Bob Cools en de roeping van de zee
Antwerpen
onder zeil
Windjammers
op de Schelde
PZC
reportage
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1993
n het hart van het seizoen als Culturele
Hoofdstad van Europa verwacht Antwerpen
ond het volgende weekeinde zo'n twee
niljoen bezoekers voor Eurosail '93. Met z'n
illen komen zij zich vergapen aan de schouw
ode parades van meer dan zestig getuigde,
t Ki istorische zeilschepen en enkele honderden
achten. Burgemeester Bob Cools (59) van
totwerpen heeft zich het vuur uit de sloffen
[dopen om het zeilspektakel naar de rede en
[go; eoudste dokken van de Schelde te brengen.
o-Kant hij vindt dat ook de cultuur van vandaag
ooet blijven gevoed door het contact met de
Europa is een beetje vergeten dat het
bijna alles te danken heeft aan juist
die band met de zee. De bewustwording
daarvan moeten wij hier in Antwerpen
trachten te herstellen", profeteert Cools.
Hij is deze zomermaanden in zijn element
over de ambiance die de Scheldestad uit
straalt. Het is er druk met gasten van
heinde en ver, van de vroege ochtend tot
diep in de nacht. Antwerpen heeft, met
hulp van de nationale overheid, flink geïn
vesteerd in zichzelf. En leeft nu op. Dat
doet de eigenzinnige burgemeester van de
lastige havenstad goed.
Bob Cools speelt graag de joviale aristo
craat die weet wat goed is voor de burgers
van Antwerpen. Wanneer hij iets wil berei
ken. legt hij er een boodschap onder. Dit
jaar een Europese boodschap natuurlijk.
„Ons continent is één groot schiereiland,
in voortdurende wisselwerking met het
water. De Nederlanden en Groot-Brittan-
nië hebben eeuwenlang dat contact goed
onderhouden, de zeeën bevaren en hun
landen ermee vooruit gebracht. De Euro
peaan van vandaag is het belang van die
relatie met het water uit het oog verloren.
Als ik aan boord kom van een schip, dan
zie ik nog maar weinig Europeanen onder
de bemanning, dan zijn de Europese vlag
gen verdwenen en dan vraag ik mij af:
waar is het imago van varende naties ge
bleven dat wij vroeger uitdroegen..."
Antwerpens rad pratende burgervader
met zijn spierwitte kuif en snor voelt zich
een apostel voor de reparatie van de scha
kel tussen schepen, mensen en culturen.
Hij is stellig: „De handel over zee wordt in
de toekomst steeds belangrijker voor de
ontwikkelingsmogelijkheden van Eu
ropa. Zeilschepen zijn daarvan de symbo
len. Nog zelden komen zij tegenwoordig zo
ver een rivier op als volgende week naar
onze stad. Een unieke gelegenheid om de
eenheid tussen de culturele allure en de
haven zichtbaar te maken." Cools wuift
alle bezwaren weg dat zoiets met een mas
saal, publiekskarakter als Eurosail '93 zich
niet zou verdragen met het predikaat cul
turele hoofdstad, dat een jaar lang kunst
met een grote K veronderstelt. „Juist óm
dat Antwerpen havenstad is en ómdat
hier door de hele geschiedenis heen veel
gebeurde, zijn wij aanvaard als Europa's
cultuurmetropool voor 1993. Anders zou
men Mechelen hebben kunnen kiezen of
Brugge. Je mag aan het dag-dagelijkse
niet voorbijgaan. Zeilschepen horen daar
bij."
Jongeren
Stokpaard van burgemeester Cools is dat
Eurosail '93 vooral bedoelt de jeugd op
nieuw vertrouwd te maken met - zoals hij
het graag noemt - 'de roeping van de zee'.
Hij kan het niet vaak genoeg zeggen: „Het
is een manifestatie van voornamelijk
schoolschepen voor de opleiding van
koopvaardij- en marineofficieren, die de
oceanen doorkruisen. Jongeren weer in
contact brengen met wind, water en na
tuur. elementen van het milieu, die steeds
belangrijker worden." Cools wijst er graag
op dat ook koning Boudewijn - in april
nog aanwezig bij de opening van Antwer
pen Europa's culturele hoofdstad - zo in
genomen was met de plaats die de stad
voor de jongeren heeft ingeruimd. Want
van jongeren met een open instelling, met
internationale vriendschappen en belang
stelling en met de wil om andere culturen
te ontmoeten, zal Antwerpen het in de toe
komst moeten hebben.
Vanzelf komt Bob Cools zo uit eigen bewe
ging op de problemen met extreem-rechts
en het Vlaams Blok in zijn stad. „Ik ben
met de koning in Borgerhout geweest, een
stadsdeel van Antwerpen waar de samen
leving wat moeilijk verloopt tussen wat
jullie in Nederland allochtonen en autoch
tonen noemen. Hij wilde zich daar per
soonlijk op de hoogte stellen van de pro
blemen. En die intensieve interesse van
het staatshoofd is heel belangrijk voor
wat er gebeurt in steden, waar de toleran
tie ten opzichte van mensen van elders on
der druk komt te staan."
