mijn col
lega' niets zegt van de Nikes en Schoenen
reusjes die op zitplaatsen zijn geplant. „Ik
erger me daar ook aan, natuurlijk", zegt
Evelien. „Maar als men het fatsoen niet
meer op kan brengen, moet ik dan om
trammelant vragen Goed. ze halen hun
poten van de bank af. Draai ik me om. leg
gen ze die kisten er weer op. Het escaleert
en ik heb de poppen aan het dansen. Ver
geet niet dat ik veelal alleen werk. De
maatschappij verandert. Daar horen dit
soort uitwassen, helaas, bij."
Brutaliteit
De volgende dag blijkt wederom dat de
brutaliteit ver gaat. Twee mannen, twee
fietsen waarvoor slechts één vervoerbe
wijs - van 9 gulden, op maandag en vrij
dag in het hoogseizoen 15 gulden - is be
taald. Uit het andere rijwiel is een wiel ge-
nomen, waardoor het niet meer 'in functie'
is en volgens de eigenaar als gratis bagage
kan worden aangemerkt. Als hij toch
moet betalen, wil hij ook het andere wiel
demonteren, zodat niemand meer kan
zeggen dat daar een fiets staat. Betalen
moet-ie toch.
Veel gezeur is weg te strepen tegen de be
dankjes van met name de oudere mensen.
Evelien stelt-ze gerust als ze geen kaartje
kunnen kopen, of door een vertraging hun
aansluiting dreigen te missen. De blije ge
zichten van kinderen, die het machtig
mooi vinden hun afgestempelde kaartje
nog eens te laten knippen, zijn hartver
warmend. De beide tienermeisjes, die een
zak boterbabbelaars hebben gekocht
voor alle conducteurs, maken werkdagen
van bijna negen uur draaglijk.
Daarbij komt dat we het geluk hebben
geen klappen te hebben opgelopen of zijn
bedreigd met allerlei enge ziekten of grote
messen. NS-personeel meldde in 1992 in
totaal 958 gevallen van verbaal en fysiek
geweld. In de eerste vijf maanden van dit
jaar werd het agressiemeldpunt al 512
keer ingeseind, omgerekend 1225 meldin
gen over heel 1993. Een stijging van een
kleine 300. NS geeft twee oorzaken: de
drukte in de treinen en de kaartcontrole.
Druk is het, en we hebben aardig wat
kaartjes geknipt en verkocht. Toch was de
sfeer goeddeels vriendelijk. „Zoals ge
zegd: in de vakantieperiode is het an
ders."
Vakantie of niet, de vandalen zijn er altijd.
In bijna alle ramen van de vele treinen
waarop ik in deze dagen meedraai, zitten
diepe krassen. Of het nu in de tweede of
eerste klas is. naar buiten kijken is een
gruwel. De pogingen van de kunstenaars
om er iets beeldends van te maken, zijn
mislukt, dat komt er nog bij.
Evelien heeft al eens aangifte gedaan. Het
aantal gevallen neemt toe, erkent Kees
Nieuwenbroek in Utrecht. Daar liggen
4600 dossiers over graffiti en krassiti; tus
sen de 3000 en 3500 tags (de namen van de
'artiesten') zijn inmiddels gevonden. De
spoorwegpolitie is er nog niet in geslaagd
de kunstenaars van de krassiti te achter
halen. Ramen vervangen wordt te duur, er
bestaat geen glassoort of kunststof om dit
soort uitwassen te voorkomen. De reizi
gers moeten genoegen nemen met een ge
handicapt uitzicht.
Arno Ruitenbeek
it zijn neus eten. Deze zegswijze wordt
gebezigd om aan te geven dat iemand zit
Ie niksen. Hele volksstammen nemen deze
uitdrukking echter letterlijk. Neuspeuteren,
'euspulken en uit de neus eten zijn bezigheden
laarmee naar schatting een paar miljoen
mensen in ons land dagelijks in de weer is. De
Mlken worden onder stoelen of tafels geplakt
ifwel, na het rollen tussen duim en wijsvinger,
te ruimte ingeschoten. Wie kent niet de
'euspeuterende automobilist bij een stoplicht.
Haar het kan nog erger. Aangenomen wordt
tet enkele honderdduizenden kinderen en
ulwassenen de harde resten uit het
ïukorgaan ook nog in de mond stoppen en
tlfs doorslikken.
Op ontdekkingsreis langs alle onder
delen van het lichaam, belandt ieder
klein kind al snel met een vinger in de
neus. Omdat die kleintjes alles in hun
mond willen steken, kan het neuspeute
ren gemakkelijk omslaan in het eten uit
de neus. De Leidse psycholoog drs J.
Feenstra spreekt van een „verkeerd aan
geleerde gewoonte." Volgens hem dienen
ouders hun kinderen het spelen in en met
de neus te verbieden. „Blijft het kind
peuteren, doe dan iets om de vingertjes
waardoor die niet meer in de neusgaten
passen. Zo leert de peuter die kwalijke ge
woonte vanzelf af." Geïrriteerd neusslijm-
vlies is er in de meeste gevallen de oorzaak
van dat mensen naar het reukorgaan grij
pen. Maar ook zonder enige echte aanlei
ding verdwijnt menig vinger in een van de
neusgaten. Verveling of spanningen kun
nen het neüspeutergedrag danig beïn
vloeden.
Bulletjes
Feenstra: „Het is verbazingwekkend dat
zo velen zich aan neuspeuteren te buiten
gaan. We accepteren het als iets normaals.
Ik vind het een onsmakelijk gezicht, zeker
als de resultaten van dat gewroet ook nog
eens zichtbaar zijn." In zijn boek Turks
Fruit geeft Jan Wolkers een treffend voor
beeld van dergelijke onfrisse praktijken.
Over de vader van Olga, vriendin van de ik
figuur. zegt hij: „Ik wist dat de onderkant
van het crapaudje waarin hij altijd zat een
miniatuurberglandschap was van ge
droogde snot. Hij peuterde het met zijn
pink uit zijn neus. draaide er bolletjes van
die hij bulletjes noemde en drukte ze zorg
vuldig aan de onderkant van de stoel."
Tijdens een college vroeg Feenstra on
langs welke associaties neuspeuteren en
neuseten opriepen bij de studenten. Er
werden duidelijke parallellen getrokken
met nagelbijten en duimzuigen. „Het ver
orberen van de neusinhoud moest volgens
een van de studenten als een vorm van
orale bevrediging worden gezien. Dat gaat
mij te ver", aldus de psycholoog, verbon
den aan de afdeling kindergeneeskunde
van het Academisch Ziekenhuis te Lei
den.
Schaamteloos
De pulk met behulp van de vinger(nagel)
verwijderen is niet van gevaar ontbloot.
Met name bij kinderen treedt vaak spon
taan een bloedneus op. „Je kunt de boel
behoorlijk kapot maken door met de vin
ger te ver de neus in te glijden", weet dr P.
Vennix, keel-neus- en oogarts. Bij het ruw
wegtrekken van de aangekoekte massa
kan een stuk van het kraakbeen worden
meegenomen. „Er zijn mensen die zo te
keer gaan dat in het tussenschot van de
neus een gat ontstaat," Bij zwakzinnigen
bij voorbeeld komt het in de neus pulken
veel voor. Op een beestachtige wijze, tot
bloedens toe. zitten patiënten vaak in hun
neus te peuren.
Het meeste afval uit de neus komt door
gaans in de zakdoek. Een groot deel van
de Nederlandse bevolking verkiest de vin
ger. Vennix: „Je staat er versteld van dat
volwassen mannen en vrouwen schaamte
loos in hun neus zitten." Ter geruststel
ling. het opeten van de pulk levert geen
gevaar op voor de gezondheid. „Het maag
zuur kan dat spul wel aan", aldus de Leid
se KNO-arts.
In iedere neus ontstaan harde stukken.
Het slijmvlies bevochtigt ingeademde
lucht, maar op de grens van slijmvlies en
huid ontstaan als gevolg van uitdroging
korsten. Dit opgedroogde slijm en de afge
schilferde huid vormen de pulk. Bij het
lostrekken van die pulk, maar ook bij het
uittrekken van een neushaar. kunnen
wondjes ontstaan met een grote kans op
infectie. Bij regelmatig terugkerende krie
bels in de neus is het raadzaam de huisarts
te raadplegen, adviseert Vennix. De irrita
tie kan namelijk worden veroorzaakt door
een soort exceem. Rond 1900 legden we
tenschappers een verband tussen neus
peuteren en de aanwezigheid van wormen
in het lichaam. Het bewijs voor die stelling
is echter nooit geleverd.
Fred Klaver Een groot deel van de Nederlandse bevolking verkiest de vinger. foto Roland de Bruin