- Denkt u dat Antwerpen in de toekomst
óók een stad van en voor de buitenlander
zal kunnen blijven?
„Als je de loop van de geschiedenis van de
zuidelijke Nederlanden een beetje volgt,
dan ontdek je dat het slechts goed ging
dankzij de open samenleving die wij hier
altijd hebben gekend, dankzij het uitbui
ten van de mogelijkheden om met ande
ren te verkeren. Ons terugtrekken in een
besloten gemeenschap zou bovendien een
regelrechte aantasting van nijverheid,
handel en scheepvaart, dus van onze wel
vaart zijn. Het is een roeping voor ons om
in volstrekte openheid met mensen van el
ders te leven. Dat kan gewoon niet an
ders."
Bob Cools is nu ruim tien jaar burgemees
ter van Antwerpen. Daarvoor liep hij al
twaalf jaar in het stadsbestuur mee als
schepen (wethouder) met in zijn porte
feuille zaken als stadsvernieuwing, ruim
telijke ordening en monumentenzorg. Hij
heeft een soort gedrevenheid gekregen
voor alles wat zich in die stad aan de
Schelde afspeelt. Steekt er ook al zijn vrije
tijd in, heeft een doordouwers-mentaliteit
en staat daarom ook nogal eens bloot aan
kritiek. Om het label Culturele Hoofdstad
van Europa 1993 aan Antwerpen te kun
nen hangen heeft Cools alles uit de kast
gehaald wat hij daarvoor maar vinden
kon. Antwerpen is opgeknapt, Antwerpen
heeft een uitgebreid cultureel pakket in
de aanbieding en de gasten zijn gekomen.
Ze hebben de Scheldestad ontdekt èn her
ontdekt. „Ik hoop van harte dat Antwer
pen de tolerante stad kan blijven die ze
altijd is geweest. Mensen die goed naden
ken weten dat dit een levensvoorwaarde
voor ons is. We hebben veel geïnvesteerd;
we hebben geprobeerd deze stad weer een
beetje beter op de kaart te situeren. Ik
denk dat het gelukt is."
Kees van der Maas
Burgemeester Bob Cools: Antwerpen beetje beter op de kaart... foto H. Seresia
Eurosail Antwerpen 1993: fotograaf Guido Coolens biedt met deze trucagefoto een voorproefje van het zeiievenment in de Scheldestad.
De stalen Russische viermastbark Sedov is het grootste
zeilschip ter wereld met een lengte van 117,5 meter en 61
meter hoge masten. De Sedov, gebouwd in 1921 in Ham
burg, is oorlogsbuit. Rusland nam het schip na het Twee
de Wereldoorlog van Duitsland over.
leveren. Na een lange reis over de wereld-
zeeen zagen ze er vaak verfomfaaid uit. De
romp vol met roest. Zeilen en beman
ningsleden in heftige stormen verloren.
Zo zal het de zeilschepen die naar Antwer
pen komen, niet vergaan. Zij zijn status
symbolen voor de landen van herkomst en
zullen er onberispelijk uitzien, al heeft een
flink aantal meegedaan aan de Tall Ships
Race die 14 juli in Newcastle van start
ging en vrijdag in Esbjerg is geëindigd.
Van de zeekastelen heeft alleen de Ame
rigo Vespucci niet deelgenomen aan die
wedstrijd. Het bekende opleidingsschip
van de Italiaanse marine, in 1930 gebouwd
volgens de principes van een negentiende
eeuws fregat, wordt 12 augustus al aan de
Scheldekade in Antwerpen verwacht. De
andere grote zeilschepen zijn dan nog on
derweg naar boei A 1 bij Oostende, het
verzamelpunt voor de vaartocht naar
Antwerpen. Het vertrek is vrijdagavond
13 augustus voorzien om zeven uur en de
loodswisseling op de rede van Vlissingen
omstreeks elf uur.
De windjammers maken een omweg door
over Oostende te varen. Ze komen uit het
noorden en de korste vaarroute is dan het
Oostgat. de vaarweg onder de Walcherse
kust. Uit voorzorg is ervoor gekozen die
niet te nemen. Eén van de pronkjuwelen
mocht eens door harde wind ietwat uit
koers raken en vastlopen. De grote sche
pen gaan voor alle zekerheid door de bre
de. veilige Wielingen. De kleinere exem
plaren - tot ruim dertig meter - nemen wel
het Oostgat. Die worden volgende week
vrijdag in de avonduren en 's nachts in
Antwerpen verwacht, waarna zaterdag
morgen de paradepaardjes binnendrup
pelen. Zij meren aan de Scheldekade af.
Antwerpen zet de klok even terug.
Nederland wordt in Antwerpen vertegen
woordigd door de Eendracht van de Na
tionale Vereniging Het Zeilend Zeeschip,
het marine-opleidingsvaartuig Urania en
zo'n tachtig platbodems die zaterdag 14
augustus omstreeks negen uur 's morgens
uit Hansweert vertrekken. De platbo
dems maken een dag na aankomst, zon
dagmiddag om drie uur. een tocht over de
Schelde onder leiding van 'admiraal' Bob
Cools, burgemeester van Antwerpen. Ze
larderen even het decor, dat wordt gedo
mineerd door de windjammers. Die zijn
dagelijks - van zaterdag 14 augustus tot
en met maandag 16 augustus - vrij te be
zoeken van 14.00 tot 17.00 uur.
Vuurwerk
Antwerpen wordt lamgelegd om de men
senmassa's te verwerken. In de oude bin
nenstad mogen vrijwel geen auto's ko
men. De Scheldekade wordt zelfs het ex
clusieve domein van voetgangers. Auto
mobilisten worden op de snelwegen rond
Antwerpen naar parkeerplaatsen verwe
zen. waarvandaan met bussen pendel
diensten worden onderhouden naar het
epicentrum van Eurosail. De organisato
ren melden trots dat 'naar goede Vlaamse
traditie de nodige schikkingen zijn getrof
fen om hongerige magen en dorstige kelen
tevreden te stellen'. En 'de ganse dagen is
er animatie op de linker- en rechteroever'.
Maandagavond 16 augustus is er om 22.30
uur ook illuminatie. Vanaf twee pontons
op de Schelde wordt vuurwerk afgescho
ten, bijgestaan door BRT2-radio simul
taan uitgezonden muziek.
De Parade of Sail sluit dinsdag 17 augus
tus Eurosail Antwerpen af. 's Morgens
vroeg beginnen de voorbereidingen, de
windjammers verlaten om 12.00 uur hun
ligplaatsen. De parade duurt tot vier uur.
Omstreeks die tijd moeten de grote zeil
schepen al in de buurt van Vlissingen zijn.
Met het tij mee zijn ze tussen vier en zes
uur 's middags op de rede. Als de voorte
kenen niet bedriegen, is het afscheid van
korte duur. Een comité is immers druk be
zig Vlissingen in 1994 een eigen versie van
Sail te laten beleven.
Harmen van der Werf
Antwerpen, de culturele
hoofdstad van Europa,
maakt zich op voor een stapje
terug in de geschiedenis van de
zeevaart. Vanaf zaterdag 14 tot
en met dinsdag 17 augustus 1
staat de Vlaamse havenstad in
ii het teken van Eurosail
Antwerpen 1993. Tientallen
oude zeilschepen, waaronder
K zo'n twintig tall ships, worden
verwacht. En Zeeland pikt via
de Westerschelde een graantje
mee van het grootscheepse
zeilevenement.
Ergens in de jaren twintig of dertig
moet het laatste, grote zeilende
vrachtschip met een lading voor Antwer
pen langs Vlissingen gevaren zijn. Het is
giswerk. Oude annalen verhalen er niet
over. De windjammer was een anachronis
me geworden, technisch en commercieel
ingehaald door het stoomschip. Slechts
enkelingen, met voorop reder Gustaf
Erikson op de Alands Eilanden in de Oost
zee, bleven het zeilschip trouw. Zeelui op
f stoomschepen haalden hun neus op, als ze
een windjammer passeerden. Zó diep was
het zeilschip gezonken. Met Erikson stierf
in 1947 de curator van de grote zeil vracht
vaart.
En toch zou Erikson niet helemaal in een
vreemde wereld terecht komen, als hij uit
zijn graf zou opstaan. Het zeilschip is ver
dwenen als vrachtvaarder. Dat tij kan
echt niet meer worden gekeerd. Maar ze
zijn er nog, de zeekastelen. Volgende week
vrijdagavond komen er zelfs weer zo'n
twintig op de rede van Vlissingen, op weg
naar het grootse zeilevenement Eurosail
Antwerpen 1993. En dinsdagmiddag 17
augustus keren ze terug van het spekta
kel, dat naar verwachting twee miljoen
bezoekers trekt. Een gigantisch aantal,
maar de Antwerpse organisatoren base
ren zich ergens op. De afleveringen van
Sail in Londen, Hamburg. Amsterdam en
Bordeaux trokken evenveel toeschou
wers.
Nooit lijkt het publiek genoeg te krijgen
van die schepen, met hun tientallen me
ters hoge masten, vele strekkende meters
zeildoek en kilometers lopend touwwerk.
Dat moet mannen als Erikson goed doen.
Al zullen zij in de stalen Russische vier
mastbark Sedov, de Poolse driemast
schoener Orp Iskra, het Italiaanse vol-
schip Amerigo Vespucci en de Britse
schoeners Malcolm Miller en Sir Winston
Churchill niet veel herkennen. De wind
jammers waarover Erikson, de Duitse re
der Laeisz en de Franse concurrent Bor
des et Fils het bewind voerden, waren
geen pronkstukken. Die moesten geld op
De Tovarishch, ook van de partij in Antwerpen, is in 1933 door de Duit
se marine in gebruik genomen als Gorch Fock. De driemastbark be
vindt zich sinds 1948 in Russische handen. Het bij Stransund gezonken
schip is dat jaar door de Russen geborgen en doet dienst als opleidings
vaartuig voor de marine. fotografie Guido Coolens
